Villa d'Arte edition 3

close-up
Rechts
Jan Mankes,
'Wyandottehaan
met
tinnen schotel',
1913, olievef op
doek, 40,5 x 31
cm, Museum
Belvédère,
bruikleen collectie
Keijzer
Boven
Jan Mankes,
‘Zelfportret met
uil’, 1911, olieverf
op doek, 20,5 x
17 cm, Museum
Arnhem, Arnhem
Jan Mankes
‘De dieren en de ziel der dingen’
‘Wat een eenig beestje [konijn]
hebt u me gezonden,
het is gisteravond met de tram
gekomen.
Ik zette het terstond in ’t gras en
’t begon dadelijk te vreten.
Het heeft dan ook van de reis in
’t minst niet geleden;
u kunt begrijpen hoe ik er mede
op schik ben.’
(Jan Mankes aan zijn weldoener)
De tentoonstelling rondom het oeuvre
van Jan Mankes was gepland
voor de herdenking van zijn 100 e
sterfdag in 2020, maar zijn werk
zit al enige decennia in de lift, in
samenhang met de herwaardering
voor het realisme in het nieuwe
millennium. Mankes was een
bijzondere figuur, zegt Belvédère’s
directeur Han Steenbruggen: ‘Hij
observeerde dieren in de vrije natuur
of liet ze op bestelling komen
via zijn weldoener uit Den Haag. In
de kleinste dieren herkende hij het
bijzondere van Gods schepping en
dit werd zijn belangrijkste bron
van inspiratie.’
Hoewel Mankes een voorliefde had
voor vogels, was hij geïnteresseerd
in het hele dierenrijk, van zoogdieren
tot en met insecten. Een kraai
op een boomtak of een spin in zijn
web vond hij even fascinerend als
een geitje bij een hek of een egel in
het bos. Hij observeerde ze langdurig
en bouwde een band met ze op.
Pas daarna kon hij ze schilderen. Hij
bezocht regelmatig een dierentuin,
maar exoten als olifanten, giraffen,
apen en flamingo's vind je in zijn
oeuvre niet terug. Nee, Mankes had
een nuchtere kijk op de natuur:
‘Het luie in elkaar gedoken
roetzwarte mormel
- alle gratie missende -
heeft daardoor juist mijn
sympathie.
Ik voel er een innigheid in waarbij
het schitterendst gekleurde beest,
vol hoogheid en gratie,
niets is dan schijn.
Juist omdat het hier niet in uiterlijkheden
zit, is het zoo mooi en waar.’
Steenbruggen: ‘En als bontgekleurde
vogels onderwerp zijn, zoals de
puttertjes die hij in verschillende
schilderijen vastlegde, dan wordt
hun rood en geel getemperd en volledig
afgestemd op de serene stilte
van het geheel. In zijn Eerbeekse
jaren lijkt daar enigszins verandering
in te komen en zoekt Mankes
nadrukkelijker naar kleuraccenten
en sterke contrasten tussen lichte
en donkere tonen, zoals te zien is in
zijn Witte haan, Parelhoen en Wit
paard op bouwland, allemaal uit
1917. Maar ook in die schilderijen
verkeren de geportretteerde dieren
in een volkomen stilte, bijna in
zichzelf gekeerd.’
Studiebladen
Op bewaard gebleven studiebladen
is te zien hoe Mankes probeerde
naast de buitenkant ook de
eigenheid, schoonheid en ziel van
zijn geliefde dieren weer te geven.
Hij voelde een diepe verwantschap
met de natuur die hem omringde.
Daardoor kan elk schilderij, elke ets,
166