Delta Atelier als innovatief kennis- en actieplatform: Bouwen op 3 jaar experiment
12.07.2021 • Views
Share Embed Flag

Delta Atelier als innovatief kennis- en actieplatform: Bouwen op 3 jaar experiment

ePAPER READ
architectureworkroom

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> <strong>innovatief</strong><br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> <strong>actieplatform</strong><br />

Bouw<strong>en</strong> <strong>op</strong> 3 <strong>jaar</strong> experim<strong>en</strong>t<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> <strong>innovatief</strong><br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> <strong>actieplatform</strong><br />

Bouw<strong>en</strong> <strong>op</strong> 3 <strong>jaar</strong> experim<strong>en</strong>t

Introductie 4<br />

1 Facts & Figures 12<br />

1.1 Deelnem<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> 16<br />

1.2 Ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 18<br />

1.3 Publicaties <strong>en</strong> websites 20<br />

2 Acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 22<br />

2.1 Mobiliser<strong>en</strong>d narratief 26<br />

2.2 Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer 54<br />

2.3 Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da 80<br />

2.4 Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp 104<br />

2.5 Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong> 144<br />

2.6 Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema 164<br />

2.7 Incubatie van traject<strong>en</strong> 198<br />

2.8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs 216<br />

Epiloog 238<br />

Colofon 246

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

6 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

7<br />

In 2018, intuss<strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong> geled<strong>en</strong>, zag het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

het lev<strong>en</strong>slicht. Het is kunn<strong>en</strong> kiem<strong>en</strong> <strong>en</strong> bloei<strong>en</strong> in de<br />

schoot van de ‘culturele vrijplaats’ gevormd door de<br />

Internationale Architectuur Bi<strong>en</strong>nale Rotterdam <strong>en</strong><br />

You Are Here in Brussel. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is <strong>op</strong>gezet <strong>als</strong><br />

antwoord <strong>op</strong> de breed gevoelde nood aan e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte<br />

in het hart van The Missing Link: de<br />

kloof tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds de vele experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> innovatieve<br />

praktijk<strong>en</strong> die overal in onze Eurodelta <strong>op</strong>duik<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> anderzijds de ambitieuze doel<strong>en</strong> aan de horizon die<br />

we mondiaal, Eur<strong>op</strong>ees, nationaal, regionaal <strong>en</strong> lokaal<br />

hebb<strong>en</strong> vastgelegd voor 2030, 2040, 2050 of zelfs 2100.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> platform voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling,<br />

verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> <strong>en</strong> incubatietraject<strong>en</strong>, ondersteund door<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>, confer<strong>en</strong>ties, publicaties <strong>en</strong> communities<br />

of practice. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> begon met e<strong>en</strong><br />

selectie van vijftig innovatieve praktijk<strong>en</strong> die hun strategieën<br />

<strong>en</strong> methodes met elkaar del<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij elkaar <strong>op</strong>tell<strong>en</strong>.<br />

De individuele <strong>en</strong> verspreide inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorbrak<strong>en</strong><br />

vorm<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> de puzzelstukk<strong>en</strong> voor het dicht<strong>en</strong><br />

van The Missing Link.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> <strong>actieplatform</strong> voor<br />

de transitie van onze Eurodelta: het sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de<br />

stedelijk systeem in de rivier<strong>en</strong>delta van Rijn, Maas<br />

<strong>en</strong> Schelde. Elk onderdeel van de Eurodelta staat voor<br />

heel gelijkaardige ecologische, sociale <strong>en</strong> economische<br />

uitdaging<strong>en</strong>. Ondanks de grote interne verschill<strong>en</strong><br />

in bestuurs- <strong>en</strong> planningscultuur (bijvoorbeeld tuss<strong>en</strong><br />

Nederland <strong>en</strong> België), staat e<strong>en</strong> indrukwekk<strong>en</strong>de<br />

veelheid aan innovator<strong>en</strong> klaar om te werk<strong>en</strong> aan de

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

8 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

9<br />

hoognodige transformaties. Voor het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is de<br />

Eurodelta zowel e<strong>en</strong> reservoir van innovatieve praktijk<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> werkveld waarbinn<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>op</strong>gezet,<br />

<strong>als</strong> e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk toekomstproject.<br />

Innovatie g<strong>en</strong>oeg in de Eurodelta! Maar al die experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

pilots, ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek<strong>en</strong>, living labs <strong>en</strong><br />

proeftuin<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> plaats in verspreide slagorde. Ze zijn<br />

geïnitieerd door erg verschill<strong>en</strong>de maatschappelijke actor<strong>en</strong>:<br />

buurtinitiatiev<strong>en</strong>, ondernemers, ontwerpers, onderzoekers,<br />

lokale of bov<strong>en</strong>lokale beleidsmakers. Doordat<br />

de inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> less<strong>en</strong> uit die innovatietraject<strong>en</strong> te weinig<br />

met elkaar gedeeld <strong>en</strong> bij elkaar <strong>op</strong>geteld word<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong><br />

er onvoldo<strong>en</strong>de effectief <strong>en</strong> snel stapp<strong>en</strong> gezet word<strong>en</strong><br />

in de richting van de ambitieuze doelstelling<strong>en</strong>. Vandaar<br />

de behoefte aan e<strong>en</strong> platform om de verspreide <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong><br />

compet<strong>en</strong>ties rond ruimtelijke aanpakk<strong>en</strong> voor de grote<br />

maatschappelijke transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> stapel<strong>en</strong>.<br />

Om vervolg<strong>en</strong>s, dankzij nieuwe sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>de<br />

stapp<strong>en</strong> te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>.<br />

Experim<strong>en</strong>t van experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

Zo’n vrije <strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte bestond nog<br />

niet eerder. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is daarom gestart <strong>als</strong> e<strong>en</strong><br />

‘experim<strong>en</strong>t’. Hoe organiseer je zoiets? Hoe stel je e<strong>en</strong><br />

ag<strong>en</strong>da <strong>op</strong>? Hoe verbind je praktijk<strong>en</strong> met elkaar? Welke<br />

rol neemt de ‘ateliermeester’ <strong>op</strong>? En wanneer is e<strong>en</strong><br />

experim<strong>en</strong>t geslaagd?<br />

mogelijk geëlimineerd zijn. Om valabel te zijn, moet<strong>en</strong><br />

de uitkomst<strong>en</strong> van het experim<strong>en</strong>t herhaald kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

In de wereld van de maatschappelijke transitie- <strong>en</strong><br />

transformatievraagstukk<strong>en</strong> zijn de omstandighed<strong>en</strong> heel<br />

anders. Hier zijn de experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> per definitie onderhevig<br />

aan de lokale context (geografisch, politiek, sociaal,<br />

<strong>en</strong>zovoort), maar ook aan het wissel<strong>en</strong>de gedrag van<br />

de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die de praktijk<strong>en</strong> initiër<strong>en</strong>. Hierdoor is het<br />

trekk<strong>en</strong> van less<strong>en</strong> – het uiteindelijke doel van het experim<strong>en</strong>t!<br />

– veel moeilijker dan in e<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong> laboratorium.<br />

Daar komt nog bij dat het belang van die less<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> geleg<strong>en</strong> is in het gezam<strong>en</strong>lijk<br />

ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> het creër<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ‘leeromgeving’. Het ler<strong>en</strong><br />

van praktijk<strong>en</strong> is immers noodzakelijk om ze te kunn<strong>en</strong><br />

herhal<strong>en</strong> <strong>op</strong> andere plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> in andere context<strong>en</strong>. Dit<br />

gezam<strong>en</strong>lijk leerproces gebeurt niet vanzelf. Je moet het<br />

organiser<strong>en</strong>. Ook dat maakt deel uit van het experim<strong>en</strong>t.<br />

Terwijl het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ontstaan is in de schoot van<br />

culturele manifestaties in Rotterdam <strong>en</strong> Brussel, gev<strong>en</strong><br />

de deelnemers aan dat e<strong>en</strong> dergelijk platform ook<br />

bestaansrecht heeft buit<strong>en</strong> die uitzonderlijke context.<br />

De afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> jar<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> we gezam<strong>en</strong>lijk stapp<strong>en</strong><br />

gezet in de zoektocht naar e<strong>en</strong> meer structurele werking.<br />

Op basis van e<strong>en</strong> gedeelde ag<strong>en</strong>da will<strong>en</strong> we innover<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> die uitmond<strong>en</strong><br />

in collectieve werk- <strong>en</strong> investeringsprogramma’s voor de<br />

transitie van de Eurodelta.<br />

In zijn ‘wet<strong>en</strong>schappelijke’ betek<strong>en</strong>is is e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<br />

e<strong>en</strong> ‘proef<strong>op</strong>stelling’ die <strong>op</strong>gezet is in e<strong>en</strong> laboratorium,<br />

e<strong>en</strong> afgeschermde ruimte waar externe factor<strong>en</strong> zoveel

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

10 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

11<br />

Tijd voor actie!<br />

Na drie <strong>jaar</strong> van test<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitprober<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> we de<br />

balans <strong>op</strong>. Wat kunn<strong>en</strong> we ler<strong>en</strong> uit de experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>?<br />

Die vraag staat c<strong>en</strong>traal in deze publicatie. We trapp<strong>en</strong><br />

af met de facts & figures. Wat zijn de uitkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

resultat<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> tot nu toe? Hoe kunn<strong>en</strong><br />

we ze met<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zijn ze überhaupt meetbaar?<br />

Vervolg<strong>en</strong>s ontrafel<strong>en</strong> we de werking van het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> in acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> geïllustreerd<br />

aan de hand van praktijkvoorbeeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>iss<strong>en</strong><br />

van betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>:<br />

Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

Tot slot blikk<strong>en</strong> we vooruit naar het kom<strong>en</strong>de dec<strong>en</strong>nium.<br />

E<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>nium dat we sam<strong>en</strong> met vele ander<strong>en</strong> oormerk<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> Decade of Action. Het mom<strong>en</strong>t is aangebrok<strong>en</strong><br />

om de daad bij het woord te voeg<strong>en</strong>. Het is tijd voor<br />

actie! We bouw<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> voort <strong>op</strong> drie <strong>jaar</strong> experim<strong>en</strong>t!

2<br />

WLS<br />

38<br />

39<br />

97<br />

105<br />

97<br />

50<br />

PP<br />

Zorg<br />

11<br />

2<br />

9<br />

OVK<br />

160150<br />

LR 20<br />

2<br />

Mobiliteit<br />

54<br />

85<br />

29<br />

97<br />

139<br />

23 131<br />

161 168<br />

BXL<br />

55<br />

48 17<br />

118<br />

69<br />

134<br />

51 RTM<br />

Home<br />

Away<br />

45<br />

90<br />

58<br />

67<br />

141<br />

CRa<br />

ring<br />

154<br />

Who<br />

Cares<br />

4<br />

EIN<br />

133<br />

167<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

12 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

13<br />

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100.<br />

E<strong>en</strong> toekomstverk<strong>en</strong>ning<br />

Designing the Future<br />

IABR–2018<br />

You Are Here<br />

De Grote Verbouwing<br />

IABR–2018+2020–<br />

THE MISSING LINK<br />

?<br />

CURATOR STATEMENT<br />

ONDERZOEKSAGENDA<br />

CALL FOR PRACTICES<br />

The Missing Link<br />

Call for practices<br />

50 praktijk<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> P2P omgeving<br />

Nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

3 <strong>jaar</strong> experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />

T<strong>en</strong>to.<br />

Conf. Conf. Conf.<br />

Conf.<br />

Web.<br />

Pub.<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Community<br />

IABR, AWB, Team Vlaams Bouwmeester,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester: eig<strong>en</strong> initiatief<br />

BuZa (VL): 100kE<br />

BZK (NL): 100kE<br />

Circulaire<br />

(stads)hav<strong>en</strong>s<br />

OVAM (VL): 96kE<br />

OVAM (VL): 61kE<br />

BZK (NL): 66kE<br />

Pot<strong>en</strong>tiële Spin-off: Port2Port Platform<br />

Stedelijk<br />

beheer<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer (NL): 120kE<br />

Spin-off: City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte, Nederland<br />

Pot<strong>en</strong>tiële Spin-off: Street Deal, Vlaander<strong>en</strong><br />

Water<br />

<strong>Delta</strong>commissaris<br />

(NL): 5kE<br />

Voedsel<br />

<strong>en</strong> bodem<br />

AWB, H+N+S:<br />

eig<strong>en</strong> initiatief<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Thematische spor<strong>en</strong><br />

Zorgzame<br />

buurt<strong>en</strong><br />

AWB, Team Vlaams Bouwmeester,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester: eig<strong>en</strong> initiatief<br />

?<br />

Energiewijk<strong>en</strong><br />

AWB:<br />

eig<strong>en</strong> initiatief<br />

+<br />

+<br />

+<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> bouwt voort <strong>op</strong> eerdere publicaties <strong>en</strong> onderzoek, zo<strong>als</strong> ‘De Lage<br />

Land<strong>en</strong> 2020-2100’ <strong>en</strong> ‘Designing the Future’. Uit de Call for Practices van IABR–2018<br />

<strong>en</strong> You Are Here hebb<strong>en</strong> we vervolg<strong>en</strong>s vijftig praktijk<strong>en</strong> geselecteerd die deelnam<strong>en</strong><br />

aan thematische werktafels, confer<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> in Rotterdam <strong>en</strong><br />

Brussel. Ze wisseld<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> uit <strong>en</strong> bouwd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> nieuwe inzicht<strong>en</strong> <strong>op</strong> over<br />

methodes van sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>. Wat betek<strong>en</strong>t het om in e<strong>en</strong> P2P-omgeving te werk<strong>en</strong>?<br />

Welke nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn nodig? Tegelijkertijd ontstaan rond specifieke<br />

thematische lijn<strong>en</strong> gerichte communities of practices. Inmiddels zijn er mede vanuit<br />

<strong>en</strong>kele van die thematische spor<strong>en</strong> spin-offs ontstaan, zo<strong>als</strong> de City Deal Op<strong>en</strong>bare<br />

Ruimte <strong>en</strong> e<strong>en</strong> Street Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte rond het thema Stedelijk Beheer.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

15<br />

Facts & Figures

Facts & Figures 1 Facts & Figures 12<br />

1.1 Deelnem<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> 16<br />

1.2 Ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 18<br />

1.3 Publicaties <strong>en</strong> websites 20<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

Drie <strong>jaar</strong> <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft zich gemanifesteerd in<br />

e<strong>en</strong> heleboel ontmoeting<strong>en</strong>, gesprekk<strong>en</strong>, worksh<strong>op</strong>s,<br />

brainstorms, debatt<strong>en</strong>, werknota’s, onderzoek, ontwerp<strong>en</strong>,<br />

congress<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> publicaties.<br />

Sommige acties zijn tijdelijk, andere zijn blijv<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />

tastbaar vastgelegd. De t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> IABR–2018<br />

in Rotterdam <strong>en</strong> You Are Here 2018 in Brussel vorm<strong>en</strong><br />

de twee grootste ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, met in totaal bijna<br />

25.000 bezoekers. Het is in de daar<strong>op</strong>volg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong><br />

dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zijn werkzaamhed<strong>en</strong> verder ontplooide<br />

<strong>en</strong> ontwikkelde.<br />

17<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is gestart <strong>als</strong> e<strong>en</strong> familie van vijftig<br />

innovatieve praktijk<strong>en</strong>. Vandaag, drie <strong>jaar</strong> later, groeide<br />

het uit tot e<strong>en</strong> platform waar<strong>op</strong> intuss<strong>en</strong> 219 praktijk<strong>en</strong><br />

hun <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> del<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong>bouw<strong>en</strong>. Na drie <strong>jaar</strong> kan het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> tevred<strong>en</strong> terugblikk<strong>en</strong>. Er is vooruitgang<br />

geboekt. Er is tot actie overgegaan. De resultat<strong>en</strong> zijn<br />

talrijk <strong>en</strong> divers: lokale doorbrak<strong>en</strong>, acceleratieprogramma’s<br />

in Nederland <strong>en</strong> België, spin-offs <strong>en</strong> nieuwe<br />

gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

18<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

19<br />

15 Bedrijv<strong>en</strong> of ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong><br />

5 Cultuurinstelling<strong>en</strong><br />

28 Expert- of onderzoeksbureaus<br />

21 Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

11 Hav<strong>en</strong>s<br />

17 Netwerkorganisaties<br />

23 Nationale of regionale overhed<strong>en</strong><br />

37 Ontwerpbureaus<br />

Oorspronkelijke selectie<br />

van praktijk<strong>en</strong> 2018<br />

Deelnem<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong><br />

2018–2020<br />

Architecture Workroom<br />

Brussels<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester<br />

<strong>Atelier</strong> Rijn-Maas<br />

Monding<br />

<strong>Atelier</strong> X | Ministerie van<br />

BZK<br />

Building with Nature<br />

Bye Bye Kleine Ring /<br />

Bye Bye Petite Ceinture<br />

Circulair Laboratorium<br />

Potterij Mechel<strong>en</strong><br />

Coöperatieve Ver<strong>en</strong>iging<br />

Ecodorp<strong>en</strong> Nederland<br />

College van<br />

Rijksadviseurs<br />

Duurzame economische<br />

planning (BUUR)<br />

Future Urban Regions<br />

Zeeland Lab<br />

Harvest-BK<br />

Heim-collectief<br />

Holwerd aan Zee<br />

Doorbraak voor M<strong>en</strong>s <strong>en</strong><br />

Natuur!<br />

Internationale<br />

Architectuur Bi<strong>en</strong>nale<br />

Rotterdam<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Brussel<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Oost-<br />

Vlaams Kerngebied<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

JPI Urbanising in place<br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk<br />

Beheer<br />

LABO Mobiliteit<br />

Miss Miyagi<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

Mozaïek Dommelvallei<br />

Ontwerp<strong>en</strong> vanuit de<br />

ondergrond (Saxion<br />

Hogeschool)<br />

Op<strong>en</strong> Promotorplatform<br />

Op<strong>en</strong> Ruimte Platform<br />

OVAM Soil + Land<br />

Stewardship Building<br />

Pilootproject<br />

Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

Pilootproject Productief<br />

Landschap Tuin<strong>en</strong> van<br />

St<strong>en</strong>e & Food Hub N.E.S.T.,<br />

Groeinest, Spilvark<strong>en</strong><br />

Pilootproject<strong>en</strong> Zorg<br />

voor de buurt<br />

Prijsvraag Brood<br />

<strong>en</strong> spel<strong>en</strong><br />

Prijsvraag Who Cares<br />

Pulsapp (Superuse studio)<br />

RE-ST<br />

Rotterdamse VvE's Met<br />

Energie<br />

Ruimte (Timelab)<br />

Stiemervallei G<strong>en</strong>k<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong><br />

Stad in de Maak<br />

Team Vlaams<br />

Bouwmeester<br />

Toekomstperspectief<br />

Nederlandse<br />

ve<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong><br />

Weg<strong>en</strong>Werk<strong>en</strong>, trage<br />

weg<strong>en</strong> <strong>als</strong> stadsmakers<br />

ZEROregio<br />

(Intercommunale Leiedal)<br />

1010au<br />

3E<br />

51N4E<br />

AG Stadsvernieuwing<br />

Oost<strong>en</strong>de<br />

AG Vespa<br />

AIR Rotterdam<br />

AIVP<br />

Alive architecture<br />

Antea<br />

Aquafin<br />

AR-TUR<br />

architecture 00<br />

Architecture Workroom<br />

Brussels<br />

Astor vzw<br />

<strong>Atelier</strong> Groot Eiland<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester<br />

<strong>Atelier</strong> Veldwerk<br />

<strong>Atelier</strong> X | Ministerie van<br />

BZK<br />

BC architects<br />

Bl<strong>en</strong>ders<br />

bMa<br />

Boer<strong>en</strong>bond<br />

Bond Beter Leefmillieu<br />

Bov<strong>en</strong>bouw<br />

BRAL<br />

Bright<br />

Brussel Leefmilieu<br />

Brussels Enterprises<br />

Bureau Sla<br />

BUUR<br />

Bye Bye Kleine Ring /<br />

Bye Bye Petite Ceinture<br />

Cirkellab<br />

City.dev Brussels<br />

CityMine(d)<br />

College van<br />

Rijksadviseurs<br />

Commerce and Industry<br />

Coöperatieve Ver<strong>en</strong>iging<br />

Ecodorp<strong>en</strong> Nederland<br />

Cosm<strong>op</strong>olis<br />

CROW<br />

De Urbanist<strong>en</strong><br />

De Zwarte Hond<br />

<strong>Delta</strong>commissaris<br />

DELVA<br />

Departem<strong>en</strong>t Omgeving<br />

DON Bureau<br />

DRIFT<br />

dubbel I<br />

Ec<strong>op</strong>al Association<br />

Ecores CE<br />

Ecoshape<br />

EFIP<br />

Endeavour<br />

ESPO<br />

ETH<br />

Euregio Scheldemond<br />

FABRICations<br />

Fedagrim<br />

Filter-Café-Filtré<br />

Geme<strong>en</strong>te Almere<br />

Geme<strong>en</strong>te Amsterdam<br />

Geme<strong>en</strong>te Antwerp<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Borsele<br />

Geme<strong>en</strong>te Breda<br />

Geme<strong>en</strong>te Eeklo<br />

Geme<strong>en</strong>te Evergem<br />

Geme<strong>en</strong>te G<strong>en</strong>k<br />

Geme<strong>en</strong>te G<strong>en</strong>t<br />

Geme<strong>en</strong>te Leid<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Leuv<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Rotterdam<br />

Geme<strong>en</strong>te Terneuz<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Vlissing<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Zelzate<br />

Geme<strong>en</strong>te Zoetermeer<br />

Geme<strong>en</strong>te Zwolle<br />

Gewestelijke<br />

Hav<strong>en</strong>commissaris<br />

GRONDIG<br />

H+N+S<br />

Hav<strong>en</strong> Amsterdam<br />

Hav<strong>en</strong> Brussel<br />

Hav<strong>en</strong> Oost<strong>en</strong>de<br />

Hav<strong>en</strong> Rotterdam<br />

Heim-collectief<br />

hspv<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Oost-<br />

Vlaams Kerngebied<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

iAMPRO<br />

ILVO<br />

Inf<strong>op</strong>unt Publieke Ruimte<br />

Intercommunale Leiedal<br />

Internationale<br />

Architectuur Bi<strong>en</strong>nale<br />

Rotterdam<br />

Jelte Boeij<strong>en</strong>ga<br />

JPI Urbanising in place<br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Vlaamse<br />

Sted<strong>en</strong><br />

Klimaan<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk<br />

Beheer<br />

La Pile<br />

Lab North Brussels<br />

LABO Mobiliteit<br />

Labo Mobiliteit G<strong>en</strong>t<br />

Labo Ruimte<br />

LAMA landschapsarchitect<strong>en</strong><br />

Latitude platform<br />

Maat-ontwerpers<br />

Mina-raad<br />

Miss Miyagi<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

Mozaïek Dommelvallei<br />

NCBOR<br />

NOHNIK<br />

North Sea Port<br />

OMGEVING<br />

OOZE<br />

Op<strong>en</strong> Ruimte Platform<br />

OVAM / Vlaander<strong>en</strong><br />

Circulair<br />

P2P Foundation<br />

Perspective Brussels<br />

Pieter Hillhorst<br />

Placemaking Eur<strong>op</strong>e<br />

Plusoffice<br />

POM Antwerp<strong>en</strong><br />

Port Feeder Barge<br />

Port Irisnet<br />

Port of Le Havre<br />

PosadMaxwan<br />

Provincie Oost-<br />

Vlaander<strong>en</strong><br />

Provincie Zeeland<br />

RE-ST<br />

ROTOR<br />

Rotterdamse VvE's Met<br />

Energie<br />

RVO<br />

Saxion Hogeschool<br />

SERV<br />

ShiftN<br />

SOFIES group<br />

Stad in de Maak<br />

Stadslab 2050<br />

Antwerp<strong>en</strong><br />

Stev<strong>en</strong>s recycling<br />

Stichting Managing<br />

Public Space<br />

Stimuleringsfonds<br />

Creatieve Industrie<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong><br />

Studio Nine dots<br />

Suez<br />

Taktyk<br />

Taxist<strong>op</strong><br />

Team Vlaams<br />

Bouwmeester<br />

The Cloud Collective<br />

Timelab<br />

Tractebel<br />

Trage Weg<strong>en</strong> vzw<br />

TU Delft<br />

UG<strong>en</strong>t<br />

UHasselt<br />

Universiteit Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

VEB<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

VIPA<br />

Vit<strong>en</strong>s<br />

Vlaams Instituut<br />

Logistiek<br />

Vlaamse Waterweg<br />

Vlaander<strong>en</strong> Circulair /<br />

OVAM<br />

VLM<br />

Voedsel Anders<br />

Voorland<br />

VUB<br />

VVSG

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

20<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

21<br />

Ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

IABR–2018<br />

You Are Here 2018<br />

5 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Beheer van<br />

infrastructuur <strong>en</strong> bodem<br />

5 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Zorgzame<br />

buurt<strong>en</strong><br />

12 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Hernieuwbaar<br />

<strong>en</strong>ergielandschap<br />

12 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Nieuw<br />

mobilliteitssysteem<br />

20 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> (Re)-<br />

productieve stad<br />

20 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Alternatieve<br />

ontwikkelmodell<strong>en</strong><br />

27 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Biodiversiteit<br />

<strong>en</strong> water<br />

27 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Gezonde<br />

landbouw<br />

4 juli 2018<br />

Publiek debat Hav<strong>en</strong>s in<br />

transitie, IABR-2018<br />

5 - 6 juli 2018<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I<br />

23 oktober <strong>en</strong><br />

18 december 2018<br />

Werkprogramma<br />

Circulaire hav<strong>en</strong>s in de<br />

delta, You Are Here 2018<br />

23 oktober 2018<br />

Publiek debat Circulaire<br />

stadshav<strong>en</strong>s, You<br />

Are Here 2018, World<br />

Transformation Sessions<br />

2 april 2019<br />

Werksessie Circulaire<br />

stadshav<strong>en</strong>s<br />

15 mei 2019<br />

Werksessie Circulaire<br />

stadshav<strong>en</strong>s<br />

15 mei 2019<br />

Brainstorm<br />

P2P - omgeving<br />

17 juni 2019<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie III<br />

17 juni 2019<br />

Circular harbours in the<br />

delta, <strong>Delta</strong> Confer<strong>en</strong>ce<br />

25 juni 2019<br />

Werkatelier I<br />

Stedelijk beheer<br />

14 november 2019<br />

Deelname aan<br />

<strong>Delta</strong>congres Goes<br />

17 november 2019<br />

Werkatelier II<br />

Stedelijk Beheer<br />

18 november 2019<br />

Werksessie<br />

Circulaire stadshav<strong>en</strong>s<br />

28 november 2019<br />

Deelname aan<br />

NCBOR Zaandam<br />

14 januari 2020<br />

Werkatelier III<br />

Stedelijk beheer<br />

31 maart - 17 juni 2020<br />

Webinars Stedelijk<br />

beheer (NL)<br />

28 - 29 april 2020<br />

Webinars Circulaire<br />

(stads)hav<strong>en</strong>s<br />

22 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Circular<br />

(city) ports<br />

22 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Zorgzame<br />

buurt<strong>en</strong><br />

23 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Stedelijk<br />

beheer (NL, BE)<br />

23 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong><br />

Mobiliteitskn<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

3 juni 2020<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie IV<br />

2 september 2020<br />

Launch interactieve<br />

online docum<strong>en</strong>taire<br />

Circular (city) ports<br />

19 november 2020<br />

Deelname aan iAMPro<br />

1 december 2020<br />

Work Program Circular<br />

Port2Port Platform,<br />

Round table<br />

Rotterdam<br />

HAKA - gebouw, Merwe<br />

Vierhav<strong>en</strong>s<br />

T<strong>en</strong>toonstelling<br />

Our future in the delta,<br />

the delta of the future<br />

Bezoekers<br />

1 juni - 8 juli: 10 000<br />

bezoekers<br />

Programma<br />

8 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

werksessies<br />

1 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

werkconfer<strong>en</strong>tie<br />

1 Resili<strong>en</strong>t cities<br />

confer<strong>en</strong>tie<br />

1 Stadshav<strong>en</strong>debat<br />

1 Klimaatadaptatiedebat<br />

5 Energietransitiedebatt<strong>en</strong><br />

1 Ve<strong>en</strong>confer<strong>en</strong>tie<br />

15 High Noon lezing<strong>en</strong><br />

8 Keiledebatt<strong>en</strong><br />

4 Making Day Water<br />

School<br />

4 Rijksbouwmees terdebatt<strong>en</strong><br />

7 <strong>Atelier</strong>-dag<strong>en</strong><br />

1 RDM Masterclass<br />

1 Boekvoorstelling<br />

1 Call for Practices<br />

6 Rondleiding<strong>en</strong><br />

1 Worksh<strong>op</strong> zwerfruimte<br />

6 M4H fietstours<br />

Brussel<br />

WTC I - tor<strong>en</strong>, Noordwijk<br />

T<strong>en</strong>toonstelling<br />

1. The Future is Not<br />

Realistic<br />

2. The Future is a Practice<br />

3. The Future is Here<br />

Bezoekers<br />

1 juni - 8 juli: 4 800<br />

bezoekers<br />

14 sept - 14 dec: 9 900<br />

bezoekers<br />

De Grote Verbouwing<br />

2020-2030<br />

Brussel<br />

ACTIRIS - gebouw,<br />

c<strong>en</strong>trum Brussel<br />

Online platform<br />

degroteverbouwing.eu<br />

Bezoekers<br />

2 500 (<strong>en</strong> tell<strong>en</strong>de)<br />

bezoekers<br />

Programma<br />

173 Activaties van de<br />

werkvloer<br />

60 Werksessies<br />

2 Feestelijke <strong>op</strong><strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

36 Publieke ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

30 Lezing<strong>en</strong> of debatt<strong>en</strong><br />

54 Gastev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

52 Rondleiding<strong>en</strong><br />

3 North Walks<br />

2 Bouwmeesterdebatt<strong>en</strong><br />

10 Hogeschool- of<br />

universiteitsbezoek<strong>en</strong><br />

12 World Transformation<br />

Sessions<br />

8 Educatieve ateliers<br />

1 Urbanising In Place<br />

confer<strong>en</strong>tie<br />

1 Op<strong>en</strong> Ruimte<br />

Confer<strong>en</strong>tie<br />

1 <strong>Delta</strong> confer<strong>en</strong>tie<br />

1 World Transformation<br />

Confer<strong>en</strong>ce<br />

5 Calls for Action<br />

Programma 2020-2021<br />

1 Online platform<br />

3 Worksh<strong>op</strong>-wandeling<strong>en</strong><br />

4 Livestreams<br />

8 Projectbureaus<br />

9 november 2018<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie II<br />

22 november 2018<br />

Deelname aan<br />

NCBOR Almere<br />

13 maart 2019<br />

Werksessie Circulaire<br />

stadshav<strong>en</strong>s<br />

13 mei 2020<br />

Worksh<strong>op</strong><br />

Stedelijk beheer (BE)<br />

27 mei 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Stedelijk<br />

beheer (BE)<br />

22 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Energiewijk<strong>en</strong>

4<br />

SO<br />

1<br />

Beheer<br />

2<br />

W&I<br />

€<br />

+ €<br />

+ €<br />

10<br />

€<br />

MO<br />

€<br />

7<br />

A B C D<br />

€<br />

8<br />

€<br />

Beheer<br />

€<br />

3<br />

Energie<br />

transitie<br />

Transport<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

9<br />

6<br />

5<br />

1 De transities wijz<strong>en</strong> de nood<br />

aan voor e<strong>en</strong> nieuwe praktijk.<br />

● Gedeelde mobiliteit<br />

● Gezonde landbouw<br />

● Hernieuwbare <strong>en</strong>ergie<br />

● Circulaire economie<br />

● Water & Biodiversiteit<br />

● Zorgzame leefomgeving<br />

2 Door zijn positie, vakmanschap<br />

<strong>en</strong> portefeuille is de<br />

beheerder e<strong>en</strong> geschikte<br />

kandidaat om de vervangings-<br />

<strong>en</strong> transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>.<br />

● Uitvoer<strong>en</strong>d, Technisch<br />

● Toezichthoud<strong>en</strong>d<br />

● Faciliter<strong>en</strong>d, Informer<strong>en</strong>d<br />

● Netwerk<strong>en</strong>d, Regisser<strong>en</strong>d<br />

● Onderzoek<strong>en</strong>d,<br />

Experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>d<br />

● Beleidsbepal<strong>en</strong>d<br />

● Stur<strong>en</strong>d<br />

3. Door kaartlag<strong>en</strong> <strong>en</strong> planning<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> stadsniveau <strong>op</strong> elkaar<br />

te stapel<strong>en</strong>, bouw<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />

tool om beheer<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> te<br />

integrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> in het licht te<br />

stell<strong>en</strong> van de transitie-ambities.<br />

4. Op basis van e<strong>en</strong> stadsregionale<br />

visie kan de aanpak in<br />

wijk<strong>en</strong> onderling gediffer<strong>en</strong>tieerd<br />

word<strong>en</strong>.<br />

5. Binn<strong>en</strong> deze brede praktijk<br />

moet ook de burger e<strong>en</strong><br />

nieuwe positie krijg<strong>en</strong>.<br />

6. De principes achter geïntegreerde<br />

deelproject<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> niet <strong>op</strong> één maar <strong>op</strong><br />

vele plaats<strong>en</strong> tegelijk voor.<br />

7. Het integrer<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />

doelstelling<strong>en</strong> in één<br />

project leidt tot winst<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de vlakk<strong>en</strong>, maar<br />

vereist wel e<strong>en</strong> innovatieve<br />

business case.<br />

8. Naast pragmatiek is er ook<br />

ruimte <strong>en</strong> tijd nodig voor experim<strong>en</strong>t<br />

om de beheerpraktijk<br />

continu vernieuw<strong>en</strong>.<br />

9. Om te versnell<strong>en</strong> <strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> we<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> ervaring met elkaar<br />

del<strong>en</strong>.<br />

10. Er is nog werk aan de winkel!<br />

Jelte<br />

Boeij<strong>en</strong>ga<br />

AWB<br />

Rotterdam<br />

Endeavour<br />

Inf<strong>op</strong>unt<br />

Publieke<br />

Ruimte<br />

G<strong>en</strong>t<br />

VEB<br />

G<strong>en</strong>k<br />

L:<br />

North<br />

Sea<br />

Port<br />

CityMine(d)<br />

H+N+S<br />

Leuv<strong>en</strong><br />

Brussel<br />

Zwolle<br />

OOZE<br />

Almere<br />

Antwerp<strong>en</strong><br />

Aquafin<br />

AWB<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Bright ...<br />

Stimuleringsfonds<br />

Creatieve Industrie<br />

Leid<strong>en</strong><br />

Zoetermeer<br />

S:<br />

Circular<br />

projects<br />

Province of<br />

East-Flanders<br />

expert sessions<br />

1010au<br />

Port & City of<br />

Rotterdam<br />

Port of<br />

Amsterdam<br />

3<br />

1<br />

2<br />

4 5<br />

6<br />

OVAM/Circular<br />

Flanders<br />

Port of Brussels<br />

Port of<br />

Ost<strong>en</strong>d<br />

XL:<br />

Circular<br />

AIPV<br />

Mainframe<br />

exhibitions<br />

TU Delft<br />

VUB<br />

ESPO<br />

EFIP<br />

AG Vespa<br />

AWB<br />

Departm<strong>en</strong>t<br />

Omgeving<br />

VRP<br />

Min. BZK<br />

Studio Marco<br />

Vermeul<strong>en</strong><br />

1. ports are hotspots of circular economy innovation, with a multitude of<br />

...<br />

confer<strong>en</strong>ces<br />

RVO<br />

AWB<br />

Online<br />

docum<strong>en</strong>tary<br />

publication<br />

Filter-Café-<br />

Filtré<br />

online platform<br />

VUB/ULB<br />

...<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Inf<strong>op</strong>unt<br />

Publieke Ruimte<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester<br />

GRON-<br />

DIG<br />

Voedsel<br />

Anders<br />

VLM<br />

ILVO<br />

Fedagrim<br />

UG<strong>en</strong>t<br />

...<br />

Astor vzw<br />

AWB<br />

ShiftN<br />

H+N+S<br />

WUR<br />

AWB<br />

...<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Team Vlaams<br />

Bouwmeester<br />

Vit<strong>en</strong>s<br />

Boer<strong>en</strong>bond<br />

College van<br />

Rijksadviseurs<br />

Hanne Mangelschots, Serafina Van Godts<strong>en</strong>hov<strong>en</strong><br />

We are facing <strong>en</strong>ormous global ecological and economic<br />

chall<strong>en</strong>ges these days. Climate change and expon<strong>en</strong>tial<br />

p<strong>op</strong>ulation growth are putting huge pressure<br />

on society. The demand for other forms of housing,<br />

working and living is growing, the call for change is becoming<br />

louder and louder. The architectural and building<br />

practice has evolved in step with this demand for<br />

change. But the necessary turnaround is happ<strong>en</strong>ing<br />

too slowly. We need an architectural practice that<br />

goes that extra mile, that uses spatial design as a lever<br />

to accelerate social transitions. In short, we need<br />

an architectural practice that drives change rather<br />

than one that adapts to change.<br />

The <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, a<br />

knowledge-sharing<br />

and action platform,<br />

grew out of 50<br />

practices in the<br />

Netherlands and<br />

Flanders, 2018<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

22<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

23<br />

Circular (City)Ports<br />

Workbook 1<br />

Circular initiatives in<br />

the <strong>Delta</strong><br />

Circular (City) Ports<br />

Workbook 1<br />

Circular initiatives in<br />

the <strong>Delta</strong><br />

Circular City Ports<br />

Workbook 2<br />

Building Blocks<br />

Circular City Ports<br />

Workbook 2<br />

Building Blocks<br />

Circular City Ports<br />

Lessons Learned<br />

Circular City Ports<br />

Lessons Learned<br />

8 a+287<br />

Building bridges<br />

Circular (City) Ports<br />

Workbook 1<br />

Circular initiatives in<br />

the <strong>Delta</strong><br />

Circular City Ports<br />

Workbook 2<br />

Building Blocks<br />

Circular City Ports<br />

Lessons Learned<br />

© Architecture Workroom Brussels for You Are Here 2018<br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM, <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

+ €<br />

+ €<br />

+ €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

Handboek<br />

2.0<br />

Stedelijk Beheer<br />

werkboek<br />

Stedelijk Beheer<br />

werkboek<br />

Stedelijk Beheer<br />

werkboek<br />

Werkboek<br />

Voedsel & Bodem<br />

Werkboek<br />

Voedsel & Bodem<br />

Werkboek<br />

Voedsel & Bodem<br />

The next big<br />

thing will be a lot<br />

of small things<br />

The next big<br />

thing will be a lot<br />

of small things<br />

Circular (City)<br />

Ports<br />

Shaping future<br />

changes<br />

Circular (City)<br />

Ports<br />

Shaping future<br />

changes<br />

Circular (City)<br />

Ports<br />

Circular (City)<br />

Ports<br />

Circular<br />

Building<br />

Blocks<br />

Circular<br />

(City)<br />

Ports<br />

AWB, H+N+S, Endeavour, Jelte Boeij<strong>en</strong>ga<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer, <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Voedsel & Bodem<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Joachim Declerck<br />

AWB <strong>en</strong> <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au, VUB, AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Climate streets<br />

Energy<br />

neighbourhoods<br />

Caring<br />

neighbourhoods<br />

A<br />

Urban<br />

managem<strong>en</strong>t<br />

B<br />

Food and soil<br />

C<br />

M:<br />

Circular<br />

(City) Ports<br />

Circular ports<br />

...<br />

A<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

connecting more than 50 actors who innovate the urban landscapes of<br />

our joint <strong>Delta</strong>, composed by the Netherlands, Flanders, Brussels and<br />

by ext<strong>en</strong>sion the regions of North Rhine-Westphalia and Nord-Pasde-Calais.<br />

The platform bundles scattered knowledge and practical<br />

experi<strong>en</strong>ce about the spatial impact of differ<strong>en</strong>t transitions on the level<br />

of mobility, <strong>en</strong>ergy, water, biodiversity, circular economy, agriculture, and<br />

care. The <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> organizes interaction betwe<strong>en</strong> peers – designers,<br />

policy makers, organizations as well as experts – so they can learn<br />

from each other and jointly formulate and realize new breakthroughs.<br />

Therefore the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> sets out a program of debates, worksh<strong>op</strong>s,<br />

project initiations, design research, physical workspaces, exhibitions,<br />

virtual exchange, docum<strong>en</strong>taries, podcasts and a community-driv<strong>en</strong><br />

online exchange platform.<br />

→<br />

E<strong>en</strong> overzicht van de verschill<strong>en</strong>de publicaties <strong>en</strong> websites die het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> (mee)<br />

heeft <strong>op</strong>gezet. VLNR: Online platform <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, Online platform Circulaire (Stads)<br />

Hav<strong>en</strong>s, Werkboek 1 Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s, Werkboek 2 Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s,<br />

Werkboek Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s Less<strong>en</strong>, Bijdrage aan A+287, Poster Stedelijk<br />

Beheer, Werkboek Stedelijk Beheer, Werkboek Voedsel <strong>en</strong> Bodem, Essay The next<br />

big thing will be a lot of small things, Synthese Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s, Nieuwsbrief<br />

Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s, Poster Circulaire Bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

B Circular Ports Program<br />

Within the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, the Circular Ports Program is initiated. The<br />

hypothesis is that ports will play a crucial role in the transition towards<br />

more circularity. This hypothesis is included in an ag<strong>en</strong>da of collective<br />

work programs, building new types of transformation projects from<br />

new coalitions. Within this Circular Ports Program, firstly the planning<br />

authorities are working together on a Circular Mainframe on the <strong>Delta</strong> as<br />

a whole, with Studio Marco Vermeul<strong>en</strong> (scale XL). Secondly, a regional<br />

ag<strong>en</strong>da is being set up around the North Sea Port District, where crossborder<br />

collaboration is initiated betwe<strong>en</strong> the six municipalities, the two<br />

provinces and North Sea Port, with the help of PosadMaxwan, Shaved<br />

Monkey and AWB (scale L). Thirdly, the bridge betwe<strong>en</strong> the<br />

port cities and the ports is explored as a catalyst of a new manufacturing<br />

and circular economy, initiated by Circular Flanders/OVAM and with<br />

1010au, VUB and AWB (scale M). Lastly, the IABR, the municipality and<br />

the Port of Rotterdam were experim<strong>en</strong>ting on the scale of the building<br />

typology around the Rotterdam Makers District, with 1010au (scale S).<br />

→<br />

C Circular (City) Ports project<br />

The Circular (City) Ports project is an exploration initiated by Circular<br />

Flanders/OVAM of what is needed to accelerate the circular transition in<br />

(city) ports in the <strong>Delta</strong>. The project is part of the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> and wants<br />

to kickstart the dialogue betwe<strong>en</strong> ports, cities and profession<strong>als</strong> to learn<br />

and exchange expertise.<br />

The project started from some key observations:

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

25<br />

Acht<br />

experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>

Acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 2 Acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 22<br />

2.1 Mobiliser<strong>en</strong>d narratief 26<br />

2.2 Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer 54<br />

2.3 Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da 80<br />

2.4 Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp 104<br />

2.5 Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong> 144<br />

2.6 Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema 164<br />

2.7 Incubatie van traject<strong>en</strong> 198<br />

2.8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs 216<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is begonn<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t. Dat<br />

moest ook wel, want e<strong>en</strong> dergelijk platform bestond<br />

nog niet. Het begrip ‘experim<strong>en</strong>t’ zi<strong>en</strong> we teg<strong>en</strong>woordig<br />

veelvuldig voorbijkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan ook de bijklank hebb<strong>en</strong><br />

van ‘vrijblijv<strong>en</strong>d’. De experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

speeld<strong>en</strong> zich af in e<strong>en</strong> vrijhav<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> onafhankelijke <strong>en</strong><br />

missiegedrev<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte, waar de meest<br />

diverse maatschappelijke actor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> thuis <strong>en</strong> e<strong>en</strong> stem<br />

vond<strong>en</strong>. De experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn allerminst vrijblijv<strong>en</strong>d.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is <strong>op</strong>gezet met e<strong>en</strong> helder doel voor<br />

og<strong>en</strong>: de bestaande <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> moet <strong>op</strong> zo’n manier word<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>gebracht dat ze toelaat om de volg<strong>en</strong>de, cruciale<br />

stap te zett<strong>en</strong> voor uitvoering, versnelling <strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldiging<br />

<strong>op</strong> het terrein. Door te experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> probeer<br />

je inzicht te krijg<strong>en</strong> in de oorzaak-gevolgrelaties<br />

waardoor e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t ook herhaalbaar wordt. E<strong>en</strong><br />

analyse van de resultat<strong>en</strong> van het experim<strong>en</strong>t is daarom<br />

cruciaal. Terugblikk<strong>en</strong>d onderscheid<strong>en</strong> we acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

die meerdere mal<strong>en</strong>, soms na elkaar <strong>en</strong> soms<br />

door elkaar, zijn ‘uitgevoerd’.<br />

Deze terugblik heeft de vorm van e<strong>en</strong> dubbelinterview<br />

waarin de initiatiefnemers van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> vanuit<br />

Architecture Workroom Brussels, Hanne Mangelschots<br />

(HM) <strong>en</strong> Joachim Declerck (JD), werd<strong>en</strong> bevraagd door<br />

Hedwig van der Lind<strong>en</strong> naar hun ervaring<strong>en</strong> van de<br />

afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

29<br />

Experim<strong>en</strong>t 1<br />

Mobiliser<strong>en</strong>d<br />

narratief

Ambitieuze<br />

doelstelling<strong>en</strong><br />

Eur<strong>op</strong>ese Gre<strong>en</strong> Deal<br />

Energiecoöperaties<br />

Klimaatverdrag<br />

Parijs (COP21)<br />

...<br />

Proeftuin<strong>en</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

Visie 2050<br />

Eetbare buurt<strong>en</strong><br />

Sustainable<br />

Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t Go<strong>als</strong><br />

Veelheid aan<br />

initiatiev<strong>en</strong><br />

De Internationale Architectuur<br />

Bi<strong>en</strong>nale Rotterdam <strong>en</strong> You Are<br />

Here Brussels 2018 gav<strong>en</strong> het<br />

startschot voor het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>.<br />

Het Curator Team koos voor<br />

The Missing Link <strong>als</strong> thema.<br />

Wat betek<strong>en</strong>t dit?<br />

HM The Missing Link is het gap<strong>en</strong>de<br />

gat tuss<strong>en</strong> de grote doel<strong>en</strong> die we ons<br />

<strong>als</strong> sam<strong>en</strong>leving hebb<strong>en</strong> voor<strong>op</strong>gesteld<br />

– d<strong>en</strong>k aan het Parijse klimaatakkoord<br />

of de vertaling daarvan in lokale<br />

ambities – <strong>en</strong> de vele initiatiev<strong>en</strong>,<br />

experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, pilots <strong>en</strong> proeftuin<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

het terrein. Al die experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />

tell<strong>en</strong>, ondanks de hoge verwachting<strong>en</strong>,<br />

niet vanzelf <strong>op</strong> tot de grote doel<strong>en</strong>.<br />

De doelstelling<strong>en</strong> van hun kant,<br />

blijv<strong>en</strong> vaak nog abstract <strong>en</strong> ver weg.<br />

We slag<strong>en</strong> er niet in ze te vertal<strong>en</strong> in<br />

voldo<strong>en</strong>de concrete acties. We bots<strong>en</strong><br />

tegelijkertijd <strong>op</strong> e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong> plafond <strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong> vloer.<br />

JD Het schema is gebaseerd <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

klassiek transitieschema. Dat gaat<br />

ervan uit dat <strong>als</strong> we veel experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> we onszelf heldere doel<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>,<br />

we <strong>als</strong> het ware automatisch naar<br />

e<strong>en</strong> nieuw regime evoluer<strong>en</strong>. Dus hoe<br />

meer we experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>, hoe meer e<strong>en</strong><br />

beweging zich <strong>op</strong> gang trekt. Met The<br />

Missing Link wild<strong>en</strong> we b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong><br />

dat zo’n evolutie absoluut niet vanzelf<br />

gaat. Integ<strong>en</strong>deel, er zijn concrete<br />

acties <strong>en</strong> nieuwe methodiek<strong>en</strong> nodig<br />

om e<strong>en</strong> versnelling mogelijk te mak<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> om de doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de lokale coalities<br />

naar elkaar toe te trekk<strong>en</strong>. Dat kan bijvoorbeeld<br />

door het ontwerp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

‘programmatische werking’, die lokale<br />

acties <strong>op</strong> vele plekk<strong>en</strong> tegelijk aanjaagt<br />

<strong>en</strong> mogelijk maakt.<br />

HM Het argum<strong>en</strong>t dat we daarmee<br />

naar vor<strong>en</strong> schuiv<strong>en</strong>, b<strong>en</strong>adrukt<br />

bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dat ruimtelijke transformatie<br />

e<strong>en</strong> belangrijke hefboom is om<br />

The Missing Link te dicht<strong>en</strong>. Alle grote<br />

transities waar we vandaag voor staan<br />

– <strong>op</strong> het vlak van <strong>en</strong>ergie, mobiliteit,<br />

landbouw, zorg, <strong>en</strong>zovoort – hebb<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> impact <strong>op</strong> onze leefomgeving. We<br />

kunn<strong>en</strong> de noodzakelijke omkering<br />

realiser<strong>en</strong> vanuit de transformatie van<br />

onze leefomgeving. Die ruimtelijke<br />

inv<strong>als</strong>hoek maakt de transities ook<br />

heel concreet. Het begint bij ons eig<strong>en</strong><br />

huis, onze straat, onze wijk.<br />

Het schema van The Missing Link<br />

is e<strong>en</strong> uitnodiging aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

om hun kracht<strong>en</strong> te bundel<strong>en</strong> in<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Alsof je zegt:<br />

we moet<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> midd<strong>en</strong> in dat<br />

gat gaan staan <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verbind<strong>en</strong>de<br />

positie innem<strong>en</strong>. Welke rol<br />

heeft dit narratief gespeeld in de<br />

dynamiek van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>?<br />

HM De analyse <strong>en</strong> het schema van<br />

The Missing Link hebb<strong>en</strong> de meest<br />

diverse actor<strong>en</strong> over de streep getrokk<strong>en</strong>.<br />

Het beeld roept herk<strong>en</strong>ning <strong>op</strong>.<br />

Veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> merk<strong>en</strong> dat ze botst<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> diezelfde uitdaging of hebb<strong>en</strong><br />

het gevoel dat ze hier nu al <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

bepaalde manier e<strong>en</strong> bijdrage aan<br />

lever<strong>en</strong>. Voor veel praktijk<strong>en</strong> helpt het<br />

schema om zichzelf te kunn<strong>en</strong> positioner<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> groter verhaal, <strong>en</strong> om<br />

de taal te vind<strong>en</strong> om te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> hoe<br />

zij e<strong>en</strong> puzzelstuk in e<strong>en</strong> groter geheel<br />

vorm<strong>en</strong>. Je kunt namelijk vanuit één<br />

praktijk niet e<strong>en</strong> hele transitie <strong>op</strong> gang<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong> gemerkt dat de<br />

missiegedrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> zeer ambitieuze<br />

praktijk<strong>en</strong> die zich in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

<strong>en</strong>gageerd<strong>en</strong>, er nood aan hebb<strong>en</strong>

om te kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>: ik kan het niet<br />

alle<strong>en</strong>, maar ik b<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> schakel in<br />

e<strong>en</strong> groter verhaal.<br />

JD Het was in die zin ook e<strong>en</strong> poging<br />

om relatief fragiele praktijk<strong>en</strong> die <strong>innovatief</strong><br />

werk verricht<strong>en</strong>, aan te moedig<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong>, door ze in e<strong>en</strong><br />

veilige omgeving e<strong>en</strong> werkplaats <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> traject aan te bied<strong>en</strong>.<br />

HM We hebb<strong>en</strong> dat <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

manier<strong>en</strong> prober<strong>en</strong> te versterk<strong>en</strong>.<br />

Bijvoorbeeld door hoe we in 2018 de<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de animatiefilms<br />

hebb<strong>en</strong> gemaakt. We wild<strong>en</strong> niet e<strong>en</strong><br />

praktijk <strong>als</strong> dé beste <strong>op</strong>lossing <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

podium plaats<strong>en</strong>, maar wel de constellaties<br />

van verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> hun onderlinge complem<strong>en</strong>tariteit<br />

in beeld br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Als we focuss<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> e<strong>en</strong> van de grote omw<strong>en</strong>teling<strong>en</strong>,<br />

dan zag<strong>en</strong> we dat de <strong>en</strong>e praktijk e<strong>en</strong><br />

doorbraak realiseert waar de andere<br />

vervolg<strong>en</strong>s <strong>op</strong> voortbouwt. Daar zat de<br />

kracht van die t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> ook<br />

in: niet de allermooiste tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

maquettes, maar wel e<strong>en</strong> narratief in<br />

woord <strong>en</strong> beeld waarin verschill<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d<br />

systeem <strong>op</strong>erer<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong> elkaar voortbouw<strong>en</strong>.<br />

Het was mooi dat het schema<br />

van The Missing Link ook <strong>op</strong> andere<br />

plaats<strong>en</strong> <strong>op</strong>dook. ‘Commonslab<br />

Antwerp<strong>en</strong>’ bijvoorbeeld, bestond nog<br />

niet eind 2017, maar de organisatie<br />

heeft het schema nu wel <strong>op</strong> hun website<br />

geplaatst om het vraagstuk waar<br />

zij aan werk<strong>en</strong> te duid<strong>en</strong>. Het schema<br />

van The Missing Link spreekt tot de<br />

verbeelding <strong>en</strong> veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />

zich erin.<br />

The Missing Link is gestart <strong>als</strong><br />

e<strong>en</strong> <strong>op</strong>roep. Het duidt het probleem:<br />

we zitt<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gap<strong>en</strong>d<br />

gat tuss<strong>en</strong> ambitieuze doel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> veelheid aan experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> daartuss<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> we verbinding<strong>en</strong><br />

wet<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong>.<br />

Hoe is het narratief de afgel<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

drie <strong>jaar</strong> geëvolueerd?<br />

HM Het activer<strong>en</strong>de narratief <strong>en</strong> het<br />

kader voor acties stond<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>s<br />

c<strong>en</strong>traal <strong>op</strong> de overkoepel<strong>en</strong>de confer<strong>en</strong>ties.<br />

Die ging<strong>en</strong> dus niet <strong>en</strong>kel<br />

over specifieke transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong>, maar<br />

steld<strong>en</strong> het verbind<strong>en</strong>d narratief <strong>en</strong> de<br />

rol die het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> daarin speelt,<br />

telk<strong>en</strong>s <strong>op</strong>nieuw in vraag.<br />

JD Het is boei<strong>en</strong>d te zi<strong>en</strong> hoe dat is<br />

gegaan. In november 2018 stelde de<br />

‘groep praktijk<strong>en</strong>’ [later ‘praktijkkamer’<br />

gedo<strong>op</strong>t, nvdr] dat we het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> <strong>op</strong>vatt<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong><br />

‘incubatorruimte’, waar de verschill<strong>en</strong>de<br />

actor<strong>en</strong> met complem<strong>en</strong>taire<br />

expertises nieuwe doorbraakproject<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>tuig<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de volg<strong>en</strong>de<br />

confer<strong>en</strong>tie in juni 2019 steld<strong>en</strong> we ons<br />

de vraag of The Missing Link nog wel<br />

pertin<strong>en</strong>t was. Moest<strong>en</strong> we niet e<strong>en</strong><br />

stap verder d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>? Want eig<strong>en</strong>lijk<br />

is The Missing Link de vaststelling<br />

van e<strong>en</strong> probleem, maar misschi<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> meer activer<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />

actiegericht verhaal nodig? Daar is het<br />

programma van de confer<strong>en</strong>tie in 2020<br />

uitgekom<strong>en</strong>. Nieuwe vrag<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong><br />

naar bov<strong>en</strong>. Hoe krijg je burgers mee<br />

in het verhaal? Hoe krijg<strong>en</strong> we versnellingsstrategieën<br />

<strong>op</strong>gezet, in de vorm<br />

van financieringslogica’s, businessmodell<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> governance-modell<strong>en</strong>?<br />

'Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is voor ons e<strong>en</strong> belangrijke inspiratiebron<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verbinder tuss<strong>en</strong> boei<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong><br />

omtr<strong>en</strong>t toekomst <strong>en</strong> transitie in de delta. Het feit dat<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> bij uitstek werkt aan initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

connectie <strong>op</strong> schaal van de (gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de)<br />

delta, maakt het uniek in zijn soort én bij uitstek relevant<br />

voor e<strong>en</strong> hav<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>d<br />

werkings- <strong>en</strong> invloedsgebied <strong>als</strong> North Sea Port.'<br />

Kar<strong>en</strong> Polfliet, North Sea Port

Hoe kan de overheid hier mee ruimte<br />

voor mak<strong>en</strong>? Welke rol kan de private<br />

sector spel<strong>en</strong>? Op die manier zijn we<br />

geëvolueerd van The Missing Link<br />

<strong>als</strong> vraagstelling naar het gezam<strong>en</strong>lijk<br />

ontwikkel<strong>en</strong> van wat we ‘nieuwe<br />

collectieve arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ hebb<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>oemd.<br />

HM ‘Nieuwe collectieve arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’<br />

is de term die Jan Verheeke van<br />

de Minaraad (Milieu- <strong>en</strong> Natuurraad<br />

van Vlaander<strong>en</strong>) inbracht tijd<strong>en</strong>s de<br />

confer<strong>en</strong>tie in juni 2020. We kwam<strong>en</strong><br />

tot de vaststelling dat je eig<strong>en</strong>lijk<br />

nieuwe ‘arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ of ‘montages’<br />

nodig hebt die het <strong>op</strong>borrel<strong>en</strong> van de<br />

vele lokale initiatiev<strong>en</strong> mee kunn<strong>en</strong><br />

faciliter<strong>en</strong>. Wat zijn de tools om lokale<br />

initiatiev<strong>en</strong> niet te behandel<strong>en</strong> <strong>als</strong> iets<br />

dat in de marge gebeurt, naast het<br />

échte werk, waar de overheid met haar<br />

professionele partij<strong>en</strong> aan bouwt?<br />

Maar hoe kan je de verbinding<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

niveaus <strong>en</strong> manier<strong>en</strong> van werk<strong>en</strong><br />

versterk<strong>en</strong>? En hoe kan je manier<strong>en</strong><br />

van werk<strong>en</strong> waarder<strong>en</strong> die vertrekk<strong>en</strong><br />

vanuit e<strong>en</strong> lokaal initiatief? E<strong>en</strong> mooi<br />

voorbeeld hiervan is de waterproblematiek<br />

in Antwerp<strong>en</strong>. De stad werkt<br />

er aan e<strong>en</strong> ‘Waterplan’. Er wordt hard<br />

aan getimmerd <strong>en</strong> veel geld teg<strong>en</strong>aan<br />

gesmet<strong>en</strong>. Ondertuss<strong>en</strong> zijn burgers<br />

bezig met groepsaank<strong>op</strong><strong>en</strong> van watertonn<strong>en</strong>.<br />

Waarom word<strong>en</strong> die watertonn<strong>en</strong><br />

niet <strong>als</strong> e<strong>en</strong> valabele strategie voor<br />

hergebruik van water mee <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

in het stedelijk plan? De vraag is of<br />

we het Waterplan niet alle<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>erationaliser<strong>en</strong> via indrukwekk<strong>en</strong>de<br />

infrastructurele werk<strong>en</strong> of grote wadi’s<br />

in <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimtes, maar ook via die vele<br />

kleine stipjes <strong>op</strong> de kaart.<br />

JD De Brusselse ontwerper Thomas<br />

Lommée schreef e<strong>en</strong> zeer treff<strong>en</strong>de<br />

slogan <strong>op</strong> het universiteitsgebouw in<br />

G<strong>en</strong>t: The next big thing will be a lot of<br />

small things. We zijn ervan overtuigd<br />

dat het grootschalige project niet dé,<br />

of althans niet de <strong>en</strong>ige manier is om<br />

e<strong>en</strong> grote omslag te mak<strong>en</strong>. In plaats<br />

daarvan moet<strong>en</strong> we naar e<strong>en</strong> ‘zwermaanpak’<br />

voor de transitie <strong>op</strong> het vlak<br />

van water <strong>en</strong> droogte, maar ook <strong>op</strong> het<br />

vlak van hernieuwbare <strong>en</strong>ergie, circulaire<br />

material<strong>en</strong>, <strong>en</strong>zovoort.<br />

HM Will<strong>en</strong> we die zwerm mogelijk<br />

mak<strong>en</strong>, dan moet<strong>en</strong> we daar ook e<strong>en</strong><br />

aangepast instrum<strong>en</strong>tarium voor<br />

bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. De manier waar<strong>op</strong> vandaag<br />

bestekk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong>,<br />

moet<strong>en</strong> we in vraag durv<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>. Nu<br />

zijn publieke aanbesteding<strong>en</strong> gericht<br />

<strong>op</strong> professionel<strong>en</strong> zo<strong>als</strong> aannemers,<br />

consultants <strong>en</strong> ontwikkelaars. Als<br />

je wil dat ook burgercoöperaties of<br />

nieuwe coalities e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>waardige<br />

of in sommige gevall<strong>en</strong> zelfs e<strong>en</strong><br />

bevoorrechte kans mak<strong>en</strong>, dan moet<strong>en</strong><br />

lokaal draagvlak <strong>en</strong> lokale winst<strong>en</strong> veel<br />

sterker word<strong>en</strong> gewaardeerd in de<br />

selectieprocedure. Die analyse <strong>en</strong> dit<br />

pleidooi voor nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

kwam<strong>en</strong> in juni 2020 c<strong>en</strong>traal te staan,<br />

<strong>en</strong> er wordt vandaag in verschill<strong>en</strong>de<br />

verk<strong>en</strong>nings- <strong>en</strong> incubatietraject<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> gewerkt [zie de zoektocht naar<br />

nieuwe schakeling<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> landbouwers<br />

<strong>en</strong> grondbezitters in het traject<br />

Voedsel <strong>en</strong> Bodem, of de nieuwe praktijk<br />

tuss<strong>en</strong> beheerders <strong>en</strong> ontwerpers<br />

bij Stedelijk Beheer, nvdr].<br />

JD Het inzicht was eig<strong>en</strong>lijk in 2018<br />

al deel van het verhaal, maar stapsgewijs<br />

zijn we veel scherper geword<strong>en</strong> in<br />

ons pleidooi: we moet<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />

transitieuitdaging<strong>en</strong> waarmee<br />

we word<strong>en</strong> geconfronteerd, in de<br />

haarvat<strong>en</strong> van het systeem aanpakk<strong>en</strong>.<br />

De grote dijk kan het sluitstuk<br />

zijn, maar zal niet volstaan om de<br />

water- <strong>en</strong> droogteproblematiek aan<br />

te pakk<strong>en</strong>. Wél de vele kleine interv<strong>en</strong>ties,<br />

van reg<strong>en</strong>tonn<strong>en</strong> <strong>en</strong> infiltratietuin<strong>en</strong><br />

tot bufferbek<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong><br />

de transities aan de bron aanpakk<strong>en</strong>,<br />

niet <strong>en</strong>d-of-pipe. Het ontwikkel<strong>en</strong> van<br />

‘collectieve arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ voor de<br />

zwerm van transitieproject<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong><br />

luxe maar e<strong>en</strong> noodzaak. Je zou trouw<strong>en</strong>s<br />

kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat het concept<br />

van ‘arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ e<strong>en</strong> methode<br />

is die al <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de front<strong>en</strong><br />

getest is: in de Sleutelproject<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de Vinexproject<strong>en</strong> in Nederland, in<br />

Ruimte voor de Rivier, in het Vlaamse<br />

Sted<strong>en</strong>beleid. Eig<strong>en</strong>lijk is zelfs de Wet<br />

De Taeye, die betaalbare woning<strong>en</strong><br />

promootte <strong>en</strong> die het legale kader<br />

bood voor de ongeremde verstedelijking<br />

in Vlaander<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> interessante<br />

case. De wet heeft gereguleerd dat we<br />

<strong>op</strong> allerlei plekk<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> won<strong>en</strong>, niet<br />

<strong>als</strong> e<strong>en</strong> free for all, maar aangejaagd<br />

door welbepaalde regels <strong>en</strong> voordel<strong>en</strong>.<br />

Met alle gevolg<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>. Maar het<br />

was wel e<strong>en</strong> manier om<br />

vorm te gev<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> doelgerichte<br />

zwermaanpak.<br />

Voor sommig<strong>en</strong> klinkt het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> misschi<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong> grootschalige,<br />

bijna megalomane<br />

onderneming <strong>op</strong> schaal van de<br />

hele Eurodelta. Maar <strong>als</strong> ik jullie<br />

erover hoor vertell<strong>en</strong>, ligt de<br />

nadruk eerder <strong>op</strong> de <strong>op</strong>telsom<br />

van e<strong>en</strong> veelheid aan lokale<br />

project<strong>en</strong>. Welke rol speelt het<br />

schaalniveau van de delta in dit<br />

experim<strong>en</strong>t?<br />

HM Met de delta <strong>als</strong> regio bedoel<strong>en</strong><br />

we in eerste plaats Nederland,<br />

Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> Brussel. Zij vorm<strong>en</strong> één<br />

deltawatersysteem <strong>en</strong> del<strong>en</strong> dus e<strong>en</strong><br />

gelijkaardige ondergrond. Ze vorm<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> het ware één sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d ruimtelijk<br />

systeem. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> we<br />

grot<strong>en</strong>deels dezelfde taal, waardoor<br />

we relatief gemakkelijk uitwisseling<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>zett<strong>en</strong>. Toch hebb<strong>en</strong><br />

we te mak<strong>en</strong> met minst<strong>en</strong>s twee zeer<br />

verschill<strong>en</strong>de planningscultur<strong>en</strong>.<br />

Juist door te zi<strong>en</strong> hoe m<strong>en</strong> het aan de<br />

andere kant van de gr<strong>en</strong>s aanpakt,<br />

krijg<strong>en</strong> we inzicht<strong>en</strong> over hoe we het<br />

zelf aanpakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we van<br />

elkaar ler<strong>en</strong>.<br />

JD Ondanks sterk verschill<strong>en</strong>de<br />

plannings- <strong>en</strong> bouwcultur<strong>en</strong> del<strong>en</strong> we<br />

dé <strong>op</strong>gave van deze tijd: het mobiliser<strong>en</strong><br />

van diverse maatschappelijke<br />

actor<strong>en</strong> om de grote transities in onze<br />

dagelijkse leefomgeving geïmplem<strong>en</strong>teerd<br />

te krijg<strong>en</strong>. Grote plann<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> ambitieuze doel<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong> lukt<br />

vaak nog wel, maar om die tot <strong>op</strong> de<br />

grond te krijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot uitvoering te<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, dat lukt niet of véél te traag,<br />

zowel in Nederland <strong>als</strong> in België. We<br />

hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gedeelde nood aan alternatieve<br />

werkwijz<strong>en</strong>. Nederland heeft<br />

e<strong>en</strong> sterke c<strong>en</strong>trale <strong>en</strong> collectieve<br />

planningstraditie, maar het polder<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal besliss<strong>en</strong> om vervolg<strong>en</strong>s<br />

‘uit te roll<strong>en</strong>’ lukt niet meer. In België<br />

hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> traditie van prachtige,<br />

uitzonderlijke project<strong>en</strong> <strong>en</strong> acties,<br />

maar we miss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> structurele aanpak.<br />

In beide gevall<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> we dus<br />

e<strong>en</strong> vorm van <strong>en</strong>abling vind<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />

zwermaanpak.

HM Maar ook stukk<strong>en</strong> van Wallonië,<br />

Noordrijn-Westfal<strong>en</strong> <strong>en</strong> Noord-<br />

Frankrijk del<strong>en</strong> diezelfde bodem. Het<br />

doel van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is altijd<br />

geweest om <strong>op</strong> e<strong>en</strong> zeker mom<strong>en</strong>t uit<br />

te dein<strong>en</strong> naar de bredere regio.<br />

JD En e<strong>en</strong> delta is natuurlijk ook iets<br />

wat <strong>op</strong> veel andere plekk<strong>en</strong> ter wereld<br />

bestaat. De delta di<strong>en</strong>t dus ook <strong>als</strong> e<strong>en</strong><br />

specifieke ingang naar internationale<br />

uitwisseling. In die zin bouwt het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> verder <strong>op</strong> de ‘<strong>Delta</strong> Coalition’<br />

die is <strong>op</strong>gezet tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

delta’s ter wereld in 2016.<br />

HM Door die zwermaanpak is er<br />

ook e<strong>en</strong> belangrijk verschil met meer<br />

traditionele ontwerpateliers: de delta<br />

<strong>als</strong> territorium is ons canvas, maar<br />

we werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong> niet continu<br />

<strong>op</strong> het hele gebied. Er zijn wel praktijk<strong>en</strong><br />

die zich richt<strong>en</strong> <strong>op</strong> de volledige<br />

rivier<strong>en</strong>- <strong>en</strong> hav<strong>en</strong>delta, zo<strong>als</strong> het<br />

‘Circular Mainframe’ van Studio Marco<br />

Vermeul<strong>en</strong>. Maar niet uitsluit<strong>en</strong>d. De<br />

focus ligt veeleer <strong>op</strong> het stroom<strong>op</strong>waarts<br />

vastpakk<strong>en</strong> van transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong>,<br />

<strong>op</strong> het bepal<strong>en</strong> welke types van<br />

transformatie in onze leefomgeving<br />

<strong>en</strong> landschapp<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hefboom voor<br />

transitie zijn, om dan arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

te ontwerp<strong>en</strong> voor multiplicatie. E<strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>de stap is om van daaruit e<strong>en</strong><br />

atlas mak<strong>en</strong> van de delta zo<strong>als</strong> die er<br />

in de toekomst zou kunn<strong>en</strong> uitzi<strong>en</strong>.<br />

'One of the big chall<strong>en</strong>ges of our time is for the<br />

knowledge we g<strong>en</strong>erate to wake up our imagination,<br />

to make the world around us more fascinating than it<br />

is already, leaving behind both cynicism and skepticism.<br />

The reconstruction task ahead of us, of a planet<br />

that has be<strong>en</strong> ravaged, is of a scale that puts into<br />

question the disciplinary frameworks and the certitudes<br />

they had contributed to creating. Above all, such<br />

a task needs a collective effort capable of reclaiming<br />

new ways of understanding and of making s<strong>en</strong>se.<br />

Platforms like the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> contribute to do<br />

exactly that: stimulate all of us to think together, to<br />

decide together what matters, and to work together<br />

towards its spatial realization.'<br />

Nadia Casabella,<br />

1010au & ULB Faculty of Architecture

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

38 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

39<br />

Parc de la Se ne<br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2019<br />

Leo Belgicus in twee variant<strong>en</strong> 1598, 1630<br />

De delta is de uitv<strong>als</strong>basis van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. We del<strong>en</strong> e<strong>en</strong> taal <strong>en</strong> ondergrond,<br />

maar hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> heel verschill<strong>en</strong>de (plannings)cultuur. Van die verschill<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we<br />

ler<strong>en</strong>. Leo Belgicus in twee variant<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> k<strong>op</strong>ergravure van Joannes van Doetecum<br />

Jr. uit 1598 <strong>en</strong> één van Claes Jansz. Visscher uit 1630.<br />

5. Activating differ<strong>en</strong>t scales simultaneously, the workspace sways back<br />

and forth betwe<strong>en</strong> the neighbourhood, the city, the urban landscape,<br />

the delta and the globe, in all of which it is firmly anchored. It It connects<br />

the specific concerns and ambitions of local situations to systemic and<br />

territorial logics and transitions.<br />

In het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> p<strong>en</strong>del<strong>en</strong> we voortdur<strong>en</strong>d van de schaal van de delta naar de<br />

regio, de stad, de wijk <strong>en</strong> weer terug. Eén van de ti<strong>en</strong> schema's gemaakt in het kader<br />

van de reflectie <strong>op</strong> You Are Here 2018 (World Transformation C<strong>en</strong>tre) voor de Bi<strong>en</strong>nale<br />

d'Architecture et de Paysage 2019, Architecture Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

40 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

41<br />

Gedeeld basiskapitaal<br />

om uit de onderhandelingsmodus te gerak<strong>en</strong> is allereerst<br />

e<strong>en</strong> gedeeld fundam<strong>en</strong>t nodig. in deze studie tracht<strong>en</strong><br />

we dit fundam<strong>en</strong>t vorm te gev<strong>en</strong>. Het verhaal vertrekt bij<br />

e<strong>en</strong> eerste beschrijving van de gedeelde kapital<strong>en</strong> van<br />

nederland <strong>en</strong> vlaander<strong>en</strong>. in het tweede deel van deze<br />

studie – Atlas. 7 Kapital<strong>en</strong> van de Lage Land<strong>en</strong> – id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong><br />

we zev<strong>en</strong> kwaliteit<strong>en</strong> van de eurodelta, elk met<br />

e<strong>en</strong> heel specifieke ruimtelijke impact. Die kwaliteit<strong>en</strong> of<br />

‘kapital<strong>en</strong>’ verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong> ieder e<strong>en</strong> kracht die k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d<br />

is voor de Lage Land<strong>en</strong>, waarin de Lage Land<strong>en</strong><br />

zich onderscheid<strong>en</strong> in eur<strong>op</strong>a of de wereld, <strong>en</strong> waarin ze<br />

ook verbond<strong>en</strong> zijn, soms ondanks hun grote verschill<strong>en</strong>.<br />

De kapital<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong> voort <strong>op</strong> e<strong>en</strong> gedeeld verled<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />

gedeelde cultuur, e<strong>en</strong> sterk verwev<strong>en</strong> economie <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

gedeelde positie in de delta van rijn, maas <strong>en</strong> schelde.<br />

verbond<strong>en</strong> stedelijk systeem tot<br />

stand gebracht met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme toegankelijkheid<br />

<strong>en</strong> bewegingsvrijheid.<br />

4 — Hav<strong>en</strong> van Eur<strong>op</strong>a<br />

<strong>als</strong> hav<strong>en</strong> van eur<strong>op</strong>a beschikk<strong>en</strong><br />

nederland <strong>en</strong> vlaander<strong>en</strong> over e<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d logistiek-industrieel<br />

systeem met e<strong>en</strong> fijnmazig multimodaal<br />

transportnetwerk <strong>en</strong> gespecialiseerde<br />

<strong>en</strong> complem<strong>en</strong>taire hav<strong>en</strong>s,<br />

waaronder de twee grootste van<br />

eur<strong>op</strong>a.<br />

5 — Diverse habitats<br />

Het stadslandschappelijk complex<br />

van de Lage Land<strong>en</strong> wordt gek<strong>en</strong>merkt<br />

door diverse habitats: e<strong>en</strong><br />

dec<strong>en</strong>traal netwerk van sted<strong>en</strong>,<br />

stadjes <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong>, landschapp<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> regio’s, elk met e<strong>en</strong> sterke eig<strong>en</strong><br />

culturele id<strong>en</strong>titeit, met e<strong>en</strong> grote<br />

diversiteit aan woonmilieus, sociale<br />

structur<strong>en</strong> <strong>en</strong> economieën, geworteld<br />

in de specifieke ontwikkelingsgeschied<strong>en</strong>is<br />

van de Lage Land<strong>en</strong>.<br />

Kapitaal 1<br />

Vruchtbare bodem<br />

Synthesekaart. Huidige organisatie van<br />

de landbouw<br />

Akkerbouw<br />

Veeteelt<br />

Natuur<br />

Weg<strong>en</strong>netwerk<br />

Waternetwerk<br />

Belangrijke handelsroute<br />

Synthesekaart. Organisatie van de landbouw<br />

na ruimtelijke transformatie <strong>op</strong><br />

basis van de bodemsam<strong>en</strong>stelling<br />

Akkerbouw<br />

Veeteelt<br />

Natuur<br />

Weg<strong>en</strong>netwerk<br />

Waternetwerk<br />

Belangrijke handelsroute<br />

6 — Innovatieve delta<br />

De eurodelta is e<strong>en</strong> innovatieve<br />

delta. De Lage Land<strong>en</strong> behor<strong>en</strong><br />

tot e<strong>en</strong> van de meest innovatieve<br />

regio’s ter wereld, voortbouw<strong>en</strong>d<br />

De zev<strong>en</strong> kapital<strong>en</strong> die we onderscheid<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong>, zijn weliswaar Dankzij hun ligging in het stroom-<br />

vrijplaats<strong>en</strong> voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> onder-<br />

1 — Vruchtbare bodem<br />

<strong>op</strong> e<strong>en</strong> geschied<strong>en</strong>is met sted<strong>en</strong> <strong>als</strong><br />

diepgeworteld in het verled<strong>en</strong>, gebied van schelde, rijn <strong>en</strong> maas zoek <strong>en</strong> <strong>als</strong> vrijhav<strong>en</strong> voor vernieuw<strong>en</strong>d<br />

d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. vandaag uit zich dat<br />

maar het zijn ge<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> feit<strong>en</strong>, del<strong>en</strong> nederland <strong>en</strong> vlaander<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

zekerhed<strong>en</strong> of waarborg<strong>en</strong> voor de uitzonderlijk vruchtbare bodem. aan in e<strong>en</strong> hoog<strong>op</strong>geleide bevolking,<br />

toekomst van de Lage Land<strong>en</strong>. elk die bodem hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> diversiteit<br />

aan landschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tratie aan innovatiec<strong>en</strong>tra.<br />

t<strong>op</strong>universiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoge con-<br />

van die kapital<strong>en</strong> staat vandaag<br />

immers zwaar onder druk. Weliswaar e<strong>en</strong> bloei<strong>en</strong>de agrarische sector te<br />

drag<strong>en</strong> ze kans<strong>en</strong> in zich, maar die dank<strong>en</strong>. De Lage Land<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> van 7 — Solidaire stad<br />

kans<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we <strong>en</strong>kel b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> de meest int<strong>en</strong>sieve <strong>en</strong> productieve De dec<strong>en</strong>trale metr<strong>op</strong>ool van de<br />

wanneer we erin slag<strong>en</strong> de kapital<strong>en</strong> landbouwgebied<strong>en</strong> ter wereld. Lage Land<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> solidaire stad.<br />

te versterk<strong>en</strong> of om te buig<strong>en</strong> in<br />

Ze beschikt niet over de extreme<br />

functie van tal van nieuwe (maatschappelijke,<br />

ruimtelijke, economi-<br />

De Lage Land<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> delta- cieel) kapitaal die andere grote maar<br />

2 — <strong>Delta</strong>-ecosysteem<br />

conc<strong>en</strong>tratie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> (finansche,<br />

technologische) evoluties <strong>en</strong> ecosysteem met water in overvloed, c<strong>en</strong>trale metr<strong>op</strong>ol<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merkt. toch<br />

transities. De zev<strong>en</strong> kapital<strong>en</strong> staan e<strong>en</strong> sterk vervlocht<strong>en</strong> ecologisch is er e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wichtige ruimtelijke<br />

ook niet <strong>op</strong> zichzelf. Zo<strong>als</strong> in elk netwerk <strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot pot<strong>en</strong>tieel voor distributie van inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> vermog<strong>en</strong><br />

complex systeem is elke kwaliteit van hernieuwbare <strong>en</strong>ergie uit bodem, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> brede toegang tot onderwijs,<br />

de eurodelta verbond<strong>en</strong> met andere wind <strong>en</strong> zon.<br />

arbeidsmarkt <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />

kwaliteit<strong>en</strong>. elke kwaliteit bestaat<br />

bij gratie van de andere. De zev<strong>en</strong> 3 — Verbond<strong>en</strong> delta<br />

gedeelde kapital<strong>en</strong> zijn:<br />

De eurodelta is e<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong><br />

delta. De Lage Land<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

polyc<strong>en</strong>trisch stedelijk systeem dat<br />

extreem goed verbond<strong>en</strong> is. e<strong>en</strong><br />

sterk internationaal netwerk verbindt<br />

ons met de rest van de wereld <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

fijnmazig <strong>en</strong> hoogwaardig netwerk<br />

van fietspad<strong>en</strong>, weg<strong>en</strong>, spoorweg<strong>en</strong>,<br />

metro-, tram- <strong>en</strong> buslijn<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong><br />

22 DE LAGE LANDEN 2020-2100<br />

Deel 1<br />

— VAN KANTELING NAAR KANS —<br />

23<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Op zoek naar e<strong>en</strong><br />

handelingsperspectief<br />

rivier<strong>en</strong><br />

Zand<br />

ve<strong>en</strong> <strong>en</strong> moer<strong>en</strong><br />

Zandleem<br />

Leem<br />

Lichte klei<br />

Synthesekaart. Huidige organisatie van<br />

Zware klei<br />

de landbouw<br />

Zavel<br />

verziltingsgevoelig gebied<br />

Akkerbouw<br />

gebied<strong>en</strong> waar de bodem daalt (> 30 cm)<br />

Veeteelt<br />

Natuur<br />

Weg<strong>en</strong>netwerk<br />

Waternetwerk<br />

Belangrijke handelsroute<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100 2017<br />

Synthesekaart. Organisatie van de landbouw<br />

na ruimtelijke transformatie <strong>op</strong><br />

basis van de bodemsam<strong>en</strong>stelling<br />

Akkerbouw<br />

Veeteelt<br />

Natuur<br />

Weg<strong>en</strong>netwerk<br />

Waternetwerk<br />

Belangrijke handelsroute<br />

230 DE LAGE LANDEN 2020­2100<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Deel 3<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100 2017<br />

— Transitie<br />

GEZONDE LAN<br />

ANDEN 2020­2100<br />

MSTVERKENNING<br />

75<br />

De Lage Land<strong>en</strong>-studie bouwde voor het eerste e<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t voor e<strong>en</strong> aanpak <strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werking rond transities in de Eurodelta. Vier versies van onze vruchtbare delta:<br />

e<strong>en</strong> atlas van de huidige situatie (links) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> sc<strong>en</strong>ario voor e<strong>en</strong> toekomsttransitie<br />

(rechts). Publicatie De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100. E<strong>en</strong> toekomstverk<strong>en</strong>ning, 2017, p. 23,<br />

p.230-231 Architecture Workroom Brussels <strong>en</strong> p.74-75, Ver<strong>en</strong>iging <strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Het mom<strong>en</strong>t is aangebrok<strong>en</strong> om de praktijk van pilootproject<strong>en</strong><br />

te versnell<strong>en</strong>, te verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong> te<br />

schal<strong>en</strong>. Hoe kunn<strong>en</strong> we dit aanstur<strong>en</strong> vanuit het beleid?<br />

Welke rol kan de overheid Experim<strong>en</strong>t hierin spel<strong>en</strong>? 1: Mobiliser<strong>en</strong>d Welk soort narratief van<br />

beleid kan zij ontwikkel<strong>en</strong> om de transities ruimtelijk te<br />

veranker<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving? Dat is de zoektocht naar<br />

e<strong>en</strong> handelingsperspectief.<br />

hele territorium, maar slaagt er onvoldo<strong>en</strong>de<br />

in transitie te initiër<strong>en</strong>. Gebiedsontwikkeling<br />

laat toe ruimtelijk <strong>en</strong><br />

geïntegreerd werk te gaan, maar blijft te<br />

42 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

e<strong>en</strong>malig. Hierteg<strong>en</strong>over plaats<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />

programmawerking: e<strong>en</strong> aanpak die én<br />

ruimtelijk én geïntegreerd is én <strong>op</strong> maat<br />

van het gebied kan plaatsvind<strong>en</strong>, maar die<br />

tegelijkertijd in staat is kritische massa te<br />

realiser<strong>en</strong>.<br />

43<br />

e<strong>en</strong> handelingsperspectief is hoognodig. De transities<br />

die <strong>op</strong> ons afkom<strong>en</strong>, lijk<strong>en</strong> vandaag immers zo complex,<br />

zo onoverzichtelijk, zo alomvatt<strong>en</strong>d, zo overweldig<strong>en</strong>d,<br />

dat het gevaar dreigt dat ze ons <strong>als</strong> het ware met verstomming<br />

slaan. Wat ontbreekt is e<strong>en</strong> methode, e<strong>en</strong><br />

werkwijze of e<strong>en</strong> actieplan om effectief <strong>en</strong> daadkrachtig<br />

aan de slag te kunn<strong>en</strong> gaan. voorligg<strong>en</strong>de studie vormt<br />

hiertoe e<strong>en</strong> eerste aanzet.<br />

om grip te krijg<strong>en</strong> <strong>op</strong> de overweldig<strong>en</strong>de complexiteit<br />

van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> we de verschill<strong>en</strong>de transities<br />

<strong>op</strong>gebrok<strong>en</strong> in ‘behapbare’ <strong>en</strong> ‘realiseerbare’ deelproject<strong>en</strong>.<br />

Bepaalde <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> immers meerdere<br />

mal<strong>en</strong> voor in het territorium <strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zich thematiser<strong>en</strong><br />

in families van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong>. Het herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> afbak<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

van terugker<strong>en</strong>de of recurr<strong>en</strong>te <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> levert inzicht<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> die veel sneller word<strong>en</strong> gedeeld. De strategieën<br />

<strong>en</strong> bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> uit deze studie vertal<strong>en</strong> de abstracte<br />

<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong> naar werk <strong>op</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>maat.<br />

Ze gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bevattelijke schaal aan de <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

mak<strong>en</strong> de complexiteit e<strong>en</strong> beetje overzichtelijker. Wat<br />

ons te do<strong>en</strong> staat zijn dus ge<strong>en</strong> megalomane infrastructuurwerk<strong>en</strong><br />

die e<strong>en</strong> probleem in De één manier keer waar<strong>op</strong> <strong>op</strong>loss<strong>en</strong>, we vandaag maar pog<strong>en</strong> om met g<strong>en</strong>eriek<br />

wel e<strong>en</strong> veelheid aan terugker<strong>en</strong>de beleid <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> die te bied<strong>en</strong> lokaal <strong>op</strong> de grote transities, zal<br />

zijn ingebed. Dat betek<strong>en</strong>t concreet: niet volstaan. in verschill<strong>en</strong>de<br />

g<strong>en</strong>eriek, c<strong>en</strong>traal beleid heeft weliswaar<br />

het voordeel dat het het hele territorium kan bestrijk<strong>en</strong>,<br />

sted<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiewijk<strong>en</strong> maar realiser<strong>en</strong>; het slaagt e<strong>en</strong> er onvoldo<strong>en</strong>de aantal in om maatschappelijke<br />

sted<strong>en</strong> klaarmak<strong>en</strong> voor het del<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> van te wag<strong>en</strong>s; activer<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de verschill<strong>en</strong>de<br />

sted<strong>en</strong> <strong>op</strong> strategische elke plaats<strong>en</strong> wijk te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. material<strong>en</strong>-<br />

We kunn<strong>en</strong> bijvoorbeeld e<strong>en</strong> regle-<br />

transities tot in elke straat <strong>en</strong><br />

hubs bouw<strong>en</strong>, <strong>en</strong>zovoort. al die m<strong>en</strong>tering voorbeeld<strong>en</strong> uitvaardig<strong>en</strong> ton<strong>en</strong> voor aan het del<strong>en</strong> van zelfrijd<strong>en</strong>de<br />

wag<strong>en</strong>s, maar die reikt niet ver g<strong>en</strong>oeg om ook de fundam<strong>en</strong>tele<br />

die omslag we ons <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de hebb<strong>en</strong> ruimtelijke reorganisatie<br />

dat we de algem<strong>en</strong>e doelstelling<strong>en</strong><br />

gesteld <strong>op</strong> het vlak van klimaat, naar hernieuwbare de cultuur van het <strong>en</strong>ergie del<strong>en</strong> concreet of te realiser<strong>en</strong>.<br />

mobiliteit <strong>en</strong>kel kunn<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> ondanks door welgeme<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> lokale, int<strong>en</strong>ties concrete<br />

<strong>en</strong> geïntegreerde aanpak abstractie- die zich <strong>op</strong> <strong>en</strong> beleidsniveau grote schaal niet noodzakelijk leidt tot<br />

stell<strong>en</strong> we vandaag vast<br />

dat het mak<strong>en</strong> van noodzakelijke keuzes <strong>op</strong> e<strong>en</strong> hoog<br />

over het hele territorium verm<strong>en</strong>igvuldigt e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele herhaalt. verandering van de modus van<br />

Die heel specifieke, ruimtelijke business-as-usual aanpak vraagt <strong>op</strong> om het e<strong>en</strong> terrein. Het g<strong>en</strong>erieke beleid<br />

van vandaag leidt onvoldo<strong>en</strong>de <strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de snel tot<br />

heel specifiek beleid.<br />

de beoogde <strong>en</strong> nodige systeemwissel.<br />

Het werk<strong>en</strong> aan de delta do<strong>en</strong> we niet (alle<strong>en</strong>) via grootschalige infrastructur<strong>en</strong>,<br />

maar juist via e<strong>en</strong> aanpak die lokale actie <strong>op</strong> vele plekk<strong>en</strong> tegelijk mobiliseert.<br />

The next big thing will be a lot of small things - installatie van Thomas Lommée<br />

in <strong>op</strong>dracht van de Universiteit G<strong>en</strong>t, 2015. Foto: Hilde Christia<strong>en</strong>s.<br />

Het voorbije dec<strong>en</strong>nium hebb<strong>en</strong> zowel nederland <strong>als</strong><br />

vlaander<strong>en</strong> sterk ingezet <strong>op</strong> e<strong>en</strong> andere aanpak, die van<br />

Installatie, Thomas Lommée 2015<br />

1<br />

1 1<br />

1<br />

1<br />

3<br />

4<br />

1<br />

4<br />

2 2<br />

5<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

2<br />

2<br />

2<br />

2<br />

2<br />

3 3<br />

3<br />

3<br />

3<br />

5<br />

3<br />

1<br />

1<br />

4<br />

2<br />

2 2<br />

handelings perspectief.<br />

G<strong>en</strong>eriek beleid bestrijkt weliswaar het hele territorium, maar slaagt er onvoldo<strong>en</strong>de<br />

in transitie te initiër<strong>en</strong>. Gebiedsontwikkeling laat toe ruimtelijk <strong>en</strong> geïntegreerd<br />

Deel 1<br />

— VAN KANTELING NAAR KANS —<br />

te werk te gaan, maar blijft te Op e<strong>en</strong>malig. zoek naar Hiertuss<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> programmawerking:<br />

e<strong>en</strong> aanpak die én ruimtelijk én geïntegreerd is én <strong>op</strong> maat van het gebied<br />

handelingsperspectief<br />

kan plaatsvind<strong>en</strong>, maar die tegelijkertijd in staat is kritische massa te realiser<strong>en</strong>.<br />

Publicatie De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100. E<strong>en</strong> toekomstverk<strong>en</strong>ning, 2017, p. 30-31,<br />

Architecture Workroom Brussels.<br />

2<br />

4 4<br />

4<br />

4<br />

4<br />

4<br />

1<br />

4<br />

2<br />

1<br />

3<br />

5<br />

2<br />

4<br />

3<br />

5<br />

1<br />

4<br />

5<br />

1<br />

5 5 5<br />

5<br />

4<br />

3<br />

1<br />

3<br />

3<br />

4<br />

1 4<br />

2 2<br />

5<br />

5<br />

4<br />

3<br />

3<br />

5<br />

1<br />

1<br />

4<br />

2<br />

2 2<br />

G<strong>en</strong>eriek Families van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> Gebiedsgericht<br />

de geïntegreerde gebiedsontwikkeling. <strong>en</strong> met succes.<br />

programma<br />

56 DE LAGE LANDEN 2020­2100<br />

Deel 1<br />

— VAN KANTELING NAAR Programmawerking<br />

KANS —<br />

57<br />

gebiedsontwikkeling is wellicht e<strong>en</strong> van de meest<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Op zoek naar e<strong>en</strong><br />

Beschikbaar<br />

call<br />

beschikbaar<br />

budget<br />

handelingsperspectief<br />

budget<br />

gebiedsgerichte<br />

Gebiedsgerichte<br />

werking<br />

beproefde methodes om e<strong>en</strong> gebied <strong>op</strong>nieuw weerbaar<br />

te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> te versterk<strong>en</strong> <strong>op</strong> economisch, sociaal <strong>en</strong>/of<br />

ecologisch vlak. anders dan t<strong>op</strong>-down, g<strong>en</strong>eriek beleid<br />

steunt gebiedsontwikkeling <strong>op</strong> e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>se sam<strong>en</strong>werking<br />

<strong>en</strong> kruisbestuiving tuss<strong>en</strong> hogere <strong>en</strong> lagere overhed<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere stakeholders zo<strong>als</strong><br />

ondernemers, de financiële wereld, midd<strong>en</strong>veldorganisaties<br />

<strong>en</strong> burgers. gebiedsontwikkeling streeft naar e<strong>en</strong><br />

ruimtelijke <strong>en</strong> geïntegreerde aanpak, <strong>en</strong> pakt verschill<strong>en</strong>de<br />

beleidsdomein<strong>en</strong> – economie, ecologie, klimaat,<br />

mobiliteit, won<strong>en</strong>, zorg, <strong>en</strong>zovoort – sam<strong>en</strong> aan in één<br />

gebundelde <strong>op</strong>gave. Dat is de sterkte van gebiedsontwikkeling,<br />

maar mete<strong>en</strong> ook haar zwakte. gebiedsontwikkeling<br />

vraagt om complexe <strong>en</strong> arbeidsint<strong>en</strong>sieve process<strong>en</strong>,<br />

die bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> voor elk gebied weer anders zijn. De<br />

impact van gebiedsontwikkeling beperkt zich tot slechts<br />

één gebied, hoe grootschalig dit ook kan zijn, met <strong>als</strong><br />

gevolg dat de machine zich na aflo<strong>op</strong> di<strong>en</strong>t te verplaats<strong>en</strong><br />

naar e<strong>en</strong> ander – al ev<strong>en</strong> uniek – gebied, waar het proces<br />

weer van vor<strong>en</strong> af aan kan beginn<strong>en</strong>. gebiedsontwikkeling<br />

laat toe ruimtelijk <strong>en</strong> geïntegreerd tewerk te gaan,<br />

maar blijft te e<strong>en</strong>malig. ondanks de grote schaal is het in<br />

hetzelfde bedje ziek <strong>als</strong> de praktijk van de pilootproject<strong>en</strong>.<br />

De noodzakelijke g<strong>en</strong>erische verm<strong>en</strong>igvuldiging blijft uit.<br />

<strong>op</strong>gaves Opgav<strong>en</strong><br />

Bepaalde <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> meerdere<br />

mal<strong>en</strong> voor in het territorium <strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />

zich thematiser<strong>en</strong> in ‘families van<br />

<strong>op</strong>gav<strong>en</strong>’. We brek<strong>en</strong> de overweldig<strong>en</strong>de<br />

complexiteit van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>op</strong> in ‘behapbare’<br />

<strong>en</strong> ‘realiseerbare’ deelproject<strong>en</strong>.<br />

Dankzij e<strong>en</strong> programmawerking <strong>op</strong> maat<br />

van families van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> ontstaat e<strong>en</strong><br />

58 DE LAGE LANDEN 2020­2100<br />

59<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

2<br />

4<br />

1<br />

2<br />

1<br />

3<br />

5<br />

2<br />

4<br />

3<br />

5<br />

1<br />

4<br />

1<br />

4<br />

1<br />

3<br />

3<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100 2017

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

44 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

45<br />

Het schema van The Missing Link is gebaseerd <strong>op</strong> e<strong>en</strong> klassiek transitieschema. Daar<br />

voegde onderzoeksinstituut DRIFT aan toe dat je naast het <strong>op</strong>bouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuw<br />

systeem, ook het oude regime moet afbouw<strong>en</strong>. Lodder, M., C. Roorda, D. Loorbach,<br />

C. Spork, Staat van Transitie: patron<strong>en</strong> van <strong>op</strong>bouw <strong>en</strong> afbraak in vijf domein<strong>en</strong>.<br />

DRIFT, Erasmus Universiteit Rotterdam, 2017.<br />

T<strong>op</strong>soil loss<br />

0.32 billion global ha<br />

47<br />

strongly democratic<br />

international tourism arriv<strong>als</strong><br />

world average travel distance/ person/day<br />

2 hrs<br />

0.7 earth<br />

strongly autocratic<br />

0.75 billion pe<strong>op</strong>le<br />

life expectancy<br />

wars<br />

oil reserve<br />

1 earth<br />

1230 Gb<br />

living planet index<br />

3.82 billion ha<br />

0.7<br />

2942.5<br />

2008<br />

980 Gb<br />

3.68 billion ha<br />

human devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

literacy rate<br />

forest species<br />

oil reserves<br />

6.4 billion pe<strong>op</strong>le<br />

1.2 earths<br />

world mobility index<br />

forest products<br />

consumption<br />

marine species<br />

total migrants<br />

eco footprint<br />

2.15 earths<br />

rice yield<br />

80%<br />

urban<br />

p<strong>op</strong>ulation<br />

forest ressources<br />

47%<br />

4500<br />

29.8%<br />

freshwater cellular telephone species subscribers need worldwide of arable 65+ land<br />

internet host computers<br />

p<strong>op</strong>ulation<br />

Gas consumption<br />

Eur<strong>op</strong>e 1000 km 3<br />

telephone lines worldwide<br />

North America<br />

750 km3<br />

Oil consumption<br />

Africa<br />

refugees<br />

400 km3<br />

0.2 hr Australia & Oceania South America<br />

1.00<br />

1.0<br />

652<br />

100% literal<br />

meat, fish, and<br />

seafood consumption<br />

1.5 x d<strong>en</strong>sity<br />

7.02 pe<strong>op</strong>le/ g ha<br />

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060 2070 2080 2090 2100<br />

6500 Gt<br />

604 km/h<br />

need of pasture land<br />

P o p ula t io n<br />

cere<strong>als</strong> consumption<br />

D e c re a sing<br />

resource s a nd<br />

a mo unt o f<br />

a ra b le<br />

g ro w t h s<br />

120.8 km<br />

14 billion pe<strong>op</strong>le<br />

high sc<strong>en</strong>ario<br />

6 C<br />

temperature rise<br />

high projection<br />

21,477 Mtoe<br />

total <strong>en</strong>ergy consumption<br />

6025 km3<br />

2.36 billion ha<br />

desert as % of total land<br />

1.36 billion global ha<br />

built-up land footprint<br />

5.5 billion pe<strong>op</strong>le<br />

coal Asi consumption<br />

a<br />

low sc<strong>en</strong>ario<br />

730ppm<br />

sea level<br />

sp e c ie s,<br />

la nd<br />

8.2<br />

9.55 billion pe<strong>op</strong>le<br />

medium sc<strong>en</strong>ario<br />

atmospheric conc<strong>en</strong>tration of CO2<br />

3.5 7,100 Mtoe<br />

1.4 C<br />

temperature rise<br />

low projection<br />

Transitieschema 2017 Schema wereldwijde tr<strong>en</strong>ds 2004<br />

Het schema van H<strong>en</strong>k Ovink (Nederlands Watergezant) <strong>en</strong> Kate Orff (SCAPE/<br />

Landscape architecture) in het kader van het programma Water as Leverage toont hoe<br />

vele grote verandering<strong>en</strong> in de toekomst <strong>op</strong> ons afkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaar versterk<strong>en</strong>, 2017.<br />

Voet aan de grond krijg<strong>en</strong><br />

Veel globale uitdaging<strong>en</strong>, onder meer <strong>op</strong> het vlak van klimaat,<br />

milieu, waterbeheer of <strong>en</strong>ergie, hebb<strong>en</strong> zich vertaald in<br />

internationale verdrag<strong>en</strong>, akkoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> richtlijn<strong>en</strong>. Er bestaat<br />

e<strong>en</strong> (bijna) wereldwijde cons<strong>en</strong>sus over de te behal<strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong>.<br />

Ook Vlaander<strong>en</strong> heeft zich geëngageerd om zijn<br />

kwetsbare kapital<strong>en</strong> te verdedig<strong>en</strong> <strong>en</strong> de akkoord<strong>en</strong> om<br />

te zett<strong>en</strong> in concrete actie. De wil bij het beleid is er.<br />

De beloftes zijn gemaakt.<br />

Nood aan e<strong>en</strong> nieuwe methode<br />

Toch slag<strong>en</strong> we er maar niet in om die doelstelling<strong>en</strong> te<br />

behal<strong>en</strong>. Het blijkt nag<strong>en</strong>oeg onmogelijk om de langetermijndoelstelling<strong>en</strong><br />

te vertal<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> concreet <strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong><br />

actieplan voor de <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte. De relatie tuss<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e<br />

doelstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> praktijk is abstract <strong>en</strong> theoretisch, <strong>en</strong> ondanks<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke onderbouwing zijn de keuzes die we moet<strong>en</strong><br />

mak<strong>en</strong> verre van neutraal. Dat maakt dat de <strong>op</strong>erationele<br />

doelstelling<strong>en</strong>, in teg<strong>en</strong>stelling tot de algem<strong>en</strong>e doelstelling<strong>en</strong>,<br />

niet per definitie breed gedrag<strong>en</strong> zijn in de sam<strong>en</strong>leving.<br />

Integ<strong>en</strong>deel, ze zijn nog teveel e<strong>en</strong> stap in het ongewisse.<br />

Ze creër<strong>en</strong> onzekerheid. Ze drag<strong>en</strong> risico’s in zich.<br />

?<br />

!<br />

!<br />

!<br />

! !<br />

1900 1950 2000 2050 2100<br />

Vooruitgang met<br />

e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong> plafond<br />

Operatie <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte<br />

We slag<strong>en</strong> er niet in de kloof tuss<strong>en</strong> visie <strong>en</strong> praktijk te<br />

overbrugg<strong>en</strong>. De klassieke beleidsinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de Vlaamse<br />

overheid, zo<strong>als</strong> t<strong>op</strong>-down geformuleerde (vaak kwantitatieve <strong>en</strong><br />

sectorale) doelstelling<strong>en</strong> of g<strong>en</strong>erieke financieringsmechanism<strong>en</strong>,<br />

bestrijk<strong>en</strong> weliswaar het hele territorium, maar blijk<strong>en</strong> niet bij<br />

machte om echte verandering <strong>op</strong> het terrein in gang te zett<strong>en</strong>.<br />

Sterke, gebiedsgerichte coalities die zich inzett<strong>en</strong> voor de <strong>op</strong><strong>en</strong><br />

ruimte, kom<strong>en</strong> vaak wél tot concrete <strong>en</strong> bevredig<strong>en</strong>de resultat<strong>en</strong>.<br />

Zij kom<strong>en</strong> tot stand in het kader van inrichtingsproject<strong>en</strong>,<br />

ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek, gebiedsgerichte ontwikkeling of<br />

pilootproject<strong>en</strong>. Deze project<strong>en</strong> ton<strong>en</strong> de weg die we moet<strong>en</strong><br />

inslaan. Ze zijn realisatiegericht, bestrijk<strong>en</strong> vaak grote,<br />

strategische gebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bij uitstek complexe<br />

ag<strong>en</strong>da die e<strong>en</strong> veelheid aan thema’s integreert.<br />

Toch blijft hun impact nog vaak beperkt tot de gebied<strong>en</strong> waar<br />

ze actief zijn. Het is moeilijk om hun kwaliteit <strong>en</strong> aanpak ingang<br />

te do<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> over het hele Vlaamse territorium. Tuss<strong>en</strong><br />

de project<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> expertise-ontwikkeling<br />

beperkt, waardoor we het aanwezige pot<strong>en</strong>tieel niet t<strong>en</strong> volle<br />

b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> <strong>en</strong> we het gew<strong>en</strong>ste sneeuwbaleffect niet bereik<strong>en</strong>.<br />

We slag<strong>en</strong> er niet in kritische massa te bereik<strong>en</strong>. We bots<strong>en</strong>,<br />

collectief, <strong>op</strong> e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong> plafond.<br />

Wat die goede praktijk<strong>en</strong> voor de <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte nodig hebb<strong>en</strong>,<br />

is e<strong>en</strong> kader dat toelaat dat ze zich t<strong>en</strong> volle kunn<strong>en</strong> ontplooi<strong>en</strong>,<br />

zich kunn<strong>en</strong> herhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong>, zodat ze <strong>op</strong> grotere<br />

schaal ingang kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>. Dat is de zoektocht naar e<strong>en</strong><br />

handelingsperspectief.<br />

Transitieschema Water as Leverage 2017 Transitieschema Op<strong>en</strong> Ruimte Platform 2017<br />

22<br />

23<br />

De impact van de m<strong>en</strong>s <strong>op</strong> de planeet leidt tot e<strong>en</strong> veelheid aan transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong>;<br />

deze grafiek toont de wereldwijde tr<strong>en</strong>ds van e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de wereldbevolking <strong>en</strong> de<br />

afname van dier- <strong>en</strong> plant<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>, grondstoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> akkerland. Berlage Instituut/<br />

MVRDV, 2004. Publicatie KM3, MVRDV, 2005, p.28, Actar publishers.<br />

In het kader van het Op<strong>en</strong> Ruimte Platform werd voor het eerst het schema met het<br />

glaz<strong>en</strong> plafond <strong>en</strong> de glaz<strong>en</strong> vloer getek<strong>en</strong>d. Later heeft dit schema de naam gekreg<strong>en</strong><br />

van "The Missing Link". Publicatie Operatie Op<strong>en</strong> Ruimte, 2017, p.11, Architecture<br />

Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

46 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

47<br />

You Are Here 2018<br />

Curator Statem<strong>en</strong>t IABR–2018 2017<br />

Het schema van The Missing Link komt in deze vorm voor het eerst voor in het<br />

Curator Statem<strong>en</strong>t van de IABR–2018. Hiermee stur<strong>en</strong> de curator<strong>en</strong> Floris Alkemade,<br />

Leo Van Broeck, Joachim Declerck <strong>en</strong> George Brugmans hun uitnodiging de wereld<br />

in aan diverse praktijk<strong>en</strong> om mee te stapp<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> werkproces. Curator Statem<strong>en</strong>t<br />

IABR–2018, 2017.<br />

E<strong>en</strong> nieuwe versie van het schema van The Missing Link in de You Are Heret<strong>en</strong>toonstelling,<br />

in de sokkel van de WTC I-tor<strong>en</strong>, herwerking door OK-RM, 2018.<br />

Foto: Max Creasy.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

48 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

49<br />

ambitious<br />

go<strong>als</strong><br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2018<br />

a wealth<br />

of initiatives<br />

initiatives<br />

1980<br />

labs<br />

1990<br />

explorations<br />

test-sites<br />

pilot<br />

projects<br />

experim<strong>en</strong>ts<br />

2000<br />

?<br />

2010<br />

2020 targets<br />

you<br />

are<br />

here<br />

2. Knowledge, capacities and expertise are bundled to accelerate and<br />

and multiply multiply experim<strong>en</strong>ts experim<strong>en</strong>ts and, and, in doing doing so, add so, add up to up bridge to bridge the gap the gap<br />

betwe<strong>en</strong> the initiatives active on the ground and our ambitious social,<br />

spatial and ecological go<strong>als</strong>.<br />

2020<br />

emission reduction<br />

COP21Paris<br />

Agreem<strong>en</strong>t<br />

2030 targets<br />

2030<br />

<strong>en</strong>ergy transition<br />

2040<br />

UN Sustainable<br />

Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

Go<strong>als</strong><br />

2050 targets<br />

health care<br />

biodiversity restoration<br />

2050<br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2019<br />

E<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de versie van het Missing Link-schema verbeeldde de verschill<strong>en</strong>de roll<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> acties die we in het midd<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de ambitieuze doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de veelheid aan initiatiev<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> organiser<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> soort "tuss<strong>en</strong>ruimte". Dossier ter voorbereiding van<br />

de verderzetting van de transformatiewerkplaats tijd<strong>en</strong>s You Are Here <strong>en</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong>, december 2018, Architecture Workroom Brussels.<br />

Het Missing Link-schema was één van de ti<strong>en</strong> schema's die gemaakt zijn in het kader<br />

van de reflectie <strong>op</strong> You Are Here 2018 (World Transformation C<strong>en</strong>tre) voor de Bi<strong>en</strong>nale<br />

d'Architecture et de Paysage 2019, Architecture Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

50 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

51<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie VI<br />

3 juli 2020<br />

Deel 1<br />

Burgerzin <strong>en</strong> gedragsverandering<br />

Circular (City) Ports. Shaping future changes 2020<br />

Deel 2<br />

Duurzaamheid <strong>als</strong> investeringsmodel<br />

Deel 3<br />

Oprdachtgeverschap <strong>en</strong> de rol van de overheid<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie IV 2020<br />

Het Missing Link-schema wordt toegepast <strong>op</strong> het thema Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s. In<br />

de tuss<strong>en</strong>ruimte wordt gesteld dat nieuwe waard<strong>en</strong>, nieuwe roll<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe plekk<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> "ontworp<strong>en</strong>" word<strong>en</strong>. Circular (City) Ports. Shaping future changes, 2020,<br />

OVAM, 1010au, Architecture Workroom Brussels.<br />

Terwijl het oorspronkelijke schema e<strong>en</strong> <strong>op</strong>gave schetst, probeert het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

met deze nieuwe versie drie ingevulde pad<strong>en</strong> te tek<strong>en</strong><strong>en</strong> om The Missing Link te overbrugg<strong>en</strong>:<br />

via burgerzin, via nieuwe businessmodell<strong>en</strong> <strong>en</strong> via nieuw <strong>op</strong>drachtgeverschap.<br />

Schema's ter voorbereiding van Werkconfer<strong>en</strong>tie IV, juni 2020, Architecture<br />

Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

52 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

53<br />

Gedeelde werv<strong>en</strong> rond Voedsel <strong>en</strong> Bodem 2020<br />

Toegepast <strong>op</strong> het thema Voedsel <strong>en</strong> Bodem word<strong>en</strong> drie grote gedeelde werv<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong><br />

die in het hart van The Missing Link word<strong>en</strong> geplaatst. Werkboek Voedsel<br />

<strong>en</strong> Bodem, 2020, H+N+S landschapsarchitect<strong>en</strong> <strong>en</strong> Architecture Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

54 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

55<br />

Online platform De Grote Verbouwing 2021<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft mee de basis gelegd voor het maatschappelijk initiatief<br />

g<strong>en</strong>aamd 'De Grote Verbouwing 2020–2030': e<strong>en</strong> onafhankelijke leeromgeving,<br />

incubator <strong>en</strong> publieksprogramma. Met de inzet van ontwerp <strong>en</strong> verbeeldingskracht<br />

word<strong>en</strong> coalities gevormd <strong>en</strong> strategische werv<strong>en</strong> geformuleerd die tuss<strong>en</strong> nu <strong>en</strong><br />

2030 gerealiseerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Online platform degroteverbouwing.eu, 2021.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

57<br />

Experim<strong>en</strong>t 2<br />

Verbind<strong>en</strong>de<br />

praktijkkamer

VEB<br />

3E<br />

CityMine(d)<br />

Bright<br />

OOZE<br />

AWB<br />

AWB<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

...<br />

Stimuleringsfonds<br />

Creatieve Industrie<br />

Jelte<br />

Boeij<strong>en</strong>ga<br />

Rotterdam<br />

Endeavour<br />

G<strong>en</strong>t<br />

Inf<strong>op</strong>unt Publieke<br />

Ruimte<br />

Stedelijk<br />

Beheer<br />

Astor vzw<br />

ShiftN<br />

UG<strong>en</strong>t<br />

Zorgzame<br />

Buurt<strong>en</strong><br />

...<br />

confer<strong>en</strong>ties<br />

H+N+S<br />

Leuv<strong>en</strong><br />

G<strong>en</strong>k<br />

AWB<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

<strong>Atelier</strong><br />

Team Vlaams<br />

Zwolle<br />

Brussel<br />

Almere<br />

Leid<strong>en</strong><br />

Zoetermeer<br />

Antwerp<strong>en</strong><br />

Aquafin<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong><br />

Province of<br />

East-Flanders<br />

Port & City of<br />

Rotterdam<br />

Port of<br />

Amsterdam<br />

1 2<br />

3<br />

4 5<br />

6<br />

1010au<br />

Port of<br />

Ost<strong>en</strong>d<br />

OVAM/Circular<br />

Flanders<br />

VUB<br />

Port of Brussels<br />

Circulaire<br />

Hav<strong>en</strong>s<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

GRON-<br />

DIG<br />

Voedsel<br />

Anders<br />

ILVO<br />

VLM<br />

Fedagrim<br />

...<br />

Voedsel <strong>en</strong><br />

Bodem<br />

AWB<br />

AIPV<br />

ESPO<br />

Min. BZK<br />

Studio Marco<br />

Vermeul<strong>en</strong><br />

EFIP<br />

TU Delft RVO<br />

AG Vespa<br />

H+N+S<br />

WUR<br />

Vit<strong>en</strong>s<br />

Boer<strong>en</strong>bond<br />

College van<br />

Rijksadviseurs<br />

AWB<br />

Departm<strong>en</strong>t<br />

Omgeving<br />

VRP<br />

...<br />

oneig<strong>en</strong>lijke tafels<br />

AWB<br />

Klimaatstrat<strong>en</strong><br />

Filter-Café-<br />

Filtré<br />

VUB/ULB<br />

Inf<strong>op</strong>unt<br />

Publieke Ruimte<br />

Energiewijk<strong>en</strong><br />

...<br />

online platform<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> maakt ruimte<br />

voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> nieuwe<br />

sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de<br />

meest diverse praktijk<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong><br />

vorm<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> community of e<strong>en</strong><br />

‘praktijkkamer’. Hoe gaat dat in<br />

zijn werk? Waarom kom<strong>en</strong> deze<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat verwacht<strong>en</strong><br />

zij van de uitwisseling?<br />

HM De praktijk<strong>en</strong> in het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> zijn afkomstig van uite<strong>en</strong>l<strong>op</strong><strong>en</strong>de<br />

organisaties, zowel publieke<br />

overhed<strong>en</strong> <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de niveaus,<br />

ontwerpbureaus, middelveldorganisaties,<br />

academische onderzoekers <strong>als</strong><br />

burgerinitiatiev<strong>en</strong>. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

werkt vanuit de overtuiging dat al die<br />

praktijk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stukje van de transitiepuzzel<br />

in hand<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaars<br />

taal moet<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> om die<br />

puzzelstukk<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong>. We<br />

zijn ervan overtuigd dat iedere<strong>en</strong> ‘in de<br />

praktijk’ staat. We will<strong>en</strong> niet het werk<br />

van e<strong>en</strong> overheid anders b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong><br />

dan het werk van e<strong>en</strong> lokaal burgerinitiatief<br />

of e<strong>en</strong> ontwerper.<br />

JD Er is lang nagedacht over<br />

de term ‘praktijk<strong>en</strong>’. De IABR, het<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester, het Team<br />

Vlaams Bouwmeester <strong>en</strong> Architecture<br />

Workroom Brussels hebb<strong>en</strong> er in 2017<br />

heel bewust voor gekoz<strong>en</strong> om in de<br />

aanlo<strong>op</strong> naar de t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong><br />

in 2018 ge<strong>en</strong> Call for Projects uit te<br />

stur<strong>en</strong>, maar e<strong>en</strong> Call for Practices.<br />

We zocht<strong>en</strong> niet naar de beste voorbeeldproject<strong>en</strong><br />

die vervolg<strong>en</strong>s <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

internationaal podium getoond zoud<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>, maar naar e<strong>en</strong> poel van praktijk<strong>en</strong><br />

die voldo<strong>en</strong>de divers <strong>en</strong> onderling<br />

complem<strong>en</strong>tair war<strong>en</strong>, <strong>en</strong> die zich<br />

bereid verklaard<strong>en</strong> om mee te stapp<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> werktraject.<br />

HM Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is <strong>op</strong>gezet <strong>als</strong><br />

e<strong>en</strong> werkruimte voor die praktijk<strong>en</strong>. Het<br />

biedt e<strong>en</strong> omgeving – soms letterlijk<br />

<strong>en</strong> tastbaar, maar soms ook digitaal of<br />

m<strong>en</strong>taal – waarbinn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

soort<strong>en</strong> praktijk<strong>en</strong> elkaar ontmoet<strong>en</strong>,<br />

met elkaar rond de tafel zitt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> del<strong>en</strong>. Vaak zijn die praktijk<strong>en</strong><br />

met heel gelijkaardige onderwerp<strong>en</strong><br />

bezig, maar bijvoorbeeld <strong>op</strong> e<strong>en</strong> ander<br />

schaalniveau of vanuit e<strong>en</strong> heel andere<br />

discipline of maatschappelijke rol. Het<br />

aanbied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte<br />

of ‘<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>-deel-ruimte’ voor al<br />

die praktijk<strong>en</strong> is de eerste taak van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. We hebb<strong>en</strong> het daarom<br />

ook e<strong>en</strong> ‘peer-to-peer-omgeving’<br />

g<strong>en</strong>oemd. We steld<strong>en</strong> ons de vraag hoe<br />

we e<strong>en</strong> setting kond<strong>en</strong> creër<strong>en</strong> waar<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit hun hokjes of maatschappelijke<br />

positie kunn<strong>en</strong> tred<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaar<br />

kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>, waar ze inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

kracht<strong>en</strong> bij elkaar kunn<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>tell<strong>en</strong>, waar ze sam<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />

stapp<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk<br />

nieuwe traject<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>tuig<strong>en</strong>.<br />

In die zin is het echt e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>teerruimte:<br />

e<strong>en</strong> plek waar nieuwe<br />

soort<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> <strong>en</strong> process<strong>en</strong><br />

geschetst én getest kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

JD We constateerd<strong>en</strong> dat het<br />

bewustzijn rond de grote transities<br />

groeide, dat de transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> verandering<strong>en</strong><br />

in de fysieke leefomgeving<br />

verg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat er voor veel transities al<br />

verschill<strong>en</strong>de concrete initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

innovatieve praktijk<strong>en</strong> l<strong>op</strong><strong>en</strong>. Maar we<br />

steld<strong>en</strong> ook vast dat de less<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorbrak<strong>en</strong><br />

nog verspreid blev<strong>en</strong>, dat ze niet<br />

sam<strong>en</strong>gebracht werd<strong>en</strong>, laat staan dat<br />

er was verk<strong>en</strong>d hoe die verschill<strong>en</strong>de<br />

inzicht<strong>en</strong> geïntegreerd kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

tot e<strong>en</strong> performantere strategie. We<br />

wild<strong>en</strong> de omslag van e<strong>en</strong> veelheid aan

experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> naar concrete transformatiestrategieën<br />

mogelijk mak<strong>en</strong>.<br />

Daarom hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> ruimte <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

werktraject <strong>op</strong>gezet in het ‘gat’ van The<br />

Missing Link: het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Op die<br />

manier kond<strong>en</strong> we de <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />

kleinschalige <strong>en</strong> grootschalige<br />

initiatiev<strong>en</strong>, formele <strong>en</strong> informele<br />

traject<strong>en</strong>, <strong>en</strong> publieke, private <strong>en</strong> civiele<br />

partij<strong>en</strong>, bij elkaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het gaat<br />

erom dat ‘tuss<strong>en</strong>gesprek’ <strong>op</strong> te zett<strong>en</strong>,<br />

vanuit de hypothese dat de kruising<br />

tuss<strong>en</strong> de diverse <strong>en</strong> verspreide <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

<strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke stap is<br />

om The Missing Link te ‘hack<strong>en</strong>’.<br />

Vernieuwing<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> tot stand<br />

vanuit sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling<br />

<strong>en</strong> niet wanneer<br />

iedere<strong>en</strong> <strong>op</strong> zijn eig<strong>en</strong> eilandje<br />

blijft werk<strong>en</strong>. Dat is de theorie<br />

achter het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Waarover<br />

wordt er in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> allemaal<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> uitgewisseld?<br />

HM Enerzijds is er binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal spoor waarbinn<strong>en</strong><br />

we de missie van het platform <strong>en</strong><br />

het ‘verbind<strong>en</strong>de narratief’ telk<strong>en</strong>s<br />

<strong>op</strong>nieuw aanscherp<strong>en</strong> <strong>en</strong> verder<br />

duw<strong>en</strong>. Daarnaast zijn er ook specifieke<br />

thematische deelgroep<strong>en</strong> of<br />

communities of practice.<br />

JD De communities of practice<br />

kom<strong>en</strong> voort uit de observatie dat<br />

er rond e<strong>en</strong> specifieke ruimtelijke<br />

<strong>en</strong> maatschappelijke <strong>op</strong>gave reeds<br />

allerlei praktijk<strong>en</strong> vanuit verschill<strong>en</strong>de<br />

expertises aan het werk<strong>en</strong> zijn. Zij<br />

drukk<strong>en</strong> de drang uit om hun <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

met elkaar te del<strong>en</strong>, om sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

‘stand van de praktijk’ <strong>op</strong> te mak<strong>en</strong>.<br />

Pas dan kunn<strong>en</strong> ze zowel elk apart<br />

<strong>als</strong> in nieuwe sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

de schouders van de ontwikkelde<br />

innovaties <strong>en</strong> strategieën gaan staan.<br />

Iedere<strong>en</strong> aan tafel werkt mee aan het<br />

in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de lacunes in de<br />

praktijk, aan de doorbrak<strong>en</strong> die nog<br />

verk<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, aan hoe dat<br />

zou kunn<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong>, wie daarvoor<br />

klaar staat, <strong>en</strong>zovoort. Zo kom<strong>en</strong><br />

we tot e<strong>en</strong> ‘ag<strong>en</strong>da’ van mogelijke<br />

vervolgproject<strong>en</strong>. Maar ook <strong>op</strong> vlak<br />

van transitiesleutels <strong>en</strong> methodologieën<br />

wordt <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> gedeeld: wat zijn<br />

uitgangspunt<strong>en</strong> die de verschill<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> met elkaar geme<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>?<br />

Welke zijn succesrijke methodiek<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> process<strong>en</strong>?<br />

HM De focus bij de communities of<br />

practice ligt <strong>op</strong> het vorm<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

omgeving voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> matchmaking.<br />

Ess<strong>en</strong>tieel daarbij is de diversiteit<br />

aan praktijk<strong>en</strong>: dat ze actief zijn<br />

van de kleinste tot de grootste schaal,<br />

vanuit verschill<strong>en</strong>de maatschappelijke<br />

posities <strong>en</strong> roll<strong>en</strong>. Dat stelt de communities<br />

of practice in staat om het<br />

vraagstuk systemisch te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong>,<br />

om acties tot in de haarvat<strong>en</strong> van het<br />

onderligg<strong>en</strong>de systeem te begrijp<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> voor te stell<strong>en</strong>. De gedeelde ag<strong>en</strong>da<br />

laat vervolg<strong>en</strong>s ook toe om de communities<br />

of practice <strong>op</strong><strong>en</strong> te stell<strong>en</strong><br />

zodat nieuwe, complem<strong>en</strong>taire praktijk<strong>en</strong><br />

er zich bij kunn<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong>.<br />

Het thema Zorgzame Buurt<strong>en</strong> is hier<br />

e<strong>en</strong> mooi voorbeeld van. We vertrokk<strong>en</strong><br />

van de vaststelling dat er e<strong>en</strong><br />

transitie in de zorg gaande is. Er was<br />

e<strong>en</strong> rijke voorgeschied<strong>en</strong>is, waarbij<br />

er traject<strong>en</strong> liep<strong>en</strong> aan beide kant<strong>en</strong><br />

van de gr<strong>en</strong>s: de ‘Pilootproject<strong>en</strong><br />

Zorg’ aan Vlaamse zijde <strong>en</strong> de<br />

‘Ontwerpprijsvraag Who Cares’ aan<br />

Nederlandse zijde. De IABR had in<br />

2015-2016 sam<strong>en</strong> met de geme<strong>en</strong>te<br />

Utrecht e<strong>en</strong> atelier gel<strong>op</strong><strong>en</strong>: ‘From<br />

Cure to Care’. Er werd dus <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

plekk<strong>en</strong> getimmerd aan<br />

e<strong>en</strong> meer wijkgerichte aanpak van<br />

de zorg. En dus hield het meer dan<br />

steek om die process<strong>en</strong> aan elkaar te<br />

k<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> zodat ze van elkaar zoud<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>.<br />

JD Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is in die zin e<strong>en</strong><br />

‘<strong>Atelier</strong> van ateliers’, e<strong>en</strong> ‘interpilotatelier’.<br />

We hebb<strong>en</strong> bij de <strong>op</strong>start van<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zelfs gespeeld met de<br />

term ‘school’. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong><br />

experim<strong>en</strong>teel antwoord <strong>op</strong> e<strong>en</strong> vraag<br />

die steeds meer actor<strong>en</strong> zich stell<strong>en</strong>:<br />

hoe vermijd<strong>en</strong> we dat elke actor apart<br />

zijn ambitieuze, kwalitatieve maar incid<strong>en</strong>tele<br />

traject<strong>en</strong> <strong>op</strong>zet? Hoe tell<strong>en</strong> we<br />

dat <strong>op</strong> tot e<strong>en</strong> groter geheel, zonder<br />

dat het één kolossaal project wordt<br />

dat zo groot <strong>en</strong> zo log is dat het alles<br />

verlamt?<br />

De angst bij dit soort van uitwisselingsomgeving<strong>en</strong><br />

is vaak dat ze<br />

verzand<strong>en</strong> in heel veel vergadering<strong>en</strong><br />

waar eindeloos gepraat<br />

wordt zonder veel resultaat.<br />

Krijg<strong>en</strong> jullie die kritiek soms ook<br />

<strong>en</strong> hoe gaan jullie daarmee om?<br />

JD In Vlaander<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> we dat e<strong>en</strong><br />

‘praatbarak’ noem<strong>en</strong>. Dat will<strong>en</strong> we te<br />

all<strong>en</strong> tijde vermijd<strong>en</strong>. Wat we tot nu toe<br />

kunn<strong>en</strong> concluder<strong>en</strong> over de effect<strong>en</strong><br />

van het experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met de communities<br />

of practice, is dat het ons<br />

helpt [1] om de staat van de transitie<br />

te mak<strong>en</strong>, [2] om te ler<strong>en</strong> van elkaar<br />

over de manier waar<strong>op</strong> traject<strong>en</strong> zijn<br />

<strong>op</strong>gezet, [3] om elkaar <strong>op</strong> de hoogte<br />

te houd<strong>en</strong> van het parallelle werk <strong>en</strong><br />

daardoor te wet<strong>en</strong> welke inzicht<strong>en</strong><br />

elders zijn ontwikkeld, maar ook [4]<br />

om vervolgstapp<strong>en</strong> te formuler<strong>en</strong><br />

waardoor er e<strong>en</strong> scherpere ag<strong>en</strong>dering<br />

is voor de verdere implem<strong>en</strong>tatie van<br />

e<strong>en</strong> transitie.<br />

HM K<strong>en</strong>nisdeling <strong>en</strong> matchmaking<br />

moet<strong>en</strong> inderdaad de springplank<br />

zijn, <strong>en</strong> niet het eindpunt. Het stelt<br />

verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> in staat om<br />

e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de stap te zett<strong>en</strong>, om<br />

vanuit de communities of practice<br />

ook naar e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de verk<strong>en</strong>ning<br />

te gaan, om nieuwe werkwijz<strong>en</strong> te<br />

incuber<strong>en</strong>, <strong>en</strong> uiteindelijk spin-offs te<br />

veroorzak<strong>en</strong> [red. zie Experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

6, 7 <strong>en</strong> 8]. Dat is bijvoorbeeld zo<br />

gegaan bij het thema Circulaire (Stads)<br />

Hav<strong>en</strong>s, waar de Op<strong>en</strong>bare Vlaamse<br />

Afv<strong>als</strong>toff<strong>en</strong>maatschappij (OVAM), het<br />

Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Koninkrijksrelaties (BZK), ontwerpers<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1010au,<br />

de provincie Oost-Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

geme<strong>en</strong>te <strong>en</strong> het hav<strong>en</strong>bedrijf van<br />

Rotterdam e<strong>en</strong> community of practice<br />

vormd<strong>en</strong>. Al die partners zijn e<strong>en</strong> soort<br />

informeel <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t aangegaan om<br />

<strong>op</strong> regelmatige basis – in de realiteit<br />

was dat tot nu toe gemiddeld één of<br />

twee keer per <strong>jaar</strong> – elkaar te updat<strong>en</strong><br />

over de stapp<strong>en</strong> die zij in de tuss<strong>en</strong>tijd<br />

gezet hebb<strong>en</strong>. Terwijl BZK e<strong>en</strong> traject<br />

<strong>op</strong>zet rond e<strong>en</strong> circular mainframe <strong>op</strong><br />

schaal van de delta, initieert de OVAM<br />

complem<strong>en</strong>tair daaraan e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning<br />

rond stadshav<strong>en</strong>s. Vanuit de Nationale<br />

Omgevingsvisie in Nederland, de regionale<br />

aanpak van de NOVI-gebied<strong>en</strong>,<br />

word<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s de inzicht<strong>en</strong> uit de<br />

verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> rond de stadshav<strong>en</strong>s<br />

weer meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Zo ontstaat er e<strong>en</strong><br />

wisselwerking.

JD Bij het thema Stedelijk Beheer is<br />

de community of practice dan weer de<br />

aanleiding geweest om aan Belgische<br />

zijde e<strong>en</strong> ‘Street Deal’ te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />

Omdat de praktijk<strong>en</strong> in Brussel <strong>en</strong><br />

Vlaander<strong>en</strong> zag<strong>en</strong> dat er in Nederland<br />

e<strong>en</strong> ‘City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte’ is<br />

ontstaan, zijn ze gaan kijk<strong>en</strong> wat de<br />

Belgische teg<strong>en</strong>hanger zou kunn<strong>en</strong><br />

zijn. Door te kijk<strong>en</strong> hoe ander<strong>en</strong> aan<br />

dezelfde <strong>op</strong>gave werk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> doordat zij<br />

ook voor dezelfde uitdaging<strong>en</strong> staan,<br />

weliswaar binn<strong>en</strong> andere maatschappelijke<br />

<strong>en</strong> culturele context<strong>en</strong>, ontstaat<br />

e<strong>en</strong> kruisbestuiving. Het <strong>en</strong>e provoceert<br />

<strong>en</strong> stuwt het andere voort. In het<br />

beste geval is dat e<strong>en</strong> increm<strong>en</strong>teel<br />

proces: e<strong>en</strong> vliegwiel.<br />

HM Dat soort wisselwerking<strong>en</strong> prober<strong>en</strong><br />

we tijd<strong>en</strong>s de werksessies <strong>en</strong><br />

confer<strong>en</strong>ties ook te provocer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />

stimuler<strong>en</strong>. Als aanjager van het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> nem<strong>en</strong> we het <strong>op</strong> ons om te<br />

zorg<strong>en</strong> dat die verbinding<strong>en</strong> <strong>op</strong> zijn<br />

minst gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

Waarin bestond voor jullie het<br />

experim<strong>en</strong>t van de praktijkkamer?<br />

Teg<strong>en</strong> welke mur<strong>en</strong> zijn jullie<br />

gebotst? Welke inzicht<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

de afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong> gebracht?<br />

HM Het experim<strong>en</strong>tele aan het<br />

<strong>op</strong>zett<strong>en</strong> van de praktijkkamer was<br />

het bepal<strong>en</strong> hoe <strong>op</strong><strong>en</strong> of hoe geslot<strong>en</strong><br />

die groep moest zijn. Is het e<strong>en</strong> vaste<br />

groep waarbij praktijk<strong>en</strong> heel bewust<br />

deel uitmak<strong>en</strong> van de praktijkkamer <strong>en</strong><br />

zijn daar dan ook bepaalde regels aan<br />

verbond<strong>en</strong>? Ga je e<strong>en</strong> <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t<br />

aan wanneer je bij wijze van sprek<strong>en</strong> (of<br />

misschi<strong>en</strong> zelfs letterlijk) e<strong>en</strong> charter<br />

ondertek<strong>en</strong>t dat de onderlinge afsprak<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> de praktijkkamer vastlegt?<br />

Of moet de <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> community<br />

juist heel <strong>op</strong><strong>en</strong> zijn? Als je deelneemt<br />

aan e<strong>en</strong> confer<strong>en</strong>tie, b<strong>en</strong> je dan eig<strong>en</strong>lijk<br />

niet al onderdeel van de community?<br />

Naarmate het traject vorderde, zijn we<br />

spontaan geëvolueerd naar e<strong>en</strong> heel<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> interpretatie van de praktijkkamer:<br />

iedere werksessie of confer<strong>en</strong>tie slot<strong>en</strong><br />

er nieuwe m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan, <strong>en</strong> er war<strong>en</strong> ook<br />

telk<strong>en</strong>s praktijk<strong>en</strong> die – al dan niet tijdelijk<br />

– minder betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. Ik d<strong>en</strong>k<br />

dat die <strong>op</strong><strong>en</strong>heid ons heeft toegelat<strong>en</strong><br />

om, naarmate het onderwerp of het<br />

thema scherper gedefinieerd werd, ook<br />

de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> erbij te hal<strong>en</strong> die geïnteresseerd<br />

war<strong>en</strong> in of e<strong>en</strong> zinvolle bijdrage<br />

kond<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> aan het gesprek. Zo<br />

kond<strong>en</strong> we snelheid mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> kon de<br />

inhoud c<strong>en</strong>traal blijv<strong>en</strong> staan. Dat heeft<br />

ervoor gezorgd dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ook<br />

tot bepaalde traject<strong>en</strong>, product<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

zelfs spin-offs heeft geleid. Of dat kon<br />

lukk<strong>en</strong>, wild<strong>en</strong> we graag verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />

Het is misschi<strong>en</strong> spijtig dat we daardoor<br />

niet hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan<br />

alle verwachting<strong>en</strong> van de praktijk<strong>en</strong><br />

die in het begin betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. We<br />

hadd<strong>en</strong> ook kunn<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> – <strong>en</strong><br />

misschi<strong>en</strong> is dat ook e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<br />

dat we de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> mogelijk<br />

moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> – wat er ontstaat <strong>als</strong><br />

e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> groep praktijk<strong>en</strong> langere<br />

tijd met elkaar sam<strong>en</strong>werkt.<br />

'Het bije<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van diverse perspectiev<strong>en</strong> is e<strong>en</strong><br />

krachtige werkmethode. Maar dit vereist wel de<br />

nodige voorbereiding <strong>en</strong> doorzettingskracht. Bij het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> was e<strong>en</strong> diversiteit aan project<strong>en</strong>, sprekers<br />

<strong>en</strong> schaalniveaus aanwezig die zowel micro <strong>en</strong><br />

macro behandeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbond<strong>en</strong>. Het is cruciaal<br />

dat partij<strong>en</strong> echt word<strong>en</strong> uitgedaagd om vanuit hun<br />

gedeelde belang te blijv<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong>. Je creëert e<strong>en</strong><br />

ruimte waar ge<strong>en</strong> plek is voor ego’s. Zo ontstaat e<strong>en</strong><br />

gelijkwaardig speelveld waar iedere<strong>en</strong> aan tafel in<br />

gelijke mate serieus g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>.'<br />

Mariska Vogel & Ronald van der Heijd<strong>en</strong>,<br />

Veldonderzoekers

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

64 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

65<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

Werksessies tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

De werksessies in het kader van de IABR in juni 2018 war<strong>en</strong> de eerste uitwisseling<strong>en</strong> van<br />

de praktijkkamer van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Rondom verschill<strong>en</strong>de thema's kwam<strong>en</strong> overhed<strong>en</strong>,<br />

ontwerpers, burgersinitiatiev<strong>en</strong>, et cetera sam<strong>en</strong>. Foto's: Hans Tak voor IABR.<br />

Tijd<strong>en</strong>s de eerste werkconfer<strong>en</strong>tie werd<strong>en</strong> de kruising<strong>en</strong> <strong>op</strong>gezocht tuss<strong>en</strong> de thema's.<br />

Op die manier werd de gedeelde vraag scherpgesteld <strong>en</strong> groeide ook de nood om de<br />

groep betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> bij de praktijkkamer uit te breid<strong>en</strong>. Foto's: Hans Tak voor IABR.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

66 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

67<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie II tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018 2018<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie II tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018 2018<br />

Tijd<strong>en</strong>s Werkconfer<strong>en</strong>tie II werd de rol van de praktijkkamer zelf in vraag gesteld:<br />

moet het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong> poel van experts word<strong>en</strong> die gezam<strong>en</strong>lijk intek<strong>en</strong>t <strong>op</strong><br />

project<strong>en</strong>? Foto's: Yann Bertrand.<br />

Deze Werkconfer<strong>en</strong>tie vormde ook de plaats waar de eerste k<strong>op</strong>peling<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gelegd<br />

voor de traject<strong>en</strong> waaruit later verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>, incubaties <strong>en</strong> spin-offs ontstond<strong>en</strong>. Foto's:<br />

Yann Bertrand.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

68 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

69<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie III 2019<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie III 2019<br />

Op Werkconfer<strong>en</strong>tie III zag<strong>en</strong> we al e<strong>en</strong> verschuiving plaatsvind<strong>en</strong>: nieuwe praktijk<strong>en</strong><br />

slot<strong>en</strong> zich aan <strong>en</strong> ander<strong>en</strong> nam<strong>en</strong> niet langer deel. De vraag stelde zich of <strong>en</strong> hoe<br />

de groep <strong>op</strong> e<strong>en</strong> organische manier zou kunn<strong>en</strong> evoluer<strong>en</strong>. Foto's: Thomas Legreve.<br />

K<strong>en</strong>nisdeling <strong>en</strong> capaciteits<strong>op</strong>bouw is één doelstelling van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, collectief<br />

nieuwe traject<strong>en</strong> <strong>op</strong>zett<strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere. Voor beide zijn de lunchpauzes <strong>en</strong> de<br />

treinreiz<strong>en</strong> – waar raakvlakk<strong>en</strong> gedeeld word<strong>en</strong> – cruciaal. Foto's: Thomas Legreve.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

70 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

71<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie IV 2020<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie IV 2020<br />

E<strong>en</strong> nieuwe realiteit <strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere setting, maar ook digitaal vond<strong>en</strong> werksessies <strong>en</strong><br />

-confer<strong>en</strong>ties plaats. In juni 2020 werd duidelijk dat de praktijkkamer van het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> evolutief is, <strong>en</strong> dat dit ook nodig is.

Water voor golf,<br />

boer <strong>en</strong> duin<br />

Robuuste<br />

waterl<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

Westhoek<br />

WLS<br />

Humus +<br />

Productief<br />

Landschap<br />

Gaverbeekvisie<br />

Reconversie <strong>en</strong> erfgoed<br />

<strong>als</strong> zorgdragers, Kortrijk<br />

Bur<strong>en</strong>water<br />

Maarkebeek<br />

Woubrechtegem<br />

bibliothek<br />

Sociaal ondernem<strong>en</strong><br />

in de zorg, Dilbeek<br />

WLS Hemelwaterplan<br />

Gerardsberg<strong>en</strong><br />

WLS<br />

Ruimte voor water<br />

in het Peereboomsgat<br />

Daknamse<br />

Meers<strong>en</strong><br />

WLS ‘t Loever<br />

WLS<br />

Z<strong>en</strong>nebeemd<strong>en</strong><br />

Barbierbeek<br />

verbindt<br />

GALERI E RAVENSTEIN<br />

PulsApp<br />

Aqualitatieve<br />

Mechelse<br />

gro<strong>en</strong>teregio<br />

PPZ1<br />

Zorg Maakt Stad,<br />

Sint-Truid<strong>en</strong><br />

Fiets<strong>en</strong> in het c<strong>en</strong>trum,<br />

D<strong>en</strong> Haag (MUST)<br />

Strat<strong>en</strong>clusters<br />

SMAAKSTAAT<br />

WLS<br />

Laakvallei<br />

Infrastructuur<br />

Educatie, recreatie<br />

<strong>en</strong> duurzaam won<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> het boer<strong>en</strong>erf<br />

Geïntegreerde palliatieve<br />

thuisomgeving, Wuustwezel<br />

Beek.Boer.Bodem<br />

Kwadrant<br />

Who Dares<br />

Carnisse 2027<br />

WLS Ravels-werk<strong>en</strong><br />

Lev<strong>en</strong>sbest<strong>en</strong>dig won<strong>en</strong><br />

zonder overheidssubsidies,<br />

Geel<br />

Fietswijk<strong>en</strong><br />

Getestreek<br />

Herk <strong>en</strong> Mombeekvallei<br />

BloemkoolBur<strong>en</strong>Bond<br />

<strong>en</strong> Hed<strong>en</strong>daagse Hofjes<br />

Expeditie Almere Hav<strong>en</strong><br />

de kunst van het sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong><br />

Kwatrijn<br />

Routekeuze <strong>en</strong> fietsgedrag<br />

Wederkeer v/h<br />

pastorale<br />

landschap<br />

De Natuurakker<br />

Productief Peppelland<br />

Natuurinclusieve...<br />

Slabroek<br />

Brugg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> water,<br />

land <strong>en</strong> schap<br />

Rijk <strong>en</strong> Wijk : De Mat<strong>en</strong><br />

De wijk <strong>als</strong> (t)huis!<br />

Circulaire boerderij Beers<br />

Verborg<strong>en</strong> Landschap<br />

Rijk <strong>en</strong> Wijk : Wielwijk<br />

Proefboerderij<br />

Haverkamp<br />

Sterboer<strong>en</strong><br />

Start-up farm<br />

Melk & Noot<br />

Weet wat je eet<br />

ENERGIE EN RUIMTE<br />

EEN NATIONAAL PERPECTIEF<br />

Tw<strong>en</strong>ts Precisielandgoed<br />

Care2Share – Oosterparkwijk<br />

Wat e<strong>en</strong> eikels<br />

in het Tw<strong>en</strong>tse landschap<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

72 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

73<br />

ess work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

WERKBOEK 1.0<br />

Hernieuwbaar <strong>en</strong>ergielandschap<br />

Gezonde landbouw<br />

Zorgzame leefomgeving<br />

Ruimte voor biodiversiteit <strong>en</strong> water<br />

E<strong>en</strong> nieuw mobiliteitssysteem<br />

(Re)productieve stad<br />

Holwerd aan Zee<br />

Beheer van infrastructuur <strong>en</strong> ondergrond<br />

Alternatieve ontwikkelmodell<strong>en</strong><br />

133<br />

Emd<strong>en</strong><br />

H+N+S<br />

Leeuward<strong>en</strong><br />

167<br />

177<br />

Groning<strong>en</strong><br />

TOEKOMSTPERSPECTIEF<br />

VEENGEBIEDEN<br />

Texel<br />

Urbanos<br />

67<br />

Zeebrugge<br />

38<br />

97<br />

Oost<strong>en</strong>de Brugge<br />

2<br />

179 Torhout<br />

39<br />

Roeselare<br />

Westhoek<br />

105<br />

Kortrijk<br />

Tourcoing Moeskro<strong>en</strong><br />

Rijsel<br />

Middelburg<br />

Eeklo<br />

11<br />

ATL<br />

OVK<br />

G<strong>en</strong>t<br />

2<br />

20<br />

A<strong>als</strong>t<br />

170<br />

102<br />

48<br />

161<br />

17<br />

177<br />

23<br />

51<br />

134<br />

37<br />

ATL<br />

RTM<br />

97<br />

50<br />

Antwerp<strong>en</strong><br />

172<br />

118<br />

181<br />

D<strong>en</strong> Haag<br />

97<br />

2<br />

160<br />

131<br />

69<br />

Leid<strong>en</strong><br />

9<br />

150<br />

168<br />

55<br />

138<br />

45<br />

90<br />

Rotterdam<br />

181<br />

Roos<strong>en</strong>daal<br />

Mechel<strong>en</strong><br />

Brussel<br />

Haarlem<br />

Gouda<br />

58<br />

Dordrecht<br />

Louvain-la-neuve<br />

Alkmaar<br />

67<br />

Breda<br />

85<br />

139<br />

Leuv<strong>en</strong><br />

141<br />

Wiering<strong>en</strong>polder<br />

181<br />

Amsterdam<br />

Noordwaard polder<br />

Albertkanaal<br />

Turnhout<br />

178<br />

Geel<br />

Vol<strong>en</strong>dam<br />

Utrecht<br />

181<br />

Tilburg<br />

Mol<br />

Markermeer<br />

67<br />

154<br />

Almere<br />

177<br />

Amersfoort<br />

‘s Hertog<strong>en</strong>bosch<br />

29<br />

4<br />

176<br />

Hasp<strong>en</strong>gouw<br />

Lelystad<br />

173<br />

Limburgse Kemp<strong>en</strong><br />

Hasselt<br />

Eindhov<strong>en</strong><br />

54<br />

G<strong>en</strong>k<br />

Luik<br />

67<br />

Noord Veluwe<br />

Arnhem<br />

Nijmeg<strong>en</strong><br />

Helmond<br />

Maastricht<br />

177<br />

184<br />

181<br />

Apeldoorn<br />

Sittard<br />

Gele<strong>en</strong><br />

Dev<strong>en</strong>ter<br />

Roermond<br />

Ak<strong>en</strong><br />

104<br />

Zwolle<br />

173<br />

V<strong>en</strong>lo<br />

173<br />

Achterhoek<br />

Emm<strong>en</strong><br />

Enschede<br />

Dortmund<br />

Ess<strong>en</strong><br />

Duisburg<br />

Düsseldorf<br />

Wuppertal<br />

Keul<strong>en</strong><br />

Bonn<br />

Werkboek 1.0 2018<br />

Water as leverage<br />

WATER + LAND + SCHAP<br />

Leiedal<br />

PPPL Tuin<strong>en</strong> van St<strong>en</strong>e<br />

Kortijk 2025<br />

ZeroRegio<br />

Bosch - Slabbers<br />

FUR Zeeland LAB<br />

Labo mobiliteit<br />

Timelab<br />

Bureau<br />

Bouwtechniek<br />

DeSmetVermeul<strong>en</strong><br />

Pilootproject<strong>en</strong><br />

Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

BLAF<br />

Robbrecht<br />

& Daem<br />

Op<strong>en</strong> Space Platform<br />

LIST<br />

L’AUC<br />

<strong>Atelier</strong> Rijn Maas<br />

Monding<br />

Herverkavelingsproject<strong>en</strong><br />

Food hub N.E.S.T<br />

OVK<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

BAUKUNST<br />

Taktyk<br />

Tetra<br />

Pluso fice<br />

BC Architects<br />

ROTOR<br />

deconstruction<br />

1010 au<br />

Bas Smets<br />

MAMA<br />

Latitude platform<br />

Perspective.brussels<br />

Brussels Governm<strong>en</strong>t Architect<br />

Plan Canal<br />

Studio018<br />

Paola Vigano<br />

Bye Bye<br />

Kleine Ring<br />

Superuse<br />

Op<strong>en</strong><br />

Promotor platform<br />

Lab North<br />

Flemish Governem<strong>en</strong>t Architect<br />

AWB<br />

51N4E<br />

Citymine(d)<br />

Air for schools<br />

Boer<strong>en</strong>BruxselPaysans<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

Marco<br />

Vermeul<strong>en</strong><br />

HEIM-Co lectief<br />

Metrolab<br />

KCAP<br />

Ori<strong>en</strong>tes<br />

Bov<strong>en</strong>bouw<br />

Sch<strong>en</strong>k Ha tori<br />

BUDA+<br />

POSAD<br />

<strong>Atelier</strong> Veldwerk<br />

Simply Community<br />

Departem<strong>en</strong>t<br />

Omgeving<br />

IABR<br />

Potterij<br />

JPI Urbanising in place<br />

Brussels as Food-<strong>en</strong>abling City<br />

Metr<strong>op</strong>olitan<br />

landscapes<br />

Eilandje II<br />

OVAM<br />

VUB<br />

BUUR<br />

Artgineering<br />

<strong>Atelier</strong> Veldwerk<br />

FAST<br />

CRa<br />

Regionet Leuv<strong>en</strong><br />

V<strong>en</strong>hoev<strong>en</strong> CS<br />

FABRICations<br />

Urbanist<strong>en</strong><br />

IABR–<strong>Atelier</strong><br />

Rotterdam<br />

Miss Miyagi<br />

Civic Architects<br />

Stad in de Maak<br />

Dutch Water Envoy<br />

Dutch Chief Dutch governem<strong>en</strong>t Chief Architect<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

Marco Broekman<br />

Studio L A<br />

VvE’s met Energie<br />

AR-TUR<br />

PP ONZICHTBARE<br />

ZORG<br />

Urbanist<strong>en</strong><br />

Saxion Hogeschool<br />

Harvest-BK<br />

Building<br />

with nature<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

<strong>Atelier</strong> X<br />

Mozaïek<br />

Dommelva lei<br />

UHasselt<br />

Maxwan<br />

Stiemervallei<br />

ONTWERPEN AAN<br />

NEDERLAND FIETSLAND<br />

RE-ST<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

Ecodorp<strong>en</strong><br />

PRIJSVRAAG BROOD EN SPELEN<br />

Weg<strong>en</strong>Werk<strong>en</strong><br />

MUST<br />

PRIJSVRAAG WHO CARES<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Cartografie van praktijk<strong>en</strong> in de delta 2018<br />

Berg<strong>en</strong><br />

Charleroi<br />

Nam<strong>en</strong><br />

s work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

De oorspronkelijke selectie van praktijk<strong>en</strong> in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> was heel sterk gecureerd:<br />

50 praktijk<strong>en</strong> in de delta, geselecteerd door 4 curator<strong>en</strong>. Cover van het werkboek<br />

1.0, ter voorbereiding van Werkconfer<strong>en</strong>tie I, 2018, Team Vlaams Bouwmeester,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester, Architecture Workroom Brussels <strong>en</strong> de IABR.<br />

IABR<br />

Prijsvraag Brood <strong>en</strong> spel<strong>en</strong><br />

De wijk <strong>als</strong> (t)huis!<br />

Ravels-werk<strong>en</strong> <strong>op</strong> waterscheidingskam<br />

No soil, no future<br />

Stiemervallei<br />

AWB<br />

Circulaire boerderij Beers<br />

Michi Noeki - verbind<strong>en</strong> <strong>en</strong> verblijv<strong>en</strong><br />

Water <strong>als</strong> bondg<strong>en</strong>oot in de Getestreek:<br />

Plan Canal<br />

Strat<strong>en</strong>clusters<br />

Flemish Governm<strong>en</strong>t Architect<br />

De natuurakker<br />

De hofjes van Carnisse<br />

geïntegreerde <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> voor de Grote <strong>en</strong> Kleine Re-allotm<strong>en</strong>t projects<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong><br />

Dutch Governm<strong>en</strong>t Chief Architect<br />

De wederkeer van het pastorale landschap<br />

Ikigai: Ruimte mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezondheid bouw<strong>en</strong><br />

Gete<br />

Shared mobility, shared space<br />

Timelab<br />

LABO Mobiliteit<br />

Educatie, recreatie <strong>en</strong> duurzaam won<strong>en</strong> <strong>op</strong> het<br />

Brugg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Water, land <strong>en</strong> schap<br />

T.OP Noordrand<br />

Weg<strong>en</strong>Werk<strong>en</strong><br />

CRa<br />

boer<strong>en</strong>erf<br />

Ontwerp<strong>en</strong> aan Nederland Fietsland<br />

Regionaal Landschap Kemp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Maasland<br />

VUB<br />

Toekomstperspectief Ve<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong><br />

<strong>Atelier</strong> X<br />

Kwatrijn: g<strong>en</strong>eratiebest<strong>en</strong>dig boer<strong>en</strong> in het hart van Routekeuze <strong>en</strong> fietsgedrag, Utrecht (Maxwan)<br />

Herk <strong>en</strong> Mombeekvallei-blauwgro<strong>en</strong>e drager in het Water as leverage<br />

VvE’s Met Energie<br />

Ver<strong>en</strong>iging <strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Brabant<br />

Infrastructuur, Rotterdam (Artgineering)<br />

buit<strong>en</strong>gebied van Zuid-Limburg<br />

ZeroRegio<br />

Departem<strong>en</strong>t Omgeving<br />

Melk & noot | e<strong>en</strong> fijnschalig landschap<br />

Fietswijk<strong>en</strong>, Amsterdam (Urbanist<strong>en</strong>)<br />

Pereboomsgat, Moerbekepolder<br />

<strong>Atelier</strong> Rijn-Maas Monding<br />

OVAM<br />

Productief Peppelland<br />

Fiets<strong>en</strong> in het c<strong>en</strong>trum, D<strong>en</strong> Haag (MUST)<br />

Woubrechtegem, Aquafin<br />

Building with Nature<br />

1010au<br />

Brussels Governm<strong>en</strong>t Architect<br />

Proefboerderij Haverkamp, gem<strong>en</strong>gd bedrijf voor<br />

Humus, Natural Grown<br />

Bye Bye Kleine Ring<br />

51N4E<br />

Leiedal<br />

toekomstboer<strong>en</strong><br />

Rijk <strong>en</strong> Wijk<br />

Daknamse Meers<strong>en</strong>, Loker<strong>en</strong><br />

Ecodorp<strong>en</strong><br />

<strong>Atelier</strong> Veldwerk<br />

perspective.brussels<br />

Natuurinclusieve streekboerderij<strong>en</strong> Slabroek<br />

Wielwijk, Dordrecht (Urbanos)<br />

Water voor golf, boer <strong>en</strong> duin, IWVA<br />

Food Hub N.E.S.T.<br />

BAUKUNST<br />

Op<strong>en</strong> Space Platform<br />

Smaakstaat<br />

De Mat<strong>en</strong>, Apeldoorn (MUST)<br />

Loever, Sint-Gillis-Waas, provincie oost-vlaander<strong>en</strong> FUR Zeeland LAB<br />

Boer<strong>en</strong>BruxselPaysans<br />

Sterboer<strong>en</strong>: sterr<strong>en</strong> voor het landschap<br />

Kwadrant<br />

Harvest-BK<br />

BLAF<br />

IABR-<strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

Start-up farm<br />

Water+Land+Schap<br />

Hemelwaterplan Geraardsberg<strong>en</strong><br />

Holwerd aan Zee<br />

Bosch-Slabbers<br />

Tw<strong>en</strong>ts precisielandgoed<br />

Gaverbeekvisie-Harelbeke-Anzegem<br />

HEIM-collectief<br />

Bov<strong>en</strong>bouw<br />

IABR-<strong>Atelier</strong> East Flemish Core Region<br />

Wat e<strong>en</strong> eikels in het Tw<strong>en</strong>tse landschap<br />

Robuuste waterl<strong>op</strong><strong>en</strong> Westhoek<br />

JPI Urbanising in place<br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

Bureau Bas Smets<br />

Verborg<strong>en</strong> landschap<br />

Productief Landschap Midd<strong>en</strong>-West-Vlaander<strong>en</strong><br />

Energie <strong>en</strong> ruimte. E<strong>en</strong> nationaal perspectief<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer<br />

Bureau Bouwtechniek<br />

Pilootproject<strong>en</strong> Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

Weet wat je eet<br />

Barbierbeek verbindt<br />

Affordable d<strong>en</strong>sification<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

BUUR<br />

Maarkebeek-prev<strong>en</strong>tie overstroming door inricht<strong>en</strong> Air for schools<br />

Mozaïek Dommelvallei<br />

BC Architects<br />

Pilootproject<strong>en</strong> Onzichtbare zorg<br />

Prijsvraag Who Cares<br />

vallei <strong>en</strong> landbouwgebied<br />

BCO BSI<br />

Op<strong>en</strong> Promotor Platform<br />

City Mine(d)<br />

Zorg Maakt Stad<br />

BloemkoolBur<strong>en</strong>Bond <strong>en</strong> Hed<strong>en</strong>daagse Hofjes<br />

Bur<strong>en</strong>water - Tomato masters<br />

Brussels as Food-<strong>en</strong>abling City<br />

Potterij<br />

Civic Architects<br />

Sociaal ondernem<strong>en</strong> in de zorg<br />

Expeditie Almere Hav<strong>en</strong>,<br />

Laakvallei-integraal waterbeheer<br />

BUDA +<br />

PPPL Tuin<strong>en</strong> van St<strong>en</strong>e<br />

Cluster<br />

Reconversie <strong>en</strong> erfgoed <strong>als</strong> zorgdragers<br />

de kunst van het sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong><br />

Vallei van de Z<strong>en</strong>nebeemd<strong>en</strong><br />

Eilandje II<br />

Pulsapp<br />

DeSmetVermeul<strong>en</strong><br />

Geïntegreerde palliatieve thuisomgeving<br />

Care2Share – Oosterparkwijk<br />

Aqualitatieve Mechelse gro<strong>en</strong>teregio<br />

Kortrijk 2025<br />

Saxion Hogeschool<br />

FABRICations<br />

Lev<strong>en</strong>sbest<strong>en</strong>dig won<strong>en</strong> zonder overheidssubsidies Who Dares - Carnisse 2027<br />

Beek.Boer.bodem - vallei van de Aa<br />

Metr<strong>op</strong>olitan landscapes<br />

Stad in de Maak<br />

FAST<br />

De kaart van de delta met de verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> zo<strong>als</strong> t<strong>en</strong>toongesteld <strong>op</strong> You<br />

EDITED 14.09.18<br />

Are Here 2018. Chloé Nachtergael voor Architecture Workroom Brussels, 2018.<br />

H+N+S<br />

KCAP<br />

l’AUC<br />

Lab North<br />

Labo A<br />

LAMA<br />

Latitude platform<br />

LIST architecture & urbanism<br />

MAMA<br />

Marco Broekman<br />

Metrolab<br />

Miss Miyagi<br />

Ori<strong>en</strong>tes<br />

Plusoffice<br />

POSAD<br />

Robbrecht & Daem architect<strong>en</strong><br />

Regionet Leuv<strong>en</strong><br />

RE-ST<br />

ROTOR Deconstruction<br />

Sch<strong>en</strong>k Hattori<br />

Simply Community<br />

Studio018 Paula Viganò<br />

Studio L A<br />

Superuse<br />

Tetra architect<strong>en</strong><br />

Urbanist<strong>en</strong><br />

V<strong>en</strong>hoev<strong>en</strong> CS

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

74 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

75<br />

IABR–2018+2020<br />

IABR–2018+2020<br />

aanmeldformulier<br />

aanmeldformulier<br />

2: VERTEL IETS OVER DE PRAKTIJK<br />

2A: In welk(e) domein(<strong>en</strong>) <strong>en</strong> disciplines is de praktijk actief? Welke vernieuw<strong>en</strong>de<br />

inzicht<strong>en</strong>, expertise <strong>en</strong>/of werkwijz<strong>en</strong> kan de praktijk concreet bijdrag<strong>en</strong> aan het<br />

werktraject voor IABR–2018+2020?<br />

Max. 250 woord<strong>en</strong><br />

Wij zi<strong>en</strong> beheer <strong>als</strong> de inrichters van de huiskamer in de stad. Wij zorg<strong>en</strong> met bewoners <strong>en</strong><br />

ondernemers voor plekk<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> elkaar ontmoet<strong>en</strong>, spel<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong>, beweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezond<br />

kunn<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong>. Meer concreet gaat het bij betrokk<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om het beheer <strong>en</strong><br />

ontwikkeling van de stedelijke <strong>op</strong><strong>en</strong>bare ruimte <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijk vastgoed, de stadsreiniging,<br />

vergunningverl<strong>en</strong>ing, stadstoezicht <strong>en</strong> handhaving, het parkeerbedrijf <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>smanagem<strong>en</strong>t.<br />

1: PITch DE PRAKTIJK<br />

De praktijk kan <strong>op</strong> uitvoeringsniveau oneindig veel innovaties inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Elke vervanging is<br />

1A: Pitch je daarbij praktijk e<strong>en</strong> in kans 150 voor woord<strong>en</strong>. vernieuwing. Voorbeeld<strong>en</strong> zijn innovatieve rioolsystem<strong>en</strong>, <strong>en</strong>ergiegev<strong>en</strong>d<br />

Deze tekst asfalt, kan innovatieve word<strong>en</strong> gebruikt contractvorm<strong>en</strong>, voor communicatiedoeleind<strong>en</strong>.<br />

hergebruik van material<strong>en</strong>, allerlei vorm<strong>en</strong> van zelfbeheer, etc.<br />

Max. 150 woord<strong>en</strong><br />

De inspiratieboek<strong>en</strong> Stadsbeheer van de geme<strong>en</strong>te Almere gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> blik in de keuk<strong>en</strong>.<br />

Beheer is één van de sleutels bij het zoek<strong>en</strong> naar <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> voor de stedelijke transitie. We<br />

bezitt<strong>en</strong> in Op Nederland tactisch <strong>als</strong> <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> strategisch voor niveau e<strong>en</strong> wordt astronomisch er in betrokk<strong>en</strong> bedrag geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan kapitaalgoeder<strong>en</strong> vol<strong>op</strong> geëxperim<strong>en</strong>teerd (zo<strong>als</strong> <strong>op</strong> de<br />

weg<strong>en</strong>, viaduct<strong>en</strong>, transitie-onderwerp<strong>en</strong>. riolering<strong>en</strong>) die Elke we beher<strong>en</strong>. k<strong>op</strong>l<strong>op</strong>ergeme<strong>en</strong>te Het grootste excelleert deel van <strong>op</strong> deze bepaalde kapitaalgoeder<strong>en</strong> thema's: moet<br />

aanmeldformulier<br />

in de kom<strong>en</strong>de - Leid<strong>en</strong>: dec<strong>en</strong>nia klimaatverandering vervang<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. <strong>en</strong>ergietransitie Immers de meeste <strong>en</strong> 154wijkgericht sted<strong>en</strong> zijn werk<strong>en</strong>; het hardst gegroeid in<br />

de na-oorlogse - Rotterdam: periode. assetmanagem<strong>en</strong>t De 'dure' system<strong>en</strong> t<strong>en</strong> zo<strong>als</strong> behoeve riolering van <strong>en</strong> klimaatadaptie<br />

weg<strong>en</strong> <strong>en</strong> viaduct<strong>en</strong> zijn aan<br />

vervanging - toe. Zwolle: Hiervoor zelfbeheer, is geld klimaatadaptatie, beschikbaar. Iedere verbinding vervanging klimaat/<strong>en</strong>ergie is e<strong>en</strong> kans <strong>en</strong> voor circulair vernieuwing.<br />

PRAKTIJKGEGEVENS<br />

Veel transities - Zoetermeer: vrag<strong>en</strong> om bijdrage hoogwaardige aan sociale technologische vraagstukk<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>. via technologische Deze <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> is vernieuwing<strong>en</strong><br />

beschikbaar in de<br />

Naam van beheerwereld.<br />

de praktijk: - Almere: brede aanpak K<strong>op</strong>groep duurzaamheid Stedelijk Beheer (circulaire stad, <strong>en</strong>ergietransitie) <strong>en</strong> zelfbeheer<br />

<strong>en</strong>/of het collectief Met het van geld praktijk<strong>en</strong> én de ing<strong>en</strong>ieurs<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> heeft de beheerwereld de sleutel in hand<strong>en</strong> om concrete<br />

<strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> voor de nieuwe 'grote' vraagstukk<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> zijn nieuwe<br />

Discipline arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> domein waarin voor de zelfbeheer,<br />

Beheer<br />

<strong>op</strong>lossing<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> doorontwikkeling<br />

voor waterberging,<br />

geme<strong>en</strong>telijke<br />

sted<strong>en</strong> van<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong>bare<br />

het gas<br />

ruimte<br />

of<br />

praktijk actief grootschalig is: hergebruik van grondstoff<strong>en</strong> uit de <strong>op</strong><strong>en</strong>bare ruimte.<br />

IABR–2018+2020<br />

aanmeldformulier<br />

Vakgebied(<strong>en</strong>): Deze praktische <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> èn concrete locaties will<strong>en</strong> wij - <strong>als</strong> k<strong>op</strong>l<strong>op</strong>ergeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor het stedelijk<br />

2B: Hoe zou je de Ing<strong>en</strong>ieurs, werking <strong>en</strong> ontwikkeling organisatie <strong>en</strong> van beheer de praktijk riool, water, omschrijv<strong>en</strong>? gro<strong>en</strong>, infrastructuur Wat zijn de <strong>en</strong> vastgoed; afvalbedrijv<strong>en</strong>; vergunningverl<strong>en</strong>ing , toezicht <strong>en</strong> handhaving<br />

beheer - graag inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> voor 'the Missing Link'.<br />

uitgangspunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> ambities van de praktijk?<br />

Max. 250 woord<strong>en</strong><br />

Focus van de praktijk:<br />

De praktijk is praktisch Beheer <strong>en</strong> uitvoeringsgericht. <strong>en</strong> doorontwikkeling Tot geme<strong>en</strong>telijke nu toe richt de <strong>op</strong><strong>en</strong>bare praktijk zich ruimte vooral <strong>op</strong> het<br />

dagelijks beheer van de stad (schoon, heel <strong>en</strong> veilig). Hierin onderscheidt de praktijk zich <strong>op</strong><br />

mondiaal niveau. We kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat de kwaliteit van de <strong>op</strong><strong>en</strong>bare system<strong>en</strong> in Nederland van<br />

Schaal <strong>en</strong> locatie van relevante<br />

e<strong>en</strong> uitzonderlijk hoog Schaal: niveau stad, zijn. stadsdeel, Deze t<strong>op</strong>positie wijk, buurt, will<strong>en</strong> straat we ook in de toekomst behoud<strong>en</strong>.<br />

activiteit<strong>en</strong>:<br />

THE MISSING LINK<br />

Naast het dagelijkse werk <strong>op</strong> straat wil de praktijk zich meer gaan richt<strong>en</strong> <strong>op</strong> twee domein<strong>en</strong> waar<br />

Betrokk<strong>en</strong> partners:<br />

ze tot nog toe minder Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> tijd aandacht Stadsbeheer/Stadswerk<strong>en</strong> aan besteedd<strong>en</strong>: van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

T<strong>en</strong> eerste will<strong>en</strong> we Rotterdam, meer de regie Leid<strong>en</strong>, nem<strong>en</strong> Zoetermeer, in de rol <strong>als</strong> Zwolle r<strong>en</strong>tmeester Almere; van de kapitaalgoeder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de stedelijke system<strong>en</strong>. gefaciliteerd De stad door wordt Hiemstra steeds ouder <strong>en</strong> De <strong>en</strong> Vries het vraagstuk van vervanging <strong>en</strong> groot<br />

onderhoud van onze stedelijke nutsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> neemt toe. Hierbij gaat het vaak om veel geld.<br />

GEGEVENS INZENDER Het gaat om de water-, riool-, <strong>en</strong>ergie-, infrastructuur system<strong>en</strong>, de gro<strong>en</strong>structuur, het vastgoed,<br />

het grondstoff<strong>en</strong>systeem, maar ook de wettelijke kaders.<br />

Naam van de indi<strong>en</strong>er:<br />

T<strong>en</strong> tweede will<strong>en</strong> we Wiebe nog Oosterhoff, meer dan nu geme<strong>en</strong>te <strong>als</strong> beheerder Almere aan de voorkant van project<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><br />

persoon <strong>en</strong>/of organisatie<br />

zijn. We will<strong>en</strong> het beheerbewust ontwikkel<strong>en</strong> echt in de praktijk br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> vertal<strong>en</strong> in duurzame<br />

system<strong>en</strong>, material<strong>en</strong> èn beheerexploitaties in de gebied<strong>en</strong> die ontwikkeld word<strong>en</strong> of <strong>op</strong> de sch<strong>op</strong><br />

Naam van de persoon die<br />

gaan. Het gaat hierbij Jaap om Meindersma<br />

het inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van hoogwaardige ing<strong>en</strong>ieurs<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> in project<strong>en</strong>,<br />

wettelijk aansprakelijk is:<br />

waardoor gew<strong>en</strong>ste innovaties ook echt plaats kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>.<br />

Adres *:<br />

Postcode *:<br />

Stad:<br />

Land:<br />

Naam contactpersoon:<br />

E-mailadres:<br />

Telefoonnummer:<br />

Website:<br />

Postbus 200 / Stadhuisplein 1<br />

1300 AE<br />

Almere<br />

Ndl<br />

Wiebe Oosterhoff<br />

woosterhoff@almere.nl<br />

0612964332<br />

www.almere.nl<br />

* Vul hier e<strong>en</strong> officieel postadres in.<br />

01<br />

THE MISSING LINK<br />

02<br />

THE MISSING LINK<br />

03<br />

Aanmeldformulier IABR–2018 2017<br />

KOPGROEP STEDELIJK BEHEER<br />

Partners:<br />

Tags:<br />

Introductie:<br />

Barrières:<br />

Next steps:<br />

UPLOAD UW AFBEELDING HIER<br />

vink .jpg / .jpg2000 / .png of / .bmp aan<br />

Energie<br />

Won<strong>en</strong><br />

Zorg<br />

Project:<br />

(<strong>op</strong>tioneel)<br />

Type:<br />

Quote:<br />

(<strong>op</strong>tioneel)<br />

Contact:<br />

E-mail<br />

Telefoon<br />

Adres<br />

Facebook<br />

Twitter<br />

Instagram<br />

Platform<br />

Landbouw Circulariteit Water Biodiversiteit Mobiliteit<br />

Ontwikkelmodell<strong>en</strong> Bodem Infrastructuur<br />

Gebouw Wijk Stad Regio Land Wereld<br />

De toekomst van beheer is het<br />

beher<strong>en</strong> van de toekomst.<br />

wj.oosterhoff@rotterdam.nl<br />

Data<br />

Participatie<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer is e<strong>en</strong> informeel sam<strong>en</strong>werkingsverband tuss<strong>en</strong> de beheersinstanties van vijf<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Nederland: Zwolle, Zoetermeer, Leid<strong>en</strong>, Rotterdam <strong>en</strong> Almere. Stadsbeheer omvat<br />

verschill<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong> die nu nog niet <strong>op</strong> elkaar zijn afgestemd (gro<strong>en</strong>, milieu, riolering, verlichting,...). Er wordt<br />

vooral gefocust <strong>op</strong> <strong>op</strong>erationalisering <strong>en</strong> niet <strong>op</strong> de toekomst. Sam<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> de vijf beheersinstanties hoe<br />

ze beheerstak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> afstemm<strong>en</strong> <strong>op</strong> de grote (<strong>en</strong> simultane) transitievraagstukk<strong>en</strong>. Elk budget dat<br />

gebruikt wordt voor de vervanging van infrastructuur, is e<strong>en</strong> kans om het systeem in zijn geheel te<br />

herd<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. (vb. e<strong>en</strong> aantal wek<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> leidde e<strong>en</strong> verzakking in de weg tot e<strong>en</strong> gaslek. We hebb<strong>en</strong> het<br />

gaslek hersteld i.p.v. de discussie te start<strong>en</strong> hoe we ander <strong>en</strong>ergiesysteem implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.)<br />

+ Waar begin je? (collectieve of autarkische <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong>? Oplossing<strong>en</strong> <strong>op</strong> abstract niveau of wijkniveau?)<br />

+ Vanuit welke transitie<strong>op</strong>gave vertrek je? Nood om de link tuss<strong>en</strong> beheer <strong>en</strong> transitiesprong<strong>en</strong> verder in<br />

kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Dat vergt sam<strong>en</strong>werking met vele andere di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Hoe kunn<strong>en</strong> we veel collectiever te<br />

werk gaan?<br />

+ Hoe gaan we verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong>? Hoe haak je aan <strong>op</strong> e<strong>en</strong> netwerk van actor<strong>en</strong> dat min of meer overal zit?<br />

+ Bij elkaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de ag<strong>en</strong>daʼs. In kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> wie wanneer welke investering<strong>en</strong><br />

moet do<strong>en</strong>, om beter <strong>op</strong> elkaar af te stemm<strong>en</strong>.<br />

+ K<strong>op</strong>peling van de beheerpraktijk met de ontwerp- <strong>en</strong> onderzoekspraktijk. Ambitie om e<strong>en</strong> leerstoel <strong>op</strong> te<br />

richt<strong>en</strong>.<br />

+ Via het uitwerk<strong>en</strong> van sc<strong>en</strong>arioʼs ton<strong>en</strong> tot wat beheer in staat is.<br />

+ Vertrekk<strong>en</strong> van de urg<strong>en</strong>tie <strong>op</strong> e<strong>en</strong> bepaalde plek. Investering<strong>en</strong> in onderhoud dat sowieso zou gebeur<strong>en</strong>.<br />

Informatiefiche 2018<br />

Als antwoord <strong>op</strong> de Call for Practices vulde de eerste g<strong>en</strong>eratie praktijk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanmeldformulier<br />

in <strong>en</strong> pitcht<strong>en</strong> ze hoe ze zich herk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in de <strong>op</strong>roep van "The Missing<br />

Link" <strong>en</strong> waarom ze wild<strong>en</strong> meestapp<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> werktraject. Aanmeldformulier IABR–<br />

2018, K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer, 2017.<br />

Er werd in kaart gebracht <strong>op</strong> welke manier ieder van de praktijk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> innovatieve<br />

vraag of kwestie inbracht, <strong>en</strong> <strong>op</strong> welke thema's er raakvlakk<strong>en</strong> ontstond<strong>en</strong>.<br />

Informatiefiche <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer, 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

76 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

77<br />

Circular Ports <strong>en</strong> Circular Mainframe 2018/2020<br />

Brood <strong>en</strong> Spel<strong>en</strong> (NL) & Productief Landschap (VL) 2018<br />

City Deal <strong>en</strong> Street Deal 2020/2021<br />

Who Cares (NL) & Onzichtbare Zorg (VL) 2017/2018<br />

Rond verschill<strong>en</strong>de thema's ontstond<strong>en</strong> communities of practice, simpelweg omdat<br />

er langs twee kant<strong>en</strong> van de gr<strong>en</strong>s traject<strong>en</strong> liep<strong>en</strong> of gel<strong>op</strong><strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitwisseling<br />

hierrond pertin<strong>en</strong>t was. Bov<strong>en</strong>: Pilootproject<strong>en</strong> Productief Landschap (VL)<br />

versus Prijsvraag Brood <strong>en</strong> Spel<strong>en</strong> (NL). Onder: Prijsvraag Who Cares (NL) versus<br />

Pilootproject<strong>en</strong> Onzichtbare Zorg (VL).<br />

Rond sommige thema's groeid<strong>en</strong> spontane afsprak<strong>en</strong>, waarbij het onderzoek van de<br />

<strong>en</strong>e partij begon te pass<strong>en</strong> in het werk van e<strong>en</strong> andere. Bov<strong>en</strong>: de verk<strong>en</strong>ning rond<br />

stadshav<strong>en</strong>s (VL) naast het werk aan het Circular Mainframe (NL). Bij andere vormd<strong>en</strong><br />

de doorbrak<strong>en</strong> aan de <strong>en</strong>e kant van de gr<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> inspiratie voor (ev<strong>en</strong>) ambitieuze<br />

traject<strong>en</strong> langs de andere kant. Onder: de CityDeal Op<strong>en</strong>bare Ruimte (NL) inspireert<br />

tot e<strong>en</strong> StreetDeal (VL).

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

78 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

79<br />

WERKGROEPEN<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

OVAM<br />

De stad <strong>als</strong><br />

spons<br />

Stiemerbeek<br />

DE<br />

URB<br />

ATL OVK<br />

Aquafin<br />

RE-ST<br />

ZERO<br />

Regio<br />

Herverkavelings<br />

project<strong>en</strong><br />

De-fragm<strong>en</strong>tatie<br />

BOV<br />

BOU<br />

Onthardings<br />

project<strong>en</strong><br />

Trage<br />

Weg<strong>en</strong><br />

OVAM<br />

ATL RTM<br />

Circuaire<br />

hav<strong>en</strong>s<br />

Eilandje II<br />

1010<br />

au<br />

ATL OVK<br />

OVAM<br />

Circular<br />

mainframe Sedim<strong>en</strong>t<br />

lab<br />

Twee communities of practice 2019<br />

Land-schapsbouw<br />

OVAM<br />

Tw<strong>en</strong>te<br />

HNS<br />

ORB<br />

Air for schools<br />

Ve<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong><br />

ATL OVK<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

Trage<br />

Weg<strong>en</strong><br />

Collectieve<br />

<strong>en</strong>ergietransformatie<br />

Leefbare<br />

mobiliteit<br />

TET<br />

RA<br />

ATL OVK<br />

BBKR<br />

ZERO<br />

Regio<br />

AR-TUR<br />

Ecodorp<strong>en</strong><br />

Voedsel voor<br />

de stad<br />

MA<br />

AT<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

Symbiosis<br />

Circulair<br />

bouw<strong>en</strong><br />

CLT<br />

Brussels<br />

ZERO<br />

Regio<br />

ORB<br />

Miss Miyagi<br />

Ecodorp<strong>en</strong><br />

HEIM<br />

Voedselpark<strong>en</strong><br />

JPI<br />

Betaalbaar<br />

won<strong>en</strong><br />

HDS<br />

PV<br />

Who<br />

Cares<br />

re-vive<br />

Stad in<br />

de Maak<br />

Mogelijke nieuwe communities 2019<br />

ATL RTM<br />

ZERO<br />

Regio<br />

VDM<br />

Labo<br />

Ruimte<br />

ATL OVK<br />

OVAM<br />

ROT<br />

OR<br />

BC<br />

NAV<br />

Toestand<br />

...<br />

Deze verschill<strong>en</strong>de communities of practice volg<strong>en</strong> elk e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> tempo <strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> beheerd. Stand van zak<strong>en</strong> van twee exemplarische communities<br />

<strong>als</strong> voorbereiding voor Werkconfer<strong>en</strong>tie III, 2019.<br />

Wat zijn de deelnetwerk<strong>en</strong> die zo binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ontstaan? En kunn<strong>en</strong> ze elk<br />

door e<strong>en</strong> andere praktijk getrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>? Provocatie in het kader van e<strong>en</strong> subsidie-aanvraag,<br />

2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

80 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

81<br />

designers<br />

devel<strong>op</strong>ers<br />

building<br />

practice<br />

universities<br />

policymakers<br />

industries<br />

€<br />

city council<br />

civil<br />

society<br />

politicians<br />

cultural<br />

institutions<br />

research<br />

institutions<br />

experts<br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2019<br />

civil<br />

support<br />

legal<br />

instrum<strong>en</strong>ts<br />

guiding principles<br />

1. The shared mission of the members is<br />

to accelerate transformation on the<br />

ground by making time and space to learn<br />

from each other in a more sustainable,<br />

egalitarian way.<br />

2. Collectively devel<strong>op</strong>ed knowledge is<br />

actively docum<strong>en</strong>ted and made publicly<br />

accessible for it to spread ev<strong>en</strong> further.<br />

3. Decisions within the community of<br />

partners are tak<strong>en</strong> by a transdisciplinary<br />

group of funders, users, etc.<br />

…<br />

cultural<br />

manifestation<br />

time<br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2019<br />

€<br />

€<br />

experi<strong>en</strong>ce<br />

& expertise<br />

space<br />

financial<br />

means<br />

. The World Transformation C<strong>en</strong>ter is a work <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t that is<br />

hared betwe<strong>en</strong> diverse governm<strong>en</strong>tal and societal actors that are, with<br />

De praktijkkamer is e<strong>en</strong> "tuss<strong>en</strong>ruimte" tuss<strong>en</strong> heel diverse sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> expertises.<br />

heir ith Eén their own van de own specific ti<strong>en</strong> schema's specific objectives gemaakt objectives in het and kader ongoing and van de ongoing reflectie explorations, <strong>op</strong> You explorations, Are Here 2018 dealing dealing with the<br />

(World Transformation C<strong>en</strong>tre) voor de Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et de Paysage 2019,<br />

ransitions ith Architecture the transitions and Workroom the Brussels. necessary and the necessary transformations transformations of our living of our living<br />

nvironm<strong>en</strong>ts.<br />

8. The workspace stresses the need of a system change at the level of<br />

of the the practice, practice, policy policy and and governance governance by by embracing embracing the the principles principles of a of<br />

a peer-to-peer peer-to-peer<br />

Wat zijn de afsprak<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t. <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t.<br />

die (moet<strong>en</strong>) gemaakt<br />

It It puts puts<br />

word<strong>en</strong><br />

the into zo'n<br />

values practice<br />

tuss<strong>en</strong>ruimte?<br />

of a a<br />

Wie<br />

commons-based<br />

commons-based<br />

kan<br />

wat inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>? Eén van de ti<strong>en</strong> schema's gemaakt in het kader van de reflectie <strong>op</strong><br />

economy<br />

You Are Here of<br />

2018 shared<br />

(World Transformation and co-owned<br />

C<strong>en</strong>tre) voor resources,<br />

de Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture<br />

into and practice, values<br />

et<br />

experi<strong>en</strong>ce,<br />

de Paysage 2019, Architecture Workroom Brussels.<br />

and<br />

time, measures space, experi<strong>en</strong>ce, trust and civil time, support space, trust as well and as civil financial support means as well and as

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

83<br />

Experim<strong>en</strong>t 3<br />

Increm<strong>en</strong>tele<br />

ag<strong>en</strong>da

Politiek <strong>en</strong> bestuurlijke organisatievorm<strong>en</strong><br />

Beheer van infrastructuur, bodem <strong>en</strong> grond<br />

Wet- <strong>en</strong> regelgeving<br />

Hernieuwbare<br />

<strong>en</strong>ergie<br />

Financieringsstrategieën<br />

Sociaal contract<br />

Gezonde landbouw<br />

Gedeelde mobiliteit<br />

Zorgzame<br />

leefomgeving<br />

Biodiversiteit<br />

<strong>en</strong> water<br />

(Re)productieve stad<br />

Eind 2017 werd er e<strong>en</strong> onderzoeksag<strong>en</strong>da<br />

met zes<br />

‘transitiesprong<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> zes<br />

‘transitiesleutels’ gepubliceerd.<br />

De transitiesprong<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />

thematisch: Hernieuwbaar<br />

Energielandschap, Ruimte<br />

voor Biodiversiteit <strong>en</strong> Water,<br />

Zorgzame Leefomgeving, (Re)-<br />

Productieve Stad, E<strong>en</strong> Nieuw<br />

Mobiliteitssysteem <strong>en</strong> Gezonde<br />

Landbouw. Daar dwars <strong>op</strong> lag<strong>en</strong><br />

de transitiesleutels: Beheer<br />

van Infrastructuur, Bodem <strong>en</strong><br />

Grond, Wet- <strong>en</strong> Regelgeving,<br />

Financieringsstrategieën,<br />

Ontwikkeling van K<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />

Distributie van Expertise,<br />

Sociaal Contract <strong>en</strong> Politiek <strong>en</strong><br />

Bestuurlijke Organisatievorm<strong>en</strong>.<br />

Hoe was die ag<strong>en</strong>da <strong>op</strong>gesteld?<br />

JD De ag<strong>en</strong>da waar het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

in 2018 mee van start ging, is e<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>komst van de verschill<strong>en</strong>de<br />

visies van vier organisaties: de IABR,<br />

het Team Vlaams Bouwmeester,<br />

het <strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester <strong>en</strong><br />

Architecture Workroom Brussels<br />

(AWB). Het perspectief dat George<br />

Brugmans (IABR) inbracht is dat van<br />

de sabbatical detour: de culturele<br />

vrijruimte is de plek waar we de<br />

bestaande vraag tijdelijk in e<strong>en</strong> andere<br />

omgeving br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> – e<strong>en</strong> omweg t<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>zichte van de traditionele process<strong>en</strong>.<br />

Leo Van Broeck (Team Vlaams<br />

Bouwmeester) kijkt naar de manier<br />

waar<strong>op</strong> ontwerpers kunn<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong><br />

aan grote <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong> transities.<br />

In Nederland zet Floris Alkemade<br />

(<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester) in <strong>op</strong> de<br />

overtuiging dat verbeeldingskracht<br />

helpt om het ‘verlang<strong>en</strong> naar verandering’<br />

teweeg te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hij stelt dat er<br />

doorbrak<strong>en</strong> mogelijk zijn <strong>als</strong> we verandering<br />

niet zi<strong>en</strong> <strong>als</strong> bedreiging, maar <strong>als</strong><br />

we door middel van ontwerp verbeeld<strong>en</strong><br />

dat verandering ook iets w<strong>en</strong>selijks<br />

kan zijn. En de b<strong>en</strong>adering vanuit AWB<br />

is dat er e<strong>en</strong> <strong>en</strong>abling <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t<br />

nodig is, waardoor grote ruimtelijke<br />

transities vertaald kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar<br />

verandering <strong>op</strong> veel plekk<strong>en</strong> tegelijk,<br />

via e<strong>en</strong> programmatische aanpak. Die<br />

aanpak vertrekt vanuit het geloof in<br />

‘The next big thing will be a lot of small<br />

things’: grote <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> vertaald<br />

moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar vele lokale<br />

acties, die door lokale coalities word<strong>en</strong><br />

getrokk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> programmawerking<br />

ambieert niet om met één beslissing<br />

e<strong>en</strong> hele regio te transformer<strong>en</strong>, maar<br />

om de <strong>en</strong>ergie die <strong>op</strong> e<strong>en</strong> lokale schaal<br />

bestaat, te ondersteun<strong>en</strong> <strong>en</strong> voed<strong>en</strong>.<br />

HM Die eerste ag<strong>en</strong>da werd eind 2017<br />

gepubliceerd in het Curator Statem<strong>en</strong>t<br />

van de IABR–2018. Op hetzelfde<br />

mom<strong>en</strong>t werd de Call for Practices<br />

gelanceerd. Uit de vele reacties daar<strong>op</strong><br />

werd<strong>en</strong> de praktijk<strong>en</strong> geselecteerd die<br />

uiteindelijk het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zoud<strong>en</strong><br />

vorm<strong>en</strong>. Die eerste ag<strong>en</strong>da was sterk<br />

c<strong>en</strong>traal gecureerd. The Missing Link<br />

is e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele vraag binn<strong>en</strong> alle<br />

grote transities, <strong>en</strong> daarom koz<strong>en</strong> we<br />

niet voor één thema. We maakt<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

heldere keuze: het gaat over alles tegelijkertijd.<br />

Niet waarover het gaat (de<br />

wat-vraag), maar wel het ‘handelingsperspectief’<br />

voor de realisatie van de<br />

verschill<strong>en</strong>de transities (de hoe-vraag)<br />

was dé c<strong>en</strong>trale kwestie.<br />

JD De transitiesleutels zijn in die zin<br />

ook belangrijk: hoe zi<strong>en</strong> nieuwe financieringslogica’s<br />

of governance-modell<strong>en</strong><br />

eruit? Welke alternatieve ontwikkelmodell<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> we bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>?

De transitiesleutels gaan over de<br />

tools, de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, de methodiek<strong>en</strong><br />

die we hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> die we moet<strong>en</strong><br />

ontwikkel<strong>en</strong> om aan de transities te<br />

kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> van de praktijk<strong>en</strong><br />

die zich daar heel sterk in herk<strong>en</strong>de,<br />

was de ‘K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer’<br />

van de beheersambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> van de<br />

Nederlandse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Almere,<br />

Zoetermeer, Rotterdam, Leid<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Zwolle. Zij steld<strong>en</strong> vast dat er vanuit het<br />

stadsbeheer elke dag wel e<strong>en</strong> straat<br />

wordt <strong>op</strong><strong>en</strong>gelegd, om die meestal<br />

weer dicht te legg<strong>en</strong> zonder iets fundam<strong>en</strong>teel<br />

veranderd te hebb<strong>en</strong>. In<br />

het beheer <strong>en</strong> onderhoud van publieke<br />

ruimte <strong>en</strong> infrastructur<strong>en</strong> wordt <strong>jaar</strong>lijks<br />

e<strong>en</strong> bom geld geïnvesteerd, precies <strong>op</strong><br />

die plekk<strong>en</strong> waar ook grote transities<br />

aangepakt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Hun vraag<br />

<strong>en</strong> voorstel luidde: kunn<strong>en</strong> we de <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

over de transities, de logica van stadsontwikkeling<br />

<strong>en</strong> het vakmanschap van<br />

stadsbeheer niet slimmer schakel<strong>en</strong>?<br />

Daarmee zitt<strong>en</strong> zij duidelijk dwars <strong>op</strong><br />

alle transities gepositioneerd.<br />

HM De kracht van de ag<strong>en</strong>da van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is dat ze wel e<strong>en</strong> kader<br />

biedt, maar niet statisch is. De ag<strong>en</strong>da<br />

wordt increm<strong>en</strong>teel gestructureerd <strong>en</strong><br />

evolueert steeds verder. Ze wordt door<br />

de praktijk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

voortdur<strong>en</strong>d bijgesteld <strong>op</strong> basis van<br />

e<strong>en</strong> kruising van inzicht<strong>en</strong>. Je zou kunn<strong>en</strong><br />

zegg<strong>en</strong> dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong><br />

radicaal flexibele ag<strong>en</strong>da voor<strong>op</strong>stelt.<br />

De gedeelde ag<strong>en</strong>da van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is dus e<strong>en</strong> steeds<br />

evoluer<strong>en</strong>de ag<strong>en</strong>da. Hoe werkt<br />

dat in de praktijk, welk proces<br />

wordt hiervoor gehanteerd?<br />

Vervangt de nieuwe ag<strong>en</strong>da<br />

daarmee telk<strong>en</strong>s de voorgaande?<br />

JD Heel concreet: rond de zes transitiesprong<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> transitiesleutels hebb<strong>en</strong><br />

we werksessies georganiseerd in<br />

de setting van de IABR-t<strong>en</strong>toonstelling<br />

in Rotterdam. Daarin werd<strong>en</strong> synergieën<br />

<strong>en</strong> gelijkaardige vraagstukk<strong>en</strong><br />

leesbaar <strong>en</strong> kond<strong>en</strong> we scherper<br />

b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> waar concrete kans<strong>en</strong><br />

lag<strong>en</strong> voor verandering <strong>en</strong> versnelling.<br />

In e<strong>en</strong> tweede ronde hebb<strong>en</strong> we de<br />

praktijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> ingedeeld <strong>op</strong><br />

de kruising<strong>en</strong> van de transitiesprong<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de transitiesleutels. Die vormd<strong>en</strong><br />

neg<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de ‘tafels’ tijd<strong>en</strong>s<br />

onze allereerste werkconfer<strong>en</strong>tie, aan<br />

het einde van de IABR–2018. Daaruit<br />

zijn dan neg<strong>en</strong> ‘werkprogramma’s’ ontstaan,<br />

die in de Brusselse t<strong>en</strong>toonstelling<br />

You Are Here zijn doorontwikkeld<br />

tot de volg<strong>en</strong>de werktafels: City as a<br />

Sponge, De-Fragm<strong>en</strong>tation, Circular<br />

Harbours, Land-Scape Building,<br />

Food for the City, Slow Mobility,<br />

Affordable Living, Collective Energy<br />

Transformation <strong>en</strong> Circular Building.<br />

De werksessies in de zomer van 2020<br />

war<strong>en</strong> <strong>op</strong> basis van de gesprekk<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het werk<strong>en</strong> met de verschill<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> net weer anders <strong>en</strong> preciezer<br />

getiteld: Circulaire Hav<strong>en</strong>s,<br />

Stedelijk Beheer, Voedsel <strong>en</strong> Bodem,<br />

Zorgzame Buurt<strong>en</strong>, Energiewijk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Mobiliteitskn<strong>op</strong><strong>en</strong>.<br />

HM Terwijl de eerste ag<strong>en</strong>da nog<br />

door e<strong>en</strong> selecte groep, namelijk de<br />

curator<strong>en</strong>, was vastgelegd, zijn de<br />

volg<strong>en</strong>de versies door e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de<br />

groep praktijk<strong>en</strong> bepaald. Iedere<br />

nieuwe versie van de ag<strong>en</strong>da is dus<br />

eig<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> mutatie van de vorige.<br />

Uit Zorgzame Leefomgeving zijn de<br />

Zorgzame Buurt<strong>en</strong> geëvolueerd. Uit<br />

de (Re)Productieve Stad kom<strong>en</strong> de<br />

Circulaire Hav<strong>en</strong>s voort. En telk<strong>en</strong>s<br />

'<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> works with a certain nonchalance, or<br />

ev<strong>en</strong> distrustfulness towards its achievem<strong>en</strong>ts.<br />

This is possibly the most important contribution<br />

of the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, its somehow activist position,<br />

inciting decision-makers to betray their part, just<br />

to discover and embrace new responsibilities while<br />

creating new fora because the old ones might have<br />

become sclerotic. There is no doubt this is the way<br />

to proceed, through the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> and the many<br />

other platforms that refuse to give up by embracing<br />

catastr<strong>op</strong>he and prefer to fabricate the materi<strong>als</strong> our<br />

collective future will be made of.'<br />

Nadia Casabella,<br />

1010au & ULB Faculty of Architecture

wanneer de focus aangescherpt werd,<br />

kond<strong>en</strong> ook nieuwe m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

uitg<strong>en</strong>odigd die belangrijk zijn binn<strong>en</strong><br />

het vernieuwde thema. Het was e<strong>en</strong><br />

collectief proces.<br />

JD Dat die mutaties plaatsvind<strong>en</strong> is<br />

cruciaal. Ze gebeur<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>s in functie<br />

van dezelfde twee vrag<strong>en</strong>.<br />

T<strong>en</strong> eerste: welke werkprogramma’s<br />

moet<strong>en</strong> we verdiep<strong>en</strong> zodat ze de concrete<br />

realisatie van transities mogelijk<br />

mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> versnell<strong>en</strong>? T<strong>en</strong> tweede:<br />

hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> groep van praktijk<strong>en</strong><br />

die bereid is om sam<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />

stap te zett<strong>en</strong>? Die gezam<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong>ergie<br />

om The Missing Link <strong>op</strong> werkspor<strong>en</strong><br />

te hack<strong>en</strong>, is het leidmotief aan<br />

de hand waarvan we keuzes hebb<strong>en</strong><br />

gemaakt. Wanneer we zi<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong><br />

werktafel e<strong>en</strong> praatbarak wordt, gaan<br />

we er – minst<strong>en</strong>s tijdelijk – niet mee<br />

door binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>.<br />

HM Ook dat is iets dat we pas in de<br />

lo<strong>op</strong> van het proces zelf hebb<strong>en</strong> beseft:<br />

dat het niet erg is dat we begonn<strong>en</strong> zijn<br />

met twaalf, dan neg<strong>en</strong>, dan acht <strong>en</strong> nu<br />

zes werklijn<strong>en</strong>. Dat spontane proces<br />

typeert de gezam<strong>en</strong>lijke zoektocht <strong>en</strong><br />

de iteratief gestuurde manier van werk<strong>en</strong><br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. We verkiez<strong>en</strong><br />

vooruitgang bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gemakkelijk te<br />

verter<strong>en</strong> verhaal!<br />

JD Die evolutie betek<strong>en</strong>t niet dat de<br />

ag<strong>en</strong>da telk<strong>en</strong>s wordt vervang<strong>en</strong> door<br />

e<strong>en</strong> nieuwe. Het grid van de zes transitiesprong<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de zes transitiesleutels<br />

is nog steeds waardevol <strong>en</strong> is tot <strong>op</strong><br />

vandaag de onderlegger. Maar we<br />

hebb<strong>en</strong> onze <strong>en</strong>ergie gericht <strong>op</strong> de<br />

kruising<strong>en</strong> <strong>en</strong> spor<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

dit grid. Zo bouw<strong>en</strong> we verder aan het<br />

raamwerk dat in 2017 is <strong>op</strong>gemaakt.<br />

'Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> interessante <strong>en</strong> verrijk<strong>en</strong>de<br />

omgeving geblek<strong>en</strong> om overzicht <strong>en</strong> structuur te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> groot thema <strong>als</strong> de landbouwtransitie. De<br />

inspiratie vanuit e<strong>en</strong> andere context geeft perspectief<br />

<strong>op</strong> nieuwe <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong>, <strong>en</strong> kan tev<strong>en</strong>s zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />

ontspanning in het debat door over de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> he<strong>en</strong><br />

te kijk<strong>en</strong>. De grote thema’s vrag<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> langjarige<br />

aanpak <strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> lijkt daar geschikt voor.'<br />

Jandirk Hoekstra & Jaap van der Salm,<br />

H+N+S Landschapsarchitect<strong>en</strong>

136<br />

224 DE LAGE LANDEN 2020-2100<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Deel 3<br />

Deel 3<br />

225<br />

137<br />

178 DE LAGE LANDEN 2020-2100<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Deel 3<br />

Deel 3<br />

273<br />

179<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

90 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

STRATEGISCHE DOELEN<br />

91<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

A<br />

B<br />

C<br />

strategie 1 — <strong>en</strong>ergiewijk<strong>en</strong><br />

Collectief verwarm<strong>en</strong> <strong>op</strong> wijkniveau<br />

Coöperaties van <strong>en</strong>ergieproduc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>ergietransitie <strong>als</strong> motor voor stadsontwikkeling<br />

strategie 2 — <strong>en</strong>ergy ori<strong>en</strong>ted Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

Warmte vraagt om nabijheid<br />

Zonnepanel<strong>en</strong> of windturbines?<br />

strategie 3 — grootschalig schakel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>ergieregio’s<br />

<strong>en</strong>ergiecoalities<br />

eur<strong>op</strong>ees super grid<br />

strategie 7 — voedselfabriek<br />

kunstmatige eiwitproductie<br />

Precisielandbouw<br />

van gre<strong>en</strong>port tot mainport<br />

HernieUWBare<br />

<strong>en</strong>ergie<br />

strategie 8 — stadsvoorzi<strong>en</strong><strong>en</strong>de landbouw<br />

korte-ket<strong>en</strong>landbouw<br />

voedsel-woon-landschap<br />

Lokale foodhubs<br />

strategie 9 — Land-schaps-bouw<br />

Complem<strong>en</strong>taire landbouw<br />

Circulair waterbeheer<br />

klimaatadaptatie <strong>en</strong> biodiversiteit<br />

geZonDe<br />

LanDBoUW<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

strategie 4 — service stations<br />

nieuwe basismobiliteit<br />

service stations<br />

k<strong>op</strong>peling aan het <strong>en</strong>ergiegrid<br />

strategie 5 — geïntegreerde infrastructuur<br />

reductie <strong>en</strong> herprogrammering van het weg<strong>en</strong>net<br />

van e<strong>en</strong> parallel naar e<strong>en</strong> complem<strong>en</strong>tair mobiliteitssysteem<br />

Cultuuromslag<br />

strategie 6 — De polyc<strong>en</strong>trische stad<br />

Polyc<strong>en</strong>trisch georganiseerde sted<strong>en</strong><br />

gedeelde mobiliteit vergroot de publieke ruimte in de stad<br />

strategie 10 — <strong>op</strong><strong>en</strong> hav<strong>en</strong><br />

mijn<strong>en</strong> van de 21ste eeuw<br />

noordzee-economie<br />

noordzeested<strong>en</strong><br />

strategie 11 — De productieve stad<br />

symbiose van <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> maakindustrie<br />

De circulaire stad<br />

overbrugg<strong>en</strong> van sociale teg<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong><br />

strategie 12 — Distributiedorp<strong>en</strong><br />

Dec<strong>en</strong>trale logistiek<br />

Fysieke deelplatform<strong>en</strong><br />

geDeeLDe<br />

moBiLiteit<br />

CirCULaire<br />

eConomie<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2017 Designing the Future 2017<br />

Vlaams Bouwmeester<br />

Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

De ag<strong>en</strong>da van de Rijksbouwmeester<br />

Ruimte mak<strong>en</strong><br />

voor m<strong>en</strong>s<br />

<strong>en</strong> natuur<br />

BWMSTR<br />

2017–2020<br />

© Éva Le Roi<br />

Vlaams Bouwmeester – Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

1 Anders ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

bouw<strong>en</strong> voor meer lev<strong>en</strong>skwaliteit <strong>en</strong><br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte<br />

2 Won<strong>en</strong> gericht <strong>op</strong><br />

lev<strong>en</strong>skwaliteit <strong>en</strong> duurzame<br />

ontwikkeling<br />

Vlaams Bouwmeester – Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

We hebb<strong>en</strong> nood aan <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte voor natuur, biodiversiteit, voedselproductie, recreatie, ontspanning,<br />

drinkwatervoorzi<strong>en</strong>ing, waterhuishouding, <strong>en</strong>zovoort. Daarnaast is ook de belevingswaarde van<br />

belang: we hecht<strong>en</strong> waarde aan <strong>op</strong><strong>en</strong> landschapp<strong>en</strong> omdat we ze mooi vind<strong>en</strong>, omdat ze spor<strong>en</strong> van<br />

het verled<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>, omdat we er de stilte kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>zoek<strong>en</strong>, omdat we er in vrijheid door kunn<strong>en</strong><br />

beweg<strong>en</strong>, omdat we er graag <strong>op</strong> vakantie gaan... Wil m<strong>en</strong> in de Vlaamse context werk mak<strong>en</strong> van<br />

de vrijwaring <strong>en</strong> creatie van <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte én van andere duurzaamheidsdoelstelling<strong>en</strong> (e<strong>en</strong> betere<br />

mobiliteit, efficiëntere di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing…), dan is het terugdring<strong>en</strong> van het ruimtebeslag e<strong>en</strong> eerste,<br />

Vlaams Bouwmeester – Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

noodzakelijke voorwaarde.<br />

Ons huidige woonmodel heeft Vlaander<strong>en</strong> ruimtelijk lat<strong>en</strong> dichtslibb<strong>en</strong> <strong>en</strong> ons <strong>op</strong>gezadeld met e<strong>en</strong><br />

3 E<strong>en</strong> zorgzame omgang<br />

zeer moeilijk <strong>en</strong> milieubelast<strong>en</strong>d mobiliteitsverhaal (auto-afhankelijkheid, fileleed…). Dit heeft <strong>op</strong><br />

Als Bouwmeester wil ik de creativiteit <strong>en</strong> innovatieve kracht van ontwerpers maximaal inzett<strong>en</strong> voor<br />

zijn beurt weer e<strong>en</strong> vermindering van de woonkwaliteit met zich gebracht. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt in België<br />

de ontsnippering van Vlaander<strong>en</strong>, de verdichting <strong>en</strong> kernversterking in sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong>, de versterking<br />

<strong>en</strong> uitbreiding van het gro<strong>en</strong>-blauwe netwerk <strong>en</strong> de creatie van gro<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong> met verhoogde<br />

72% meer met <strong>en</strong>ergie erfgoed per m² woon<strong>op</strong>pervlakte voor verbruikt e<strong>en</strong> dan kwalitatieve<br />

het Eur<strong>op</strong>ese gemiddelde. Doordat de<br />

gemiddelde <strong>op</strong>pervlakte van onze woning<strong>en</strong> in verhouding tot onze buurland<strong>en</strong> ook nog significant<br />

ecologische waarde. Ik wil dan ook actief meewerk<strong>en</strong> aan de verdere verscherping <strong>en</strong> de versnelde<br />

realisatie van de brede doelstelling<strong>en</strong> die zijn <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het Witboek Beleidsplan Ruimte<br />

groter leefomgeving<br />

is, bedraagt ons <strong>en</strong>ergieverbruik per woning zelfs meer dan het dubbele van het Eur<strong>op</strong>ese<br />

gemiddelde. Niet voor niets Vlaams vormt Bouwmeester ‘Slim won<strong>en</strong> – Meerjar<strong>en</strong>programma <strong>en</strong> lev<strong>en</strong>’ e<strong>en</strong> van 2017-2020 de zev<strong>en</strong> transitieprioriteit<strong>en</strong> die<br />

Vlaander<strong>en</strong>, met focus <strong>op</strong> de creatie van e<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>amere, beter uitgeruste <strong>en</strong> meer inclusieve<br />

De werd<strong>en</strong> inzet gedefinieerd van ontwerp in <strong>en</strong> het ontwerp<strong>en</strong>d kader van onderzoek Visie 2050, in de de omgang toekomstvisie met ons van gebouwd de Vlaamse <strong>en</strong> landschappelijk<br />

Regering. Het<br />

leefomgeving.<br />

patrimonium Team Vlaams 4 kan Bouwmeester de lev<strong>en</strong>skwaliteit is E<strong>en</strong> reeds in actief sted<strong>en</strong> doelmatig<br />

bij dit <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong> transitietraject aanzi<strong>en</strong>lijk betrokk<strong>en</strong>. verhog<strong>en</strong>. Aansluit<strong>en</strong>d Zowel de wil culturele ik het<br />

waarde bouwmeesterschap, <strong>als</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> zowel via van de hergebruik projectmatige (van bouwelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, aanpak <strong>als</strong> door material<strong>en</strong>…) het initiër<strong>en</strong> van <strong>en</strong> herbestemming<br />

onderzoek, inzett<strong>en</strong><br />

om daarbij de woonproblematiek telk<strong>en</strong>s zorgvuldig te word<strong>en</strong> ker<strong>en</strong> overwog<strong>en</strong>. <strong>en</strong> de woonkwaliteit Door aan te al verbeter<strong>en</strong>, deze aspect<strong>en</strong> met de aandacht juiste aandacht voor de<br />

Op<strong>en</strong> ruimte is daarbij te beschouw<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong> publiek goed dat we moet<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong> voor volg<strong>en</strong>de<br />

moet<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eraties,<br />

publiek<br />

<strong>en</strong> dat ook voor<br />

<strong>op</strong>drachtgeverschap <strong>en</strong><br />

Vlaams de huidige Bouwmeester g<strong>en</strong>eratie, – Meerjar<strong>en</strong>programma in haar diversiteit, 2017-2020 (deels) toegankelijk of <strong>op</strong> zijn<br />

te volg<strong>en</strong>de aspect<strong>en</strong>:<br />

minst<br />

bested<strong>en</strong>,<br />

waarneembaar<br />

kunn<strong>en</strong> we<br />

moet<br />

niet<br />

zijn.<br />

alle<strong>en</strong><br />

In functie<br />

‘meer do<strong>en</strong><br />

van die<br />

met<br />

sociale<br />

minder’,<br />

bekommernis<br />

maar g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong><br />

we historisch<br />

we e<strong>en</strong> beter<br />

gelaagde,<br />

ev<strong>en</strong>wicht<br />

zoek<strong>en</strong> ondernemerschap<br />

<strong>en</strong><br />

veelzijdige — e<strong>en</strong> locatie-gestuurde woonstkeuze: won<strong>en</strong> in de stad of in de dorpskern, nabij voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

boei<strong>en</strong>de<br />

individuele<br />

leefomgeving<strong>en</strong>.<br />

<strong>en</strong> collectieve<br />

Ik wil<br />

belang<strong>en</strong>.<br />

met het ag<strong>en</strong>tschap<br />

Ik wil er mee<br />

Onroer<strong>en</strong>d<br />

over wak<strong>en</strong><br />

Erfgoed<br />

dat <strong>op</strong><strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />

kno<strong>op</strong>punt<strong>en</strong> om ambitieuze, van kwaliteitsvolle <strong>op</strong><strong>en</strong>baar vervoer, hed<strong>en</strong>daagse zorgt voor interv<strong>en</strong>ties e<strong>en</strong> rijker <strong>en</strong> te diverser help<strong>en</strong> aanbod realiser<strong>en</strong>. van woning<strong>en</strong>, Sam<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> maar<br />

ruimte<br />

niet louter e<strong>en</strong> verhaal van geprivilegieerd<strong>en</strong> wordt. Werk mak<strong>en</strong> van verdichting <strong>en</strong> kernversterking<br />

T<strong>en</strong>einde we <strong>als</strong> ook constructieve van zorg, gro<strong>en</strong> gesprekspartners <strong>en</strong>zovoort.<br />

betek<strong>en</strong>t niet de doelstelling<strong>en</strong> zozeer dat we minder van ruimtelijke moet<strong>en</strong><br />

de dialoog<br />

gaan kwaliteit, bouw<strong>en</strong><br />

met verdichting publieke<br />

of kleiner <strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtgevers<br />

won<strong>en</strong>, maatschappelijke maar wél<br />

over<br />

dat<br />

hun meerwaarde<br />

we <strong>op</strong><br />

erfgoed<br />

zoek<br />

<strong>op</strong>timaal aangaan. — schaalvergroting 5 te Het kunn<strong>en</strong> begin 2016 bereik<strong>en</strong>, in de <strong>op</strong>gestarte woningbouw Regelgeving wil ik publieke Projectbureau <strong>als</strong> alternatief actor<strong>en</strong> Herbestemming <strong>en</strong> voor lokale <strong>als</strong> individueel overhed<strong>en</strong> proactief<br />

Kerk<strong>en</strong> bouwheerschap: <strong>en</strong> de editie 2017 collectief<br />

gaan naar nieuwe modell<strong>en</strong>, die winst<strong>en</strong> <strong>op</strong>lever<strong>en</strong> voor iedere<strong>en</strong>.<br />

vertrouwd mak<strong>en</strong> met van<br />

de ondernemerslogica Meesterproef, particulier <strong>op</strong>drachtgeverschap, gewijd van aan de ‘Erfgoed bouw- private <strong>en</strong> <strong>en</strong> vastgoedmarkt. herbestemming’, groepswoningbouw Dit vorm<strong>en</strong> inzicht door kan alvast de ingezet vrije eerste markt, word<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong> coöperatiev<strong>en</strong>, om naar met verdere<br />

Om<br />

de<br />

Vlaams Bouwmeester – Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

beperkte community<br />

deze sam<strong>en</strong>werking. kwaliteitsinstrum<strong>en</strong>t<br />

overheidsmiddel<strong>en</strong> problematiek<br />

land Algeme<strong>en</strong> trusts,<br />

voldo<strong>en</strong>de<br />

cohousing tegelijk wil aan ik ruimtelijke bod<br />

<strong>en</strong> onze het verhouding lat<strong>en</strong><br />

won<strong>en</strong> economische kom<strong>en</strong>, tot verzamelgebouw<strong>en</strong> overgeleverde werd meerwaarde het Team cultuurgoeder<strong>en</strong> Vlaams<br />

bied<strong>en</strong> te g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> Bouwmeester<br />

sleutel strev<strong>en</strong> <strong>en</strong> om tot<br />

economische naar versterkt<br />

betaalbaarder, e<strong>en</strong> actievere, met e<strong>en</strong> winst<strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong>ruimte­adviseur.<br />

kwalitatiever verantwoordelijke herinvester<strong>en</strong> (bijv. omgang, door<br />

Bij in de maatschappelijke het<br />

verdere waarbij voorzi<strong>en</strong><br />

visievorming we van onszelf gedeelde doeleind<strong>en</strong>. minder <strong>en</strong> ruimtes<br />

begeleiding zi<strong>en</strong> Het <strong>en</strong> <strong>als</strong> zal voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>) erfg<strong>en</strong>am<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> van publieke tot ev<strong>en</strong>wichtige<br />

hebb<strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtgevers<br />

(wat <strong>en</strong><br />

Ruimtelijke <strong>en</strong>ergiezuiniger wij onderhandeling<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong> architecturale won<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> met ontwerp<strong>en</strong> private bewar<strong>en</strong>?) partij<strong>en</strong>, ontstaan dan binn<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> <strong>als</strong> billijke e<strong>en</strong> erflaters complex verdeling (wat wetgev<strong>en</strong>d will<strong>en</strong> van maatschappelijke <strong>als</strong> kader. erfdeel E<strong>en</strong> doorgev<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> moet,<br />

project<br />

particuliere<br />

<strong>en</strong><br />

6<br />

zal bijzondere aandacht<br />

aan verhoogde om winst<strong>en</strong>. volg<strong>en</strong>de vergunbaar woonmobiliteit Zo g<strong>en</strong>eratie?). kan bijvoorbeeld zijn,<br />

Sam<strong>en</strong>werking<br />

uitgaan naar<br />

rek<strong>en</strong>ing Onze functie gedacht bijzonder houd<strong>en</strong> van word<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>skwaliteit: aandacht met regels zal diverse <strong>en</strong> uitgaan kernversterking<br />

over<br />

norm<strong>en</strong>. vorm<strong>en</strong> naar: Deze<br />

de<br />

— het verwerv<strong>en</strong> van inzicht in het sam<strong>en</strong>spel tuss<strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte <strong>en</strong> verstedelijking van ‘onderhandelingssted<strong>en</strong>bouw’,<br />

van<br />

kunn<strong>en</strong> biedt<br />

<strong>en</strong> mogelijkhe-<br />

algeme<strong>en</strong><br />

waar-<br />

geld<strong>en</strong>d voor zijn geme<strong>en</strong>schapsvorming, (burgerlijk waarbij bijkom<strong>en</strong>de wetboek, EPB-regelgeving…), dichtheid efficiëntere wordt thuiszorg toegestaan sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> <strong>en</strong>zovoort. in ruil met voor de meer bestemming gro<strong>en</strong>e ruimte van het (of<br />

gebouw erfgoed won<strong>en</strong><br />

gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />

landschaps- ecosystem<strong>en</strong>,<br />

het <strong>op</strong>gev<strong>en</strong> (wooncode, van werk<strong>en</strong> sociale elders toegankelijkheidsnorm<strong>en</strong> beter<br />

he<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> onderbouwing voor keuzes in ruimtelijke project<strong>en</strong><br />

— sam<strong>en</strong>werking voor meer woningbouw: geleg<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

aane<strong>en</strong>geslot<strong>en</strong><br />

elkaar bouwrecht<strong>en</strong>), sociale afstemm<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> huisvestingsmaatschappij<strong>en</strong> van voor ruimte,<br />

(door <strong>op</strong><strong>en</strong>bare kwalitatieve het<br />

over<br />

stimuler<strong>en</strong> gebouw<strong>en</strong>,<br />

administratieve aanleg van brandveiligheidsnorm<strong>en</strong>…)<br />

van kamp<strong>en</strong> de publieke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>sector<br />

sectorale vandaag ruimte, gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> met maar voor de<br />

of de locatiegebond<strong>en</strong> inbr<strong>en</strong>g onbetaalbaarheid ook van van aangepaste woonfuncties zijn van maakindustrie (RUP’s, het <strong>op</strong> r<strong>en</strong>over<strong>en</strong> met verkavelingsvoorschrift<strong>en</strong>, <strong>op</strong><strong>en</strong>baar van de historische kern, vervoer verzamelgebouw<strong>en</strong>…)<br />

goed wijk<strong>en</strong> ontslot<strong>en</strong> lokale met parkeernorm<strong>en</strong>…). grondgebond<strong>en</strong> locaties, voor woning<strong>en</strong>. de injectie Deze regelgeving<br />

bijkom<strong>en</strong>de sociaal<br />

Voor van<br />

Het<br />

he<strong>en</strong>.<br />

Vlaamse<br />

r<strong>en</strong>ovatie ontstaat grondgebied<br />

ondersteun<strong>en</strong>de betaalbaar vanuit waardevolle e<strong>en</strong> won<strong>en</strong>:<br />

maakt<br />

kwaliteitszorg<br />

deel<br />

functies, sociale ondersteun<strong>en</strong><br />

uit van<br />

<strong>en</strong>zovoort. woning<strong>en</strong> rond<br />

e<strong>en</strong><br />

bepaalde van<br />

veel<br />

wil huisvestingsmaatschappij<strong>en</strong><br />

ruimer<br />

ik inzett<strong>en</strong> thema’s<br />

orohydrografisch,<br />

<strong>op</strong> (hygiëne, e<strong>en</strong> werkbaar veiligheid,<br />

economisch<br />

bij ev<strong>en</strong>wicht de realisatie gezondheid,<br />

<strong>en</strong> cultureel<br />

— het actief van e<strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong>ruimtebeleid, onder meer door deelname aan het tuss<strong>en</strong> Op<strong>en</strong> van<br />

beeldkwaliteit…), erfgoedwaarde, duurzame<br />

sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d<br />

<strong>en</strong> toekomstgerichte <strong>en</strong> bewoonbaarheid, vertaalt<br />

systeem:<br />

deze<br />

de Maas-Schelde-Rijn-delta,<br />

bezorgdheid project<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergetische in het performantie kwantificeerbare help<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong><br />

ook Eurodelta<br />

<strong>en</strong> economische <strong>en</strong> van verifieerbare de<br />

g<strong>en</strong>oemd.<br />

private haalbaarheid. markt voorschrift<strong>en</strong>.<br />

De Eurodelta<br />

Ruimte het<br />

deelt<br />

In Dergelijke — deze veranderingsgericht realiser<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> 7 Platform – e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking<br />

verta<strong>als</strong>lag<br />

ontwikkelingsgeschied<strong>en</strong>is Bijdrag<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> De Vlaamse<br />

<strong>op</strong>erationele van betaalbaar verdwijnt bouw<strong>en</strong>: financiële de won<strong>en</strong> oorspronkelijke ‘culturele in<br />

waarin<br />

<strong>op</strong>timalisaties meer<br />

de<br />

duurzaamheid’ gem<strong>en</strong>gde<br />

bevolking(sgroei) aan Landmaatschappij, de Ruimte Vlaander<strong>en</strong>,<br />

bezorgdheid kunn<strong>en</strong> woonomgeving<strong>en</strong>, was van<br />

altijd<br />

e<strong>en</strong> al de e<strong>en</strong> aantal wetgever<br />

gespreid<br />

sleutelbegrip gevall<strong>en</strong> met echter e<strong>en</strong><br />

is geweest<br />

baat gezonde in soms hebb<strong>en</strong> visie naar<br />

over<br />

sociale van bij de<br />

de<br />

Ver<strong>en</strong>iging van Vlaamse Sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, de Ver<strong>en</strong>iging van Vlaamse Provincies <strong>en</strong><br />

vele<br />

achtergrond. e<strong>en</strong> de mix.<br />

sted<strong>en</strong>, stadjes<br />

projectmontage eerste Vlaamse Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> dorp<strong>en</strong><br />

met Bouwmeester. word<strong>en</strong><br />

die<br />

bijkom<strong>en</strong>d alternatieve<br />

de regio<br />

aan Publieke trekk<strong>en</strong> <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong><br />

rijk was. Die<br />

gebouw<strong>en</strong> private gev<strong>en</strong> om<br />

gedeconc<strong>en</strong>treerde<br />

partij<strong>en</strong>, hetzelfde eig<strong>en</strong>tijdse al dan doel niet te<br />

groei<br />

overheid binn<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>,<br />

heeft<br />

het e<strong>en</strong> onmogelijk<br />

geleid tot<br />

het kader gezicht, van<br />

e<strong>en</strong><br />

gemaakt. e<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> E<strong>en</strong><br />

uniek architectuurcultuur Team publiek-private professionele<br />

stedelijk systeem<br />

bepaalde sam<strong>en</strong>werking waard<strong>en</strong> huurmarkt:<br />

met 20<br />

tot uitdrukking meer<br />

miljo<strong>en</strong><br />

(PPS). collectieve<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

Het l<strong>op</strong><strong>en</strong>de vervull<strong>en</strong> woningbouw,<br />

<strong>op</strong> in relatief Vlaander<strong>en</strong><br />

korte<br />

DBFM-programma e<strong>en</strong> voorbeeldfunctie, liefst<br />

afstand<br />

door Schol<strong>en</strong> providers<br />

van elkaar,<br />

maar van Morg<strong>en</strong>, die,<br />

dat<br />

het zijn omwille<br />

zich<br />

— Het projectmatig bevorder<strong>en</strong> van verdichting kernversterking, door de verbeelding van innovatieve<br />

bouwmeesterschap <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ook dat<br />

fundam<strong>en</strong>teel<br />

het de van ontwerp, monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hun rol<br />

onderscheidt<br />

de <strong>als</strong> bouw, patrimoniumbeheerders,<br />

van andere metr<strong>op</strong>ol<strong>en</strong><br />

van morg<strong>en</strong>: financiering ze moet<strong>en</strong> <strong>en</strong> het sterker<br />

<strong>als</strong><br />

succesvol 30-jarig gericht<br />

Lond<strong>en</strong><br />

onderhoud doorgegev<strong>en</strong> zijn<br />

<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong><br />

Parijs.<br />

van de kunn<strong>en</strong> duurzaamheid<br />

Dit verspreid<br />

182 schol<strong>en</strong>bouwproject<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> van<br />

verstedelijkte<br />

aan volg<strong>en</strong>de wonin-<br />

gebied Het<br />

Daarom omvat g<strong>en</strong>eraties. wordt die wil waarin zij ik<br />

niet<br />

bouw<strong>en</strong>. Duurzaamheid pleit<strong>en</strong><br />

afgebak<strong>en</strong>d reikte realisatie van<br />

het Team voor Vlaams e<strong>en</strong><br />

door meet van<br />

betek<strong>en</strong>t regelgeving<br />

bestuurlijke af concrete aan verder voorbeeldproject<strong>en</strong>,<br />

Bouwmeester, deze die<br />

of<br />

dat werkt<br />

administratieve dan de projectmatige mét<br />

<strong>als</strong> <strong>op</strong>erationele <strong>als</strong> niet alle<strong>en</strong> proactief<br />

gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>, advisering e<strong>en</strong> sociale<br />

bouw<strong>en</strong> partner, kwaliteitsinstrum<strong>en</strong>t,<br />

maar strekt <strong>en</strong> ag<strong>en</strong>da<br />

zich ondersteuning<br />

uit<br />

volg<strong>en</strong>s mee de de keuze huidige van behoeft<strong>en</strong>,<br />

laat organiseert voor maar de ev<strong>en</strong>goed creativiteit<br />

die<br />

tot<br />

de<br />

Noordrijn-Westfal<strong>en</strong><br />

— Draagvlakcreatie,<br />

van publieke <strong>op</strong>drachtgevers.<br />

s<strong>en</strong>sibilisering<br />

ruimte ontwerp<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Wallonië.<br />

<strong>en</strong> advies gericht van<br />

Ook Via<br />

<strong>en</strong><br />

de<br />

ruime<br />

verle<strong>en</strong>t het <strong>op</strong> ontwerpproces,<br />

Brussel organisatie<br />

communicatie<br />

maakt van er<br />

de bij toekomstige de uitwerking die<br />

integraal studi<strong>en</strong>aar<br />

<strong>en</strong><br />

alle<br />

nod<strong>en</strong> ervan, flexibel <strong>en</strong> vormt dus is<br />

deel contactdag<strong>en</strong>,<br />

bestuursniveaus<br />

<strong>en</strong><br />

van<br />

<strong>op</strong> reeds toekomstbest<strong>en</strong>dig.<br />

uit. Binn<strong>en</strong> het initiër<strong>en</strong><br />

én naar de<br />

dit systeem van<br />

verandering. e<strong>en</strong> goed voorbeeld. Daartoe In<br />

stell<strong>en</strong> onderzoek,<br />

brede bevolking.<br />

lijkt het — ler<strong>en</strong> kader het<br />

zich de<br />

me<br />

e<strong>en</strong> uitgave<br />

uit van nodig<br />

aantal van de eig<strong>en</strong> uitrol veel<br />

ruimtelijke publicaties,<br />

van erfgoedtraject<strong>en</strong>: explicieter het Decreet te<br />

problem<strong>en</strong> de organisatie<br />

vermeld<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong><br />

betreff<strong>en</strong>de het bouwmeesterschap welke<br />

uitdaging<strong>en</strong>, van worksh<strong>op</strong>s<br />

de alternatieve int<strong>en</strong>ties<br />

die<br />

<strong>en</strong><br />

niet <strong>en</strong><br />

heeft financiering resultat<strong>en</strong><br />

st<strong>op</strong>p<strong>en</strong> lezing<strong>en</strong><br />

steeds ingezet van m<strong>en</strong><br />

aan heeft<br />

schoolinfrastructuuteitsvolle<br />

wil via bereik<strong>en</strong>.<br />

met<br />

de rand<strong>en</strong> het steeds<br />

<strong>op</strong> voorschrift<strong>en</strong><br />

van<br />

de kwali-<br />

gewest<strong>en</strong> ook gewerkt of <strong>als</strong> land<strong>en</strong>. e<strong>en</strong> platform<br />

projectspecifieke omgang Elke<br />

Vraagstukk<strong>en</strong> waar<br />

met <strong>op</strong>lossing DBFM-overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> erfgoed, die<br />

van niet<br />

vanuit geheel<br />

ruimtelijke alle<strong>en</strong> ontwerpers<br />

de of overtuiging gedeeltelijk<br />

ord<strong>en</strong>ing, <strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> dat pot<strong>en</strong>tiële buit<strong>en</strong><br />

leefmilieu publieke <strong>op</strong>drachtgevers,<br />

e<strong>en</strong> zorgzame de bouwher<strong>en</strong> regels<br />

<strong>en</strong> mobiliteit<br />

aanpak valt, <strong>op</strong>nieuw kan gebaseerd dan<br />

k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> maar ook<br />

e<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

per<br />

beroep is <strong>op</strong><br />

definitie critici, onderzoekers,<br />

toegelat<strong>en</strong><br />

ge<strong>en</strong><br />

do<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>op</strong> het indi<strong>en</strong><br />

gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>; designers<br />

Team inzicht ze Vlaams de<br />

hun<br />

in beoogde<br />

aanpak <strong>en</strong> kunst<strong>en</strong>aars<br />

het Bouwmeester bestaande resultat<strong>en</strong><br />

vergt e<strong>en</strong><br />

patrimonium, voor minst<strong>en</strong>s<br />

bov<strong>en</strong>lokale met elkaar<br />

e<strong>en</strong> gelijkaardige gecombineerd ev<strong>en</strong><br />

visie in gesprek<br />

goed<br />

<strong>en</strong><br />

adviesverstrekking waar<br />

sam<strong>en</strong>werking. kond<strong>en</strong> gaan. Met het Team<br />

met maakt, ontwerptal<strong>en</strong>t <strong>en</strong> door <strong>en</strong> ondersteuning.<br />

alle voor betrokk<strong>en</strong> nieuwe<br />

Vlaams Bouwmeester wil ik onderzoek, reflectie 8<strong>en</strong> uitwisseling blijv<strong>en</strong> initiër<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of faciliter<strong>en</strong>,<br />

stakeholders E<strong>en</strong> functies. verdere verk<strong>en</strong>ning Elke <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovatie van w<strong>en</strong>selijk of de herbestemming mogelijkhed<strong>en</strong> wordt geacht. voor behelst In het dit ingrep<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> geval zal die van e<strong>en</strong> precies maatschappelijke goedkeuring moet<strong>en</strong> door word<strong>en</strong> winst<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong>.<br />

in diverse kwaliteitskamer<br />

onafhankelijke<br />

in<br />

Om <strong>op</strong>dat deze publiek ruimere <strong>op</strong>drachtgeverschap,<br />

PPS<br />

visie te bewak<strong>en</strong>, architecturaal<br />

Dit sector<strong>en</strong> vergt e<strong>en</strong> maakte deskundige nodig in zijn.<br />

wil<br />

2014-2015 én In<br />

ik in<br />

inv<strong>en</strong>tieve concreto<br />

de eerste <strong>en</strong> ruimtelijk<br />

reeds wil<br />

plaats<br />

aanpak. het ik voorwerp deze<br />

nauw beleid<br />

Zo b<strong>en</strong>adering<br />

sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong><br />

zijn uit van Op<strong>en</strong> e<strong>en</strong> toepass<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> overlegg<strong>en</strong> voeling zoud<strong>en</strong><br />

onderzoekstraject Oproep in voorbije diverse<br />

met<br />

in<br />

mijn houd<strong>en</strong><br />

project<strong>en</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de met (internationale)<br />

sam<strong>en</strong>werking zesti<strong>en</strong> <strong>jaar</strong> adviez<strong>en</strong><br />

collega-bouwmeesters. ontwikkeling<strong>en</strong><br />

met heel het wat die Vlaams erfgoedproject<strong>en</strong> door het K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Team Vlaams<br />

De Nederlandse in het brede<br />

de revue PPS Bouwmeester<br />

Rijksbouwmeester, architectuurveld<br />

gepasseerd. <strong>en</strong> PMV. Ik word<strong>en</strong> Tijd<strong>en</strong>s w<strong>en</strong>s in begeleid/geformuleerd,<br />

de <strong>en</strong> Bouwmeester er constant door<br />

de te procedures zett<strong>en</strong> <strong>op</strong> e<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> verdere, vaak <strong>als</strong>ook<br />

structurele diverse <strong>als</strong><br />

van<br />

het zoud<strong>en</strong> Brussels word<strong>en</strong><br />

aandachtspunt<br />

Hoofdstedelijk geïnspireerd.<br />

visies sam<strong>en</strong>werking met elkaar me<strong>en</strong>em<strong>en</strong><br />

Gewest, Ik wil inzett<strong>en</strong><br />

met in beide confrontatie bij<br />

de<br />

partners. alle<br />

Cellule <strong>op</strong>:<br />

vorm<strong>en</strong><br />

architecture<br />

of dialoog. van overleg<br />

de<br />

Met het die<br />

la<br />

oog plaatsvind<strong>en</strong><br />

Fédération<br />

<strong>op</strong> creatie binn<strong>en</strong><br />

Wallonie-Bruxelles<br />

van onze e<strong>en</strong> breder transversale<br />

maar — <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling, ook<br />

draagvlak taakstelling verschill<strong>en</strong>de debat <strong>en</strong> brede<br />

voor e<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking<br />

stadsbouwmeesters communicatie.<br />

dynamische omgang met alle met beleidsdomein<strong>en</strong>.<br />

(Antwerp<strong>en</strong>, Het in 2012 Charleroi ge<strong>op</strong><strong>en</strong>de <strong>en</strong> <strong>Atelier</strong> binn<strong>en</strong>kort Bouwmeester G<strong>en</strong>t) zijn in onmisbare<br />

Rav<strong>en</strong>steingalerij partners voor is het hiervoor Vlaamse e<strong>en</strong> bouwmeesterschap.<br />

krachtig instrum<strong>en</strong>t geblek<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> motor voor het culturele<br />

de<br />

ons erfgoed wil ik publieke bouwher<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />

geïnteresseerd<strong>en</strong> informer<strong>en</strong> over goede voorbeeld<strong>en</strong>, zowel uit de Op<strong>en</strong> Oproep <strong>als</strong> andere. Dit<br />

aspect van de werking van het Team Vlaams Bouwmeester. Ik w<strong>en</strong>s in de toekomst, in goede<br />

Naast ‘corpus’ de bouw- kan de <strong>en</strong> visievorming ruimte-regelgeving help<strong>en</strong> voed<strong>en</strong>. ligg<strong>en</strong> ook andere juridisch-financiële oorzak<strong>en</strong> mee t<strong>en</strong><br />

Specifiek sam<strong>en</strong>werking<br />

grondslag<br />

rond<br />

aan ondoordacht<br />

de grootstedelijke met diverse partners<br />

ruimtegebruik.<br />

dynamiek (het<br />

Zo<br />

<strong>en</strong> VAi,<br />

blijk<strong>en</strong><br />

problematiek de Vlaamse<br />

onder<br />

van Ver<strong>en</strong>iging<br />

andere<br />

Brussel<br />

de wet<br />

dringt voor Ruimte<br />

<strong>op</strong> de<br />

sam<strong>en</strong>werking Planning<br />

geme<strong>en</strong>tefinanciering,<br />

tuss<strong>en</strong><br />

VRP, de gewest<strong>en</strong> Ruimte Vlaander<strong>en</strong><br />

de pachtwet,<br />

zich<br />

de<br />

<strong>op</strong>.<br />

beperkte<br />

In <strong>en</strong>zovoort), de Vlaamse te<br />

me<strong>en</strong>eembaarheid<br />

rand blijv<strong>en</strong> rond inzett<strong>en</strong> Brussel <strong>op</strong><br />

van registratierecht<strong>en</strong>,<br />

zijn <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling, verdichting debat, <strong>en</strong><br />

de<br />

kernversterking het belicht<strong>en</strong><br />

berek<strong>en</strong>ing van<br />

zeer van<br />

het<br />

belangrijk goede voorbeeld<strong>en</strong><br />

kadastraal<br />

om<br />

inkom<strong>en</strong>, gro<strong>en</strong>e <strong>en</strong><br />

de e<strong>en</strong>zijdige<br />

gordel s<strong>en</strong>sibilisering, te redd<strong>en</strong> vanuit<br />

b<strong>en</strong>adering verdere e<strong>en</strong> voorbeeldige<br />

van duurzaamheid<br />

verkaveling <strong>en</strong><br />

in toegankelijke<br />

de<br />

om<br />

EPB-regelgeving,<br />

voldo<strong>en</strong>de infrastructuur kritische<br />

de wet<br />

massa in<br />

<strong>op</strong><br />

te<br />

de<br />

creër<strong>en</strong> Brussel.<br />

mede-eig<strong>en</strong>dom,<br />

voor e<strong>en</strong><br />

de<br />

performant<br />

fiscale aanmoediging<br />

voorstadsnetwerk<br />

van bedrijfswag<strong>en</strong>s<br />

van <strong>op</strong><strong>en</strong>baar vervoer.<br />

<strong>en</strong> huiseig<strong>en</strong>aarschap<br />

Ook de grote ‘armatur<strong>en</strong>’<br />

(t<strong>en</strong> nadele<br />

van — sam<strong>en</strong>werking<br />

van<br />

de<br />

huur)<br />

Brusselse<br />

<strong>en</strong>zovoort…<br />

regio, met de<br />

diverse<br />

zo<strong>als</strong> Internationale de<br />

negatieve<br />

luchthav<strong>en</strong> Architectuur<br />

ruimtelijke<br />

van Zav<strong>en</strong>tem, Biënnale<br />

effect<strong>en</strong><br />

de Rotterdam<br />

te<br />

Brusselse (IABR),<br />

sorter<strong>en</strong>.<br />

ring<br />

Ik wil<br />

<strong>en</strong> met<br />

de<br />

het het<br />

achterligg<strong>en</strong>de<br />

Zoniënwoud, oog <strong>op</strong> de<br />

kunn<strong>en</strong> creatie<br />

mechanism<strong>en</strong><br />

niet van zonder e<strong>en</strong> cultureel<br />

<strong>op</strong>spor<strong>en</strong><br />

bov<strong>en</strong>lokale leerplatform<br />

<strong>en</strong> onder<br />

ruimtelijke voor<br />

de aandacht<br />

aanpak. ruimtelijke<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

Voor <strong>en</strong><br />

om<br />

de stadsontwikkeling,<br />

ons<br />

begeleiding<br />

ruimtegebruik<br />

van waar Vlaamse urg<strong>en</strong>te<br />

<strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

project<strong>en</strong> maatschappelijke<br />

integrale<br />

in<br />

manier<br />

Brussel<br />

aan<br />

zal<br />

te pakk<strong>en</strong>.<br />

nauw thema’s sam<strong>en</strong>gewerkt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geag<strong>en</strong>deerd. met 9 Bouwmeester De reeks worksh<strong>op</strong>s van het Brussels Designing Hoofdstedelijk the Future<br />

Gewest. (i.s.m. IABR, AWB, de VRP <strong>en</strong> de Brusselse Bouwmeester), die in het <strong>Atelier</strong> Bouwmeester<br />

plaats vond<strong>en</strong> van december 2016 tot februari 2017, vormd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eerste stap in die richting.<br />

Ook — aandacht e<strong>en</strong> structurele voor de billijke sam<strong>en</strong>werking honorering met van het ontwerp ministerie <strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong>d van Infrastructuur onderzoek: het <strong>en</strong> correct Milieu honorer<strong>en</strong><br />

van de <strong>en</strong> corebusiness met de Rijksbouwmeester van de architect, van de Nederland erk<strong>en</strong>ning spreekt van de waarde vanzelf. van Zo ontwerp<strong>en</strong>de werd reeds begonn<strong>en</strong> concep-<br />

van de<br />

Rijksoverheid<br />

met tuele het ontwikkel<strong>en</strong> arbeid, <strong>en</strong> – van daarmee e<strong>en</strong> gedeelde sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d ag<strong>en</strong>da voor – het ruimtelijk belang van onderzoek e<strong>en</strong> gezond <strong>en</strong> beleid bedrijfsklimaat <strong>en</strong> wordt verder in gewerkt architectuursector aan het Belgisch-Nederlands vorm<strong>en</strong> aandachtspunt<strong>en</strong>, ontwerp<strong>en</strong>d waar onderzoek ik publieke gelanceerd <strong>op</strong>drachtgevers binn<strong>en</strong> Labo <strong>en</strong> beleidsmakers<br />

Ruimte – Lage<br />

Land<strong>en</strong>. rond wil informer<strong>en</strong> <strong>en</strong> s<strong>en</strong>sibiliser<strong>en</strong>.<br />

10<br />

— synergie met ontwerp<strong>op</strong>leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoeksprogramma’s, <strong>als</strong> e<strong>en</strong> van de belangrijke kanal<strong>en</strong><br />

om nieuwe inzicht<strong>en</strong> rond <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte, verdichting, bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> won<strong>en</strong> breed ingang te do<strong>en</strong><br />

vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> de broodnodige cultuuromslag in deze te bewerkstellig<strong>en</strong>. Als neutrale partner kan<br />

het Team Vlaams Bouwmeester met dit doel de verschill<strong>en</strong>de ontwerp<strong>op</strong>leiding<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> rond de<br />

tafel br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, bijv. in het kader van thematische ontwerpstudio’s.<br />

— structurele sam<strong>en</strong>werking met het departem<strong>en</strong>t Cultuur rond het thema kunst in <strong>op</strong>dracht: de<br />

conceptnota ‘Vernieuwd bouwmeesterschap’ bepaalt onder meer dat ‘kunst in <strong>op</strong>dracht’ niet<br />

langer tot de taakstelling van het bouwmeesterschap 11 behoort. Op 1 januari 2016 werd de kunstcel<br />

dan ook ondergebracht bij het departem<strong>en</strong>t Cultuur, Jeugd <strong>en</strong> Media. Binn<strong>en</strong> Cultuur maakt<br />

de kunstcel mom<strong>en</strong>teel e<strong>en</strong> doorstart <strong>als</strong> landelijk expertisec<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de <strong>op</strong>gebouwde<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> ervaring ingezet voor het uittek<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> volwaardig kunst<strong>op</strong>dracht<strong>en</strong>beleid voor<br />

de publieke ruimte. Ik blijf <strong>als</strong> Bouwmeester betrokk<strong>en</strong> bij het uittek<strong>en</strong><strong>en</strong> daarvan <strong>en</strong> ons team<br />

zal structureel met de kunstcel sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> om publieke <strong>op</strong>drachtgevers die in het kader van<br />

e<strong>en</strong> bouwproject e<strong>en</strong> kunst<strong>op</strong>dracht w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit te schrijv<strong>en</strong>, van de nodige begeleiding te voorzi<strong>en</strong><br />

in functie van kwaliteitsvolle<br />

12<br />

resultat<strong>en</strong>.<br />

Leo Van Broeck<br />

Vlaams Bouwmeester<br />

13<br />

v.u. Leo Van Broeck, Vlaams Bouwmeester, Ar<strong>en</strong>bergstraat 9, 1000 Brussel<br />

vormgeving: www.gestalte.be – illustratie: Éva Le Roi<br />

14<br />

Ambiti<strong>en</strong>ota Vlaams Bouwmeester 2017 Ag<strong>en</strong>de Rijksbouwmeester, Missie IABR 2017<br />

De eerste ag<strong>en</strong>da van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> werd beïnvloed door de eig<strong>en</strong> ambiti<strong>en</strong>ota's<br />

<strong>en</strong> eerdere onderzoek<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking van de curator<strong>en</strong> van IABR–2018. De Lage<br />

Land<strong>en</strong> 2020–2100. E<strong>en</strong> toekomstverk<strong>en</strong>ning, 2017 <strong>en</strong> Designing the Future, 2017.<br />

Het Meerjar<strong>en</strong>programma van de Vlaams Bouwmeester 2017–2020, de Ag<strong>en</strong>da<br />

van de Rijksbouwmeester 2017 <strong>en</strong> de missie van de IABR, gekaderd binn<strong>en</strong> de<br />

Sustainable Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t Go<strong>als</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

92 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

93<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

Hernieuwbaar<br />

<strong>en</strong>ergielandschap<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

Gezonde landbouw<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in pr<br />

Zorgzame<br />

leefomgeving<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progr<br />

Onderzoeksag<strong>en</strong>da IABR–2018 2017<br />

Ruimte voor<br />

biodiversiteit <strong>en</strong> water<br />

16<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

E<strong>en</strong> nieuw<br />

mobiliteitssysteem<br />

26<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress wor<br />

De (re)productieve stad<br />

38<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

48<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progres<br />

Werkboek 1.0 2018<br />

60<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress wo<br />

70<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work i<br />

De Onderzoeksag<strong>en</strong>da waarmee het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> van start ging, kruiste zes transitiesprong<strong>en</strong><br />

met zes transitiesleutels. Het is de onderlegger voor volg<strong>en</strong>de versies van<br />

de ag<strong>en</strong>da die later kom<strong>en</strong>. Onderzoeksag<strong>en</strong>da IABR–2018, 2017.<br />

In het werkboek 1.0 van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> word<strong>en</strong> de zes transitiesprong<strong>en</strong> ontleed<br />

<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de grote vrag<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> deze thema's belicht. Op basis hiervan werd<strong>en</strong><br />

thematische tafels georganiseerd waar de praktijk<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> elkaar<br />

voor het eerst ontmoett<strong>en</strong>. Werkboek 1.0, 2018, Team Vlaams Bouwmeester, <strong>Atelier</strong><br />

Rijksbouwmeester, Architecture Workroom Brussels <strong>en</strong> de IABR.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

94 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

95<br />

Werksessies tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

In gesprek met de praktijk<strong>en</strong>, werd de ag<strong>en</strong>da van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> verder uitgediept<br />

<strong>en</strong> aangescherpt. Schets<strong>en</strong> uit de werksessies tijd<strong>en</strong>s IABR–2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

96 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

97<br />

DELTA ATELIER WERKCONFERENTIE<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

5 <strong>en</strong> 6 juli 2018<br />

5 JULI<br />

10:30 – Ontvangst met koffie <strong>en</strong> thee<br />

11:00<br />

11:00 – Introductie : Naar e<strong>en</strong> methodiek van <strong>op</strong>schaling?<br />

12:30<br />

Uit de eerste acht werksessies selecteerd<strong>en</strong> de curator<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal mogelijke<br />

<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> die de kiem<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> om uit te groei<strong>en</strong> tot concrete project<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal inspiratieproject<strong>en</strong> voorgesteld die e<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>de<br />

methodiek belicht<strong>en</strong>. Ze ton<strong>en</strong> hoe gedeelde <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>op</strong>geschaald<br />

of hoe e<strong>en</strong> gedeelde visie vertaald kan word<strong>en</strong> naar vele plekk<strong>en</strong> in het terrein.<br />

12:30 – Lunch<br />

13:30<br />

13:30 – Aan drie parallelle tafels word<strong>en</strong> concrete projectdefinities, betrokk<strong>en</strong> partners <strong>en</strong><br />

15:30 ontbrek<strong>en</strong>de expertise of financiering geformuleerd rond concrete <strong>op</strong>gaves die<br />

voortkom<strong>en</strong> uit de werksessies.<br />

Opgelet: ronde 1 <strong>en</strong> ronde 2 zijn integraal gewisseld !<br />

De collectieve<br />

Ontharding <strong>als</strong> positief Circulaire hav<strong>en</strong>s van de<br />

transformatie<strong>op</strong>gave project<br />

<strong>Delta</strong><br />

Floris Alkemade<br />

Leo Van Broeck<br />

Joachim Declerck<br />

Door bepaalde uitdaging<strong>en</strong> Ruimte vrijmak<strong>en</strong>, door Door de grote hav<strong>en</strong>s van<br />

collectief of in medeeig<strong>en</strong>aarschap<br />

te<br />

kiez<strong>en</strong> voor bebouwing te bekijk<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong><br />

het schrapp<strong>en</strong> van of niet de <strong>Delta</strong> <strong>als</strong> één systeem<br />

organiser<strong>en</strong>, vergroot de <strong>en</strong>/of infrastructuur, maakt geme<strong>en</strong>schappelijke visie<br />

slagkracht van beslissing<strong>en</strong> plaats voor<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gedeelde<br />

<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ze sneller,<br />

voedselproductie nabij de<br />

infrastructuur, kunn<strong>en</strong> ze<br />

goedk<strong>op</strong>er <strong>en</strong> efficiënter<br />

de omslag mak<strong>en</strong> om<br />

stad, werkgeleg<strong>en</strong>heid,<br />

gerealiseerd word<strong>en</strong>. Wat<br />

productieket<strong>en</strong>s <strong>op</strong> elkaar<br />

kwalitatieve <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte<br />

kunn<strong>en</strong> zorgregisseurs of<br />

af te stemm<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

lokale landbouwers ler<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> biodiversiteit.<br />

kringl<strong>op</strong><strong>en</strong> te sluit<strong>en</strong>. Stad<br />

RONDE 1 van buurtbewoners die<br />

<strong>en</strong> hav<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verwev<strong>en</strong><br />

collectief <strong>en</strong>ergie<br />

<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> ruimte voor<br />

producer<strong>en</strong>?<br />

lokale productie <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

circulaire economie.<br />

……………………………. …………………………. …………………………….<br />

VvE’s met Energie<br />

RE-ST<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams<br />

Pilootproject<strong>en</strong><br />

Trage Weg<strong>en</strong><br />

Kerngebied<br />

Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong><br />

RE-ST<br />

Bye Bye Kleine Ring <strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

CVEG<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams Hav<strong>en</strong>bedrijf Rotterdam<br />

<strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

Kerngebied<br />

OVAM<br />

Who Cares<br />

Stiemervallei<br />

<strong>Atelier</strong> Rijn-Maasmonding<br />

Stad in de Maak<br />

Mozaïek Dommelvallei Pulsapp (Superuse)<br />

Miss Miyagi<br />

Harvest BK (TU Delft)<br />

Op<strong>en</strong> Promotor Platform<br />

Strat<strong>en</strong>clusters Antwerp<strong>en</strong><br />

Bye Bye Kleine Ring<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer<br />

15:30 – Theepauze<br />

16:00<br />

16:00 – Energieregio’s schakel<strong>en</strong> Tijdelijke invulling van De stad <strong>als</strong> spons<br />

18:00<br />

perman<strong>en</strong>te structur<strong>en</strong><br />

Floris Alkemade<br />

Leo Van Broeck<br />

Joachim Declerck<br />

De productie <strong>en</strong><br />

Flexibele gebouw<strong>en</strong> De investering<strong>en</strong> die<br />

distributie van<br />

ontwerp<strong>en</strong> of<br />

perman<strong>en</strong>t gedaan<br />

hernieuwbare <strong>en</strong>ergie herbestemm<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> voor het beheer<br />

heeft e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme fysieke meegroei<strong>en</strong> met<br />

van de stad, kunn<strong>en</strong><br />

impact <strong>op</strong> het landschap wissel<strong>en</strong>de<br />

tegelijkertijd ingezet<br />

<strong>en</strong> vereist nieuwe<br />

programma’s <strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> om alternatieve<br />

sam<strong>en</strong>werkingsvorm<strong>en</strong> gebruikers vraagt om <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> te<br />

tuss<strong>en</strong> regio’s. Kunn<strong>en</strong> inzicht in strom<strong>en</strong> <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> die<br />

we naar e<strong>en</strong> regionale gebruikscycli <strong>en</strong> e<strong>en</strong> infiltratie bevorder<strong>en</strong>, te<br />

strategie die <strong>en</strong>ergy, alternatief<br />

beginn<strong>en</strong> <strong>op</strong> de meest<br />

mobility <strong>en</strong> ecology beheermodel: wie kwetsbare plekk<strong>en</strong> in de<br />

ori<strong>en</strong>ted devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t organiseert de<br />

stad.<br />

integreert?<br />

sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> wie<br />

RONDE 2<br />

investeert? Hoe<br />

ontwerp je voor<br />

(wissel<strong>en</strong>d) gebruik?<br />

…………………………. …………………………. ………………………….<br />

Zeroregio Leiedal<br />

HEIM-collectief<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk<br />

FUR Zeeland LAB<br />

Op<strong>en</strong> Promotor<br />

Beheer<br />

Ontwerp<strong>en</strong> vanuit de Platform<br />

Stiemervallei<br />

Ondergrond (Saxion) BUUR<br />

Building with Nature<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams OVAM<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams<br />

Kerngebied<br />

Timelab<br />

Kerngebied<br />

Miss Miyagi<br />

Tuin<strong>en</strong> van St<strong>en</strong>e<br />

Stad in de Maak<br />

Mozaïek Dommelvallei<br />

RE-ST<br />

JPI Urbanising in Place<br />

<strong>Atelier</strong> Rotterdam De Urbanist<strong>en</strong><br />

Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

9:00 –<br />

9:30<br />

9:30 –<br />

11:30<br />

RONDE 3<br />

11:30 –<br />

12:30<br />

12:30 –<br />

13:30<br />

13:30 –<br />

16:00<br />

16:00 –<br />

17:00<br />

6 JULI<br />

Ontvangst met koffie <strong>en</strong> thee<br />

Aan drie parallelle tafels word<strong>en</strong> concrete projectdefinities, betrokk<strong>en</strong> partners <strong>en</strong><br />

ontbrek<strong>en</strong>de expertise of financiering geformuleerd rond concrete <strong>op</strong>gaves die<br />

voortkom<strong>en</strong> uit de werksessies.<br />

Bodemkwaliteit stuurt het Kwalitatieve kno<strong>op</strong>punt<strong>en</strong> Stedelijke<br />

landschap<br />

in e<strong>en</strong> performant netwerk voedsellandschapp<strong>en</strong><br />

Leo Van Broeck<br />

Floris Alkemade<br />

Joachim Declerck<br />

De stad van morg<strong>en</strong><br />

De kwaliteit van de bodem br<strong>en</strong>gt zorgfuncties, Sted<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> bewust<br />

wordt stur<strong>en</strong>d voor het <strong>en</strong>ergieproductie of ruimte moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> voor<br />

grondgebruik: ze wordt e<strong>en</strong> buurttuintjes sam<strong>en</strong> <strong>op</strong> landbouwgrond<strong>en</strong> om<br />

voorwaarde voor nieuwe informele kno<strong>op</strong>punt<strong>en</strong> voedsel dichter bij de stad<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> én vereist die inspel<strong>en</strong> <strong>op</strong> de lokale te producer<strong>en</strong>. Deze<br />

de reconversie van<br />

nod<strong>en</strong> <strong>en</strong> kwaliteit<strong>en</strong> van nieuwe <strong>op</strong><strong>en</strong> plekk<strong>en</strong><br />

de buurt <strong>en</strong> zijn<br />

word<strong>en</strong> tegelijkertijd<br />

grondgebruik dat inefficiënt<br />

tegelijkertijd strategisch plaats<strong>en</strong> voor stedelijk<br />

of zelfs belast<strong>en</strong>d is.<br />

geleg<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het lev<strong>en</strong> die waterbuffering,<br />

overkoepel<strong>en</strong>d systeem biodiversiteit, gezonde<br />

van e<strong>en</strong> hoog performant lucht, afkoeling van het<br />

<strong>en</strong> multimodaal<br />

stedelijk hitte-eiland <strong>en</strong><br />

mobiliteits- <strong>en</strong><br />

lokale werkgeleg<strong>en</strong>heid<br />

<strong>en</strong>ergi<strong>en</strong>etwerk.<br />

garander<strong>en</strong>.<br />

……………………………. ……………………………. …………………………….<br />

Nederlandse<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams<br />

Ve<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong> (H+N+S) LABO Mobiliteit<br />

Kerngebied<br />

Op<strong>en</strong> Ruimte Platform Bye Bye Kleine Ring Tuin<strong>en</strong> van St<strong>en</strong>e<br />

OVAM Soil + Land<br />

Zeroregio Leiedal Zeroregio Leiedal<br />

Stewardship Building <strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams CVEG<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams Kerngebied<br />

Op<strong>en</strong> Ruimte Platform<br />

Kerngebied<br />

Trage Weg<strong>en</strong><br />

Mozaïek Dommelvallei K<strong>op</strong>groep Stedelijk<br />

Brood <strong>en</strong> Spel<strong>en</strong><br />

Beheer<br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

Wrap-up rondes 1, 2 <strong>en</strong> 3 (drie curator<strong>en</strong>)<br />

De drie curator<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> de projectfiches <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> zo<strong>als</strong> geproduceerd aan<br />

de neg<strong>en</strong> werktafels.<br />

Lunch<br />

Finale ronde : Reflectie <strong>en</strong> introspectie.<br />

In e<strong>en</strong> slotdebat met curator<strong>en</strong>, moderator<strong>en</strong>, experts <strong>en</strong> praktijk<strong>en</strong> wordt teruggeblikt<br />

<strong>op</strong> <strong>en</strong> vooruitgekek<strong>en</strong> naar de mogelijke werking van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zelf. Op welke<br />

manier stelt het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ons in staat tot experim<strong>en</strong>t <strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> van<br />

verandering? Met welke werkwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitkomst<strong>en</strong> draagt het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> maximaal<br />

bij aan de ambities van de praktijk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> aan het “hack<strong>en</strong>” van The Missing Link?<br />

Borrel<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

18:00 –<br />

20:00<br />

Diner<br />

Op basis van de eerste reeks thematische werksessies werd<strong>en</strong> kruising<strong>en</strong> gemaakt tuss<strong>en</strong><br />

de thema's, om de verband<strong>en</strong> <strong>en</strong> transversale inzicht<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s Werkconfer<strong>en</strong>tie I<br />

met elkaar te del<strong>en</strong>. Slide uit de introductiepres<strong>en</strong>tatie voor Werkconfer<strong>en</strong>tie I.<br />

Het tweedaags programma van Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

98 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

99<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

Tijd<strong>en</strong>s Werkconfer<strong>en</strong>tie I werd<strong>en</strong> fiches gebruikt om concreet te mak<strong>en</strong> wat de deelproject<strong>en</strong><br />

war<strong>en</strong> waaraan de praktijk<strong>en</strong> wild<strong>en</strong> (sam<strong>en</strong>)werk<strong>en</strong>. Het vormgev<strong>en</strong> van de<br />

ag<strong>en</strong>da is e<strong>en</strong> collectief project.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

100 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

101<br />

RAAMWERK VAN WERKPROGRAMMA’S<br />

VOOR DE DELTA<br />

– WERKDOCUMENT<br />

1. DE STAD ALS SPONS Wijk-waterstrategieën (Aquafin, in <strong>op</strong>start)<br />

Stedelijke <strong>en</strong> regionale waterplann<strong>en</strong> (Aquafin, in <strong>op</strong>start)<br />

Beheer voor de sponsstad (K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer, in <strong>op</strong>start)<br />

2. DE-FRAGMENTATIE Op<strong>en</strong>-ruim<strong>en</strong> (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Onthardingsproject<strong>en</strong> (Departem<strong>en</strong>t Omgeving)<br />

Herverkavelingsproject<strong>en</strong> (Departem<strong>en</strong>t Omgeving, in <strong>op</strong>start)<br />

3. CIRCULAIRE HAVENS<br />

VAN DE DELTA<br />

4. LAND-SCHAPS-BOUW Circulaire landschapsbouw (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Adaptieve teelt<strong>en</strong> <strong>en</strong> grondzak<strong>en</strong> (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Water+Land+Schap (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Bodembiodiversiteit / OVAM, ...<br />

5. VOEDSEL VOOR DE<br />

STAD<br />

Typologie van de boerderij / Boer<strong>en</strong>BruxselPaysans, ...<br />

Voedselpark<strong>en</strong> (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Stadsregionale voedselstrategieën (JPI Urbanising in Place)<br />

6. LEEFBARE MOBILITEIT Typologie van het kno<strong>op</strong>punt / Mobipunt<strong>en</strong>, ...<br />

Woonstrat<strong>en</strong> <strong>en</strong> -wijk<strong>en</strong> (Lucht voor schol<strong>en</strong>, in <strong>op</strong>start)<br />

Kno<strong>op</strong>puntstrategieën (Labo Mobiliteit, in <strong>op</strong>start)<br />

7. INCLUSIEF WONEN Betaalbaar verdicht<strong>en</strong> (Team Vlaams Bouwmeester, in <strong>op</strong>start)<br />

Zorgzame wijk<strong>en</strong> (Team Vlaams Bouwmeester, UG<strong>en</strong>t, in <strong>op</strong>start)<br />

Toegang tot grond <strong>en</strong> vastgoed / Miss Miyagi, CLT Brussels, ...<br />

8. DE GROTE ENERGIE-<br />

TRANSFORMATIE<br />

Nieuwe typologieën voor productie <strong>en</strong> distributie (M4H pilot)<br />

Gebiedsontwikkeling van stadshav<strong>en</strong>s (OVAM, 1010au)<br />

Stadsregionale material<strong>en</strong>strom<strong>en</strong> (OVAM, <strong>Atelier</strong> OVK)<br />

Circulair mainframe (Min. I&M, Marco Vermeul<strong>en</strong>)<br />

Energiegebouw<strong>en</strong> (IABR–<strong>Atelier</strong> Rotterdam)<br />

Energiewijk<strong>en</strong> (Labo Ruimte, IABR–<strong>Atelier</strong> Rotterdam)<br />

Energieregio’s / <strong>Atelier</strong> OVK, ZeroREGIO, Zeeland, Zuid-Holland, ...<br />

Interregionaal schakel<strong>en</strong> / Ver<strong>en</strong>iging <strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

9. CIRCULAIR BOUWEN Circulaire bouwmaterial<strong>en</strong> / ROTOR, BC Architects & Studies, ...<br />

Terug in omlo<strong>op</strong> (Team Vlaams Bouwmeester, BMA)<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie II tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018<br />

Debatt<strong>en</strong>reeks tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018<br />

10. PRODUCTIEVE STAD<br />

Op basis van de inzicht<strong>en</strong> uit de werksessies <strong>en</strong> -confer<strong>en</strong>tie tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 werd<strong>en</strong><br />

neg<strong>en</strong> werkprogramma's gedefinieerd <strong>en</strong> uitgewerkt in e<strong>en</strong> werkboek 2.0 ter<br />

voorbereiding van Werkconfer<strong>en</strong>tie II.<br />

Op basis van deze werkprogramma's werd ook de debatt<strong>en</strong>reeks van You Are Here<br />

2018 sam<strong>en</strong>gesteld én werd de t<strong>en</strong>toonstelling herwerkt in twaalf werkkamers. De<br />

t<strong>en</strong>toonstelling vormde de setting voor Werkconfer<strong>en</strong>tie II.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

102 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

103<br />

Debatt<strong>en</strong>reeks tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018<br />

De twaalf debatt<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018 bracht<strong>en</strong> nieuwe inzicht<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> in<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Het publieksprogramma voedde de werksessies, <strong>en</strong> andersom.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

104 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

105<br />

Circulaire<br />

(stads)hav<strong>en</strong>s<br />

Stedelijk<br />

beheer<br />

Mobiliteitskn<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

Energiewijk<strong>en</strong><br />

Voedsel <strong>en</strong><br />

bodem<br />

Zorgzame<br />

buurt<strong>en</strong><br />

Werkprogramma's van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> 2020<br />

Tuss<strong>en</strong> 2018-2020 zijn verschill<strong>en</strong>de thematische spor<strong>en</strong> <strong>op</strong>gestart binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de Werkconfer<strong>en</strong>tie IV in 2020 werd<strong>en</strong> deze in e<strong>en</strong> reeks na elkaar<br />

geprogrammeerd, waardoor <strong>op</strong>nieuw synergieën <strong>en</strong> contrast<strong>en</strong> duidelijk werd<strong>en</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

107<br />

Experim<strong>en</strong>t 4<br />

Verbeelding,<br />

cultuur<br />

<strong>en</strong> ontwerp

You Are Here<br />

?<br />

!<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is ontstaan<br />

binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> culturele context.<br />

Het was allereerst onderdeel<br />

van de t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

culturele manifestaties in<br />

Rotterdam <strong>en</strong> Brussel, met name<br />

de Internationale Architectuur<br />

Bi<strong>en</strong>nale Rotterdam <strong>en</strong> You Are<br />

Here Brussels. Was dat belangrijk?<br />

En zo ja, waarom? Is het<br />

omdat het voor individuele<br />

praktijk<strong>en</strong>, zo<strong>als</strong> overhed<strong>en</strong>,<br />

ontwerpbureaus of burgerinitiatiev<strong>en</strong>,<br />

lastig is om die vrije ruimte<br />

zelf <strong>op</strong> te zett<strong>en</strong>, dat onafhankelijke<br />

culturele organisaties <strong>en</strong><br />

(rijks)bouwmeesters die tuss<strong>en</strong>ruimte<br />

wél kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>zett<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>?<br />

JD Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> werd bewust<br />

georganiseerd in de culturele vrije<br />

ruimte die door e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<br />

ontstaat. Vanuit die setting was er de<br />

<strong>op</strong>portuniteit om verbeelding in te zett<strong>en</strong><br />

om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te inspirer<strong>en</strong>, aan het<br />

d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> te zett<strong>en</strong>, te <strong>en</strong>gager<strong>en</strong> <strong>en</strong> h<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> taal te gev<strong>en</strong> om over concrete<br />

verandering<strong>en</strong> in de leefomgeving te<br />

sprek<strong>en</strong>. Die vrije tuss<strong>en</strong>ruimte staat<br />

niet teg<strong>en</strong>over, maar vormt e<strong>en</strong> complem<strong>en</strong>t<br />

voor de meer formele ruimtes<br />

van het stadhuis, voor de ontwerp- <strong>en</strong><br />

expertisebureaus, voor de lokale initiatiev<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>zovoort. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

staat tuss<strong>en</strong> de context<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

of organisaties keuzes mak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

handel<strong>en</strong> vanuit de eig<strong>en</strong> lokale, sectorale,<br />

politieke of financiële belang<strong>en</strong>.<br />

HM De meerwaarde van zo’n atelier<br />

zit inderdaad in de culturele vrije<br />

ruimte waar de dagelijkse belang<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> d<strong>en</strong>klijn<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> verget<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>, waardoor de mogelijkheid<br />

ontstaat om tot andere <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong><br />

te kom<strong>en</strong>. Als overheid is het veel<br />

moeilijker om die context te schepp<strong>en</strong>,<br />

zonder dat de vraag <strong>en</strong> soms zelfs het<br />

type antwoord al <strong>op</strong> voorhand vastligt.<br />

Onafhankelijke culturele organisaties<br />

kunn<strong>en</strong> daarvoor e<strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />

vruchtbare context bied<strong>en</strong>. Het gaat<br />

er in ieder geval om dat het net buit<strong>en</strong><br />

de overheid wordt getild, waardoor<br />

er andere regels geld<strong>en</strong>. Maar het<br />

is belangrijk om te b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dat<br />

het niet naast of los van de overheid<br />

gebeurt. Er zitt<strong>en</strong> ook heel wat overhed<strong>en</strong><br />

in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, <strong>en</strong> dat maakt<br />

ook dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> niet doelloos<br />

ronddobbert. De bevinding<strong>en</strong> in het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> moet<strong>en</strong> uiteindelijk wel<br />

land<strong>en</strong> in het beleid <strong>en</strong> in de praktijk<br />

van l<strong>op</strong><strong>en</strong>de <strong>en</strong> toekomstige project<strong>en</strong>.<br />

JD Er bestaan natuurlijk voorbeeld<strong>en</strong><br />

waarbij ook overhed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrije<br />

ruimte <strong>op</strong>zett<strong>en</strong>. Die zijn dan ofwel<br />

veeleer verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d <strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong>d,<br />

ofwel echt uitvoeringsgericht, zo<strong>als</strong><br />

pilots of proeftuin<strong>en</strong>. Maar de bredere<br />

maatschappelijke vaststelling is dat<br />

e<strong>en</strong> overheid niet alle <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> voor<br />

transitievraagstukk<strong>en</strong> kan bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />

of implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Wat we vandaag<br />

zi<strong>en</strong>, is dat er bij civiele initiatiev<strong>en</strong>,<br />

bij private actor<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>, bij<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>instelling<strong>en</strong> én vanuit <strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

de overheid, ideeën ontstaan <strong>en</strong><br />

experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>op</strong>gezet. Uit elk<br />

van die praktijk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we ler<strong>en</strong>.<br />

Meer nog: om de transities te vertal<strong>en</strong><br />

naar concrete verandering<strong>en</strong> in onze<br />

leefomgeving, hebb<strong>en</strong> we de verschill<strong>en</strong>de<br />

perspectiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong><br />

allemaal nodig. En in plaats van allemaal<br />

in verspreide slagorde te werk<strong>en</strong>,<br />

hebb<strong>en</strong> we nood aan e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

missie, aan e<strong>en</strong> transver-

sale ag<strong>en</strong>da <strong>en</strong> werkwijze. Als je <strong>als</strong><br />

overheid verantwoordelijk b<strong>en</strong>t om iets<br />

te realiser<strong>en</strong>, steun je best <strong>op</strong> iemand<br />

anders die de ruimte maakt om <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

te del<strong>en</strong> <strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong> te verbind<strong>en</strong><br />

met andere maatschappelijke spelers.<br />

De culturele ruimte, <strong>en</strong> de inzet van<br />

verbeelding <strong>en</strong> ontwerp, help<strong>en</strong> om<br />

die kracht<strong>en</strong>bundeling te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,<br />

om cultuurverandering <strong>en</strong> praktijkontwikkeling<br />

mogelijk te mak<strong>en</strong>.<br />

HM In de meer ingeburgerde vorm<br />

van e<strong>en</strong> ‘ontwerpatelier’ start je e<strong>en</strong><br />

proces waarbij ontwerp ingezet wordt<br />

<strong>als</strong> e<strong>en</strong> tool om sc<strong>en</strong>ario’s te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,<br />

vaak voor e<strong>en</strong> specifiek gebied,<br />

<strong>en</strong> waarbij je het proces voedt met<br />

de inbr<strong>en</strong>g van beleidsmedewerkers,<br />

ruimtelijk ontwerpers, sociaal ontwerpers,<br />

wet<strong>en</strong>schappers, burgers<br />

<strong>en</strong> ontwikkelaars. De bestaansred<strong>en</strong><br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is ruimer: niet het<br />

inzett<strong>en</strong> van ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek<br />

zelf, maar het mak<strong>en</strong> van de juiste<br />

settings waarbinn<strong>en</strong> het ontwerp<strong>en</strong>d<br />

onderzoek ook e<strong>en</strong> landingsbaan of<br />

e<strong>en</strong> verbindingsplatform kan vind<strong>en</strong>.<br />

Die setting voor uitwisseling, voor het<br />

gesprek, is wat het klassieke ontwerpatelier<br />

niet kan bied<strong>en</strong>.<br />

JD We vertrokk<strong>en</strong> vanuit de overtuiging<br />

dat verbeeldingskracht cruciaal<br />

is om te kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> vernieuw<strong>en</strong>de<br />

praktijk. Er is vermog<strong>en</strong> nodig om je in<br />

te beeld<strong>en</strong> dat het ánders kan. Maar<br />

er lo<strong>op</strong>t nog e<strong>en</strong> andere overtuiging<br />

dwars door: rond de grote maatschappelijke<br />

kwesties heerst er nog altijd<br />

e<strong>en</strong> gevoel dat vooral de overheid<br />

de verantwoordelijkheid draagt om<br />

beslissing<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> het juiste<br />

wetgev<strong>en</strong>d kader te voorzi<strong>en</strong>. Maar <strong>als</strong><br />

we kijk<strong>en</strong> naar verschill<strong>en</strong>de transities,<br />

dan zi<strong>en</strong> we dat er nieuwe coalities aan<br />

de slag moet<strong>en</strong> gaan: we hebb<strong>en</strong> niet<br />

alle<strong>en</strong> regelgeving <strong>en</strong> politieke draagkracht<br />

nodig, maar ook actiegerichtheid<br />

van burgers, bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoeksinstelling<strong>en</strong>.<br />

Als je dan nog één<br />

stap verder doord<strong>en</strong>kt, dan hebb<strong>en</strong><br />

we ook omgeving<strong>en</strong> nodig waar we<br />

de verspreide <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> van die partij<strong>en</strong><br />

bij elkaar kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>tell<strong>en</strong>. Daarvoor is<br />

e<strong>en</strong> vrije ruimte cruciaal, <strong>als</strong> complem<strong>en</strong>t<br />

van de bestaande kaders.<br />

Hoe ziet zo’n t<strong>en</strong>toonstelling er<br />

dan uit, wanneer het eig<strong>en</strong>lijke<br />

doel ervan het faciliter<strong>en</strong> van<br />

e<strong>en</strong> werkproces is? Wat zijn de<br />

tools die voorhand<strong>en</strong> zijn om e<strong>en</strong><br />

setting te mak<strong>en</strong> voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling?<br />

HM In e<strong>en</strong> klassieke t<strong>en</strong>toonstelling<br />

pres<strong>en</strong>teer je de zog<strong>en</strong>aamde ‘beste<br />

project<strong>en</strong>’. Bezoekers k<strong>op</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

ticketje <strong>en</strong> word<strong>en</strong> rondgeleid of do<strong>en</strong><br />

inspiratie <strong>op</strong>, waarna iedere<strong>en</strong> terug<br />

naar huis gaat <strong>en</strong> zijn eig<strong>en</strong> project<strong>en</strong><br />

hervat. De zoektocht in het kader van<br />

The Missing Link was daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> om<br />

e<strong>en</strong> ‘werk-t<strong>en</strong>toonstelling’ te mak<strong>en</strong>.<br />

De gehele t<strong>en</strong>toonstelling vormde de<br />

setting voor werksessies <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties.<br />

We wild<strong>en</strong> de praktijk<strong>en</strong> die<br />

achter de gepres<strong>en</strong>teerde project<strong>en</strong><br />

zitt<strong>en</strong>, begrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong>. Hoe<br />

organiser<strong>en</strong> die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong><br />

zich <strong>en</strong> welke vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> coalities<br />

zijn daarvoor nodig?<br />

JD Voor de t<strong>en</strong>toonstelling in<br />

Rotterdam deeld<strong>en</strong> we de transities<br />

uit de onderzoeksag<strong>en</strong>da <strong>en</strong> de ingedi<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> <strong>op</strong> in zes ‘transitiekamers’.<br />

Dat war<strong>en</strong> kleine, nauwgezet<br />

vormgegev<strong>en</strong> kamertjes waarin je kon<br />

'De kans<strong>en</strong> in deze manier van (sam<strong>en</strong>)werk<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong><br />

in het sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> spiegel<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />

culturele <strong>en</strong> ruimtelijke d<strong>en</strong>k- <strong>en</strong> ontwerppatron<strong>en</strong><br />

waarbij juist door het inzicht in de verschill<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

hele ket<strong>en</strong> van vanzelfsprek<strong>en</strong>dhed<strong>en</strong> hun vanzelfsprek<strong>en</strong>dheid<br />

verliez<strong>en</strong>. Je krijgt daardoor beter in<br />

beeld waar nodeloze belemmering<strong>en</strong> noodzakelijke<br />

transities in de weg staan.'<br />

Floris Alkemade,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester

zi<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> veelheid <strong>en</strong> diversiteit<br />

aan praktijk<strong>en</strong> bestaat, die werkzaam<br />

zijn van de kleinste tot de grootste<br />

schaal. Als je die bij elkaar <strong>op</strong>telt, zie<br />

je dat er e<strong>en</strong> systemische verandering<br />

voorstelbaar wordt. Cruciaal hierbij<br />

is dat we de praktijk<strong>en</strong> t<strong>en</strong> <strong>op</strong>zichte<br />

van elkaar hebb<strong>en</strong> gepositioneerd: ze<br />

vormd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> één verhaal.<br />

HM In Brussel vond dan weer voor<br />

het eerst You Are Here plaats. Op<br />

de drieëntwintigste verdieping van<br />

het World Trade C<strong>en</strong>ter (WTC) in de<br />

Brusselse Noordwijk werd van half<br />

september tot half november 2018<br />

e<strong>en</strong> setting gecreëerd voor e<strong>en</strong> reeks<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> programma<br />

van stadsdebatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gedeelde<br />

werkruimte. De t<strong>en</strong>toonstelling werd<br />

sam<strong>en</strong>gesteld <strong>op</strong> basis van de werkprogramma’s<br />

uit de ag<strong>en</strong>da die <strong>en</strong>kele<br />

wek<strong>en</strong> eerder in Rotterdam was geformuleerd<br />

door de praktijk<strong>en</strong> van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. In Brussel hebb<strong>en</strong> we<br />

het idee van e<strong>en</strong> werkt<strong>en</strong>toonstelling<br />

nog meer <strong>op</strong> de voorgrond geplaatst:<br />

de expositie was letterlijk de werkruimte.<br />

Midd<strong>en</strong>in de t<strong>en</strong>toonstellingskamers<br />

stond<strong>en</strong> de werktafels<br />

voor de worksh<strong>op</strong>s <strong>en</strong> de stoel<strong>en</strong><br />

van het auditorium. Zo vormd<strong>en</strong> ze<br />

nog directer de setting of het decor<br />

van het werktraject. De inhoud van<br />

de t<strong>en</strong>toonstelling was e<strong>en</strong> mix van<br />

hoogwaardige producties <strong>en</strong> materiaal<br />

dat bij wijze van sprek<strong>en</strong> de avond<br />

ervoor geproduceerd was aan e<strong>en</strong> van<br />

de werktafels. Die sfeer maakte het<br />

ontzett<strong>en</strong>d stimuler<strong>en</strong>d voor<br />

groep<strong>en</strong> die normaal niet in e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<br />

zoud<strong>en</strong> afsprek<strong>en</strong>, om<br />

daar bij elkaar te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> in discussie<br />

te gaan.<br />

JD De t<strong>en</strong>toonstelling verplicht je<br />

om tuss<strong>en</strong>tijds werkmateriaal te vertal<strong>en</strong><br />

naar inspirer<strong>en</strong>de product<strong>en</strong>. Voor<br />

beide t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> maakt<strong>en</strong> we<br />

bijvoorbeeld e<strong>en</strong> reeks handgetek<strong>en</strong>de<br />

animatiefilmpjes: e<strong>en</strong> hels werk, maar<br />

ze legd<strong>en</strong> de <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> die we hadd<strong>en</strong><br />

voor<strong>op</strong>gesteld <strong>op</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige<br />

manier uit <strong>en</strong> ze positioneerd<strong>en</strong> de<br />

deelnem<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> visueel t<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>zichte van elkaar. Dankzij het digitale<br />

format lev<strong>en</strong> ze ook nu nog voort.<br />

We zi<strong>en</strong> dat de tijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> de <strong>op</strong>gav<strong>en</strong><br />

waar we voor staan verander<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> dus verandert ook de<br />

rol van de ontwerper. Terwijl het<br />

nog maar e<strong>en</strong> aantal dec<strong>en</strong>nia<br />

geled<strong>en</strong> de <strong>en</strong>ige <strong>op</strong>tie leek om<br />

<strong>als</strong> architect inspirer<strong>en</strong>de gebouw<strong>en</strong><br />

of plein<strong>en</strong> neer te zett<strong>en</strong> <strong>als</strong><br />

antwoord <strong>op</strong> e<strong>en</strong> vooraf vastgelegde<br />

vraag, zag<strong>en</strong> we rec<strong>en</strong>t<br />

het tak<strong>en</strong>pakket van ontwerpers<br />

verbred<strong>en</strong>, bijvoorbeeld in de<br />

vorm van ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> positioneert de<br />

ontwerper heel bewust in e<strong>en</strong><br />

nog andere rol dan we gew<strong>en</strong>d<br />

zijn. Hoe zoud<strong>en</strong> jullie die positie<br />

omschrijv<strong>en</strong>?<br />

JD Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft expliciet<br />

de ambitie gesteld om de ontwerppraktijk,<br />

die gew<strong>en</strong>d is om aan de<br />

‘vraagbeantwoord<strong>en</strong>de’ zijde te zitt<strong>en</strong>,<br />

echt mee aan de voorkant van het<br />

proces te krijg<strong>en</strong>: aan de ‘vraagformuler<strong>en</strong>de’<br />

zijde. We zijn er heel hard van<br />

overtuigd dat de ontwerpinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

waarmee we gepokt <strong>en</strong> gemazeld<br />

zijn, ook heel di<strong>en</strong>stbaar kunn<strong>en</strong> zijn<br />

voor ingewikkelde transdisciplinaire<br />

transitieprocess<strong>en</strong>. We zi<strong>en</strong> dat veel<br />

ontwerpers het pot<strong>en</strong>tieel in zich<br />

drag<strong>en</strong> om stroom<strong>op</strong>waarts de fase te<br />

begeleid<strong>en</strong> waar de vraag zelf nog de<br />

vraag is, <strong>en</strong> dus niet alle<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong>de<br />

onderzoekslogica binn<strong>en</strong><br />

de afgelijnde kaders van e<strong>en</strong> <strong>op</strong>dracht.<br />

Maar dat vergt e<strong>en</strong> shift: in plaats van<br />

zo goed mogelijk te beantwoord<strong>en</strong> aan<br />

de <strong>op</strong>dracht<strong>en</strong> die via t<strong>en</strong>derings word<strong>en</strong><br />

gesteld, moet<strong>en</strong> we <strong>als</strong> ontwerpers<br />

zelf het initiatief durv<strong>en</strong> nem<strong>en</strong><br />

om rond prang<strong>en</strong>de kwesties coalities<br />

sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> de <strong>op</strong>gave uit te<br />

klar<strong>en</strong>. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> wil daarvoor<br />

de context bied<strong>en</strong>.<br />

HM We hebb<strong>en</strong> geleerd dat het<br />

cruciaal is dat de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de praktijkkamer<br />

zelf die ruimte grijp<strong>en</strong>. Want<br />

ook in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> krijg je niet<br />

expliciet het mandaat om de volg<strong>en</strong>de<br />

reeks <strong>op</strong>dracht<strong>en</strong> vorm te gev<strong>en</strong>. De<br />

praktijkkamer zegt <strong>als</strong> het ware teg<strong>en</strong><br />

zichzelf: we are the pe<strong>op</strong>le to do this!<br />

Jezelf mandater<strong>en</strong> <strong>en</strong> kans<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, is<br />

cruciaal <strong>als</strong> je echt mee aan de voorkant<br />

van het proces wil gaan zitt<strong>en</strong>.<br />

Om dat te kunn<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> we <strong>als</strong> ontwerpers<br />

uit onze klassieke rol tred<strong>en</strong>.<br />

Als we in e<strong>en</strong> traject stapp<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> thematisch spoor, zo<strong>als</strong> Stedelijk<br />

Beheer of Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s,<br />

dan kan je dat <strong>als</strong> praktijk <strong>op</strong> twee<br />

manier<strong>en</strong> do<strong>en</strong>: ofwel beantwoord je<br />

de gekreg<strong>en</strong> <strong>op</strong>dracht zo goed mogelijk<br />

binn<strong>en</strong> het budget dat voorhand<strong>en</strong><br />

is. Ofwel gebruik je het budget om iets<br />

neer te legg<strong>en</strong> dat provocer<strong>en</strong>d werkt<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de stap teweegbr<strong>en</strong>gt.<br />

Op die manier kunn<strong>en</strong> er nieuwe link<strong>en</strong><br />

gelegd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de<br />

stap in het proces <strong>op</strong> gang getrokk<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>. Dat is hoe het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

<strong>op</strong> z’n best fungeert: het organiseert<br />

de initiatiecapaciteit om vonkjes te<br />

do<strong>en</strong> overslaan.<br />

JD Wat je aanlevert is e<strong>en</strong> strategisch<br />

<strong>op</strong>stap <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> eindresultaat.<br />

Het gaat er ook om dat je de ruimte<br />

grijpt om <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> waardoor<br />

je <strong>als</strong> praktijk je eig<strong>en</strong> vervolg<strong>op</strong>dracht<strong>en</strong><br />

scherper kan aanpakk<strong>en</strong>.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is dus ook e<strong>en</strong> ‘compet<strong>en</strong>tie-ontwikkelings-omgeving’.<br />

Om die <strong>op</strong>timaal te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>, moet je<br />

je compet<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> fragiliteit<strong>en</strong> met<br />

elkaar will<strong>en</strong> del<strong>en</strong>. Die red<strong>en</strong>ering zit<br />

helemaal dwars <strong>op</strong> de reguliere aanbestedingslogica,<br />

die red<strong>en</strong>eert vanuit<br />

competitiviteit, waarbij de laagste<br />

prijs nog steeds doorslaggev<strong>en</strong>d is.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> volgt niet de klassieke<br />

volgorde waarbij de overheid de<br />

taak heeft om de <strong>op</strong>dracht te formuler<strong>en</strong>,<br />

met zeer goede begeleiders zo<strong>als</strong><br />

bouwmeesters om het proces goed te<br />

krijg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s de beste coalities<br />

die alle<strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

formuler<strong>en</strong>. Het werkt helemaal dwars<br />

daar<strong>op</strong>, vanuit de overtuiging dat je<br />

vanuit de compet<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong>,<br />

maar ook vanuit de gebrek<strong>en</strong> van<br />

elk van de partij<strong>en</strong>, gezam<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong><br />

betere vraag kan definiër<strong>en</strong>.<br />

Dat klinkt zeer ambitieus. Botst<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ook wel e<strong>en</strong>s <strong>op</strong><br />

haar limiet<strong>en</strong>?<br />

HM Je voelt inderdaad dat het voor<br />

veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> niet vanzelfsprek<strong>en</strong>d is<br />

om die vastgeroeste roll<strong>en</strong> achter zich<br />

te lat<strong>en</strong>. Dat hebb<strong>en</strong> we waarschijnlijk<br />

zelfs nog onderschat. We ging<strong>en</strong> er<br />

vanuit dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> de<br />

ruimte geeft, dat we de tafel moest<strong>en</strong><br />

organiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat praktijk<strong>en</strong> dan<br />

vanzelf die nieuwe positie zoud<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>nem<strong>en</strong>. Maar dat is niet zo. In e<strong>en</strong><br />

vervolgfase van dit traject moet<strong>en</strong><br />

we veel bewuster de collectieve

capaciteits<strong>op</strong>bouw organiser<strong>en</strong> voor<br />

‘stroom<strong>op</strong>waarts ontwerp<strong>en</strong>’. Welke<br />

tools hebb<strong>en</strong> we daarvoor? Hoe kunn<strong>en</strong><br />

we die skills veel meer del<strong>en</strong>?<br />

JD Je zou kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat de<br />

ontwerppraktijk soms grote claims kan<br />

neerlegg<strong>en</strong> over wat zou moet<strong>en</strong>. Maar<br />

<strong>op</strong> het mom<strong>en</strong>t dat de ruimte voor het<br />

grijp<strong>en</strong> ligt om mee vorm te gev<strong>en</strong> aan<br />

dat wat zou moet<strong>en</strong>, blijft het soms<br />

stiller dan je zou h<strong>op</strong><strong>en</strong>. Het is duidelijk<br />

dat we e<strong>en</strong> veel sterkere ‘cascadering’<br />

moet<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>: van meed<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />

naar wat zou moet<strong>en</strong>, naar wie dan de<br />

context om dat te kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> mee<br />

zou moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Uiteraard hoeft<br />

niet iedere<strong>en</strong> dat te do<strong>en</strong>. Het zijn niet<br />

altijd dezelfde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zeer goede<br />

landschapsarchitect<strong>en</strong> zijn die ook<br />

stroom<strong>op</strong>waarts kunn<strong>en</strong> red<strong>en</strong>er<strong>en</strong>.<br />

'Juist doordat je e<strong>en</strong> half stapje te ver gaat door e<strong>en</strong><br />

mogelijke toekomst te verbeeld<strong>en</strong>, kan er de b<strong>en</strong>odigde<br />

schuring ontstaan tuss<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> omdat er<br />

iets heel concreets <strong>op</strong> tafel ligt. Niemand heeft zijn<br />

handtek<strong>en</strong>ing onder dat ontwerpidee gezet of zijn<br />

portemonnee ervoor getrokk<strong>en</strong>, maar het br<strong>en</strong>gt het<br />

gesprek erover verder. Er is ine<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> ontwerper die<br />

in sam<strong>en</strong>werking met ander<strong>en</strong> e<strong>en</strong> visie heeft vertaald<br />

<strong>en</strong> verbeeld waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> iets van kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>.<br />

Door de inzet van ontwerp <strong>en</strong> verbeelding ontstaat er<br />

e<strong>en</strong> werkvorm waar vonk<strong>en</strong> vanaf spatt<strong>en</strong>, die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

aan het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> zet doordat het voorstelbaar<br />

wordt. Het gesprek moet <strong>op</strong> e<strong>en</strong> niveau kom<strong>en</strong> van<br />

niet te veel bedreiging maar wel g<strong>en</strong>oeg inc<strong>en</strong>tive.'<br />

Mariska Vogel & Ronald van der Heijd<strong>en</strong>,<br />

Veldonderzoekers

27<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

116 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

117<br />

Voorstellingvan<br />

de<br />

initiatiefnemers<br />

a+­­­­­Met­de­publicatie­van­e<strong>en</strong>­<br />

tweemaandelijks­tijdschrift,­e<strong>en</strong>­<br />

website­<strong>en</strong>­het­organiser<strong>en</strong>­van­le-<br />

zing<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>,­wil­A+­<br />

de­refer<strong>en</strong>tie­zijn­voor­architectuur­<br />

<strong>en</strong>­sted<strong>en</strong>bouw­in­Vlaander<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­<br />

België.­A+­br<strong>en</strong>gt­de­lokale­architec-<br />

tuurproductie­in­kaart,­archiveert­<br />

ze,­toont­speciale­aandacht­voor­<br />

aankom<strong>en</strong>d­tal<strong>en</strong>t­<strong>en</strong>­zorgt­voor­<br />

kruisbestuiving­tuss<strong>en</strong>­het­lokale­<strong>en</strong>­<br />

het­internationale­niveau.­Daarnaast­<br />

biedt­A+­e<strong>en</strong>­platform­aan­voor­<br />

reflectie­over­de­rol­van­architectuur­<br />

<strong>en</strong>­e<strong>en</strong>­kritisch­standpunt­om­het­<br />

architectuurdebat­te­voed<strong>en</strong>.<br />

www.a-plus.be<br />

·<br />

antWerP<strong>en</strong> aVereChts<br />

Antwerp<strong>en</strong>­Averechts­organiseert­<br />

al­meer­dan­25­<strong>jaar</strong>­stadsverk<strong>en</strong>-<br />

ning<strong>en</strong> in bek<strong>en</strong>de <strong>en</strong> minder voor<br />

de­hand­ligg<strong>en</strong>de­buurt<strong>en</strong>.­Verder­<br />

26<br />

neemt­het­ook­andere­initiatiev<strong>en</strong>­<br />

zo<strong>als</strong>­lezing<strong>en</strong>,­t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>­<br />

<strong>en</strong>­multimediaproject<strong>en</strong>­over­de­<br />

stad­<strong>en</strong>­haar­bewoners.­Antwerp<strong>en</strong>­<br />

Averechts­draagt­de­stad­e<strong>en</strong>­warm­<br />

hart­toe.­Daarom­<strong>en</strong>gageert­het­zich­<br />

<strong>als</strong>­e<strong>en</strong>­kritische­<strong>en</strong>­volwaardige­<br />

gesprekspartner­in­debatt<strong>en</strong>­rond­<br />

stadsontwikkeling.<br />

www.antwerp<strong>en</strong>averechts.be<br />

·<br />

arChiPeL­­­­­Archipel­focust­direct­<br />

<strong>op</strong>­het­no­nons<strong>en</strong>se­bouw<strong>en</strong>:­mate-<br />

rie,­constructie,­vorm,­ruimte­in­e<strong>en</strong>­<br />

context­<strong>als</strong>­zichtbare­feit<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­direc-<br />

te­ervaring,­beleving­<strong>en</strong>­betek<strong>en</strong>is.­<br />

Archipel­organiseert­hiervoor­druk­<br />

bijgewoonde­maandelijkse­lezing<strong>en</strong>­<br />

over­architectuur­<strong>en</strong>­zoekt­daarvoor­<br />

de­interessantste­locaties­in­Oost­­<br />

<strong>en</strong>­West­Vlaander<strong>en</strong>­<strong>op</strong>.­Het­zoek<strong>en</strong>­<br />

naar­ervaring­<strong>en</strong>­beleving­vertaalt­<br />

zich­in­excursies,­t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>­<br />

<strong>en</strong>­<strong>jaar</strong>lijkse­architectuurreiz<strong>en</strong>­in­<br />

Brazilië­<strong>en</strong>­Indië.<br />

onder­meer­Eur<strong>op</strong>a,­de­USA,­Japan,­<br />

www.archipelvzw.be<br />

·<br />

arChiteCtUra­­­­­Architectura­is­<br />

de­meest­bezochte­website­voor­ar-<br />

chitect<strong>en</strong>­in­Vlaander<strong>en</strong>.­De­nadruk­<br />

ligt­<strong>op</strong>­kwalitatieve­<strong>en</strong>­relevante­<br />

cont<strong>en</strong>t­voor­deze­doelgroep.­Elke­<br />

week­verstuurt­Architectura­e<strong>en</strong>­<br />

nieuwsbrief­uit­naar­meer­dan­acht-<br />

ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d­abonnees­met­e<strong>en</strong>­twin-<br />

tigtal­artikels­over­architect<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­<br />

architectuur.­Hiervoor­wordt­nauw­<br />

sam<strong>en</strong>gewerkt­met­de­belangrijkste­<br />

architectuurorganisaties­in­Vlaande-<br />

r<strong>en</strong>.­Zij­beschikk<strong>en</strong>­met­Architectura­<br />

over­e<strong>en</strong>­ideaal­online­platform­om­<br />

te­communicer<strong>en</strong>­over­hun­werking­<br />

<strong>en</strong>­hun­ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>­bij­architect<strong>en</strong>­<br />

<strong>en</strong>­architectuurliefhebbers.<br />

www.architectura.be<br />

ar-tUr­­­­­AR­TUR­is­e<strong>en</strong>­c<strong>en</strong>trum<strong>en</strong>­betek<strong>en</strong>is­van­ruimtelijk­ontwerpe<strong>en</strong>­middel­om­complexe­ruimtelijkeuitdaging<strong>en</strong>­aan­te­pakk<strong>en</strong>voor­architectuur,­stedelijkheid­<strong>en</strong>in­het­formuler<strong>en</strong>­van­antwoord<strong>en</strong>landschap­in­de­Kemp<strong>en</strong>.­AR­TUR<strong>op</strong>­de­maatschappelijke­vraagstukk<strong>en</strong>­van­e<strong>en</strong>­verstedelijkte­wereld.<br />

·<br />

www.architectuurwijzer.be<br />

wil­vanuit­de­specifieke­ruimte-<br />

lijke­context­<strong>en</strong>­vanuit­de­artis-<br />

Brussel,­kleine­kosm<strong>op</strong>oliet­<strong>en</strong>­<br />

BerOePsVer<strong>en</strong>iGinG VOOr<br />

tieke­omgeving­van­cultuurhuis­de­ hoofdstad­van­Eur<strong>op</strong>a,­is­voor­Archi-<br />

arChiteCt<strong>en</strong>­­­­­BVA­telt­<strong>als</strong>­<br />

Warande­e<strong>en</strong>­incubator­zijn­voortecture­Workroom­de­ideale­uitv<strong>als</strong>beroepsver<strong>en</strong>iging­voor­architect<strong>en</strong>inspirer<strong>en</strong>de­duurzame­architecbasis­–­<strong>en</strong>­vaak­ook­laboratoriume<strong>en</strong>­kleine­duiz<strong>en</strong>d­led<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­heefttuur­<strong>en</strong>­landschapsarchitectuur.­<br />

–­om­bij­te­drag<strong>en</strong>­tot­het­internati<strong>als</strong>­doel­architect<strong>en</strong>­te­versterk<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­<br />

De­betrokk<strong>en</strong>heid­van­de­kleinereonale­debat­over­de­vormgeving­vande­ruimte­waarin­we­lev<strong>en</strong>belang­van­architectuur­binn<strong>en</strong>­e<strong>en</strong>verbind<strong>en</strong>­die­het­maatschappelijksted<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­hun­landelijke­omgeving<strong>op</strong>­de­ruimtelijke­<strong>en</strong>­architecturale­<br />

www.architectureworkroom.eu duurzame­sam<strong>en</strong>­leving­ter­harte­ne-<br />

ontwikkeling­vraagt­immers­e<strong>en</strong>­<br />

·<br />

m<strong>en</strong>.­Dit­gaat­over­het­<strong>op</strong>volg<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­<br />

specifiek­antwoord­wil­m<strong>en</strong>­derge-<br />

arChiteCtUUrWiJZer­­­­­AW­isaanstur<strong>en</strong>­van­overheidsbeleid,­hetlijke­regio­niet­buit<strong>en</strong>­het­architecgeworteld­in­Limburg,­maar­houdtbespreekbaar­mak<strong>en</strong>­van­architectuurdebat­houd<strong>en</strong>.­AR­TUR­fungeertde­og<strong>en</strong>­<strong>op</strong><strong>en</strong>­voor­wat­er­zich­buit<strong>en</strong>tuur­binn<strong>en</strong>­de­maatschappij,­maar<strong>als</strong>­e<strong>en</strong>­activer<strong>en</strong>d,­faciliter<strong>en</strong>d­<strong>en</strong>de­provinciegr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>­afspeelt­–­inook­over­acties­die­de­individueleinspirer<strong>en</strong>d­platform­voor­dialoog­<strong>en</strong>­<br />

Vlaander<strong>en</strong>,­de­Euregio­Maas­Rijn,­ professionele­belang<strong>en</strong>­van­de­led<strong>en</strong>­<br />

sam<strong>en</strong>werking­tuss<strong>en</strong>­de­sector­<strong>en</strong>­<br />

maatschappelijke­actor<strong>en</strong>.<br />

kwaliteit<strong>en</strong>­van­architectuur­<strong>en</strong>­<br />

meerwaarde­van­de­architect­voor­<br />

Eur<strong>op</strong>a,­de­wereld.­AW­maakt­deondersteun<strong>en</strong>.­BVA­pleit­voor­de­<br />

www.c<strong>en</strong>trum.ar-tur.be<br />

de­ontwerppraktijk­zichtbaar­<strong>en</strong>­<br />

de­verdere­ontwikkeling­van­het­<br />

·<br />

wakkert­het­debat­over­de­rol­van­<br />

stedelijk­landschap.­BVA­verbindt­<br />

arChiteCtUre WOrK rOOm ruimteproductie­aan.­Daarbij­gaat­<br />

architect<strong>en</strong>­door­in­te­zett<strong>en</strong>­<strong>op</strong>­de­<br />

BrUsseLs­­­­­AWB­is­e<strong>en</strong>­cul­tureled<strong>en</strong>k-<strong>en</strong>-doe-tank<br />

voor innovatie ke­eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>­van­de­gebouwde­<br />

netwerk<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­treedt­hierbij­<strong>op</strong>­<strong>als</strong>­<br />

het­niet­<strong>en</strong>kel­om­de­louter­artistie-<br />

organisatie­van­al­dan­niet­lokale­<br />

binn<strong>en</strong>­de­architectuur­<strong>en</strong>­sted<strong>en</strong>omgeving,­maar­ook­om­de­band­tusplatform­met­de­bedoeling­informatie­<strong>en</strong>­ondersteuning­te­verspreid<strong>en</strong>bouw.­Door­ontwerpers­in­allian­tiess<strong>en</strong>­het­artistieke­<strong>en</strong>­het­maatschapte­betrekk<strong>en</strong>­bij­ruimtelijke­visiepelijke.­Architectuur­wordt­immers­<br />

www.bvarchitect<strong>en</strong>.be<br />

vorming­<strong>en</strong>­planningsprocess<strong>en</strong>­<br />

bewoond,­gebruikt­<strong>en</strong>­ervar<strong>en</strong>,­<strong>en</strong>­<br />

bouwt­Architecture­Workroom­aan­<br />

heeft­daardoor­belangrijke­effect<strong>en</strong>­<br />

e<strong>en</strong>­culturele­context­voor­ver­<br />

<strong>op</strong>­e<strong>en</strong>­sam<strong>en</strong>leving­in­verandering.­<br />

nieuw­ing­van­de­ontwerppraktijk.­ AW­begrijpt­architectuur­niet­<strong>en</strong>kel­<br />

Tegelijk­promoot­ze­hiermee­de­rol<strong>als</strong>­e<strong>en</strong>­resultaat­maar­ev<strong>en</strong>goed­<strong>als</strong>­<br />

OOst<strong>en</strong>de Werft Oost<strong>en</strong>de Stad <strong>en</strong> Architectuur werd <strong>op</strong>gericht<br />

door Leuv<strong>en</strong>se architect<strong>en</strong>, architectuurcultuur. Het organiseert<br />

bijdrag<strong>en</strong> aan de ontwikkeling van<br />

Werft informeert <strong>en</strong> debatteert over<br />

stedelijke trans formatie. Het wil sted<strong>en</strong>bouwkundig<strong>en</strong>, het departem<strong>en</strong>t<br />

Architectuur, Sted<strong>en</strong>bouw <strong>en</strong> t<strong>en</strong> <strong>en</strong> architectuurreiz<strong>en</strong>, br<strong>en</strong>gt<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>, lezing<strong>en</strong>, debat­<br />

sam<strong>en</strong> met in woners, bezoekers,<br />

bestuurders <strong>en</strong> expert<strong>en</strong> stedelijke Ruimtelijke Ord<strong>en</strong>ing van de KU publicaties uit <strong>en</strong> coördineert ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

zo<strong>als</strong> het twee<strong>jaar</strong>lijkse<br />

verbeeldingskracht aanbor<strong>en</strong>. Het Leuv<strong>en</strong> <strong>en</strong> het stadsbestuur van<br />

is e<strong>en</strong> podium voor reflectie, debat Leuv<strong>en</strong>. Vanuit e<strong>en</strong> sterk lokaal, stedelijk<br />

geënt initiatief groeit Stad <strong>en</strong> Dag van de Architectuur.<br />

Architectuurboek Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

<strong>en</strong> deskundigheid. Door in gesprek<br />

te gaan met uite<strong>en</strong>l<strong>op</strong><strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> Architectuur uit tot e<strong>en</strong> speler met www.vai.be<br />

wil het Oost<strong>en</strong>de uitbouw<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> gewestelijke ambities <strong>en</strong> perspectief. ·<br />

kwalitatieve plek waar beter geleefd, Dit reflecteert zich in het artistieke<br />

gewoond <strong>en</strong> gewerkt kan word<strong>en</strong>. Zo programma dat zich richt <strong>op</strong> drie beleidsniveaus:<br />

Vlaander<strong>en</strong>, Provincie<br />

wil het bijdrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>dig<br />

<strong>en</strong> gefundeerd stadsdebat <strong>en</strong> e<strong>en</strong> Vlaams­Brabant <strong>en</strong> de Stad Leuv<strong>en</strong>.<br />

grotere betrokk<strong>en</strong>heid bij de stad in www.stad<strong>en</strong>architectuur.be<br />

transitie.<br />

·<br />

www.oost<strong>en</strong>dewerft.be<br />

het Vlaams architectuurinstituut<br />

Het VAi is e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trum<br />

·<br />

stad <strong>en</strong> architectuur Stad voor hed<strong>en</strong>daagse architectuur. Het<br />

<strong>en</strong> Architectuur is e<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>iging, VAi heeft <strong>als</strong> streef doel om het publiek<br />

att<strong>en</strong>t te mak<strong>en</strong> <strong>op</strong> het belang<br />

gevestigd in Leuv<strong>en</strong>, die architectuur<br />

in België promoot aan de hand van van e<strong>en</strong> goed ontworp<strong>en</strong> leefomgeving,<br />

om het maatschappelijke debat<br />

debatt<strong>en</strong>, lezing<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> die voor haar activiteit<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t het ontwerp van gebouw<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werkt met Museum M <strong>en</strong> Kunst<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum<br />

STUK te Leuv<strong>en</strong>. Stad nis over architec tuur te verspreid<strong>en</strong>.<br />

<strong>en</strong> sted<strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> om k<strong>en</strong>­<br />

<strong>en</strong> Architec tuur maakt e<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>d<br />

archi tectuur klimaat zichtbaar, spreekpunt voor informatie omtr<strong>en</strong>t<br />

Het VAi is het voornaamste aan­<br />

ervaarbaar <strong>en</strong> be discussieer baar. Vlaamse architec tuur <strong>en</strong> actuele<br />

Hierbij inspireert het e<strong>en</strong> breed ontwikkeling<strong>en</strong> in het architecturale<br />

publiek om zodo<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> zo groot beleid in Vlaander<strong>en</strong>. Als steunpunt<br />

mogelijke maat schappelijke betrokk<strong>en</strong>heid<br />

te creër<strong>en</strong>.<br />

platform aan voor iedere<strong>en</strong> die wil<br />

voor architectuur biedt het e<strong>en</strong><br />

28<br />

Deze ambiti<strong>en</strong>ota kwam tot<br />

stand na overleg tuss<strong>en</strong> de<br />

initiatiefnemers <strong>op</strong> 17 oktober,<br />

17 november, 11 december<br />

2014 <strong>en</strong> 8 januari 2015.<br />

auteur<br />

Els Vervloesem<br />

grafisch ontwerp<br />

Ontwerpburo Bertus<br />

© 2015<br />

Architectuurcultuur <strong>als</strong> vliegwiel voor innovatie 2015<br />

IABR–2016 The next Economy 2016<br />

Met deze ambiti<strong>en</strong>ota uit 2015 b<strong>en</strong>adrukt<strong>en</strong> architectuurorganisaties uit Vlaander<strong>en</strong><br />

gezam<strong>en</strong>lijk het belang van e<strong>en</strong> sterkere architectuurcultuursector voor de b<strong>en</strong>odigde<br />

vernieuwing in de gebouwde omgeving rond stedelijke vraagstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatschappelijke<br />

veranderingsprocess<strong>en</strong>. Els Vervloesem, 2015.<br />

In de catalogus van IABR-2016 schreef bestuurder-directeur George Brugmans e<strong>en</strong><br />

essay waarin hij het perspectief <strong>en</strong> het belang b<strong>en</strong>oemt van de sabbatical detour,<br />

de culturele vrijruimte <strong>als</strong> plek waar vrag<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> andere omgeving gebracht<br />

word<strong>en</strong>. Essay It’s The Culture, Stupid! IABR-2016 THE NEXT ECONOMY, George<br />

Brugmans, Jolanda van Dinter<strong>en</strong>, Maart<strong>en</strong> Hajer (red.), IABR, Rotterdam, 2016.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

118 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

119<br />

The evolution in terms of<br />

societal chall<strong>en</strong>ges and<br />

dynamics goes hand in hand<br />

with a diversification and<br />

multiplication of design and<br />

spatial practices.<br />

Practice A<br />

As an expert and Author, the<br />

designer devel<strong>op</strong>s the best<br />

answer to the question society<br />

poses.<br />

The evolution in terms of<br />

societal chall<strong>en</strong>ges and<br />

dynamics goes hand in hand<br />

with a diversification and<br />

multiplication of design and<br />

spatial practices.<br />

Practice A<br />

As an expert and Author, the<br />

designer devel<strong>op</strong>s the best<br />

answer to the question society<br />

poses.<br />

Practice DR (OO in Dutch)<br />

Via Design Research, the design<br />

practice explores the deeper-lying<br />

chall<strong>en</strong>ges and possible answers,<br />

to reveal the pertin<strong>en</strong>t question.<br />

Formulating<br />

the question.<br />

COMMISSIONER<br />

FROM URGENCY &<br />

AMBITION TO<br />

QUESTION<br />

Formulating<br />

the question.<br />

COMMISSIONER<br />

FROM URGENCY &<br />

AMBITION TO<br />

QUESTION<br />

Selection<br />

Procedure.<br />

FORMATTED<br />

PROCEDURE<br />

COMPETITION<br />

COMMISSION<br />

CONTRACT<br />

Selection<br />

Procedure.<br />

FORMATTED<br />

PROCEDURE<br />

COMPETITION<br />

COMMISSION<br />

CONTRACT<br />

Practice A<br />

Designed<br />

Answer.<br />

ARCHITECTURE &<br />

URBAN DESIGN<br />

PRODUCING THE<br />

WINNING ANSWER<br />

Designed<br />

Answer.<br />

ARCHITECTURE &<br />

URBAN DESIGN<br />

PRODUCING THE<br />

WINNING ANSWER<br />

Building the<br />

design.<br />

Building the<br />

design.<br />

Verschuiving in rol van de ontwerper 2019<br />

The evolution in terms of<br />

societal chall<strong>en</strong>ges and<br />

dynamics goes hand in hand<br />

with a diversification and<br />

multiplication of design and<br />

spatial practices.<br />

Practice A<br />

As an expert and Author, the<br />

designer devel<strong>op</strong>s the best<br />

answer to the question society<br />

poses.<br />

Practice DR (OO in Dutch)<br />

Via Design Research, the design<br />

practice explores the deeper-lying<br />

chall<strong>en</strong>ges and possible answers,<br />

to reveal the pertin<strong>en</strong>t question.<br />

Practice TSM<br />

Space is a binding, mobilising<br />

platform for diverse interests,<br />

dynamics and actors. Design<br />

plays a crucial role in structuring,<br />

accompanying, and <strong>en</strong>abling<br />

spatial Transformation to become<br />

a Social Movem<strong>en</strong>t.<br />

€<br />

universiteit<strong>en</strong><br />

overheid<br />

€<br />

praktijk<br />

€<br />

Practice TSM<br />

maatschappelijk<br />

veld<br />

experts<br />

onderzoeksinstelling<strong>en</strong><br />

Verschuiving in rol van de ontwerper 2019<br />

Practice DR<br />

Traditioneel staat de ontwerper aan de vraag-beantwoord<strong>en</strong>de zijde. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

wil de ontwerper mee aan de vraag-stell<strong>en</strong>de zijde positioner<strong>en</strong> vanuit de hypothese dat<br />

het voorstellings- <strong>en</strong> verbeeld<strong>en</strong>de vermog<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> bijdraagt aan het vind<strong>en</strong> van<br />

de juiste <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> maar ook aan de noodzaak van het stell<strong>en</strong> van de juiste vrag<strong>en</strong>.<br />

College ' Transformation, from theory to practice of change. J. Declerck, 2021, p.11, 17, 22.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

120 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

121<br />

T<strong>en</strong>toonstelling IABR–2018 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling IABR–2018 2018<br />

De t<strong>en</strong>toonstelling van de IABR–2018 in het HAKA-gebouw in Rotterdam was e<strong>en</strong><br />

werkt<strong>en</strong>toonstelling. Ze was zo <strong>op</strong>gebouwd dat <strong>op</strong> de begane grond werksessies,<br />

lezing<strong>en</strong> <strong>en</strong> debatt<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal stond<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong> de eerste verdieping werd<strong>en</strong> (onder<br />

meer) de praktijk<strong>en</strong> uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> t<strong>en</strong>toongesteld in zes transitiekamers.<br />

Ontwerp <strong>en</strong> plattegrond door B-ILD, 2018.<br />

De t<strong>en</strong>toonstelling neemt je mee langs wereldwijde spanning<strong>en</strong> <strong>en</strong> evoluties <strong>en</strong><br />

maakt zo het concept van The Missing Link concreet, <strong>en</strong> spitst zich vervolg<strong>en</strong>s toe<br />

<strong>op</strong> de transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> voor de Eurodelta. Foto's: Aad Hoog<strong>en</strong>doorn voor IABR.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

122 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

123<br />

IABR–2018, zes transitiethema's 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling IABR-2018 2018<br />

De curator<strong>en</strong> van IABR–2018 introduceerd<strong>en</strong> in de t<strong>en</strong>toonstelling zes nodige transities.<br />

Ze kom<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> in dezelfde, beperkte ruimte van de delta van de Lage Land<strong>en</strong>.<br />

In de zoektocht naar versnelling <strong>en</strong> <strong>op</strong>schaling van de transitie, kunn<strong>en</strong> overlapping<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> k<strong>op</strong>peling<strong>en</strong> nieuwe handelingsstrategieën bied<strong>en</strong>. Foto: Aad Hoog<strong>en</strong>doorn<br />

voor IABR.<br />

Deze zes transitiethema's zijn verbeeld <strong>op</strong> zes kaartfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de delta:<br />

hernieuwbare <strong>en</strong>ergie, gezonde landbouw, zorgzame leefomgeving, gedeelde mobiliteit,<br />

(re)productieve stad <strong>en</strong> biodiversiteit <strong>en</strong> water. De verbeelding schakelt de deelnem<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> aan elkaar: zij lever<strong>en</strong> ieder e<strong>en</strong> bouwste<strong>en</strong><br />

voor e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk narratief. Architecture Workroom Brussels, 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

124 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

125<br />

the concrete projects of more than 50 participants<br />

RENTIE<br />

participants<br />

WERK<br />

... through the concrete projects of more than 50 participants<br />

BOEK<br />

participants<br />

WERK WERK<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

1.0<br />

WERK<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

crete projects of more than 50 participants<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

WERK<br />

DAGEN<br />

L<br />

BOEKWERK<br />

1.0 DEBAT<br />

TEN CONFE<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

WERK<br />

DAGEN<br />

WERK<br />

BOEK<br />

1.0<br />

WERK<br />

BOEK<br />

1.0<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

WERK<br />

CONFE WERK<br />

TEN CONFE<br />

RENTIE CONFE<br />

DEBAT RENTIE<br />

RENTIE<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

XL<br />

WERK<br />

DAGEN<br />

DAGEN CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

WERK DAGEN<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

XL<br />

XL<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

BOEK<br />

1.0<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN WERK RENTIE<br />

DEBATDAGEN<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

WERK TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT DAGEN<br />

TEN<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

S M L XL<br />

WERK<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

S M L XL<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

De zes transitiethema's zijn t<strong>en</strong>toongesteld in transitiekamers waar je ziet dat er door<br />

S diverse praktijk<strong>en</strong> M van de kleinste tot de grootste schaal gewerkt wordt. L Ontwerp<br />

XL<br />

door B-ILD <strong>en</strong> vormgeving door De Ronners voor IABR.<br />

IABR–2018, zes transitiekamers 2018

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

126 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

127<br />

IABR–2018, zes transitiekamers 2018<br />

IABR–2018, zes transitiekamers 2018<br />

De inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> van de verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> tell<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> tot e<strong>en</strong> systemische aanpak. Ontwerp door B-ILD <strong>en</strong> vormgeving door De Ronners.<br />

Foto: Aad Hoog<strong>en</strong>doorn voor IABR.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

128 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

129<br />

Animatiefilmpjes rond transitiethema's 2018<br />

E<strong>en</strong> reeks handgetek<strong>en</strong>de animatiefilmpjes legd<strong>en</strong> de <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> die voor het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> voor<strong>op</strong> war<strong>en</strong> gesteld <strong>op</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige manier uit <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toongesteld<br />

<strong>op</strong> zowel IABR–2018 <strong>en</strong> You Are Here. Architecture Workroom Brussels, 2018.<br />

Deze animaties droeg<strong>en</strong> bij aan het blootlegg<strong>en</strong> van het transitievraagstuk van de<br />

grootste tot de kleinste schaal, aan de hand van e<strong>en</strong> aane<strong>en</strong>schakeling van de praktijk<strong>en</strong><br />

uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Architecture Workroom Brussels, 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

130 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

131<br />

1<br />

pres<strong>en</strong>t<br />

2<br />

announce<br />

3<br />

pause<br />

10<br />

cater<br />

9<br />

docum<strong>en</strong>t<br />

8<br />

test<br />

7<br />

archive<br />

3<br />

6<br />

4<br />

5<br />

4<br />

6<br />

6<br />

1<br />

2<br />

4<br />

meet<br />

5<br />

prepare<br />

6<br />

show<br />

3.<br />

3.<br />

The<br />

The<br />

workspace is a physical place;<br />

it<br />

it<br />

is<br />

is<br />

an<br />

an inspiring<br />

and<br />

and<br />

evolving<br />

evolving<br />

setting that offers the soft and hard infrastructure<br />

where<br />

where<br />

pe<strong>op</strong>le<br />

pe<strong>op</strong>le<br />

and<br />

and<br />

ideas meet. It<br />

It<br />

tests the right conditions<br />

for<br />

for<br />

an<br />

an<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

societal<br />

societal<br />

interface<br />

interface<br />

in<br />

in<br />

which strategies and working methods<br />

can<br />

can mutually<br />

inform<br />

inform<br />

and<br />

and<br />

nurture<br />

nurture<br />

each<br />

each<br />

other.<br />

10<br />

8 4<br />

6<br />

9<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

6<br />

3<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

Met de t<strong>en</strong>toonstelling You Are Here in de WTC I-tor<strong>en</strong> in Brussel werd e<strong>en</strong> setting<br />

gecreëerd waar het concept van de werkt<strong>en</strong>toonstelling nog explicieter werd uitgewerkt.<br />

De t<strong>en</strong>toonstelling, het programma van stadsdebatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gedeelde werkruimte<br />

vall<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>. Eén van de ti<strong>en</strong> schema's gemaakt in het kader van de reflectie<br />

<strong>op</strong> You Are Here (YAH) 2018 voor de Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et de Paysage 2019,<br />

Architecture Workroom Brussels.<br />

De plattegrond van de t<strong>en</strong>toonstelling YAH maakt duidelijk dat de t<strong>en</strong>toonstelling de<br />

setting, het decor was van de werkruimte: verschill<strong>en</strong>de <strong>op</strong><strong>en</strong> thematische kamers<br />

bied<strong>en</strong> plaats voor werktafels <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties. Ontwerp door 51N4E, 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

132 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

133<br />

Introductietekst van de t<strong>en</strong>toonstelling<br />

The Future is Here<br />

Zes toekomstverbeelding<strong>en</strong> van de<br />

delta van de Lage Land<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de<br />

zes transities b<strong>en</strong>oemd in het curator<br />

statem<strong>en</strong>t<br />

E<strong>en</strong> kaart met daar<strong>op</strong> afgebeeld alle<br />

actor<strong>en</strong> die betrokk<strong>en</strong> zijn binn<strong>en</strong> The<br />

Missing Link <strong>op</strong>eartie<br />

E<strong>en</strong> grondplan van de werkvloer, met<br />

E<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de grondplan van thema-kamers de werkvloer, <strong>en</strong> met<br />

de worksh<strong>op</strong>tafels<br />

verschill<strong>en</strong>de thema-kamers <strong>en</strong><br />

worksh<strong>op</strong>tafels<br />

Het overkoepel<strong>en</strong>d You Are Here<br />

programma van debatt<strong>en</strong> - World<br />

Transformation Sessions<br />

De verschill<strong>en</strong>de CALLS for Action,<br />

<strong>op</strong>roep<strong>en</strong> naar gelijkgestemd<strong>en</strong> om mee<br />

te werk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaald traject<br />

Het (bijna) dagelijks geupdate<br />

programma van de dag<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

Bov<strong>en</strong>: De omslag van de t<strong>en</strong>toonstellingsgids YAH introduceert The Missing Link <strong>als</strong><br />

thema <strong>en</strong> licht de verschill<strong>en</strong>de hoofdstukk<strong>en</strong> van de t<strong>en</strong>toonstelling toe. Vormgeving<br />

door OK-RM voor You Are Here.<br />

Bij de ingang van de t<strong>en</strong>toonstelling <strong>op</strong> de 23ste verdieping legde e<strong>en</strong> intr<strong>op</strong>aneel de<br />

werking van de maatschappelijke werkplaats uit: Zes stapp<strong>en</strong> om The Missing Link<br />

te hack<strong>en</strong>. Elem<strong>en</strong>t uit de t<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

134 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

135<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

In de t<strong>en</strong>toonstelling werd<strong>en</strong> twaalf grote maatschappelijke uitdaging<strong>en</strong> verbeeld van<br />

de kleinste tot de grootste schaal. Links: van de schaal van de "battery building" tot<br />

de schaal van het "circular mainframe". Bov<strong>en</strong>: van waterhergebruik <strong>op</strong> niveau van de<br />

woning (maquette) tot het watersysteem <strong>op</strong> wereldniveau (wereldkaart).

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

136 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

137<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

In dezelfde ruimte <strong>als</strong> de t<strong>en</strong>toonstelling vond<strong>en</strong> de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> rond verschill<strong>en</strong>de<br />

transitiethema's plaats. De t<strong>en</strong>toonstelling vormde zo het decor van de werksessies<br />

<strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong>. Foto bov<strong>en</strong>: Tim van de Velde. Foto onder: Bob Van Mol.<br />

Verschill<strong>en</strong>de <strong>op</strong><strong>en</strong> thematische kamers bod<strong>en</strong> ruimte voor werktafels <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties,<br />

maar ook rondleiding<strong>en</strong>. Vele <strong>en</strong> diverse groep<strong>en</strong> bezoekers werd<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> half september<br />

<strong>en</strong> half november rondgeleid door de t<strong>en</strong>toonstelling. Foto's: Tim van de Velde.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

138 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

139<br />

22<br />

Bi<strong>en</strong>nale d’architecture et de paysage d’Île-de-France Dossier De presse<br />

Immersif/<br />

prospectif<br />

Grande nef<br />

à la suite d’un appel à projets,<br />

23 exposants ont été choisis, dont 12<br />

relevant de la prospective (recherche<br />

par le projet) et 11 relevant de<br />

scénarios immersifs.<br />

Ces 23 projets seront exposés dans une scénographie<br />

valorisant le vis-à-vis <strong>en</strong>tre une approche distancée<br />

mais prospective et une approche impliquée mais<br />

immersive ; l’<strong>en</strong>semble couvrant un champ de questions<br />

le plus ouvert possible, des échelles allant de l’espace<br />

domestique jusqu’au territoire. Il s’agit de dégager ainsi des<br />

perspectives stimulantes, créatives et contributives sur les<br />

nouvelles pratiques de fabrique architecturale et urbaine<br />

contemporaine.<br />

p LES ARCHITECTES RETENUS<br />

(de gauche à droite et de bas <strong>en</strong> haut)<br />

- AWB<br />

- AWP<br />

- Barrault Pressacco<br />

- Baukuh + LIST<br />

- Sabrid B<strong>en</strong>dimérad + Monique Eleb<br />

- Black Square<br />

- CAB + Martial Marquet<br />

- Edouard Cabay<br />

- C<strong>en</strong>tral + Maxime Delvaux<br />

- Concorde<br />

- Luci<strong>en</strong> Dumas + Ophélie Dozat + Cyrius Ardalan +<br />

Luciano Aletta + Théo Tostivint<br />

- Fosbury architecture<br />

- GRAU<br />

- Institut Palmyre<br />

- Kuehn Malvezzi + Plan Comun<br />

- Liberation Architectes<br />

- Maria Fernanda Serna Montes + Sibile Vieira<br />

- Matteo Ghidoni + Jean-B<strong>en</strong>oit Vetillard<br />

- NP2F<br />

- Philippe Rahm<br />

- Post-Office architectes<br />

- Raumplan<br />

- UR + Peaks + Altitude - 35<br />

Augures //<br />

Petite Écurie - École nationale<br />

supérieure d’architecture<br />

Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et Paysage 2019<br />

Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et Paysage 2019<br />

T<strong>en</strong> slotte werd ook tijd<strong>en</strong>s de Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et de Paysage (BAP) in Parijs in<br />

2019 materiaal getoond waar het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> mee aan heeft bijgedrag<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> van<br />

de project<strong>en</strong> <strong>op</strong> de website van Altitude–35, Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et de Paysage.<br />

Foto: Victor Bellot.<br />

Het Wereld Transformatie C<strong>en</strong>trum <strong>op</strong> You Are Here (YAH) 2018 was één van de settings<br />

waar de praktijk<strong>en</strong> uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> werd<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toongesteld. Hoe die plek<br />

werkte <strong>en</strong> waarom die nodig was, werd in e<strong>en</strong> korte docum<strong>en</strong>taire toegelicht door<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die eraan hadd<strong>en</strong> bijgedrag<strong>en</strong> of deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. YAH, 2018 / BAP, 2019.

T<br />

T<br />

T<br />

T<br />

TECHNICAL<br />

COLLEGE<br />

IXAT<br />

B<br />

IXAT<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

140 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

141<br />

Circular (City) Ports Building Blocks 2020<br />

Circular (City) Ports Building Blocks 2020<br />

Capacity fields Isalnd of urbanity Canal cluster Incubator<br />

FACTORY<br />

ANIMAL FOOD<br />

Local job g<strong>en</strong>erator Urban trieur Hinterland hub Knowledge district<br />

T<br />

IXAT<br />

CONSOLIDA-<br />

TION CENTER<br />

TRAINING<br />

CENTER<br />

UNIVERSITY<br />

INNOVATION<br />

CENTER<br />

Verbeelding wordt niet alle<strong>en</strong> gebruikt in het kader van t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>, maar<br />

ook ter ondersteuning <strong>en</strong> vertaling van verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld hiervan zijn de<br />

'bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong>' binn<strong>en</strong> het thema Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s, Werkboek 2. 1010au, 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

142 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

143<br />

Videonarratiev<strong>en</strong> Circular (City) Ports 2020<br />

12 action lines for Circular (City) Ports 2020<br />

Voor het thema Circulaire (Stads) Hav<strong>en</strong>s zijn twaalf acties b<strong>en</strong>oemd <strong>en</strong> verbeeld<br />

die ondersteund word<strong>en</strong> met citat<strong>en</strong> van de betrokk<strong>en</strong> community of practice.<br />

Illustraties uit publicatie Circular (City) Ports: Shaping future changes, p.16, 36, 38, 42.<br />

Architecture Workroom Brussels, 2020.<br />

Met de inzet van 'videonarratiev<strong>en</strong>' wordt het gedeelde vraagstuk <strong>en</strong> de reeds<br />

bestaande <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> rond circulariteit <strong>en</strong> (stads)hav<strong>en</strong>s inzichtelijk gemaakt. Elvira<br />

Haez<strong>en</strong>donck, Vrije Universiteit Brussel, via www.vlaander<strong>en</strong>circulair.pageflow.io/<br />

circular-city-ports#243962. Architecture Workroom Brussels, 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

144 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

145<br />

1 De transities wijz<strong>en</strong> de nood<br />

aan voor e<strong>en</strong> nieuwe praktijk.<br />

1<br />

● Gedeelde mobiliteit<br />

● Gezonde landbouw<br />

● Hernieuwbare <strong>en</strong>ergie<br />

● Circulaire economie<br />

● Water & Biodiversiteit<br />

● Zorgzame leefomgeving<br />

4<br />

7<br />

9<br />

2 Door zijn positie, vakmanschap<br />

<strong>en</strong> portefeuille is de<br />

beheerder e<strong>en</strong> geschikte<br />

kandidaat om de vervangings-<br />

<strong>en</strong> transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>.<br />

● Uitvoer<strong>en</strong>d, Technisch<br />

● Toezichthoud<strong>en</strong>d<br />

● Faciliter<strong>en</strong>d, Informer<strong>en</strong>d<br />

● Netwerk<strong>en</strong>d, Regisser<strong>en</strong>d<br />

● Onderzoek<strong>en</strong>d,<br />

Experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>d<br />

● Beleidsbepal<strong>en</strong>d<br />

● Stur<strong>en</strong>d<br />

Beheer<br />

2<br />

+ €<br />

+ €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ €<br />

A B C D<br />

8<br />

+ €<br />

W&I<br />

+ €<br />

10<br />

€<br />

MO<br />

Beheer<br />

€<br />

Energie<br />

transitie<br />

Transport<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

6<br />

5<br />

3. Door kaartlag<strong>en</strong> <strong>en</strong> planning<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> stadsniveau <strong>op</strong> elkaar<br />

te stapel<strong>en</strong>, bouw<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />

tool om beheer<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> te<br />

integrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> in het licht te<br />

stell<strong>en</strong> van de transitie-ambities.<br />

4. Op basis van e<strong>en</strong> stadsregionale<br />

visie kan de aanpak in<br />

wijk<strong>en</strong> onderling gediffer<strong>en</strong>tieerd<br />

word<strong>en</strong>.<br />

5. Binn<strong>en</strong> deze brede praktijk<br />

moet ook de burger e<strong>en</strong><br />

nieuwe positie krijg<strong>en</strong>.<br />

6. De principes achter geïntegreerde<br />

deelproject<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> niet <strong>op</strong> één maar <strong>op</strong><br />

vele plaats<strong>en</strong> tegelijk voor.<br />

7. Het integrer<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />

doelstelling<strong>en</strong> in één<br />

project leidt tot winst<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de vlakk<strong>en</strong>, maar<br />

vereist wel e<strong>en</strong> innovatieve<br />

business case.<br />

8. Naast pragmatiek is er ook<br />

ruimte <strong>en</strong> tijd nodig voor experim<strong>en</strong>t<br />

om de beheerpraktijk<br />

continu vernieuw<strong>en</strong>.<br />

Poster: Ti<strong>en</strong> sleutels Stedelijk Beheer 2020<br />

SO<br />

€<br />

€<br />

Handboek<br />

2.0<br />

€<br />

3<br />

9. Om te versnell<strong>en</strong> <strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> we<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> ervaring met elkaar<br />

del<strong>en</strong>.<br />

€<br />

10. Er is nog werk aan de winkel!<br />

Sam<strong>en</strong> met de K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer formuleerde <strong>en</strong> verbeeldde het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

ti<strong>en</strong> sleutels <strong>als</strong> conclusies van het werktraject, deze sleutels kom<strong>en</strong> door het gehele<br />

werkboek terug. Poster, Architecture Workroom Brussels, 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

147<br />

Experim<strong>en</strong>t 5<br />

Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

programmer<strong>en</strong>

incubatie<br />

verk<strong>en</strong>ning<br />

hypothese<br />

verbeeld<strong>en</strong><br />

praktijktafel<br />

De curator<strong>en</strong> van de manifestaties<br />

in 2018 hebb<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>op</strong>gezet <strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>gestart, maar van bij aanvang<br />

is het ‘ateliermeesterschap’ bij<br />

Architecture Workroom Brussels<br />

(AWB) gelegd. Na 2018 zijn jullie<br />

<strong>als</strong> trekkers ook autonoom verdergegaan.<br />

Jullie gav<strong>en</strong> eerder al aan<br />

dat het aanjag<strong>en</strong> van dit platform<br />

echt nodig is. Hoe wordt zo’n vrije<br />

ruimte dan beheerd? Over welke<br />

roll<strong>en</strong> gaat het dan, <strong>en</strong> wie neemt<br />

die <strong>op</strong>?<br />

JD Aangezi<strong>en</strong> er nog niet zoiets<br />

bestond, moest<strong>en</strong> we experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> uitvinding<br />

waarbij we uitging<strong>en</strong> van de hypothese<br />

dat e<strong>en</strong> aantal partij<strong>en</strong> uit de cultuur<strong>en</strong><br />

ontwerpwereld, bouwmeesters <strong>en</strong><br />

culturele organisaties zo<strong>als</strong> de IABR<br />

<strong>en</strong> AWB, de verantwoordelijkheid <strong>en</strong><br />

vooral de drijfver<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> om vanuit<br />

hun gelijkl<strong>op</strong><strong>en</strong>de of complem<strong>en</strong>taire<br />

missies mee te timmer<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />

praktijkontwikkeling voor de transities.<br />

Al do<strong>en</strong>de bleek dat het faciliter<strong>en</strong> van<br />

die omgeving ontzett<strong>en</strong>d veel <strong>en</strong>ergie<br />

vergde, meer dan wat paste binn<strong>en</strong> de<br />

mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het mandaat van de<br />

oorspronkelijk betrokk<strong>en</strong> organisaties.<br />

Vanuit AWB zijn we de rol van ateliermeester<br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> blijv<strong>en</strong><br />

vastpakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. We zag<strong>en</strong> de<br />

kracht van het bundel<strong>en</strong> van compet<strong>en</strong>ties<br />

<strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de honger die de<br />

partij<strong>en</strong> aan tafel toond<strong>en</strong> om concrete<br />

werkprogramma’s <strong>op</strong> te start<strong>en</strong>. Zo kon<br />

het experim<strong>en</strong>t zich gedur<strong>en</strong>de drie <strong>jaar</strong><br />

verder ontwikkel<strong>en</strong>.<br />

HM Onze rol <strong>als</strong> ateliermeester is<br />

veranderd gedur<strong>en</strong>de de drie <strong>jaar</strong> die<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> tot nu toe heeft gel<strong>op</strong><strong>en</strong>.<br />

Terwijl we van start ging<strong>en</strong> vanuit<br />

e<strong>en</strong> curer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>de rol,<br />

hebb<strong>en</strong> we steeds actiever ingezet <strong>op</strong><br />

het incuber<strong>en</strong>de karakter. We ging<strong>en</strong><br />

minder observer<strong>en</strong>d of verhal<strong>en</strong>d te<br />

werk, maar hebb<strong>en</strong> steeds meer e<strong>en</strong><br />

vooruitstuw<strong>en</strong>de rol <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Dat<br />

heeft uiteraard ook gevolg<strong>en</strong> voor de<br />

roll<strong>en</strong> die andere praktijk<strong>en</strong> in het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> kond<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>. De organisatie<br />

of governance van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

werd <strong>op</strong> die manier één groot experim<strong>en</strong>t.<br />

Want de grote vraag in e<strong>en</strong> peer-<br />

-to-peer-omgeving is: kunn<strong>en</strong> we het<br />

eig<strong>en</strong>aarschap <strong>en</strong> het beheer van de<br />

sam<strong>en</strong> <strong>op</strong>gebouwde <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> horizontaal<br />

verdel<strong>en</strong> over de groep? We voerd<strong>en</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de gesprekk<strong>en</strong> over commons-principes<br />

<strong>en</strong> over techniek<strong>en</strong> van<br />

peer-to-peer learning. We hebb<strong>en</strong> wat<br />

dat betreft veel geleerd van ‘Timelab’<br />

<strong>en</strong> de ‘P2P Foundation’, met onder<br />

meer Evi Swinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> Michel Bauw<strong>en</strong>s.<br />

We ondervond<strong>en</strong> dat ook zij aan het<br />

oef<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn in hoe de bestaande theorie<br />

in de praktijk kan word<strong>en</strong> omgezet.<br />

Uiteindelijk blijkt het overal expliciet<br />

of impliciet zo dat er e<strong>en</strong> of meerdere<br />

stuw<strong>en</strong>de actor<strong>en</strong> hun schouders<br />

zett<strong>en</strong> onder het initiatief. Voor ons<br />

was dat ook de belangrijkste les: we<br />

kunn<strong>en</strong> P2P-principes gebruik<strong>en</strong> <strong>als</strong> ze<br />

ons help<strong>en</strong>, maar het uiteindelijke doel<br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is het realiser<strong>en</strong><br />

van doorbrak<strong>en</strong> <strong>als</strong> antwoord <strong>op</strong> The<br />

Missing Link. De P2P-omgeving is dus<br />

ge<strong>en</strong> doel maar e<strong>en</strong> middel.<br />

JD Het experim<strong>en</strong>t heeft uitgeklaard<br />

dat P2P-principes <strong>als</strong> middel heel goed<br />

kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, zowel <strong>op</strong> niveau van<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> geheel, <strong>als</strong> <strong>op</strong> de<br />

thematische werkspor<strong>en</strong>. We zijn nog<br />

niet geland <strong>op</strong> e<strong>en</strong> situatie waarbij<br />

iedere<strong>en</strong> <strong>op</strong> dezelfde manier mede-

eig<strong>en</strong>aarschap <strong>op</strong>neemt over het<br />

beheer <strong>en</strong> de organisatie van het initiatief.<br />

Maar daarmee is de kwestie niet<br />

van tafel. We hebb<strong>en</strong> geleerd om ook<br />

daarover blijv<strong>en</strong>d gesprekk<strong>en</strong> te voer<strong>en</strong>.<br />

In e<strong>en</strong> ‘zuivere’ P2P-omgeving<br />

heb je ge<strong>en</strong> of weinig hiërarchie.<br />

Zo’n omgeving gaat ervan uit<br />

dat de peers <strong>op</strong> e<strong>en</strong> horizontale<br />

manier <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> met elkaar uitwissel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> nieuwe inzicht<strong>en</strong><br />

ontwikkel<strong>en</strong>. Zo<strong>als</strong> je net toelicht,<br />

hebb<strong>en</strong> jullie in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

e<strong>en</strong> aanjag<strong>en</strong>de rol <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Wat was jullie motivatie daarvoor?<br />

JD Als programmator van zo’n omgeving<br />

b<strong>en</strong> je voortdur<strong>en</strong>d <strong>op</strong> zoek naar<br />

e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wicht tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds e<strong>en</strong><br />

actieve rol <strong>op</strong>nem<strong>en</strong> om de praktijkkamer<br />

vooruit te stuw<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds<br />

de vrijheid gev<strong>en</strong> aan actor<strong>en</strong> om zelf<br />

de koers te bepal<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

zeer aanwezige rol <strong>als</strong> bridging actor<br />

gespeeld, door zak<strong>en</strong> <strong>op</strong> de ag<strong>en</strong>da te<br />

plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> te provocer<strong>en</strong>, vervolg<strong>en</strong>s<br />

partners uit te dag<strong>en</strong>, het governance<strong>en</strong><br />

financieringsmodel mee uit te tek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

of de wegbereid<strong>en</strong>de gesprekk<strong>en</strong><br />

te voer<strong>en</strong>. Dat is vaak onzichtbaar<br />

werk, in de couliss<strong>en</strong> van het podium.<br />

Maar het is cruciaal om te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>,<br />

want zonder het voortdur<strong>en</strong>d structurer<strong>en</strong>,<br />

prikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> vooruitstuw<strong>en</strong> zou<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> er heel anders hebb<strong>en</strong><br />

uitgezi<strong>en</strong>.<br />

HM Tijd<strong>en</strong>s het experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> merkt<strong>en</strong> we<br />

dat er trekkers <strong>en</strong> duwers nodig zijn. De<br />

afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong> was ook e<strong>en</strong> fase<br />

van ‘wegbereid<strong>en</strong>’. Het initiatief moest<br />

<strong>op</strong> gang getrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De contour<strong>en</strong><br />

van de missie <strong>en</strong> de werking moest<strong>en</strong><br />

nog volledig vormgegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

Het was nog zoek<strong>en</strong>. Maar er zat e<strong>en</strong><br />

overtuiging achter die zo groot was dat<br />

we zijn blijv<strong>en</strong> test<strong>en</strong> tot er effectieve<br />

traject<strong>en</strong> <strong>en</strong> realisaties zijn uitgekom<strong>en</strong>,<br />

zonder dat we <strong>op</strong> voorhand wist<strong>en</strong> in<br />

welke vorm dat zou zijn. AWB is e<strong>en</strong><br />

heel vastberad<strong>en</strong> duwer, waardoor het<br />

lijkt <strong>als</strong>of AWB e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> ag<strong>en</strong>da heeft<br />

<strong>en</strong> iedere<strong>en</strong> daarvan wil overtuig<strong>en</strong>.<br />

Maar de ag<strong>en</strong>da <strong>en</strong> de methodes zijn<br />

integraal gevoed door de sessies <strong>en</strong> de<br />

uitwisseling met de praktijk<strong>en</strong> uit de<br />

poel.<br />

JD We vertrekk<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>s vanuit de<br />

c<strong>en</strong>trale vraag: kunn<strong>en</strong> we inzicht<strong>en</strong><br />

kruis<strong>en</strong> <strong>en</strong> methodiek<strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong><br />

die de transformatie van onze delta<br />

versnell<strong>en</strong>? Vandaar de hypothese dat<br />

het toekomstproject voor de delta e<strong>en</strong><br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> P2P-omgeving vergt<br />

om gerealiseerd te rak<strong>en</strong>. Zonder <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> ge<strong>en</strong> <strong>Delta</strong>-transitie. De impactgedrev<strong>en</strong>heid<br />

in die hypothese heeft<br />

ons handel<strong>en</strong> gestructureerd.<br />

'Het experim<strong>en</strong>t van drie <strong>jaar</strong> <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> toont zowel<br />

de kracht <strong>als</strong> de zwakte van dit model. De zwakte ligt in<br />

de noodzaak van e<strong>en</strong> langdurige <strong>en</strong> directe betrokk<strong>en</strong>heid,<br />

iets waar niet iedere organisatie <strong>op</strong> toegerust of <strong>op</strong><br />

voorbereid is. Externe partij<strong>en</strong> <strong>op</strong> het spoor van nieuwe<br />

inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong> uitvoering gerichte project<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

vergt meer dan alle<strong>en</strong> het ontstek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vonk. Het<br />

vraagt continue inzet. De kracht van het experim<strong>en</strong>t<br />

ligt in de ambitie om veranderingsgezinde project<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> context te bied<strong>en</strong> waarin er van elkaar geleerd kan<br />

word<strong>en</strong> <strong>en</strong> er e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk groter verhaal<br />

ontstaat. E<strong>en</strong>dracht maakt macht. Niet alle<strong>en</strong> omdat de<br />

success<strong>en</strong> gedeeld word<strong>en</strong> maar ook omdat de belemmering<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> frustraties gedeeld word<strong>en</strong>. In het sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

van de <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> uit die beide domein<strong>en</strong>, ligt de<br />

sleutel tot vooruitgang.'<br />

Floris Alkemade,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester

Wat ler<strong>en</strong> jullie <strong>op</strong> dat vlak uit de<br />

afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> periode van experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>?<br />

Zi<strong>en</strong> jullie de manier<br />

van aanjag<strong>en</strong> verander<strong>en</strong> in de<br />

toekomst?<br />

HM De volg<strong>en</strong>de twee <strong>jaar</strong> zoud<strong>en</strong> er<br />

heel anders kunn<strong>en</strong> uitzi<strong>en</strong>, waarbij de<br />

roll<strong>en</strong> van het ‘aanjag<strong>en</strong>’ veel bewuster<br />

<strong>en</strong> meer uitgesprok<strong>en</strong> verdeeld word<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het platform. In e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de<br />

fase zoud<strong>en</strong> we kunn<strong>en</strong> test<strong>en</strong> wat<br />

het betek<strong>en</strong>t om te evoluer<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />

P2P-omgeving waarbij iedere<strong>en</strong> die<br />

deelneemt e<strong>en</strong> actieve rol <strong>op</strong>neemt<br />

in de organisatie <strong>en</strong> facilitatie van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Zo zou je vanuit de groep<br />

de <strong>op</strong>dracht kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> om <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

bepaald mom<strong>en</strong>t het verslag te mak<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> sessie of de moderatie <strong>op</strong> je<br />

te nem<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> sc<strong>en</strong>ario dat we verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />

voor de volg<strong>en</strong>de fase is om het<br />

aanjagerschap nog sterker te del<strong>en</strong>. Er<br />

zijn nog cultuur- of innovatieplatforms<br />

zo<strong>als</strong> AWB met gelijkl<strong>op</strong><strong>en</strong>de ambities<br />

– ‘tuss<strong>en</strong>ruimtes’ zou je ze kunn<strong>en</strong><br />

noem<strong>en</strong> – die <strong>op</strong> andere manier<strong>en</strong><br />

gelijkaardige experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>.<br />

We kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong> zijn minst van elkaar<br />

ler<strong>en</strong>, maar misschi<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we dit<br />

initiatief ook gezam<strong>en</strong>lijk verderzett<strong>en</strong>.<br />

Daarvoor is wat we nu do<strong>en</strong> – de<br />

introspectie via het mak<strong>en</strong> van deze<br />

publicatie – cruciaal. Je kan niet naar<br />

buit<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan ander<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong><br />

om mee in te stapp<strong>en</strong> <strong>als</strong> je zelf niet<br />

scherp voor og<strong>en</strong> hebt wat de vraag <strong>en</strong><br />

het aanbod is.<br />

JD In die nieuwe vorm zal het cruciaal<br />

zijn om helder neer te schrijv<strong>en</strong><br />

– bijvoorbeeld in e<strong>en</strong> gedeeld charter –<br />

wat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> 2.0 is, wat de<br />

doelstelling <strong>en</strong> werkwijze ervan zijn.<br />

E<strong>en</strong> te vaag kader werkt niet. Het is<br />

duidelijk geword<strong>en</strong> dat je e<strong>en</strong> soort<br />

gezam<strong>en</strong>lijke ‘grondwet’ nodig hebt<br />

<strong>en</strong> dat iedere<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>t wat de red<strong>en</strong> is<br />

waarom we er allemaal achterstaan.<br />

'Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft voor ons e<strong>en</strong> snelle verk<strong>en</strong>ning<br />

in e<strong>en</strong> voor ons nog onontdekt terrein betek<strong>en</strong>d. Met<br />

alle inspiratie (nieuw, vanuit verrassing <strong>en</strong> verbazing) <strong>en</strong><br />

risico’s (struikel<strong>en</strong>, <strong>op</strong><strong>en</strong> deur<strong>en</strong>, door de porseleinkast)<br />

van di<strong>en</strong>. En ook e<strong>en</strong> goede leeroef<strong>en</strong>ing: gedwong<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> om quick and dirty ontdekking<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> <strong>en</strong> die<br />

mete<strong>en</strong> uit te drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te wissel<strong>en</strong>. Omdat we veel<br />

<strong>en</strong> vaak met het landelijk gebied bezig zijn, is het ook<br />

goed om ons e<strong>en</strong>s ev<strong>en</strong> over het stedelijk metabolisme<br />

te buig<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat kon alle<strong>en</strong> in de bijwag<strong>en</strong> van AWB <strong>als</strong><br />

krachtig procesaanvoerder.'<br />

Jandirk Hoekstra & Jaap van der Salm,<br />

H+N+S Landschapsarchitect<strong>en</strong>

GOVERNANCE<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

154 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

155<br />

planningsoverhed<strong>en</strong><br />

initiator<strong>en</strong><br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

praktijk<strong>en</strong><br />

subatelier<br />

meesters<br />

Schema zoektocht positie ateliermeester 2019<br />

Werksessies IABR-2018 2018<br />

atelier<br />

meester<br />

internationaal publiek<br />

stakeholders<br />

Het "aanjag<strong>en</strong>" van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> betek<strong>en</strong>t de inbr<strong>en</strong>g van verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong><br />

aan tafel bij elkaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, structurer<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbeeld<strong>en</strong>. Foto bov<strong>en</strong>: Fred Ernst voor<br />

IABR. Foto onder: Anja De Graaff.<br />

Het experim<strong>en</strong>t zit hem onder meer in de positionering van de ateliermeester:<br />

binn<strong>en</strong>, buit<strong>en</strong> of tuss<strong>en</strong> de praktijk<strong>en</strong>. Schema voor subsidieaanvraag Ministerie van<br />

Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties, Architecture Workroom Brussels, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

156 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

157<br />

HET DELTA ATELIER ALS CONTINUE LEEROMGEVING<br />

NOTA draft 22 november ’17<br />

1. OPZET LEEROMGEVING<br />

De curator<strong>en</strong> van IABR–2018+2020 roep<strong>en</strong> innovatieve ontwerppraktijk<strong>en</strong> in de hele wereld <strong>op</strong><br />

om van begin 2018 tot de zomer van 2020 deel te nem<strong>en</strong> aan The Missing Link: e<strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong><br />

dur<strong>en</strong>d programma van <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling, intervisie <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek, met<br />

pres<strong>en</strong>taties <strong>en</strong> debatt<strong>en</strong> <strong>op</strong> de biënnales van 2018 <strong>en</strong> 2020. Dit experim<strong>en</strong>tele programma is<br />

bedoeld om (ontwerp)bureaus uit diverse domein<strong>en</strong> <strong>en</strong> werelddel<strong>en</strong>, met verschill<strong>en</strong>de<br />

achtergrond<strong>en</strong>, bij elkaar te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om inzicht<strong>en</strong>, doorbrak<strong>en</strong> <strong>en</strong> innovatieve method<strong>en</strong> met<br />

elkaar te del<strong>en</strong>. Om vervolg<strong>en</strong>s sam<strong>en</strong> te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, én waar mogelijk ook te test<strong>en</strong>, hoe e<strong>en</strong><br />

doelgerichte ontwerppraktijk kan help<strong>en</strong> om de transitiesprong te mak<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> meer weerbare<br />

toekomst, naar e<strong>en</strong> alternatieve leefomgeving in balans met de draagkracht van de planeet.<br />

Met het Curator Statem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de Onderzoeksag<strong>en</strong>da <strong>als</strong> kader <strong>en</strong> uitgangspunt wordt het<br />

programma georganiseerd in drie stapp<strong>en</strong>. De aanlo<strong>op</strong> naar <strong>en</strong> het begin van de biënnale in<br />

2018 grijp<strong>en</strong> we aan om e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke werkag<strong>en</strong>da <strong>op</strong> te stell<strong>en</strong>. De biënnale in 2018 toont<br />

het work-in-progress aan de transitie-<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>ut dit publiek mom<strong>en</strong>t om de draagkracht<br />

van het narratief te ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> te communicer<strong>en</strong>. Tuss<strong>en</strong> 2018 <strong>en</strong> 2020 zett<strong>en</strong> we volledig in<br />

<strong>op</strong> het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> test<strong>en</strong> van methodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimtelijke transformaties, met <strong>als</strong> doel de<br />

bewijslast te vergar<strong>en</strong> die wij tijd<strong>en</strong>s de biënnale van 2020 <strong>op</strong> de tafel van maatschappij <strong>en</strong><br />

politiek will<strong>en</strong> legg<strong>en</strong>.<br />

1.1 LEERTRAJECT: inspiratie <strong>en</strong> intervisie<br />

In eerste plaats treedt de leeromgeving <strong>op</strong> <strong>als</strong> matchmaker, door het stimuler<strong>en</strong> van interactie,<br />

het aan elkaar k<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> van de juiste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> traject<strong>en</strong> <strong>en</strong> het uitbouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> netwerk tot<br />

e<strong>en</strong> community of practices rond verschill<strong>en</strong>de thema’s. Er wordt <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de locaties <strong>en</strong><br />

schaalniveaus tegelijk gewerkt aan dezelfde transities. Door te k<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> wat al lo<strong>op</strong>t, kan<br />

versnelling plaatsvind<strong>en</strong>. De biënnale kan deze aanwezige <strong>en</strong>ergie onderbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

interdisciplinaire vrije d<strong>en</strong>k- <strong>en</strong> debatruimte, waar de klemtoon ligt <strong>op</strong> de <strong>op</strong>bouw van capaciteit,<br />

de bundeling van <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>, <strong>en</strong> de uitwisseling van inzicht<strong>en</strong>. De Leeromgeving <strong>als</strong> structurele<br />

werking zet in <strong>op</strong> het betrekk<strong>en</strong>, duurzaam connecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> bundel<strong>en</strong> van zowel lokale<br />

innovatieve praktijk<strong>en</strong> <strong>als</strong> beleid tot e<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong>. De culturele manifestatie <strong>als</strong><br />

toonmom<strong>en</strong>t stimuleert dit proces. De sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> levert<br />

internationale inzicht<strong>en</strong> over de gedeelde <strong>op</strong>gaves in de Lage Land<strong>en</strong>, zowel voor overhed<strong>en</strong> <strong>als</strong><br />

voor lokale partners.<br />

> Voor de geselecteerde deelnemers uit de Call for Practices is dit het basistraject: ze nem<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> minste deel aan de drie werkconfer<strong>en</strong>ties in Rotterdam <strong>en</strong> vull<strong>en</strong> hun traject naar<br />

believ<strong>en</strong> aan met de werkconfer<strong>en</strong>ties in Brussel, tuss<strong>en</strong>tijdse lezing<strong>en</strong>, debatt<strong>en</strong> of<br />

masterclasses.<br />

> Via de <strong>op</strong>e<strong>en</strong>volging van accumulatieve werksessies, confer<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> debatt<strong>en</strong> groeit in de<br />

leeromgeving capaciteit aan <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> expertise. Om daarvan het leereffect te activer<strong>en</strong><br />

wordt in tuss<strong>en</strong>tijd telk<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> <strong>op</strong>gemaakt: de sessies word<strong>en</strong> voorbereid<br />

(desk research), onderbouwd (i.s.m experts) <strong>en</strong> de inhoud gebundeld (in woord of beeld).<br />

> Van daaruit wordt telk<strong>en</strong>s de volg<strong>en</strong>de noodzakelijke stap vooruit geformuleerd: nieuwe leer<strong>en</strong><br />

test- <strong>en</strong> multiplicatietraject<strong>en</strong> geïnitieerd.<br />

1.2 TESTRUIMTE: l<strong>op</strong><strong>en</strong>de project<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe project<strong>en</strong> initiër<strong>en</strong><br />

De instanties die geprikkeld zijn om e<strong>en</strong> stap verder te zett<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> uitg<strong>en</strong>odigd zich te<br />

<strong>en</strong>gager<strong>en</strong> tot het werkelijk test<strong>en</strong> van de ruimtelijke transformaties, met de Leeromgeving <strong>als</strong><br />

partner. Dat kan in gebiedsgerichte ateliers, die al <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de plekk<strong>en</strong> l<strong>op</strong><strong>en</strong> of gepland<br />

staan, waar de focus ligt <strong>op</strong> de onderlinge verband<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de thema’s in e<strong>en</strong><br />

specifieke context <strong>en</strong> landschap. Daarnaast kan e<strong>en</strong> testtraject ook <strong>op</strong>gezet word<strong>en</strong> rond<br />

wederker<strong>en</strong>de uitdaging<strong>en</strong>, <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de plekk<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of Nederland tegelijk,<br />

waar gezocht wordt naar repliceerbare antwoord<strong>en</strong>. Systematisch word<strong>en</strong> strategieën ontwikkeld<br />

volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> bepaalde hypothese, <strong>op</strong> e<strong>en</strong> specifiek schaalniveau <strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> specifieke<br />

morfologische conditie. Het traject van lokale partners <strong>en</strong> de discussie <strong>op</strong> overkoepel<strong>en</strong>d niveau<br />

word<strong>en</strong> gevoed <strong>en</strong> inhoudelijk <strong>op</strong>geschaald door expertadvies <strong>en</strong> internationale<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling. Zo ontstaat ruimte voor maatwerk <strong>en</strong> word<strong>en</strong> tegelijkertijd wederker<strong>en</strong>de<br />

<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>d.<br />

1.3 MULTIPLICATIE-EFFECT: begeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbred<strong>en</strong><br />

T<strong>en</strong> slotte wordt in de leeromgeving hard gewerkt aan het terugk<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> van ambities <strong>en</strong><br />

inzicht<strong>en</strong> naar bruikbare instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> vernieuw<strong>en</strong>de procesarchitectuur voor project- <strong>en</strong><br />

gebiedsontwikkeling <strong>en</strong> voor beleid. Door het monitor<strong>en</strong> van <strong>op</strong>gedane <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>, inhoud <strong>en</strong><br />

methodes word<strong>en</strong> vaak voorkom<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> gek<strong>op</strong>peld aan de juiste antwoord<strong>en</strong>. De<br />

Leeromgeving vormt e<strong>en</strong> klankbord voor de (vernieuw<strong>en</strong>de) toepassing van instrum<strong>en</strong>tarium <strong>op</strong><br />

terrein, zowel in <strong>op</strong>maak <strong>als</strong> mogelijke nieuwe instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. In die zin beoogt de Leeromgeving<br />

<strong>en</strong>erzijds het werkelijk vertal<strong>en</strong> van ondervinding<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> relevante huidige vraagstelling,<br />

gek<strong>op</strong>peld aan bijhor<strong>en</strong>d instrum<strong>en</strong>tarium; anderzijds gaat het om het stimuler<strong>en</strong> van<br />

vervolgtraject<strong>en</strong> <strong>en</strong> het begeleid<strong>en</strong> van nieuwe innovatieve praktijk<strong>en</strong> die de vraagstelling<br />

beantwoord<strong>en</strong>. De leeromgeving fungeert <strong>als</strong> actieve partner in het id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>, verbind<strong>en</strong>,<br />

initiër<strong>en</strong>, begeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong> van repliceerbare <strong>en</strong> financieel haalbare project<strong>en</strong> om reële<br />

ruimtelijke transformaties proactief te voed<strong>en</strong> <strong>en</strong> te versnell<strong>en</strong>.<br />

Pleidooi Bi<strong>en</strong>nale <strong>als</strong> continue leeromgeving 2017<br />

Bij de <strong>op</strong>start van de IABR-2018 schreef Architecture Workroom Brussels e<strong>en</strong> nota <strong>als</strong><br />

pleidooi voor het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> continue leeromgeving, waarin de IABR-2018+2020<br />

b<strong>en</strong>oemd wordt <strong>als</strong> <strong>op</strong>stap richting deze werkvorm. Draft nota, 22 november 2017.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

158 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

159<br />

OPLEGDOCUMENT<br />

BIJ DOSSIER 28.02.2019<br />

OPLEGDOCUMENT<br />

BIJ DOSSIER 28.02.2019<br />

HET DELTA ATELIER ALS BUNDELEND PLATFORM VOOR INNOVATIEVE PRAKTIJKEN:<br />

DOORSTART VAN TEST-RUN IN 2018 NAAR EIGENSTANDIGE P2P-OMGEVING IN 2019–2020<br />

DE EURODELTA ALS RUIMTELIJK WERKVELD<br />

De Eurodelta Metr<strong>op</strong>ool, e<strong>en</strong> uniek ruimtelijk systeem in de delta van Rijn, Maas <strong>en</strong> Schelde, is e<strong>en</strong><br />

dicht verstedelijkt gebied dat dankzij e<strong>en</strong> reeks unieke kapital<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol speelt in de<br />

wereldeconomie. De Eurodelta is één sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de <strong>en</strong> dicht bebouwde rivier<strong>en</strong>delta, met het<br />

grootste hav<strong>en</strong>-complex ter wereld, <strong>en</strong> met dezelfde uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> ambities <strong>op</strong> vlak van urbanisatie,<br />

mobiliteit, klimaatverandering of circulaire (maak)economie. In de <strong>Delta</strong> van de Lage Land<strong>en</strong> bestaat<br />

zowel aan Nederlandse <strong>als</strong> aan Vlaams-Brusselse zijde e<strong>en</strong> sterke, dynamische <strong>en</strong> internationaal<br />

gereputeerde ontwerpcultuur binn<strong>en</strong> architectuur, sted<strong>en</strong>bouw <strong>en</strong> landschapsontwerp. De voorbije<br />

dec<strong>en</strong>nia <strong>en</strong> eeuw<strong>en</strong> heeft de sterke ontwikkeling van de bouw- <strong>en</strong> ing<strong>en</strong>ieurskunde het mee mogelijk<br />

gemaakt om van deze rivier<strong>en</strong>delta e<strong>en</strong> veilig, leefbaar <strong>en</strong> welvar<strong>en</strong>d ‘stadslandschap’ te mak<strong>en</strong>. Uit<br />

het aanpakk<strong>en</strong> van de eig<strong>en</strong> nod<strong>en</strong> ontstond vervolg<strong>en</strong>s voor zowel Vlaander<strong>en</strong> <strong>als</strong> Nederland e<strong>en</strong><br />

belangrijk exportproduct: kijk maar naar de internationaal erk<strong>en</strong>de bagger- <strong>en</strong> waterveiligheidswerk<strong>en</strong>!<br />

DE OPTELSOM VAN INITIATIEFKRACHT<br />

Op dezelfde manier staat onze regio nu voor <strong>en</strong>orme uitdaging<strong>en</strong>, die zich in het unieke systeem van<br />

de Eurodelta <strong>op</strong> e<strong>en</strong> unieke manier manifester<strong>en</strong>. Ze gev<strong>en</strong> aanleiding tot belangrijke verandering<strong>en</strong><br />

of transities die niet zull<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong> zonder reusachtige aanpassing<strong>en</strong> van onze sted<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

landschapp<strong>en</strong>, <strong>en</strong> niet zonder de burgers, experts <strong>en</strong> beleidsmakers die erin lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> erover<br />

besliss<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>orme d<strong>en</strong>k- <strong>en</strong> initiatiefkracht die bestaat in het veld van ontwerpers, coöperaties,<br />

ondernemers, stedelijke bestur<strong>en</strong> <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappers zijn de sleutels om deze transities te realiser<strong>en</strong>.<br />

Want het antwoord zal niet <strong>als</strong> e<strong>en</strong> recept aangekondigd <strong>en</strong> uitgerold word<strong>en</strong>, maar zal gepaard gaan<br />

met innovatieve lokale <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> <strong>en</strong> strategieën <strong>en</strong> e<strong>en</strong> systeemverandering <strong>op</strong> het niveau van<br />

praktijk, beleid <strong>en</strong> beheer. In onze democratische maatschappij kan ge<strong>en</strong> overheid dat alle<strong>en</strong><br />

bereik<strong>en</strong>. Maar overhed<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de unieke capaciteit om e<strong>en</strong> kader uit te zett<strong>en</strong> waarbinn<strong>en</strong> de<br />

lokale <strong>en</strong>ergie gemobiliseerd <strong>en</strong> gevoed wordt, zodat e<strong>en</strong> virale transformatie <strong>op</strong> gang komt. Het is de<br />

som van vele kleinere verandering<strong>en</strong> in onze dagelijkse leefomgeving<strong>en</strong> die zull<strong>en</strong> <strong>op</strong>tell<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />

diepgaande systeemverandering. Als de nod<strong>en</strong>, kracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> van vele actor<strong>en</strong> gebundeld<br />

word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gedeelde ag<strong>en</strong>da, kunn<strong>en</strong> de ambitieuze doelstelling<strong>en</strong> veel sneller vertaald word<strong>en</strong><br />

naar inspirer<strong>en</strong>de programma’s die resulter<strong>en</strong> in concrete verandering<strong>en</strong> <strong>op</strong> de grond. De bestaande<br />

inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van vele innovatieve praktijk<strong>en</strong> – die nu nog vaak verspreid, geïsoleerd van<br />

elkaar <strong>en</strong> losgek<strong>op</strong>peld van beleids-, financierings- <strong>en</strong> beheersinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong> – word<strong>en</strong> zo<br />

in staat gesteld om te verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> <strong>en</strong> effectief e<strong>en</strong> stap dichter te zett<strong>en</strong> bij de grote<br />

doelstelling<strong>en</strong>.<br />

EEN BUNDELEND PLATFORM<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zet daarom structureel in <strong>op</strong> de <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke<br />

praktijkontwikkeling in <strong>en</strong> over de transformatie van de <strong>Delta</strong> in het licht van de grote uitdaging<strong>en</strong> of<br />

de grote <strong>op</strong>gav<strong>en</strong>, <strong>op</strong> het raakvlak van architectuur, stads- <strong>en</strong> wijkontwikkeling <strong>en</strong> ruimtelijke <strong>en</strong><br />

omgevingsplanning, beleidsontwikkeling, <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> -ontwikkeling, klimaatverandering,<br />

<strong>en</strong>ergietransitie, watermanagem<strong>en</strong>t, voedselproductie, creatieve bedrijvigheid <strong>en</strong> industrie, impactinvester<strong>en</strong><br />

of sociaal ondernem<strong>en</strong>. 1) Met <strong>als</strong> doel om de aanwezige <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> expertise te<br />

versterk<strong>en</strong> <strong>en</strong> connecter<strong>en</strong>, bundelt het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> innovatieve praktijk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vrije gespreksruimte<br />

buit<strong>en</strong> de reguliere kaders (doorhe<strong>en</strong> debatt<strong>en</strong>, worksh<strong>op</strong>s, confer<strong>en</strong>ties, e<strong>en</strong> online omgeving) om de<br />

horizontale <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling tuss<strong>en</strong> overhed<strong>en</strong>, ontwerpers, praktijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> experts te faciliter<strong>en</strong><br />

waardoor zij systematisch rechtstreeks van <strong>en</strong> met elkaar kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>. 2) Het sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

bundel<strong>en</strong> van hun w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, capaciteit, experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> geeft vervolg<strong>en</strong>s aanleiding tot de<br />

vormgeving van e<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>t evoluer<strong>en</strong>de collectieve ag<strong>en</strong>da van l<strong>op</strong><strong>en</strong>de <strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de<br />

project<strong>en</strong> <strong>en</strong> programma’s, <strong>als</strong> onderlegger waar<strong>op</strong> de praktijk<strong>en</strong> zich tot elkaar verhoud<strong>en</strong>. 3) Zo<br />

kom<strong>en</strong> gedeelde zoektocht<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe vraagstukk<strong>en</strong> aan het licht die sam<strong>en</strong> met experts<br />

ontrafeld <strong>en</strong> <strong>op</strong>gepakt word<strong>en</strong>: de “harde not<strong>en</strong>” word<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk gekraakt. 4) T<strong>en</strong> slotte word<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het inspirer<strong>en</strong>d klimaat van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> nieuwe k<strong>op</strong>peling<strong>en</strong>, nieuwe strategieën,<br />

instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>en</strong> partnerschapp<strong>en</strong> ontwikkeld die niet blijv<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>, maar die sam<strong>en</strong> met de nodige<br />

stakeholders in eig<strong>en</strong>standige project<strong>en</strong> vertaald word<strong>en</strong> naar concrete realisaties. Zo ontwikkelt het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> effectief handelingsperspectief voor de ambitieuze klimaat-, duurzaamheids- <strong>en</strong><br />

solidariteitsdoel<strong>en</strong>.<br />

Architecture Workroom Brussels 05.04.2019<br />

jdeclerck@architectureworkroom.eu 1<br />

HET BUSINESS MODEL VAN DE PEER-TO-PEEROMGEVING<br />

Nationale overhed<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> gebruik van deze ‘maatschappelijk werkplaats’ om hun eig<strong>en</strong> beleid <strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werkingsproject<strong>en</strong> te voed<strong>en</strong> <strong>en</strong> mee te ontwikkel<strong>en</strong>, dichter bij de experim<strong>en</strong>teerruimte <strong>en</strong><br />

uitvoer<strong>en</strong>de praktijk. Innovatieve praktijk<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> de ruimte net buit<strong>en</strong> de formele kaders om <strong>op</strong> basis<br />

van inhoudelijke <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong> kans om sam<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> te versnell<strong>en</strong> dwars door alle<br />

expertises <strong>en</strong> beleidsniveaus he<strong>en</strong>. Ontwerpers herd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> in tijd<strong>en</strong> van maatschappelijke<br />

verandering<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> rol <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> de vrije omgeving om die verschill<strong>en</strong>de posities uit te<br />

test<strong>en</strong>. Experts <strong>en</strong> onderzoekers k<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> <strong>op</strong> die manier concrete cases <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> aan<br />

ontwikkelde strategieën <strong>en</strong> concept<strong>en</strong>. Zo blijkt e<strong>en</strong> diverse groep gebruikers aangesprok<strong>en</strong> door<br />

e<strong>en</strong> peer-to-peer gespreks- <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte. Ondanks hun verschill<strong>en</strong>de financiële logica’s<br />

drag<strong>en</strong> zij ieder <strong>op</strong> hun manier bij aan het functioner<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>:<br />

1. Het Nederlandse Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties (BZK) <strong>en</strong><br />

het Vlaamse Departem<strong>en</strong>t Omgeving invester<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk in de Vlaams-Nederlandse<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling <strong>en</strong> –ontwikkeling (grootteorde €60.000–150.000/<strong>jaar</strong>). Architecture<br />

Workroom Brussels draagt <strong>als</strong> non-profit d<strong>en</strong>k-<strong>en</strong>-doetank structureel eig<strong>en</strong><br />

werkingsmiddel<strong>en</strong> bij om partnerschapp<strong>en</strong> uit te bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> het netwerk te verbred<strong>en</strong><br />

(grootteorde €25.000/<strong>jaar</strong>). Die basiswerking garandeert de doorstart van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

in 2019 <strong>en</strong> de verdere ontwikkeling ervan in 2020.<br />

2. Voor het <strong>op</strong>loss<strong>en</strong> van collectieve moeilijke vrag<strong>en</strong>, waar zowel (lokale of nationale)<br />

overhed<strong>en</strong>, experts, praktijk<strong>en</strong> <strong>als</strong> ontwerpers mee worstel<strong>en</strong>, wordt gezocht naar e<strong>en</strong><br />

cofinanciering voor het betrekk<strong>en</strong> van experts of het aanbested<strong>en</strong> van korte<br />

deel<strong>op</strong>dracht<strong>en</strong> (grootteorde €1.000–5.000/<strong>op</strong>dracht).<br />

3. In project<strong>en</strong> waar int<strong>en</strong>siever beroep wordt gedaan <strong>op</strong> de expertise die in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

zit, ligg<strong>en</strong> het structureel trekkerschap <strong>en</strong> de financiering bij vrag<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> zelf<br />

(grootteorde €30–100.000, waarvan telk<strong>en</strong>s minst<strong>en</strong>s 20% geïnvesteerd wordt in de<br />

bijdrage van <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>-praktijk<strong>en</strong>).<br />

In aanvulling <strong>op</strong> bov<strong>en</strong>staande model wordt <strong>op</strong> basis van de inhoudelijke output van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

bepaald of de Internationale Architectuur Bi<strong>en</strong>nale Rotterdam <strong>en</strong> You Are Here Brussel net <strong>als</strong> in<br />

2018 ook in (<strong>en</strong> vanaf) 2020 gastheer kunn<strong>en</strong> zijn voor het internationale programma van confer<strong>en</strong>ties<br />

<strong>en</strong> debatt<strong>en</strong>, <strong>en</strong> of de cultuurproductie / t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de inhoudelijke voortgang in het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> met elkaar in verband kunn<strong>en</strong> gesteld word<strong>en</strong>.<br />

Architecture Workroom Brussels 05.04.2019<br />

jdeclerck@architectureworkroom.eu 2<br />

Oplegdocum<strong>en</strong>t dossier doorstart 2019<br />

Deze <strong>op</strong>legnota bij e<strong>en</strong> dossier voor de doorstart van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> na 2018<br />

omschrijft het pot<strong>en</strong>tieel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> mogelijk financieringsmodel achter het uitwisselingsplatform.<br />

Architecture Workroom Brussels, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

160 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

161<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> 2020<br />

Subsidieaanvraag<br />

Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties<br />

14.10.2019<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Missie 20 21<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Missie 20 21<br />

Subsidiedossiers 2019-2020 2019<br />

Subsidiedossiers 2019-2020 2019<br />

Stimuleringsfonds Creatieve Industrie<br />

Architecture Workroom Brussels<br />

Ver<strong>en</strong>iging <strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Architecture Workroom Brussels <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

In de zoektocht naar e<strong>en</strong> meer structurele werking van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zijn er sinds<br />

2019 meerdere subsidieaanvrag<strong>en</strong> ingedi<strong>en</strong>d. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> kon uiteindelijk de<br />

afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> twee <strong>jaar</strong> bestaan dankzij steun van het Departem<strong>en</strong>t Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong><br />

(VL) <strong>en</strong> het Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties (NL).<br />

In e<strong>en</strong> ambitieus voorstel werd<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de spor<strong>en</strong> uitgezet waar<strong>op</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> aan de slag kon, waar in meer of mindere mate – binn<strong>en</strong> de kaders van de<br />

mogelijkhed<strong>en</strong> – effectief <strong>op</strong> is ingezet. Architecture Workroom Brussels, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

162 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

163<br />

Governance <strong>en</strong> leid<strong>en</strong>de principes 2019<br />

Ler<strong>en</strong> over peer-to-peer-omgeving<strong>en</strong> 2019<br />

In gesprek met P2P-expert Michel Bauw<strong>en</strong>s over de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> peer-t<strong>op</strong>eer-omgeving<br />

<strong>en</strong> hoe deze toepasbaar zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn <strong>op</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>.<br />

Foto: Lies De Meyer.<br />

De leid<strong>en</strong>de principes van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met de praktijk<strong>en</strong> in vraag<br />

gesteld <strong>en</strong> aangescherpt; zo<strong>als</strong> de sam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> kwaliteit van de groep deelnem<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> peers, de toegang tot ontwikkelde <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> auteurschap, e<strong>en</strong><br />

horizontale besluitvorming <strong>en</strong> progressie. Slides ter voorbereiding van het gesprek<br />

met Michel Bauw<strong>en</strong>s, 15 mei 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

164 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

165<br />

Businessmodel <strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>d kader 2019<br />

Wat is het juiste businessmodel <strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>de kader om <strong>als</strong> <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> gezam<strong>en</strong>lijk<br />

met betrokk<strong>en</strong> praktijk<strong>en</strong> de ag<strong>en</strong>da te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> het programma vorm te gev<strong>en</strong>?<br />

Slides ter voorbereiding van het gesprek met Michel Bauw<strong>en</strong>s, 15 mei 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

167<br />

Experim<strong>en</strong>t 6<br />

Verk<strong>en</strong>ning rond<br />

e<strong>en</strong> thema

XX<br />

XX<br />

XX<br />

XX<br />

XX XX XX XX XX<br />

XX<br />

ATLAS<br />

Rond e<strong>en</strong> aantal spor<strong>en</strong>, zo<strong>als</strong><br />

Voedsel <strong>en</strong> Bodem, Stedelijk<br />

Beheer <strong>en</strong> Circulaire Hav<strong>en</strong>s, is<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> verder gegaan<br />

dan <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>bundeling <strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling.<br />

Er is e<strong>en</strong> diepgaandere<br />

verk<strong>en</strong>ning <strong>op</strong>gezet. Wat houdt<br />

dat experim<strong>en</strong>t in? Op welke<br />

manier is dit anders dan bijvoorbeeld<br />

het klassieke ‘ontwerp<strong>en</strong>d<br />

onderzoek’? Wat is de rol die de<br />

praktijk<strong>en</strong> hierin spel<strong>en</strong>?<br />

HM Zelf vind<strong>en</strong> we niets uit in zo’n<br />

traject. Wat we eerst <strong>en</strong> vooral do<strong>en</strong>, is<br />

blootlegg<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning verzamel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> structurer<strong>en</strong> we bestaande<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> innovaties, we grijp<strong>en</strong> de<br />

aanwezige expertise of het vakmanschap<br />

vast, <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> er woord<strong>en</strong> of<br />

beeld<strong>en</strong> aan. Voor praktijk<strong>en</strong> die zelf<br />

diep in hun experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> of in hun<br />

vakgebied zitt<strong>en</strong>, is dat vaak moeilijk<br />

<strong>en</strong> zelfs ontastbaar. Wat wij kunn<strong>en</strong><br />

bijdrag<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> taal gev<strong>en</strong> aan hun<br />

kracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> complem<strong>en</strong>tariteit<strong>en</strong>.<br />

Vervolg<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> de compet<strong>en</strong>ties<br />

<strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> van diverse praktijk<strong>en</strong><br />

zich t<strong>en</strong> <strong>op</strong>zichte van elkaar positioner<strong>en</strong>,<br />

<strong>als</strong> puzzelstukk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

verbind<strong>en</strong>d verhaal. We ontled<strong>en</strong> stap<br />

voor stap de common ground, de<br />

gedeelde vraag van de verschill<strong>en</strong>de<br />

actor<strong>en</strong>. Dat do<strong>en</strong> we vanuit moderatie<br />

<strong>en</strong> aan de hand van verbeelding. We<br />

kruis<strong>en</strong> terreinervaring met strategische<br />

doel<strong>en</strong>, we schets<strong>en</strong> hypotheses<br />

aan de werktafel, we provocer<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> mogelijke sc<strong>en</strong>ario’s voor<br />

vervolgstapp<strong>en</strong>. Door de inzicht<strong>en</strong> bij<br />

elkaar <strong>op</strong> te tell<strong>en</strong> <strong>en</strong> te structurer<strong>en</strong>,<br />

krijg<strong>en</strong> we het pot<strong>en</strong>tieel <strong>en</strong> de drempels<br />

in beeld, <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we stapsgewijs<br />

timmer<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> actieplan voor<br />

de realisatie van e<strong>en</strong> transitieproject,<br />

zo<strong>als</strong> bijvoorbeeld de circulaire<br />

stadshav<strong>en</strong>s of de adaptatie van<br />

onze publieke ruimte.<br />

JD Specifiek aan het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

is dat het om e<strong>en</strong> netwerkverk<strong>en</strong>ning<br />

gaat <strong>en</strong> niet om e<strong>en</strong> gebiedsgerichte<br />

verk<strong>en</strong>ning. Bij Stedelijk Beheer bracht<strong>en</strong><br />

we vijf verschill<strong>en</strong>de geme<strong>en</strong>tes bij<br />

elkaar. Bij Circulaire Hav<strong>en</strong>s begeleidd<strong>en</strong><br />

we elf verschill<strong>en</strong>de hav<strong>en</strong>s, <strong>als</strong>ook<br />

diverse bestuursniveaus <strong>en</strong> midd<strong>en</strong>veldorganisaties.<br />

Het doel van de<br />

verk<strong>en</strong>ning is dus niet de ontwikkeling<br />

van e<strong>en</strong> nieuw masterplan voor e<strong>en</strong> of<br />

andere plek, maar e<strong>en</strong> nieuwe aanpak<br />

vanuit het geloof in verm<strong>en</strong>igvuldiging<br />

<strong>en</strong> versnelling. Dat is ess<strong>en</strong>tieel.<br />

HM De verk<strong>en</strong>ning mag niet vrijblijv<strong>en</strong>d<br />

zijn. E<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is ge<strong>en</strong> alternatief sc<strong>en</strong>ario<br />

dat parallel aan de reguliere praktijk<br />

onderzocht wordt. Het gaat echt<br />

over praktijkontwikkeling.<br />

JD In de verk<strong>en</strong>ning van Stedelijk<br />

Beheer verwoordde Jandirk Hoekstra<br />

van H+N+S het zo: we zijn e<strong>en</strong> geheel<br />

nieuw soort van praktijk aan het<br />

definiër<strong>en</strong>, <strong>op</strong> het raakvlak van ontwerp,<br />

beheer <strong>en</strong> transitie. Normaal<br />

werk<strong>en</strong> ontwerpers <strong>en</strong> beheerders<br />

naast elkaar. Maar nu ontwerp<strong>en</strong> we<br />

met de tools van het beheer aan de<br />

transitie van de stad <strong>en</strong> prober<strong>en</strong> we<br />

daar, met de hulp van excel-tabell<strong>en</strong>,<br />

over te red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> <strong>en</strong> te plann<strong>en</strong>. Het<br />

leidt tot e<strong>en</strong> praktijk die je nodig hebt<br />

om de transities te kunn<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong>.<br />

Het is e<strong>en</strong> soort vormgevings<strong>op</strong>eratie<br />

van nieuwe compet<strong>en</strong>ties. Dat is e<strong>en</strong><br />

ess<strong>en</strong>tiële vaststelling, die zowel cruciaal<br />

is voor iedere<strong>en</strong> die werkt aan het<br />

concretiser<strong>en</strong> van de vele transities,

<strong>als</strong> voor de betek<strong>en</strong>is <strong>en</strong> rol van de verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Het<br />

gaat niet louter over het verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van<br />

de beste actieplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> strategieën,<br />

het gaat tegelijk over het verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ontwikkel<strong>en</strong> van de nieuwe praktijkcompet<strong>en</strong>ties<br />

die we nodig hebb<strong>en</strong> om<br />

de actieplann<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong>.<br />

HM Dat ontdekt<strong>en</strong> we doordat de<br />

verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> de ruimte bod<strong>en</strong> om<br />

telk<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> transversaal team uit de<br />

praktijkkamer sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong>. Voor<br />

Stedelijk Beheer war<strong>en</strong> dat Endeavour,<br />

H+N+S <strong>en</strong> Jelte Boeij<strong>en</strong>ga. Voor<br />

Circulaire Hav<strong>en</strong>s war<strong>en</strong> 1010au <strong>en</strong><br />

de OVAM mee aanjager. Voedsel <strong>en</strong><br />

Bodem hebb<strong>en</strong> we vanaf het begin<br />

met H+N+S getrokk<strong>en</strong>. Zo kan je ook<br />

al do<strong>en</strong>de van elkaar ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> tools<br />

uitwissel<strong>en</strong>. Dat gaat gemakkelijker<br />

dan wanneer je er alle<strong>en</strong> over praat.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> kan je zi<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong><br />

poel van expert<strong>en</strong> die elkaars cases<br />

vooruithelp<strong>en</strong> of die gezam<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>dracht formuler<strong>en</strong> of <strong>op</strong>pakk<strong>en</strong>.<br />

Dat zou je nog veel verder kunn<strong>en</strong><br />

doord<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Op de confer<strong>en</strong>tie in het<br />

na<strong>jaar</strong> van 2018 hebb<strong>en</strong> we ons de<br />

volg<strong>en</strong>de vraag gesteld: kunn<strong>en</strong> we<br />

<strong>als</strong> e<strong>en</strong> innovatiekamer functioner<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> tegelijk ook e<strong>en</strong> businessmodel<br />

ontwikkel<strong>en</strong> voor het aanbied<strong>en</strong> van<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> expertise rond de nieuwe<br />

transitiepraktijk<strong>en</strong>? Nu we terugblikk<strong>en</strong><br />

blijkt dat die suggestie wellicht te<br />

vroeg kwam, maar in de volg<strong>en</strong>de fase<br />

moet<strong>en</strong> we ze <strong>op</strong>nieuw <strong>op</strong>pakk<strong>en</strong>.<br />

Het doel van zo’n verk<strong>en</strong>ning is in<br />

belangrijke mate om bestaande<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> te oogst<strong>en</strong> <strong>en</strong> te structurer<strong>en</strong>.<br />

Retrospectief concluder<strong>en</strong><br />

jullie dat hiervoor geëxperim<strong>en</strong>teerd<br />

is met e<strong>en</strong> soort ‘atlas van<br />

praktijk<strong>en</strong>’. Hoe gaat dit in zijn<br />

werk? Waarom was het belangrijk<br />

om dit <strong>als</strong> instrum<strong>en</strong>t te test<strong>en</strong>?<br />

HM Het idee bestaat erin dat je<br />

sam<strong>en</strong>werkt aan e<strong>en</strong> ‘grafische atlas’<br />

of ‘logboek’ van complem<strong>en</strong>taire<br />

praktijk<strong>en</strong>. Dit gebeurt door het zoek<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van innovatieve<br />

project<strong>en</strong> of initiatiev<strong>en</strong> die <strong>als</strong><br />

bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> veranderingshypothese.<br />

Deze praktijk<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> geijkt vanuit e<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong>d<br />

onderzoek. We hang<strong>en</strong> e<strong>en</strong> reeks<br />

fiches van experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> e<strong>en</strong> grid aan de muur. Ze vorm<strong>en</strong><br />

letterlijk de achtergrond tijd<strong>en</strong>s de<br />

werksessies van e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning. Op<br />

die manier kan je de resultat<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

werkwijz<strong>en</strong> <strong>op</strong> e<strong>en</strong>zelfde manier analyser<strong>en</strong>,<br />

om ze vervolg<strong>en</strong>s te kunn<strong>en</strong><br />

positioner<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> strategie voor<br />

het transitieproject.<br />

JD Om de stap naar e<strong>en</strong> strategie<br />

te zett<strong>en</strong>, is er concreet <strong>en</strong> diepgaand<br />

inzicht nodig in hoe bepaalde praktijk<strong>en</strong><br />

erin geslaagd zijn doorbrak<strong>en</strong><br />

te realiser<strong>en</strong>. De focus ligt namelijk<br />

<strong>op</strong> hoe we de transities kunn<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />

land<strong>en</strong>, hoe we ze kunn<strong>en</strong> versnell<strong>en</strong>.<br />

Daarvoor hebb<strong>en</strong> we <strong>op</strong>erationele transitie<strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

nodig, <strong>en</strong> om die in kaart te<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> de verk<strong>en</strong>ningsteams<br />

verschill<strong>en</strong>de techniek<strong>en</strong> getest. Van<br />

interviews met sleutelfigur<strong>en</strong> uit die<br />

praktijk<strong>en</strong>, terreinbezoek<strong>en</strong>, desk research<br />

om feit<strong>en</strong> <strong>en</strong> cijfers te analyser<strong>en</strong>,<br />

studie van project- <strong>en</strong> procesplann<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>zovoort. We hebb<strong>en</strong> die <strong>op</strong>erationele<br />

<strong>en</strong> strategische informatie vervolg<strong>en</strong>s<br />

gestructureerd in de praktijkatlas,<br />

waarin we ook letterlijk e<strong>en</strong> kaart of<br />

schema van de verzamelde transitiecompet<strong>en</strong>ties<br />

<strong>en</strong> -strategieën tek<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

HM Als je die atlas van praktijk<strong>en</strong> niet<br />

maakt, bestaat het risico dat je heel<br />

hard blijft zwev<strong>en</strong> in de abstractie of de<br />

goede int<strong>en</strong>ties van de transities, dat<br />

je blijft sprek<strong>en</strong> over ‘wat zou moet<strong>en</strong>’.<br />

Door te sprek<strong>en</strong> vanuit de voorbeeldpraktijk<strong>en</strong>,<br />

leer je van concrete<br />

terrein<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> br<strong>en</strong>g je de transities<br />

naar de grond. Ze word<strong>en</strong> tastbaar <strong>en</strong><br />

inzichtelijk, <strong>en</strong> je detecteert de handvat<strong>en</strong>.<br />

Daarmee kan je e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de stap<br />

zett<strong>en</strong> in de verk<strong>en</strong>ning. <br />

JD Het is belangrijk om die volg<strong>en</strong>de<br />

stap te expliciter<strong>en</strong>. Als je de<br />

voorbeeldpraktijk<strong>en</strong> gewoon naast<br />

elkaar laat staan <strong>en</strong> mathematisch<br />

vergelijkt zonder de volg<strong>en</strong>de stap te<br />

zett<strong>en</strong> – namelijk ze <strong>als</strong> e<strong>en</strong> narratief<br />

aan elkaar te schakel<strong>en</strong> – dan is er nog<br />

steeds niets gebeurd. Het <strong>op</strong>tell<strong>en</strong> van<br />

inzicht<strong>en</strong> is ess<strong>en</strong>tieel voor dit experim<strong>en</strong>t.<br />

De goede voorbeeld<strong>en</strong> reik<strong>en</strong><br />

de bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> aan om e<strong>en</strong> verhaal<br />

te componer<strong>en</strong> van veel initiatiev<strong>en</strong><br />

tegelijk. The next big thing will be a<br />

lot of small things. Dat wordt hier heel<br />

letterlijk getoond: heel veel project<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> e<strong>en</strong> rij, of heel veel plekk<strong>en</strong> <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

kaart, die elk e<strong>en</strong> stukje van de puzzel<br />

test<strong>en</strong>. Stel dat je al die voorbeeld<strong>en</strong><br />

met elkaar verbindt, dan krijg je e<strong>en</strong><br />

sneeuwbaleffect of e<strong>en</strong> kettingreactie.<br />

Sam<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ze <strong>op</strong>e<strong>en</strong>s het pot<strong>en</strong>tieel<br />

om e<strong>en</strong> grotere problematiek aan<br />

te pakk<strong>en</strong>.<br />

Was het vanaf het begin e<strong>en</strong><br />

bewuste techniek of is die gedur<strong>en</strong>de<br />

het experim<strong>en</strong>t geëvolueerd?<br />

Wat heeft deze periode<br />

jullie geleerd?<br />

JD Je zou kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat de<br />

selectie van vijftig praktijk<strong>en</strong> uit<br />

de Call for Practices in 2018 <strong>en</strong> de<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> die we daarrond<br />

hebb<strong>en</strong> gemaakt, de eerste pres<strong>en</strong>tatie<br />

was van e<strong>en</strong> atlas van praktijk<strong>en</strong>.<br />

To<strong>en</strong> wist<strong>en</strong> we nog niet dat we dit<br />

later nog verschill<strong>en</strong>de ker<strong>en</strong> <strong>op</strong>nieuw<br />

zoud<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. De kaart van de vijftig<br />

praktijk<strong>en</strong> die we to<strong>en</strong> gemaakt<br />

hebb<strong>en</strong>, is letterlijk e<strong>en</strong> atlas. Binn<strong>en</strong><br />

de thematische werktafels hebb<strong>en</strong><br />

we het minder letterlijk aangepakt.<br />

Daar positioner<strong>en</strong> we verschill<strong>en</strong>de<br />

soort<strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> horizontaal naast<br />

elkaar om facett<strong>en</strong> te belicht<strong>en</strong> waar<br />

de <strong>en</strong>e praktijk iets aan de andere kan<br />

hebb<strong>en</strong>.<br />

HM Na drie <strong>jaar</strong> experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong><br />

we e<strong>en</strong> boekwerk kunn<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />

met verschill<strong>en</strong>de thematische hoofdstukk<strong>en</strong><br />

of kaartlag<strong>en</strong> van innovatieve<br />

praktijk<strong>en</strong> die <strong>op</strong>erer<strong>en</strong> in de delta.<br />

Het zou interessant zijn om de atlas<br />

van Circulaire Hav<strong>en</strong>s e<strong>en</strong>s naast de<br />

atlas van Voedsel <strong>en</strong> Bodem te legg<strong>en</strong><br />

of zelfs sam<strong>en</strong> te voeg<strong>en</strong> <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

kaart, zodat je kan zi<strong>en</strong> of <strong>en</strong> hoe die<br />

praktijk<strong>en</strong> met elkaar interager<strong>en</strong>. Het<br />

<strong>en</strong>e vraagstuk st<strong>op</strong>t waar het andere<br />

begint: hoe transporter<strong>en</strong> we het voedsel<br />

dat we lokaal producer<strong>en</strong> via de<br />

binn<strong>en</strong>water<strong>en</strong> van onze delta? Maar<br />

ook <strong>op</strong> het niveau van methodologie<br />

kunn<strong>en</strong> beide spor<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> boei<strong>en</strong>de<br />

kruisbestuiving leid<strong>en</strong>: kan je ruimte<br />

voor kleine, fragiele, circulaire initiatiev<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> dezelfde manier organiser<strong>en</strong><br />

zo<strong>als</strong> dat getest wordt voor toegang<br />

tot lokale landbouwgrond? Daar zou je<br />

e<strong>en</strong> mooi <strong>en</strong> erg relevant ‘<strong>jaar</strong>boek’ van<br />

kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> variant <strong>op</strong> het klassieke<br />

praktijkboek dat elke sector apart<br />

wel k<strong>en</strong>t. Er zijn de <strong>jaar</strong>boek<strong>en</strong> archi-

tectuur, de tijdschrift<strong>en</strong> over planning,<br />

de <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>platforms over stadsbeheer<br />

<strong>en</strong> de internationale netwerk<strong>en</strong> van<br />

zeehav<strong>en</strong>s of die van de stadshav<strong>en</strong>s.<br />

Parallel daaraan is echter iets helemaal<br />

anders nodig. Zo<strong>als</strong> eerder gezegd is er<br />

e<strong>en</strong> transversale, interdisciplinaire transitiepraktijk<br />

in de maak, <strong>en</strong> net die zou<br />

in e<strong>en</strong> <strong>jaar</strong>boek gebundeld <strong>en</strong> <strong>op</strong>getild<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In zo’n <strong>jaar</strong>lijkse of<br />

misschi<strong>en</strong> twee<strong>jaar</strong>lijkse uitgave br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

we de kiem<strong>en</strong> <strong>en</strong> de pioniers onder<br />

de praktijk<strong>en</strong> in kaart, zij die zak<strong>en</strong> aan<br />

het uitprober<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> soms slag<strong>en</strong>,<br />

maar ook soms fal<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> reservoir aan<br />

wat er <strong>op</strong> het terrein aan initiatiev<strong>en</strong><br />

getest wordt, in al zijn kracht én fragiliteit,<br />

<strong>als</strong> bewijslast van <strong>en</strong> inspiratie voor<br />

de verdere transitie van onze delta. Dat<br />

zou e<strong>en</strong> fantastisch project zijn om <strong>op</strong><br />

pot<strong>en</strong> te zett<strong>en</strong>, waar het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

zich uitstek<strong>en</strong>d toe le<strong>en</strong>t!<br />

'<strong>Atelier</strong>-gewijze werkwijz<strong>en</strong> zijn in de ontwerpwereld<br />

heel normaal. In de beheerwereld wordt nog nauwelijks<br />

met ateliervorm<strong>en</strong> of andere vernieuw<strong>en</strong>de werkwijz<strong>en</strong><br />

gewerkt. Veel project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nog singulier <strong>en</strong><br />

dus lineair aangepakt. Echter, de gelijktijdigheid van<br />

transitie- <strong>en</strong> vervangings<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> in wijk<strong>en</strong> vraagt om<br />

vernieuw<strong>en</strong>de integrale aanpakk<strong>en</strong>, waarbij nieuwe<br />

sam<strong>en</strong>werkings- <strong>en</strong> participatievorm<strong>en</strong> ontwikkeld<br />

moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer<br />

is hiervan e<strong>en</strong> goed voorbeeld <strong>op</strong> de schaal van<br />

Nederland. Ik b<strong>en</strong> ervan overtuigd dat ook binn<strong>en</strong><br />

sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> wijk<strong>en</strong> er gezocht gaat word<strong>en</strong> naar nieuwe<br />

sam<strong>en</strong>werkingsvorm<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> ontwerpers, beheerders,<br />

bewoners <strong>en</strong> stakeholders om de transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> te<br />

realiser<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> mooi voorbeeld hiervan is Reijeroord<br />

in Rotterdam.'<br />

Wiebe Oosterhoff,<br />

Geme<strong>en</strong>te Rotterdam

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

174 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

175<br />

Werkwijze <strong>op</strong>stell<strong>en</strong> atlas van praktijk<strong>en</strong> 2020<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> stelt <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling c<strong>en</strong>traal, maar duikt ook dieper in bepaalde<br />

inhoudelijke vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkelt of structureert nieuwe <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>. Dat gebeurt in eerste<br />

plaats door het bestaande veld in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Voorbeeld van e<strong>en</strong> matrix<br />

met e<strong>en</strong> overzicht van praktijk<strong>en</strong> rond het thema Voedsel <strong>en</strong> Bodem in functie van<br />

van e<strong>en</strong> "atlas van praktijk<strong>en</strong>". Werkboek Voedsel <strong>en</strong> Bodem, H+N+S <strong>en</strong> Architecture<br />

Workroom Brussels, 2020, p.26-27.

Amstelscheg<br />

DIEST<br />

WESTOUTER<br />

Krimp<strong>en</strong>erwaard<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

176 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

177<br />

01 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Voedsel & Bodem Naar e<strong>en</strong> common ground<br />

8<br />

03 Docum<strong>en</strong>tatie Common Ground Praktijk<strong>en</strong><br />

BOEREN VAN AMSTEL<br />

In de Amstelscheg, de achtertuin van Amsterdam, heeft e<strong>en</strong> groep boer<strong>en</strong> zich ver<strong>en</strong>igd om <strong>op</strong><br />

e<strong>en</strong> natuurinclusieve manier melkveehouderij te blijv<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> in de polder. Door de melk te vermarkt<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> streekproduct kan e<strong>en</strong> hogere prijs word<strong>en</strong> gevraagd. Weidevogels staan hoog <strong>op</strong> de<br />

ag<strong>en</strong>da <strong>en</strong> er is e<strong>en</strong> strikt maairegime.<br />

BODEM EN BEDRIJF<br />

•<br />

LANDSCHAP ALS REGISSEUR EN<br />

PROJECTIEVLAK<br />

•<br />

Coöperatie <strong>op</strong>gericht in 2015. Partners:<br />

Agrarische Natuurver<strong>en</strong>iging De Amstel <strong>en</strong><br />

de Vogelbescherming<br />

GEBIEDSINITIATIEVEN EN COLLECTIEVE<br />

ARRANGEMENTEN<br />

• Gezamelijk e<strong>en</strong> zelfde marketing<br />

aanhoud<strong>en</strong> om sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beter prijs te<br />

kunn<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>.<br />

BOER ZKT CONSUMENT<br />

• Poging om te kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> boer<strong>en</strong> in de<br />

achtertuin van Amsterdam (kortere ket<strong>en</strong>)<br />

<strong>en</strong> de recreatieve <strong>en</strong> ecologische waarde<br />

te verbeter<strong>en</strong> voor fauna <strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t.<br />

36<br />

37<br />

BIOBOERDERIJ BOLHUIS<br />

Privé project <strong>op</strong>gericht in 2001.<br />

Bioboerderij Bolhuis houdt koei<strong>en</strong>, schap<strong>en</strong> <strong>en</strong> kipp<strong>en</strong>. Het belang van de verbinding tuss<strong>en</strong> natuur<br />

<strong>en</strong> landbouw om zo biodiversiteit <strong>en</strong> ecosystem<strong>en</strong> te bescherm<strong>en</strong> staat c<strong>en</strong>traal. Daarom graz<strong>en</strong> de<br />

dier<strong>en</strong> <strong>op</strong> natuurweides die zo beheerd <strong>en</strong> beschermd blijv<strong>en</strong>. De productie wordt zonder tuss<strong>en</strong>schakels<br />

verkocht aan de consum<strong>en</strong>t <strong>op</strong> de boerderij. Daarnaast is er ook ruimte voor recreatie <strong>op</strong><br />

de boerderij met ezel- <strong>en</strong> paard<strong>en</strong>tochtjes, vakanties.<br />

BODEM EN BEDRIJF<br />

GEBIEDSINITIATIEVEN EN COLLECTIEVE<br />

ARRANGEMENTEN<br />

• gaat voorbij aan problematiek toegang<br />

landbouwgrond door natuurgebied te<br />

• sam<strong>en</strong>werking met Natuurpunt: beheer<br />

beher<strong>en</strong><br />

natuurgebied<br />

• sam<strong>en</strong> met lokale gro<strong>en</strong>teboer<strong>en</strong> <strong>op</strong> zoek<br />

LANDSCHAP ALS REGISSEUR EN<br />

naar manier<strong>en</strong> om kringlo<strong>op</strong> te sluit<strong>en</strong><br />

PROJECTIEVLAK<br />

• sam<strong>en</strong>werking met andere boer<strong>en</strong>:<br />

verko<strong>op</strong> produt<strong>en</strong> <strong>op</strong> de boerderij<br />

• symbiose natuur <strong>en</strong> landbouw: koei<strong>en</strong><br />

graz<strong>en</strong> <strong>op</strong> 80 ha natuurgebied<strong>en</strong> van<br />

BOER ZKT CONSUMENT<br />

Natuurpunt <strong>en</strong> ANB<br />

• korte ket<strong>en</strong>: verko<strong>op</strong> <strong>op</strong> de boerderij<br />

X.A Praktijk<strong>en</strong> Fiches 38<br />

39<br />

BROEKELZENHOEK<br />

THE CRANBERRY COMPANY<br />

Privé project <strong>op</strong>gericht in 1987.<br />

Privé project <strong>op</strong>gericht in 2015 door Bui-<br />

TeGewoon adviseur<br />

Broekelz<strong>en</strong>hoek is e<strong>en</strong> veebedrijf <strong>op</strong> 50 ha grond <strong>en</strong> 30 ha natuurgebied. Het doel is om terug te<br />

Op 18 hectare is e<strong>en</strong> biologisch boer<strong>en</strong>bedrijf gestart wat doormiddel van e<strong>en</strong> grondwaterspiegel<br />

ker<strong>en</strong> naar het originele dubbel doel type (vlees + melk). Daarnaast word<strong>en</strong> er ook wat schap<strong>en</strong><br />

verhoging cranberry’s kan tel<strong>en</strong> <strong>op</strong> het natte ve<strong>en</strong>. Door het ve<strong>en</strong> te vernatt<strong>en</strong> oxideert het ve<strong>en</strong> niet<br />

<strong>en</strong> vark<strong>en</strong>s gehoud<strong>en</strong>. Om de droogte te bestrijd<strong>en</strong> legde de boer berm<strong>en</strong> <strong>en</strong> greppels aan <strong>op</strong> de<br />

verder <strong>en</strong> groeit het zelfs langzaam terug. Ze do<strong>en</strong> gelijktijdig aan voedsel verbouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> natuurontwikkeling.<br />

E<strong>en</strong> vorm die ze zelf ‘Farming with Nature’ hebb<strong>en</strong> gedo<strong>op</strong>t.<br />

heuvelflank met daarrond bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> kruid<strong>en</strong>- <strong>en</strong> gro<strong>en</strong>teteelt, die voor e<strong>en</strong> extra inkom<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong>.<br />

Op die manier wordt het water makkelijker <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de grond <strong>en</strong> groei<strong>en</strong> de bom<strong>en</strong> beter. Het<br />

water dat door de boomwortels naar bov<strong>en</strong> gepompt wordt zorgt voor water voor de plant<strong>en</strong> waardoor<br />

extra bereg<strong>en</strong>ing niet nodig is.<br />

BODEM EN BEDRIJF<br />

GEBIEDSINITIATIEVEN EN COLLECTIEVE<br />

BODEM EN BEDRIJF<br />

GEBIEDSINITIATIEVEN EN COLLECTIEVE<br />

ARRANGEMENTEN<br />

ARRANGEMENTEN<br />

• boslandbouw<br />

• Ve<strong>en</strong> oxideert niet verder <strong>en</strong> groeit<br />

• waterbeheer<br />

• onderhoud hag<strong>en</strong>: sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong><br />

langzaam terug.<br />

• Locatie voor onderzoek naar bodemdaling<br />

Boer<strong>en</strong>landschap <strong>en</strong> Regionaal Landschap<br />

• (Verdere) bodemdaling wordt voorkom<strong>en</strong>.<br />

voor verschill<strong>en</strong>de universiteit<strong>en</strong>.<br />

LANDSCHAP ALS REGISSEUR EN<br />

West-Vlaamse Heuvels<br />

PROJECTIEVLAK<br />

• voorzitter Boer<strong>en</strong>landschap: aanleg hag<strong>en</strong>,<br />

LANDSCHAP ALS REGISSEUR EN<br />

BOER ZKT CONSUMENT<br />

onderhoud, compost, machine verhuur<br />

PROJECTIEVLAK<br />

• boslandbouw<br />

(relatie natuur-landbouw)<br />

• Het bedrijf wil import uit de V.S.<br />

• het doel is de kringlo<strong>op</strong> te sluit<strong>en</strong>: rest<strong>en</strong> • sam<strong>en</strong> met onderzoekers <strong>en</strong> Ag<strong>en</strong>tschap<br />

• De bodem bepaalt wat er wordt verbouwd voorkom<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> alternatief te bied<strong>en</strong><br />

ferm<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> voor veevoer<br />

Natuur <strong>en</strong> Bos 4 ha aangelegd met bom<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> maaiveld.<br />

van eig<strong>en</strong> bodem.<br />

• graz<strong>en</strong> <strong>op</strong> natuurgebied Natuurpunt, ANB, <strong>en</strong> greppels<br />

• Natuur <strong>en</strong> landbouw gaan sam<strong>en</strong>. Voor<br />

Provinciaal Domein De Pallingbeek<br />

• graz<strong>en</strong> <strong>op</strong> natuurgebied Natuurpunt, ANB,<br />

beide is ruimte.<br />

Provinciaal Domein De Pallingbeek<br />

• sam<strong>en</strong>werking met Ann Vanste<strong>en</strong>kiste<br />

voor productie thee<br />

BOER ZKT CONSUMENT<br />

•<br />

Werkwijze <strong>op</strong>stell<strong>en</strong> atlas van praktijk<strong>en</strong> 2020<br />

Als inhoudelijke basis voor het traject verzamel<strong>en</strong> we<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>op</strong> twee niveaus (uitgewerkt in de bijlages van<br />

deze bundel):<br />

1. We bundel<strong>en</strong> toonaangev<strong>en</strong>de Nederlandse <strong>en</strong><br />

Vlaamse publicaties over het onderwerp: manifesto’s,<br />

of memoranda van koepel- <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisties<br />

in het veld <strong>en</strong> de lessons learned of<br />

beleidsaanbeveling<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de pilootproject<strong>en</strong>.<br />

2. We docum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> het groei<strong>en</strong>d aantal baanbrek<strong>en</strong>de<br />

initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong>, zowel vanuit landbouwpraktijk<strong>en</strong>,<br />

natuurorganisaties <strong>en</strong> beleid die zorg<br />

voor bodem <strong>en</strong> landschap <strong>als</strong> uitgangspunt nem<strong>en</strong>.<br />

Ze ad<strong>op</strong>ter<strong>en</strong> het broodnodig systemisch perspectief<br />

om de uitdaging<strong>en</strong> van onze <strong>Delta</strong>, zo<strong>als</strong> droogte,<br />

erosie, biodiversiteitsontwikkeling, bodemreconstructie,<br />

stikstofkringl<strong>op</strong><strong>en</strong> of koolstof<strong>op</strong>slag in<br />

onderlinge sam<strong>en</strong>hang aan te pakk<strong>en</strong>.<br />

Deze inzicht<strong>en</strong> integreerd<strong>en</strong> we in e<strong>en</strong> reeks stelling<strong>en</strong><br />

of hoe-vrag<strong>en</strong>: over welke zak<strong>en</strong> zijn we het e<strong>en</strong>s,<br />

<strong>en</strong> waar moet<strong>en</strong> we collectief inzicht <strong>op</strong>bouw<strong>en</strong> om de<br />

transitie naar e<strong>en</strong> duurzame landbouw mogelijk te mak<strong>en</strong>?<br />

Ze vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> 1ste structuur voor gesprek.<br />

In deel 2 wordt e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting gemaakt van de discussie<br />

die het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Voedsel <strong>en</strong> Bodem had <strong>op</strong> 14<br />

oktober o.b.v quotes tijd<strong>en</strong>s het gesprek <strong>en</strong> e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d<br />

‘Missing Link’-schema. Het was de eerste keer<br />

dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> sam<strong>en</strong> kwam sinds de verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>de<br />

sessie in 2018. De actor<strong>en</strong> die to<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>,<br />

werd<strong>en</strong> <strong>op</strong>nieuw uitg<strong>en</strong>odigd, aangevuld met auteurs<br />

van de memoranda hiernaast afgebeeld.<br />

Deze discussie vormt de basis voor verder werk.<br />

Stelling 1: Duurzame bodemvruchtbaarheid is cruciaal<br />

voor e<strong>en</strong> toekomstbest<strong>en</strong>dige voedselvoorzi<strong>en</strong>ing…<br />

maar hoe werk<strong>en</strong> we (collectief) aan lokale bodemgezondheid?<br />

Stelling 2: In e<strong>en</strong> tijd van verander<strong>en</strong>d klimaat zijn<br />

landbouwers zowel belangrijke waterhoeders <strong>als</strong><br />

watergebruikers… maar hoe kan er collectief gewerkt<br />

word<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> robuust watersysteem met brede<br />

waarde?<br />

Stelling 3: E<strong>en</strong> landbouwbedrijf kan baat hebb<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong><br />

geslot<strong>en</strong> nutriënt<strong>en</strong>kringlo<strong>op</strong>… maar hoe zorg<strong>en</strong> we<br />

voor e<strong>en</strong> werkelijke <strong>en</strong> volhoudbare symbiose tuss<strong>en</strong><br />

natuur, grondstoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> voedselproductie?<br />

Stelling 4: De boer draagt heel veel risico’s teg<strong>en</strong> in de<br />

regel kleine marges, <strong>en</strong> de landbouwtransitie vraagt<br />

forse investering<strong>en</strong>… maar hoe mak<strong>en</strong> we omschakeling<br />

mogelijk <strong>en</strong> verdel<strong>en</strong> we lust<strong>en</strong> <strong>en</strong> last<strong>en</strong> <strong>op</strong> e<strong>en</strong> sociaal<br />

inclusieve manier?<br />

Stelling 5: De landbouwer is e<strong>en</strong> belangrijke actor in<br />

het landschap… maar hoe vergoed<strong>en</strong> we (ecosysteem)<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die het bedrijfsbelang overstijg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> welke<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zijn dat precies?<br />

Stelling 6: Verminder<strong>en</strong> van foodmiles is nodig om de<br />

uitstoot terug te dring<strong>en</strong>… maar hoe organiser<strong>en</strong> we de<br />

ket<strong>en</strong> zo veel mogelijk regionaal (binn<strong>en</strong> de EU), hoe kan<br />

dit gereguleerd, gefinancierd <strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>?<br />

Stelling 7: Diversificatie <strong>en</strong> multifunctionaliteit (andere<br />

dan agrarische inkomst<strong>en</strong>bronn<strong>en</strong>) br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> de boer<br />

autonomie <strong>en</strong> veerkracht… maar hoe kunn<strong>en</strong> we de<br />

lokale voedselproducer<strong>en</strong>de functie bescherm<strong>en</strong>/<br />

valider<strong>en</strong>?<br />

Stelling 8: Het gebrek aan toegang tot grond hindert<br />

innovatie <strong>en</strong> voortzetting van de landbouw… maar hoe<br />

creër<strong>en</strong> we de b<strong>en</strong>odigde ruimte voor zowel bestaande<br />

<strong>als</strong> nieuwe bedrijv<strong>en</strong>?<br />

Acht stelling<strong>en</strong> rond thema Voedsel <strong>en</strong> Bodem 2020<br />

In het kader van de "b<strong>en</strong>chmarking" word<strong>en</strong> fiches gemaakt die de verschill<strong>en</strong>de<br />

eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van de bestaande praktijk<strong>en</strong> in beeld br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Ze lat<strong>en</strong> toe om bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

van reeds bestaande expertise met elkaar te vergelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij elkaar <strong>op</strong> te<br />

tell<strong>en</strong>. Werkboek Voedsel <strong>en</strong> Bodem, H+N+S <strong>en</strong> Architecture Workroom Brussels,<br />

2020, p.28-39.<br />

Ter voorbereiding van e<strong>en</strong> uitwisselingsmom<strong>en</strong>t rond het thema Voedsel <strong>en</strong> Bodem<br />

werd<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> uit verschill<strong>en</strong>de bestaande manifesto's, memoranda<br />

<strong>en</strong> beleidsaanbeveling<strong>en</strong> (‘no regrets’) gek<strong>op</strong>peld aan concreet actieperspectief<br />

(‘hoe do<strong>en</strong> we het dan?’) in acht stelling<strong>en</strong> over de landbouw in de delta. Werkboek<br />

Voedsel <strong>en</strong> Bodem, H+N+S <strong>en</strong> Architecture Workroom Brussels, 2020, p.8.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

178 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

179<br />

Planning rond Circular (City) Ports 2019<br />

Werk<strong>en</strong> <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de schaalniveaus 2019<br />

In het programma 'Circulaire Hav<strong>en</strong>s in de delta' werd <strong>op</strong> vier schal<strong>en</strong> het thema van<br />

circulariteit <strong>en</strong> hav<strong>en</strong>s verk<strong>en</strong>d in de periode van 2018 tot 2021. Schematische weergave<br />

programma <strong>en</strong> schal<strong>en</strong>, Architecture Workroom Brussels.<br />

Via e<strong>en</strong> proces van b<strong>en</strong>chmarking, interviews <strong>en</strong> worksh<strong>op</strong>s werd <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>op</strong>gebouwd<br />

over de verschill<strong>en</strong>de circulaire initiatiev<strong>en</strong> in elf stadshav<strong>en</strong>s. Dit materiaal werd<br />

gebundeld in e<strong>en</strong> werkboek <strong>en</strong> geleerde less<strong>en</strong> versch<strong>en</strong><strong>en</strong> in e<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>tijds synthesedocum<strong>en</strong>t.<br />

Circular (City) Ports – Workbook 1 – Circular initiatives in the delta,<br />

1010au <strong>en</strong> Architecture Workroom Brussels voor Vlaander<strong>en</strong> Circulair/OVAM, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

180 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

181<br />

Bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> rond Circular (City) Ports 2018-2019<br />

Fiches met de <strong>op</strong>zet van de werksessies 2019<br />

Tijd<strong>en</strong>s het verk<strong>en</strong>ningstraject van het project Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong><br />

werksessies georganiseerd om met de verschill<strong>en</strong>de gemobiliseerde actor<strong>en</strong> de<br />

belangrijkste onderwerp<strong>en</strong> van circulaire activering verder te besprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> te onderzoek<strong>en</strong>.<br />

Circular (City) Ports – Workbook 1 – Circular initiatives in the delta, 1010au <strong>en</strong><br />

Architecture Workroom Brussels voor Vlaander<strong>en</strong> Circulair/OVAM, 2019.<br />

De verk<strong>en</strong>ning rond Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s werd gevoed door e<strong>en</strong> <strong>op</strong>e<strong>en</strong>volging<br />

van debatt<strong>en</strong>, werksessies, lezing<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

182 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

183<br />

Atlas van circulaire praktijk<strong>en</strong> 2019<br />

Werkwijze verk<strong>en</strong>ning rond Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s 2019<br />

Het verk<strong>en</strong>ningstraject van Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s startte vanuit deskt<strong>op</strong> research<br />

<strong>en</strong> interviews. Er werd<strong>en</strong> fiches <strong>op</strong>gesteld van de verzamelde informatie <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> "atlas van circulaire praktijk<strong>en</strong>" <strong>op</strong>gebouwd. Dit leidde tot de definitie van transversale,<br />

onderling sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de uitdaging<strong>en</strong> waar hav<strong>en</strong>s in deze transitie voor<br />

staan, gesynthetiseerd in ‘Zev<strong>en</strong> kernpunt<strong>en</strong> voor circulariteit’. Circular (City) Ports<br />

– Workbook 1 – Circular initiatives in the delta, 1010au <strong>en</strong> Architecture Workroom<br />

Brussels voor Vlaander<strong>en</strong> Circulair/OVAM, 2019.<br />

De fiches werd<strong>en</strong> aan de muur <strong>op</strong>gehang<strong>en</strong> <strong>en</strong> vormd<strong>en</strong> letterlijk de setting voor<br />

worksh<strong>op</strong>s, waar ze werd<strong>en</strong> gestructureerd <strong>en</strong> aangescherpt. Het mak<strong>en</strong> van<br />

e<strong>en</strong> "atlas van circulaire praktijk<strong>en</strong>" is e<strong>en</strong> collectief werk. Circular (City) Ports<br />

– Workbook 1 – Circular initiatives in the delta, 1010au <strong>en</strong> Architecture Workroom<br />

Brussels voor Vlaander<strong>en</strong> Circulair/OVAM, 2019.

Location Scale Tag<br />

Industrial Port<br />

Company<br />

iTanks, PNO Consultancy<br />

Port Authority<br />

Amsterdam<br />

Research &<br />

Design<br />

Orgware<br />

start-ups<br />

flow of goods flow of knowledge or influ<strong>en</strong>ce industrial symbiosis other<br />

Location Scale Tag<br />

City Harbour<br />

Industrial<br />

Harbour<br />

base for interaction scheme<br />

Brussels port<br />

authority<br />

Transhipm<strong>en</strong>t<br />

Sorting &<br />

collecting<br />

MATERIAL<br />

VILLAGE<br />

Antwerp<strong>en</strong> port<br />

authority<br />

flow of goods flow of knowledge or influ<strong>en</strong>ce industrial symbiosis other<br />

Location Scale Tag<br />

smart logistics<br />

network-sharing<br />

platform<br />

flow of goods flow of knowledge or influ<strong>en</strong>ce industrial symbiosis other<br />

<strong>Delta</strong> Region<br />

Port Region<br />

industrial port<br />

city harbour<br />

City Port<br />

hinterland<br />

Entity<br />

delta<br />

city<br />

delta<br />

hinterland<br />

industrial port<br />

city port<br />

city<br />

What is the<br />

timeframe?<br />

Port Authority of<br />

Amsterdam <strong>op</strong><strong>en</strong>s<br />

Prodock<br />

Within the contours of the Port, start-ups and <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurs can test<br />

and devel<strong>op</strong> their products.<br />

What is the<br />

timeframe?<br />

Prix de la fondation Holcim<br />

remis au bureau bruxellois Tetra<br />

pour la conception du projet<br />

2014<br />

Int<strong>en</strong>tions and spatial contitions of the project for a good urban and<br />

port integration. (Tetraarchitect<strong>en</strong> Office)<br />

What is the<br />

timeframe?<br />

Project strategy<br />

Clusters 2.0 project<br />

kick-off meeting<br />

First Project Board<br />

Meeting in Bologna<br />

May 2017 February 2018<br />

Sources<br />

www.prodock.nl<br />

www.parool.nl/amsterdam/in-hav<strong>en</strong>loods-prodock-mog<strong>en</strong>-start-ups-herrie-mak<strong>en</strong>~a4316214/<br />

a few companies have scaled-up to<br />

new industrial facilities.<br />

ex: Peel Pioneers, Chaincraft<br />

2016 2018<br />

Début<br />

du chantier<br />

2016<br />

Prodock offers 4000m2 industrial worksh<strong>op</strong>, office and outdoor space<br />

where, in a ‘plug & play’ way, can be r<strong>en</strong>ted.<br />

Sources<br />

www.port.brussels/fr/cont<strong>en</strong>t/village-de-la-construction<br />

www.canal.brussels/fr/cont<strong>en</strong>t/inauguration-du-village-de-la-construction<br />

www.tetraarchitect<strong>en</strong>.com/nl/home/detail/vergotedok<br />

Prix de la Bi<strong>en</strong>nale<br />

Construction Acier de<br />

l’organisation Infosteel<br />

Inauguration<br />

par le Port de<br />

Bruxelles<br />

2018 2018<br />

7,000m² covered storage warehouses and 1,500m² self-service exhibition<br />

space at the rear<br />

Sources<br />

www.clusters20.eu<br />

www.duisport.de/unternehm<strong>en</strong>/unsere-verantwortung/forschung-foerderprojekte/?lang=<strong>en</strong><br />

Clusters 2.0: Fourth International<br />

Confer<strong>en</strong>ce on Railway Technology<br />

Cluster basic funtional relations<br />

Starting of<br />

Massification Project<br />

September 2018 October 2018<br />

City Port<br />

POM<br />

City Port<br />

Tag<br />

Orgware<br />

ENA, Economical Network Albert Canal<br />

POM, Provincial Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t Company<br />

Province of Antwerp<br />

flow of goods flow of knowledge or influ<strong>en</strong>ce industrial symbiosis other<br />

Location Scale Tag<br />

<strong>Delta</strong> Region<br />

Drechtsted<strong>en</strong><br />

R&D Innovation<br />

Job creation,<br />

skilled workers<br />

Drechtsted<strong>en</strong>innovation<br />

innovation<br />

skilled<br />

workforce<br />

skilled<br />

workforce<br />

DUURZAAMHEIDSFABRIEK<br />

DUURZAAMHEIDSFABRIEK<br />

...<br />

Tech companies<br />

Tech companies<br />

tech &<br />

machines<br />

tech &<br />

machines<br />

practical<br />

education<br />

practical<br />

education<br />

Regional schools<br />

Da Vinci, ..<br />

Regional schools<br />

Da Vinci, ..<br />

<strong>Delta</strong> Region<br />

Port Region<br />

City Port<br />

Entity<br />

<strong>Delta</strong> Region<br />

<strong>Delta</strong> Region<br />

Port Region<br />

Port Region<br />

City Port<br />

City Port<br />

Entity<br />

flow of goods flow of knowledge or influ<strong>en</strong>ce industrial symbiosis other Entity<br />

flow of goods flow of knowledge or influ<strong>en</strong>ce industrial symbiosis other<br />

Location Scale Tag<br />

City<br />

Port Region<br />

Platform<br />

Industrial<br />

Symbiosis<br />

CUD, the port, regional<br />

and local institutions,<br />

ADEME, EU<br />

port and city<br />

companies<br />

ECOPAL<br />

flow of goods flow of knowledge or influ<strong>en</strong>ce industrial symbiosis other<br />

●<br />

●<br />

●<br />

delta<br />

hinterland<br />

industrial port<br />

city port<br />

city<br />

What is the<br />

timeframe?<br />

Masterplan<br />

Kaderplan (Framework Plan):<br />

broadly supported vision<br />

and action programme about<br />

economy and area-ori<strong>en</strong>ted<br />

The area is strategically located on the Albert Canal, close to the harbour<br />

and is surrounded by resid<strong>en</strong>tial fabric.<br />

What is the<br />

timeframe?<br />

Sources<br />

1.Participatiemaatschappij Vlaander<strong>en</strong><br />

2. De Vlaamse Waterweg nv<br />

Concept study:<br />

‘Verduurzaming’,<br />

focusing on sustainability<br />

questions, <strong>als</strong>o<br />

through projects<br />

Appointm<strong>en</strong>t of<br />

Area Manager by<br />

Province of Antwerp<br />

2010 2014 2016 2018<br />

The corner building is located on a campus, isolated from the city (port).<br />

What is the<br />

timeframe?<br />

Preliminary study<br />

Industrial Ecology<br />

Inv<strong>en</strong>tory of Inbound and outbound flows of the company<br />

Construction, with mapping of material<br />

passport of the buildings compon<strong>en</strong>ts<br />

2010-2013<br />

View on a part of the business park, containing industry, the canal and<br />

housing.<br />

Sources<br />

1. Jans<strong>en</strong>, G.,Zichtbaar Sam<strong>en</strong> Maritiem: sociaaleconomische analyse<br />

van de Drechtsted<strong>en</strong>, 1 december 2015.<br />

The building includes working ateliers, class rooms and meeting rooms.<br />

Sources<br />

www.ec<strong>op</strong>al.org<br />

www.communaute-urbaine-dunkerque.fr<br />

Creation of<br />

ECOPAL<br />

Inv<strong>en</strong>tory of Industrial<br />

Material Flows<br />

1999 2001 2007<br />

Grouping, regional pre-treatm<strong>en</strong>t and national recovery of materi<strong>als</strong><br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

184 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

185<br />

1 Prodock Amsterdam<br />

6<br />

1 Prodock Amsterdam<br />

7<br />

1 Area Manager Kanaalkant Antwerp<strong>en</strong><br />

18<br />

1 Area Manager Kanaalkant Antwerp<strong>en</strong><br />

19<br />

Network & Support<br />

PRODOCK<br />

What’s happ<strong>en</strong>ing? How does it happ<strong>en</strong>?<br />

Prodock is the innovation hub of the Amsterdam<br />

port where <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurs, both growing and established,<br />

can devel<strong>op</strong> and roll out their products and<br />

processes. Prodock offers 4000m 2 industrial worksh<strong>op</strong>,<br />

office and outdoor space that are r<strong>en</strong>ted in<br />

a ‘plug & play’ way. An example of such a company<br />

is a spin-off from the municipal company Waternet<br />

that wants to soft<strong>en</strong> water with lime granules. In this<br />

new treatm<strong>en</strong>process calcite can be obtained as<br />

Industrial Port<br />

of Amsterdam<br />

2 Material Village Brussels<br />

company using water<br />

and road<br />

What’s happ<strong>en</strong>ing? How does it happ<strong>en</strong>?<br />

The Material Village includes 3 warehouses built<br />

along the canal in the Vergote basin, curr<strong>en</strong>tly occupied<br />

by the company MPro, which offers more than<br />

10,000m² of building materi<strong>als</strong>. The idea is to create<br />

a multifunctional and modular space combining storage<br />

space, showroom and offices: 7000 m² of sustainable<br />

warehouses!<br />

The objective is to make the Material Village the consolidation<br />

point for orders from one or more con-<br />

Ligistic cluster<br />

Collaboration and exchange of knowledge<br />

Ligistic cluster<br />

Ligistic cluster<br />

“From startups to corporates, thinkers to doers,<br />

and from knowledge to cash, Prodock puts your<br />

company in touch with the right partners to achieve<br />

your go<strong>als</strong>. ”<br />

residue, which in turn can be a secondary resource<br />

for glass, floor covering and paint.<br />

Why is this an interesting circular initiative for<br />

circular ports?<br />

The port of Amsterdam is rather isolated from the<br />

city and industrial in scale and activities. Offering<br />

space and facilities for testing attracts new kinds<br />

of <strong>en</strong>trep<strong>en</strong>eurs that can foster new synergies and<br />

symbiosis betwe<strong>en</strong> port and city.<br />

Construction site<br />

Material Sorting plant<br />

+<br />

Private household<br />

34<br />

“The Port wishes to keep construction companies<br />

within its port boundaries and not to move them outside<br />

the Brussels region.”<br />

struction sites. Loaded vehicles leave for the sites,<br />

dep<strong>en</strong>ding on the progress in real time of the work,<br />

avoiding unnecessary round trips.<br />

Why is this an interesting circular initiative for<br />

circular ports?<br />

The construction of these warehouses on the port<br />

facilitates the use of the waterway to transport construction<br />

materi<strong>als</strong> from other cities or distribute<br />

them as close as possible to the worksites in the city.<br />

3 Cluster 2.0 Duisburg Cluster 2.0 will leverage the full pot<strong>en</strong>tial of<br />

Eur<strong>op</strong>ean logistics clusters for a sustainable,<br />

effici<strong>en</strong>t and fully integrated transport system<br />

What’s happ<strong>en</strong>ing? How does it happ<strong>en</strong>?<br />

Usually Logistic cluster do add value in the region<br />

in which they are located, where a good pres<strong>en</strong>ce<br />

of differ<strong>en</strong>tiated connections are pres<strong>en</strong>t, and logistic<br />

platform together with freight volumes are in<br />

place. The CLUSTER 2.0 project is putting in connection<br />

differ<strong>en</strong>t Eur<strong>op</strong>ean logistic clusters and it<br />

is strategizing for a more effici<strong>en</strong>t and sustainable<br />

model of interrelation. The Logistic clusters involved<br />

in the projects are: Zaragoza (PLAZA), Duisburg<br />

(Duisport), Lille (Dourges), Bologna (Interporto) or<br />

London (Heathrow). This platform is <strong>en</strong>hancing and<br />

increasing the intermodal connections betwe<strong>en</strong> the<br />

ports. Furthermore, creating strategies in betwe<strong>en</strong><br />

of the clusters in order to be more effici<strong>en</strong>t, it is possible<br />

to have transportation and handling costs improvem<strong>en</strong>t,<br />

together with reduction in emissions<br />

and <strong>en</strong>ergy loss.Why is this an interesting circular<br />

initiative for circular harbours?The cluster interrelation<br />

and connection are leading to the constitution<br />

of a g<strong>en</strong>eral strategy g<strong>en</strong>erating common aims and<br />

go<strong>als</strong> to reach throughout collaboration. In this s<strong>en</strong>se<br />

the setting of common strategy is leading the cluster<br />

to a more effici<strong>en</strong>t but <strong>als</strong>o sustainable functioning in<br />

order to be part of a bigger chain of collaboration.<br />

Flows managem<strong>en</strong>t<br />

DUISPORT<br />

Common strategies<br />

Ligistic cluster<br />

66<br />

What is the relation with the port and water?<br />

The Port of Amsterdam is making great efforts to attract<br />

small <strong>en</strong>trep<strong>en</strong>eurs. These start-ups bring innovation<br />

(specifically in the bio-based economy). The<br />

port authority <strong>als</strong>o looks a step further and facilitate<br />

the start-ups to grow to the industrial scale of the<br />

port, reserving specific area’s inside the port for this<br />

future growth.<br />

What is the relation with the city?<br />

Prodock offers a community with <strong>op</strong>portunities for<br />

cross-pollination and a platform with a lot of exposure.<br />

They program and manage the place so ‘spontaneous’<br />

<strong>en</strong>counters can trigger exchange and innovations.<br />

The connectivity to the airport, reflects<br />

the international character and range of businesses<br />

they wish to attract.<br />

What are the ambitions?<br />

The devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t and commercial roll-out of new<br />

products and processes in the industrial port. This<br />

specifically in the biobased economy, as an alternative<br />

to the old, fossil-based industrial processes.<br />

So far, Prodock was a greas succes and prov<strong>en</strong><br />

the value of having a meeting place inside the port<br />

area, close to the companies, that fosters interaction<br />

and exchange. Now, the Port Authority is looking<br />

at a Prodock 2 for medium scaled <strong>en</strong>terprises<br />

- it appears that there is need far an in-betwe<strong>en</strong> facility,<br />

with adequ<strong>en</strong>t infrastructure (high pressure,<br />

heath,...), that can bridge the gap towards industrial<br />

plants and processes.<br />

Who is behind it?<br />

An initiative of the Port Authority of Amsterdam; to<br />

offer an accessible way to establish a (industrial)<br />

business. Private partners involved who are responsible<br />

for a ‘community network’ are: iTanks (a knowledge<br />

and innovation platform) and PNO consultants<br />

(subsidy and innovation advice). There are curr<strong>en</strong>tly<br />

13 companies pres<strong>en</strong>t, linked to the biobased or circular<br />

economy.<br />

2 Material Village Brussels<br />

35<br />

What is the relation with the port and water?<br />

The buildings belong to the port, but the company<br />

MPro, which has be<strong>en</strong> <strong>op</strong>erating in Brussels for 200<br />

years, holds a concession for them. As part of the<br />

concession agreem<strong>en</strong>t, MPro has secured to the<br />

transport of construction materi<strong>als</strong> by water.<br />

What is the relation with the city?<br />

Due to p<strong>op</strong>ulation growth and the g<strong>en</strong>erally poorly<br />

conserved built patrimony in Brussels, r<strong>en</strong>ovation<br />

projects in urban areas will increase in the near<br />

future, and with them, the number of small-scale<br />

transport flows. The solution passes by placing<br />

building materi<strong>als</strong> closer to the urban c<strong>en</strong>ter since it<br />

is home to many construction sites.<br />

What are the ambitions?<br />

The project’s ambition is to solve the distribution of<br />

building materi<strong>als</strong> to profession<strong>als</strong> and individu<strong>als</strong><br />

who carry out major r<strong>en</strong>ovation projects by relying<br />

on the waterways. Indirectly, it facilitates the man-<br />

aging of building sites by providing JIT solutions that<br />

help spare place and time.<br />

Who is behind it?<br />

The total cost of the project is nearly €8.5 million,<br />

including €7.9 million for the Port of Brussels and<br />

€600,000 financed by Grafton Group plc. The construction<br />

village is a flagship project of the Port of<br />

Brussels and an integral part of the Canal Plan, led<br />

by the Regional Governm<strong>en</strong>t. Its construction was<br />

strongly <strong>en</strong>couraged by the city because it clusters<br />

all of MPro’s Brussels activities on a single site,<br />

subsidiarily allowing the construction of the Picard<br />

Bridge and the creation of a new regional park on<br />

the left bank of the Béco basin, where MPro was<br />

previously located.<br />

3 Cluster 2.0 Duisburg Cluster 2.0 will leverage the full pot<strong>en</strong>tial of 67<br />

Eur<strong>op</strong>ean logistics clusters for a sustainable,<br />

effici<strong>en</strong>t and fully integrated transport system<br />

What is the relation with the port and water?<br />

The port of Duisburg is part of the network of the<br />

logistic clusters that the project in putting in connection.<br />

In this s<strong>en</strong>se, at the local level the g<strong>en</strong>eral<br />

strategy implem<strong>en</strong>ted by the project, is <strong>en</strong>hancing<br />

the intermodal transportation system, having<br />

the combination of rail and water ways put in relation<br />

and working together in the same location.<br />

Furthermore, experim<strong>en</strong>tation of innovation solution<br />

for logistic are taking place in other clusters,<br />

bringing the results at the local level for the port of<br />

Duisburg. Moreover, one of the aim of the project is<br />

to <strong>en</strong>hance the already existing network of actors<br />

pres<strong>en</strong>t at the local level, in this s<strong>en</strong>se, the strategy<br />

for Duisburg is bringing to <strong>en</strong>large and straight<strong>en</strong><br />

the network of collaborations already taking place.<br />

What is the relation with the city?<br />

What is the relation with the city?<br />

What are the ambitions?<br />

The ambitions of the project are the integration of<br />

logistic clusters in order to constitute a g<strong>en</strong>eral<br />

Eur<strong>op</strong>ean strategy and synchro modal transportation<br />

network. At the same time, constituting a strategy<br />

for low emission transport modes and str<strong>en</strong>gth<strong>en</strong><br />

freight managem<strong>en</strong>t among the differ<strong>en</strong>t logistic<br />

clusters. These ambitions can be reached thanks to<br />

the cluster co<strong>op</strong>eration along intermodal transport<br />

chains, together with the establishm<strong>en</strong>t of a dynamic<br />

platform in which could be possible to manage<br />

the cargo pooling and <strong>op</strong>timizing asset usage.<br />

Moreover, <strong>en</strong>hance the collaboration betwe<strong>en</strong> the<br />

logistic cluster through the constitutions of differ<strong>en</strong>tiated<br />

services and building up new model for<br />

governance of smart logistic clusters.<br />

Who is behind it?<br />

CLUSTER 2.0 is incorporating differ<strong>en</strong>t typologies<br />

of organizations, that play differ<strong>en</strong>t roles in the local<br />

specific context, and have expertise in the field of<br />

logistic, in order to create a complete collaboration<br />

and defining common go<strong>als</strong>. In the group of many<br />

actors behind this project many differ<strong>en</strong>t distinctive<br />

roles and specific compet<strong>en</strong>ces can be covered.<br />

Location Scale “Next step is to give room to the companies by supporting<br />

existing business dynamics, perpetuating<br />

them and making future-ori<strong>en</strong>ted activities possible.”<br />

Area manager<br />

Regional Economic Network<br />

Area site: Kanaalkant<br />

New/existing companies<br />

What’s happ<strong>en</strong>ing?How does it happ<strong>en</strong>?<br />

Why is this an interesting circular initiative for<br />

The area manager is positioned on the bottl<strong>en</strong>eck circular harbours?<br />

betwe<strong>en</strong> the vision for the area, the ´Kaderplan´ In order to become more circular, a good understanding<br />

of what is there is crucial to establish new<br />

from 2014, and the companies inside this area. His<br />

task is to be a first contact and bridge the gap betwe<strong>en</strong><br />

policy and the <strong>op</strong>erational side of the compation,<br />

and talking the same language (business-case<br />

synergies and symbiosis. Trust, sharing informanies.<br />

On the border betwe<strong>en</strong> governm<strong>en</strong>t and companies,<br />

he <strong>en</strong>courages the right organisations to fining next steps and managing projects towards<br />

check-ups) can help in detecting willing actors, de-<br />

start projects. Some of his core tasks are: relieving more symbiosis betwe<strong>en</strong> housing and production<br />

the burd<strong>en</strong> on companies via an information desk; and more water-bound activities.<br />

helping to find realisable projects to make companies<br />

more sustainable; assisting in the search for location,<br />

<strong>en</strong>ergy sub-projects, increasing waterborne<br />

freight transport, joint purchasing...<br />

3 Duurzaamheidsfabriek Dordrecht<br />

52<br />

Incubator or<br />

Facilitator<br />

Incubator or<br />

Facilitator<br />

What’s happ<strong>en</strong>ing? How does it happ<strong>en</strong>?<br />

Why is this an interesting circular initiative for<br />

The Duurzaamheidsfabriek is focused on sustainable<br />

technology, with maritime technology and <strong>en</strong>er-<br />

Circular economy requires new jobs and skills. The<br />

circular ports?<br />

gy transition in specific. Here, education is giv<strong>en</strong> to relation betwe<strong>en</strong> companies, knowledge institutes<br />

young and old. The shared machinery and testing facilities,<br />

owned by companies and/or schools, give the city ports.<br />

and ‘new jobs’ is relevant to further circularity in<br />

<strong>op</strong>portunity to test products and produce knowledge<br />

at a high level. As such, the factory is an important<br />

spill in the regional economy that brings in a lot of innovation<br />

for and with the maritime making industry.<br />

2 Ec<strong>op</strong>al Dunkirk Control of resource consumption + reuse of<br />

short-circuit products = added value for the<br />

maint<strong>en</strong>ance of activities and job creation”<br />

Material Sorting plant<br />

company<br />

What’s happ<strong>en</strong>ing? How does it happ<strong>en</strong>?<br />

The ECOPAL network (Economy and Ecology<br />

Partners in Local Action) includes 480 members,<br />

large companies, SMEs, associations or individu<strong>als</strong>.<br />

It supports and offers services to member companies<br />

to guide them towards new, more <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>tal<br />

economic models inspired by the circular economy<br />

and industrial ecology. The two principles that<br />

guide their work are mutualization (<strong>op</strong>timize the<br />

means of collection, transport, and treatm<strong>en</strong>t thanks<br />

to joint managem<strong>en</strong>t) and substitution (waste from<br />

one customer becomes the raw material for the other<br />

customer).<br />

Industry<br />

Industry<br />

company<br />

Why is this an interesting circular initiative for<br />

circular harbours?<br />

After several years of experim<strong>en</strong>tation with pooling<br />

services such as waste collection and other services<br />

like improving area signage, ECOPAL decided in 2007<br />

to carry out an Inv<strong>en</strong>tory of Industrial Material Flows<br />

(IFIM) to id<strong>en</strong>tify more broadly the pot<strong>en</strong>tial and <strong>op</strong>portunities<br />

for synergies betwe<strong>en</strong> companies. Today<br />

it saves 22 tons of CO2 and more than 210.000€ per<br />

year. It recycles about 250 tonnes of waste through a<br />

total of 79 collections per year. According to ECOPAL,<br />

their approach allows companies to:<br />

Increase knowledge of waste and material<br />

flows<br />

Apply industrial and territorial ecology<br />

Preserve the resources that are pres<strong>en</strong>t<br />

within those companies and territories<br />

76<br />

What is the relation with the port and water?<br />

The Albert Canal is an important channel, however<br />

not many companies make use of its possibilities.<br />

One of the ambitions and mission of the area manager<br />

is to increase the waterborne freight transport.<br />

Herein, there were already some possible projects<br />

tested together with a transport-expert to increase<br />

the use of the waterways.<br />

What is the relation with the city?<br />

Housing is situated close to the industry here. A conceptstudy<br />

in 2016 explored the possible exchanges<br />

betwe<strong>en</strong> these two functions, mostly focussing on<br />

heat exchange or closing of material cycles.<br />

Also, in certain area’s, they are looking for economical<br />

programming in relation to the neighbourhood;<br />

this in the form of fablabs in relation to existing technical<br />

schools or learning trajectories.<br />

What are the ambitions?<br />

Upgrading of the second largest business park in<br />

the province of Antwerp (400ha), located on the<br />

Albert Canal. In this process it became clear that<br />

economic and area-ori<strong>en</strong>ted devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t must go<br />

hand in hand. The plan area is further characterized<br />

by a large number of historically outdated industrial<br />

buildings, a strong interweaving with the urban area,<br />

problematic mobility and a large fragm<strong>en</strong>tation. An<br />

area manager was appointed in this context. By<br />

means of projects to make the business park more<br />

sustainable, stimulate <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurship and improve<br />

access to the site (e.g. transport via water,<br />

bridging the gap betwe<strong>en</strong> industry and housing).<br />

Who is behind it?<br />

The province works together with the provincial devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

company POM, the city of Antwerp, the<br />

districts of Deurne and Merksem, the municipalities<br />

of Schot<strong>en</strong> and Wijnegem, the Flemish governm<strong>en</strong>t<br />

and nv De Scheepvaart, the manager of the Albert<br />

channel. The area manager takes care of the startup,<br />

acceleration and follow-up of the (re)devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

of a large site or a cluster of sites. This is done<br />

from the public side on the dividing line with the private<br />

sector. As soon as possible, co<strong>op</strong>eration with<br />

the private sector takes place at various levels (directing,<br />

facilitating, structuring, financing, acquiring).<br />

This co<strong>op</strong>eration is necessary dep<strong>en</strong>ding on<br />

the project and not with a view to commercialisation<br />

by the area manager.<br />

3 Duurzaamheidsfabriek Dordrecht<br />

53<br />

What is the relation with the port and water?<br />

The region of Drechtsted<strong>en</strong> houses leading multinational<br />

companies in the maritime sector. With over<br />

40.000 employees it is the most important sector<br />

and work provider of the region.<br />

What is the relation with the city?<br />

The campus has a c<strong>en</strong>tral location, just outside the<br />

city c<strong>en</strong>tre of Dordrecht. Drechtsted<strong>en</strong> is facing a<br />

‘braindrain’1 (see fiche Remanufacturing) and therefore<br />

puts a lot of effort in making its economy more<br />

‘innovative’. Providing skilled workforce, is a crucial<br />

part of it.<br />

What are the ambitions?<br />

To guarantee skilled workers in manufacturing by<br />

bridging the gap betwe<strong>en</strong> innovation (new technologies),<br />

technical schools, the labor market and<br />

companies. For the educational institutions, the<br />

What is the relation with the port and water?<br />

The industrial actors are at the origin of this approach.<br />

The port as an industrial area where many<br />

of the companies attached to ECOPAL are located<br />

plays a dominant role in the association.<br />

What is the relation with the city?<br />

Ec<strong>op</strong>al aims at large port industrialists as well as<br />

small and medium-sized companies located in nearby<br />

towns or ev<strong>en</strong> unipersonal light manufacturing<br />

companies.<br />

What are the ambitions?<br />

With numerous mutualisation and substitution synergies,<br />

Ec<strong>op</strong>al is now a refer<strong>en</strong>ce for Fr<strong>en</strong>ch industrial<br />

ecology projects. Since 2014, the association<br />

has be<strong>en</strong> involved in four new projects: the recovery<br />

of “refractories” id<strong>en</strong>tified in the region (e. g. bricks);<br />

the recovery of local fibrous materi<strong>als</strong> for the b<strong>en</strong>efit<br />

of local industries; the experim<strong>en</strong>tation of local<br />

Duurzaamheidsfabriek provides an important impulse<br />

to increase the attractiv<strong>en</strong>ess of technical<br />

courses.<br />

Who is behind it?<br />

The Duurzaamheidsfabriek is located in the<br />

Leerpark, a technology campus, in Dordrecht and<br />

is the result of collaboration betwe<strong>en</strong> business, education<br />

and governm<strong>en</strong>t. The far-reaching co<strong>op</strong>eration<br />

with the business community <strong>en</strong>ables education<br />

institutes like DaVinci to devel<strong>op</strong> new and<br />

targeted forms of education. Companies such as<br />

Siem<strong>en</strong>s, Krohne, HVC, Verkerk Groep, Sublean,<br />

Valk-Welding and IWZH are taking part of their activities<br />

to the factory.<br />

2 Ec<strong>op</strong>al Dunkirk Control of resource consumption + reuse of 77<br />

short-circuit products = added value for the<br />

maint<strong>en</strong>ance of activities and job creation”<br />

recovery of printing cartridges by the Combini consortium<br />

(15 manufacturers); and the expansion of<br />

the number of participating companies as to diversify<br />

the flows and possibilities for synergy.<br />

Who is behind it?<br />

Ec<strong>op</strong>al was created in 2001, following a preliminary<br />

study conducted in 1999 in Grande-Synthe to determine<br />

the interest of applying the principles to the industrial<br />

ecology. It became one of the first industrial<br />

ecology associations to appear in France and a pioneer<br />

in the field. Ev<strong>en</strong> though Ec<strong>op</strong>al is a non-profit<br />

association created by and for companies in the<br />

Dunkirk basin, it receives financial support from<br />

public partners :<br />

Fiches atlas van circulaire praktijk<strong>en</strong> 2019<br />

1 Area Manager Kanaalkant Antwerp<strong>en</strong><br />

18 1 Area Manager Kanaalkant Antwerp<strong>en</strong><br />

19<br />

problematic mobility and a large fragm<strong>en</strong>tation. An<br />

area manager was appointed in this context. By<br />

means of projects to make the business park more<br />

sustainable, stimulate <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurship and improve<br />

access to the site (e.g. transport via water,<br />

bridging the gap betwe<strong>en</strong> industry and housing).<br />

What is the relation with the port and water?<br />

The Albert Canal is an important channel, however<br />

not many companies make use of its possibilities.<br />

One of the ambitions and mission of the area manager<br />

is to increase the waterborne freight transport.<br />

Herein, there were already some possible projects<br />

tested together with a transport-expert to increase<br />

the use of the waterways.<br />

Location Scale Tag<br />

“Next step is to give room to the companies by supporting<br />

existing business dynamics, perpetuating<br />

them and making future-ori<strong>en</strong>ted activities possible.”<br />

City Port City Port Orgware<br />

Who is behind it?<br />

The province works together with the provincial devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

company POM, the city of Antwerp, the<br />

districts of Deurne and Merksem, the municipalities<br />

of Schot<strong>en</strong> and Wijnegem, the Flemish governm<strong>en</strong>t<br />

and nv De Scheepvaart, the manager of the Albert<br />

channel. The area manager takes care of the startup,<br />

acceleration and follow-up of the (re)devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

of a large site or a cluster of sites. This is done<br />

from the public side on the dividing line with the private<br />

sector. As soon as possible, co<strong>op</strong>eration with<br />

the private sector takes place at various levels (directing,<br />

facilitating, structuring, financing, acquiring).<br />

This co<strong>op</strong>eration is necessary dep<strong>en</strong>ding on<br />

the project and not with a view to commercialisation<br />

by the area manager.<br />

What is the relation with the city?<br />

Housing is situated close to the industry here. A conceptstudy<br />

in 2016 explored the possible exchanges<br />

betwe<strong>en</strong> these two functions, mostly focussing on<br />

heat exchange or closing of material cycles.<br />

Also, in certain area’s, they are looking for economical<br />

programming in relation to the neighbourhood;<br />

this in the form of fablabs in relation to existing technical<br />

schools or learning trajectories.<br />

<strong>Delta</strong> Region<br />

Regional Economic Network<br />

ENA, Economical Network Albert Canal<br />

POM, Provincial Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t Company<br />

What are the ambitions?<br />

Upgrading of the second largest business park in<br />

the province of Antwerp (400ha), located on the<br />

Albert Canal. In this process it became clear that<br />

economic and area-ori<strong>en</strong>ted devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t must go<br />

hand in hand. The plan area is further characterized<br />

by a large number of historically outdated industrial<br />

buildings, a strong interweaving with the urban area,<br />

Port Region<br />

Area site: Kanaalkant<br />

Province of Antwerp<br />

Sources<br />

1.Participatiemaatschappij Vlaander<strong>en</strong><br />

2. De Vlaamse Waterweg nv<br />

City Port<br />

Area manager<br />

POM<br />

New/existing companies<br />

Kaderplan (Framework Plan):<br />

Concept study:<br />

broadly supported vision<br />

‘Verduurzaming’,<br />

and action programme about focusing on sustainability<br />

Appointm<strong>en</strong>t of<br />

economy and area-ori<strong>en</strong>ted<br />

questions, <strong>als</strong>o<br />

Area Manager by<br />

through projects<br />

Province of Antwerp<br />

What is the<br />

timeframe?<br />

Entity<br />

Masterplan<br />

...<br />

flow of goods flow of knowledge or influ<strong>en</strong>ce industrial symbiosis other<br />

2010 2014 2016 2018<br />

View on a part of the business park, containing industry, the canal and<br />

housing.<br />

The area is strategically located on the Albert Canal, close to the harbour<br />

and is surrounded by resid<strong>en</strong>tial fabric.<br />

Why is this an interesting circular initiative for<br />

circular harbours?<br />

In order to become more circular, a good understanding<br />

of what is there is crucial to establish new<br />

synergies and symbiosis. Trust, sharing information,<br />

and talking the same language (business-case<br />

check-ups) can help in detecting willing actors, defining<br />

next steps and managing projects towards<br />

more symbiosis betwe<strong>en</strong> housing and production<br />

and more water-bound activities.<br />

What’s happ<strong>en</strong>ing?How does it happ<strong>en</strong>?<br />

The area manager is positioned on the bottl<strong>en</strong>eck<br />

betwe<strong>en</strong> the vision for the area, the ´Kaderplan´<br />

from 2014, and the companies inside this area. His<br />

task is to be a first contact and bridge the gap betwe<strong>en</strong><br />

policy and the <strong>op</strong>erational side of the companies.<br />

On the border betwe<strong>en</strong> governm<strong>en</strong>t and companies,<br />

he <strong>en</strong>courages the right organisations to<br />

start projects. Some of his core tasks are: relieving<br />

the burd<strong>en</strong> on companies via an information desk;<br />

helping to find realisable projects to make companies<br />

more sustainable; assisting in the search for location,<br />

<strong>en</strong>ergy sub-projects, increasing waterborne<br />

freight transport, joint purchasing...<br />

Fiches atlas van circulaire praktijk<strong>en</strong> 2019<br />

Voor elke geanalyseerde circulaire (hav<strong>en</strong>)praktijk wordt de activiteit <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><br />

actor<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong>. Wat is de ontwikkeling van deze activiteit<strong>en</strong> door de<br />

tijd he<strong>en</strong>? Wat zijn de ambities in de richting van e<strong>en</strong> meer circulaire economie?<br />

Circular (City) Ports – Workbook 1 – Circular initiatives in the delta, 1010au <strong>en</strong><br />

Architecture Workroom Brussels voor Vlaander<strong>en</strong> Circulair/OVAM, 2019.<br />

De fiches gev<strong>en</strong> inzicht in de ambities <strong>en</strong> de strategie voor elke hav<strong>en</strong>praktijk rond<br />

de transitie naar e<strong>en</strong> meer circulaire werking. Voor elke geanalyseerde praktijk was<br />

het belangrijk om te begrijp<strong>en</strong> welke rol ze spel<strong>en</strong> in de circulaire waardeket<strong>en</strong>s. Dit<br />

is schematisch voorgesteld <strong>op</strong> de fiches <strong>en</strong> aangevuld met tags die deze fiches struturer<strong>en</strong><br />

in het grotere geheel. Circular (City) Ports – Workbook 1 – Circular initiatives<br />

in the delta, 1010au <strong>en</strong> Architecture Workroom Brussels voor Vlaander<strong>en</strong> Circulair/<br />

OVAM, p.18-19, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

186 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

187<br />

B<strong>en</strong>chmarking van elf (stads)hav<strong>en</strong>s 2019<br />

Schema b<strong>en</strong>chmarking elf hav<strong>en</strong>s 2020<br />

De synthese van het verk<strong>en</strong>ningstraject van Circulaire (Stad)Hav<strong>en</strong>s is vertaald in<br />

e<strong>en</strong> matrix, die e<strong>en</strong> eerste inzicht geeft in de verschill<strong>en</strong>de constellaties van strategieën<br />

die elke hav<strong>en</strong> ontwikkelt <strong>en</strong> in de verschill<strong>en</strong>de hefbom<strong>en</strong> rond circulaire<br />

economie relevant voor de verschill<strong>en</strong>de hav<strong>en</strong>s. Circular (City) Ports – Workbook<br />

1 – Circular initiatives in the delta, 1010au <strong>en</strong> Architecture Workroom Brussels voor<br />

Vlaander<strong>en</strong> Circulair/OVAM, p.51, 2020.<br />

Schematische voorstelling van de b<strong>en</strong>chmarking van elf (stads)hav<strong>en</strong>s, waarbij de<br />

circulaire hav<strong>en</strong>activiteit<strong>en</strong> in verband zijn gebracht met het type van activiteit<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> hun functie in de circulaire transitie. Circular (City) Ports – Workbook 1 – Circular<br />

initiatives in the delta, 1010au <strong>en</strong> Architecture Workroom Brussels voor Vlaander<strong>en</strong><br />

Circulair/OVAM, p.50, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

188 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

189<br />

Overzicht circular building blocks 2020<br />

De verschill<strong>en</strong>de inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vele innovatieve initiatiev<strong>en</strong> zijn gebundeld in acht<br />

soort<strong>en</strong> project<strong>en</strong>. Deze zog<strong>en</strong>oemde Circulaire Bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong> elk<br />

e<strong>en</strong> terugker<strong>en</strong>d type van project<strong>en</strong> uit de verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>de fase. De bouwste<strong>en</strong> geeft e<strong>en</strong><br />

overzicht van de herk<strong>en</strong>bare ruimtelijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, regelgeving, infrastructur<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

mogelijke activiteit<strong>en</strong>. Circular (City) Ports – Workbook 2 – Building Blocks, 1010au, VUB<br />

<strong>en</strong> Architecture Workroom Brussels voor Vlaander<strong>en</strong> Circulair/OVAM, p. 76-81, 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

190 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

191<br />

Toelichting circular building blocks 2020<br />

Elke bouwste<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigt e<strong>en</strong> schakel in de totale circulaire ket<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hun<br />

interactie is ess<strong>en</strong>tieel om de transitie naar circulariteit te bevorder<strong>en</strong>. Circular<br />

(City) Ports – Workbook 2 – Building Blocks, 1010au, VUB <strong>en</strong> Architecture Workroom<br />

Brussels voor Vlaander<strong>en</strong> Circulair/OVAM, 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

192 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

193<br />

Adviesnota voor de NOVI-gebied<strong>en</strong> 2020<br />

Academisch paper over de circulaire transitie 2020<br />

Op basis van rec<strong>en</strong>te (strategische) docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de Belgische hav<strong>en</strong>s,<br />

diepte-interviews met hav<strong>en</strong>autoriteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de b<strong>en</strong>chmarking van verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>de traject<br />

Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s, schrev<strong>en</strong> dr. E. Haez<strong>en</strong>donck <strong>en</strong> dr. K. Van d<strong>en</strong> Berghe e<strong>en</strong><br />

academisch paper. Hierin ontrafel<strong>en</strong> zij de pot<strong>en</strong>tiële patron<strong>en</strong> van de circulaire transitie,<br />

die mom<strong>en</strong>teel terug te vind<strong>en</strong> zijn in vijf Belgische zeehav<strong>en</strong>s. Haez<strong>en</strong>donck, E., &<br />

Van d<strong>en</strong> Berghe, K. (2020). Patterns of Circular Transition: What Is the Circular Economy<br />

Maturity of Belgian Ports? Sustainability, 12(21), 9269.<br />

Op basis van de verkreg<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> rond het thema circulaire (stads)hav<strong>en</strong>s heeft het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong> adviesnota voor de NOVI-gebied<strong>en</strong> <strong>op</strong>gesteld.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

194 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

195<br />

Werkmateriaal voor de NOVI-gebied<strong>en</strong> 2020<br />

Verk<strong>en</strong>ning specifieke ket<strong>en</strong>s <strong>op</strong> lokaal niveau 2020<br />

In 2021 wordt e<strong>en</strong> synthese gemaakt van de verschill<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het programma<br />

'Circulaire hav<strong>en</strong>s in de delta'. De afhankelijkhed<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />

schal<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderzocht. Werkmateriaal voor het synthetiser<strong>en</strong>d traject ‘Synthese<br />

Circulaire Hav<strong>en</strong>s in de delta’, 2020 – 2021 voor het Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse<br />

Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties (NL). Architecture Workroom Brussels.<br />

Verschill<strong>en</strong>de specifieke ket<strong>en</strong>s, die <strong>op</strong> lokaal niveau functioner<strong>en</strong> in het ecosysteem<br />

van hav<strong>en</strong>, stad <strong>en</strong> regio, moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong> in het licht van drie strategische<br />

pad<strong>en</strong>. Zo krijg<strong>en</strong> we meer grip <strong>op</strong> de volg<strong>en</strong>de stap in de circulaire transitie<br />

van hav<strong>en</strong>s. Drie Nederlandse NOVI-gebied<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>als</strong> testcase om strategie <strong>en</strong><br />

mogelijke implem<strong>en</strong>tatie van de Circulaire Bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> te k<strong>op</strong>pel<strong>en</strong>. Werkmateriaal<br />

voor het synthetiser<strong>en</strong>d traject ‘Synthese Circulaire Hav<strong>en</strong>s in de delta’, 2020 – 2021<br />

voor het Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties (NL). Architecture<br />

Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

196 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

197<br />

T<br />

B<br />

C<br />

L<br />

L C<br />

L<br />

T<br />

T<br />

T<br />

B<br />

T<br />

Kaart<strong>en</strong> van drie NOVI-gebied<strong>en</strong> 2020<br />

T<br />

B<br />

Drie Nederlandse NOVI-gebied<strong>en</strong>, die sam<strong>en</strong>vall<strong>en</strong> met de hav<strong>en</strong>s van Amsterdam,<br />

Rotterdam <strong>en</strong> North Sea Port word<strong>en</strong> ruimtelijk geanalyseerd aan de hand van de drie<br />

pijlers zo<strong>als</strong> b<strong>en</strong>oemd in het paper van dr. E. Haez<strong>en</strong>donck <strong>en</strong> dr. K. Van d<strong>en</strong> Berghe.<br />

Werkmateriaal voor het project ‘Synthese Circulaire Hav<strong>en</strong>s in de delta’, 2020 – 2021<br />

voor het Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties (NL). Architecture<br />

Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

198 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

199<br />

Kaart<strong>en</strong> van drie NOVI-gebied<strong>en</strong> 2020<br />

Circular Building Blocks:<br />

1 Capacity field<br />

2 Island of urbanity<br />

3 Canal cluster<br />

4 Incubator<br />

5 Local job g<strong>en</strong>erator<br />

6 Urban trieur<br />

7 Hinterland hub<br />

8 Knowledge district<br />

9 Distribution hub<br />

Deze ruimtelijke analyse maakt het mogelijk om per gebied de pot<strong>en</strong>tiële ruimtelijke<br />

omgeving<strong>en</strong> voor de circulaire transitie in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, aan de hand van<br />

de Circulaire Bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> (Workbook 2). Werkmateriaal voor het synthetiser<strong>en</strong>d traject<br />

‘Synthese Circulaire Hav<strong>en</strong>s in de delta’, 2020 – 2021 voor het Ministerie van<br />

Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties (NL). Architecture Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

201<br />

Experim<strong>en</strong>t 7<br />

Incubatie van<br />

traject<strong>en</strong>

XX XX XX XX<br />

lokale stakeholders<br />

sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> veelheid aan actor<strong>en</strong><br />

kracht van verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp inzett<strong>en</strong><br />

?<br />

expert<strong>en</strong><br />

onderneming<strong>en</strong><br />

(ontwerp)praktijk<strong>en</strong><br />

overhed<strong>en</strong><br />

aanjagers<br />

?<br />

organiser<strong>en</strong> van oneig<strong>en</strong>lijke tafels<br />

XX XX XX XX<br />

XX XX XX XX<br />

voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van coalities & spin-offs<br />

XX<br />

XX<br />

XX<br />

E<strong>en</strong> incubator is e<strong>en</strong> organisatie<br />

die nieuwe initiatiev<strong>en</strong> helpt<br />

<strong>op</strong>start<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorgroei<strong>en</strong> via<br />

bijvoorbeeld training<strong>en</strong> <strong>en</strong> toegang<br />

tot financiers <strong>en</strong> netwerk<strong>en</strong>.<br />

Het is eig<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> ‘broedmachine’.<br />

Ook uit de verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong><br />

ontstaan nieuwe, eig<strong>en</strong>standige<br />

traject<strong>en</strong>, waardoor het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong> soort incubator<br />

begint te werk<strong>en</strong>. Wat betek<strong>en</strong>t<br />

dat voor jullie?<br />

HM Eig<strong>en</strong> aan het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is<br />

de doelmatigheid. We will<strong>en</strong> voorbij<br />

het <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>del<strong>en</strong> gerak<strong>en</strong> <strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />

stapp<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> waar iedere<strong>en</strong><br />

gezam<strong>en</strong>lijk iets aan heeft. We will<strong>en</strong><br />

de vrije ruimte <strong>en</strong> de werkzaamhed<strong>en</strong><br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> gebruik<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> hefboom om nieuwe vorm<strong>en</strong> van<br />

sam<strong>en</strong>werking rond strategische<br />

transformaties te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, maar<br />

ook structureel te veranker<strong>en</strong> in lokaal<br />

<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>lokaal beleidswerk, in de<br />

ontwerp- <strong>en</strong> ing<strong>en</strong>ieurspraktijk, bij<br />

betrokk<strong>en</strong> ondernemers of in onderzoekswerk.<br />

Die missiegedrev<strong>en</strong>heid<br />

zit verwev<strong>en</strong> doorhe<strong>en</strong> alle stapp<strong>en</strong><br />

die het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> doorlo<strong>op</strong>t, van het<br />

mom<strong>en</strong>t van <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>bundeling <strong>en</strong> de<br />

verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> tot de incubatiefase.<br />

JD Bij Circulaire Hav<strong>en</strong>s bijvoorbeeld,<br />

prober<strong>en</strong> we actief om de<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>, inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedeelde vrag<strong>en</strong><br />

die uit de verk<strong>en</strong>ning kom<strong>en</strong>, verder<br />

te del<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong> te pakk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

Port2Port-platform. Daarvoor tek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

we in co-creatie met de verschill<strong>en</strong>de<br />

hav<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> werktraject uit. We br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

in kaart wie wat van elkaar nodig<br />

heeft <strong>en</strong> zett<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong> strategie<br />

uit voor hoe die uitwisseling georganiseerd<br />

kan word<strong>en</strong>, <strong>als</strong>ook hoe de ontwikkeling<br />

van de <strong>op</strong>erationele <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

die iedere<strong>en</strong> nodig heeft, gezam<strong>en</strong>lijk<br />

kan gebeur<strong>en</strong>. Daarbij is het cruciaal<br />

dat dit werkplan door alle partij<strong>en</strong><br />

gedrag<strong>en</strong> wordt. Zij zijn de eig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong><br />

van het vervolg, niet het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>.<br />

HM Op dat vlak bracht het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> ons <strong>als</strong> ontwerp<strong>en</strong>de aanjagers<br />

<strong>en</strong> <strong>als</strong> praktijkbureau <strong>op</strong> onbek<strong>en</strong>d<br />

<strong>en</strong> nieuw terrein. In de fase van (ontwerp<strong>en</strong>d)<br />

onderzoek <strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning<br />

zijn het kader <strong>en</strong> de positie van e<strong>en</strong><br />

ontwerper duidelijk. Op dat mom<strong>en</strong>t<br />

zit je nog in de veilige tuss<strong>en</strong>ruimte <strong>en</strong><br />

lever je ondersteun<strong>en</strong>de, stuw<strong>en</strong>de<br />

inzicht<strong>en</strong> <strong>op</strong> in de vorm van publicaties,<br />

pres<strong>en</strong>taties of t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>.<br />

Wanneer je je vervolg<strong>en</strong>s voorneemt<br />

om de volg<strong>en</strong>de stap te help<strong>en</strong> zett<strong>en</strong>,<br />

om nieuwsoortige process<strong>en</strong><br />

van sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie<br />

mee te incuber<strong>en</strong>, dan meet je het<br />

succes aan het feit dat er effectief<br />

iets mee gebeurt. Daardoor kom<strong>en</strong> we<br />

veel vaker terecht in de gang<strong>en</strong> van<br />

de overheid, <strong>op</strong> de kantor<strong>en</strong> van de<br />

hav<strong>en</strong>baz<strong>en</strong> of diep in de praktijk van<br />

de beheerders. In elk van die traject<strong>en</strong><br />

beweg<strong>en</strong> we in de incubatiefase uit<br />

onze tuss<strong>en</strong>ruimte om de ontwikkelde<br />

actieplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘doe-omgeving<strong>en</strong>’<br />

te veranker<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> coalitie van<br />

chall<strong>en</strong>ge owners buit<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong>. Die verbinding mak<strong>en</strong>, die<br />

vitale coalities <strong>en</strong> dat eig<strong>en</strong>aarschap<br />

help<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> belangrijke<br />

activiteit waarmee we verder moet<strong>en</strong><br />

experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.<br />

JD Hier moet<strong>en</strong> we met het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> nog verder <strong>op</strong> oef<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Belangrijk is dat het eig<strong>en</strong>aarschap<br />

ge<strong>en</strong> ‘extraatje’ is, maar iets ess<strong>en</strong>tieels:<br />

er is e<strong>en</strong> oorzakelijk verband

tuss<strong>en</strong> de missie van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

<strong>en</strong> de vreemde acties waarvoor de<br />

praktijk<strong>en</strong> ook medeverantwoordelijkheid<br />

<strong>op</strong>nem<strong>en</strong>. Het is namelijk niet<br />

voldo<strong>en</strong>de om prachtig materiaal <strong>en</strong><br />

sterke actieplann<strong>en</strong> <strong>op</strong> tafel te legg<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> te zegg<strong>en</strong>: nu is het weer aan jullie.<br />

We moet<strong>en</strong> stapsgewijs werk<strong>en</strong> aan<br />

de gedrag<strong>en</strong>heid om met die <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

aan de slag te gaan. Dus: <strong>op</strong> welk<br />

manier zou e<strong>en</strong> coalitie van actor<strong>en</strong><br />

ermee aan de slag kunn<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wat zijn<br />

hun intrinsieke motivaties <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ties?<br />

Het gaat eig<strong>en</strong>lijk om het<br />

structurer<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong>bouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

handelingsperspectief <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ties<br />

bij diverse chall<strong>en</strong>ge owners. E<strong>en</strong><br />

deel van het incubatieproces is om de<br />

juiste situaties te activer<strong>en</strong> of te zoek<strong>en</strong><br />

naar hoe je m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kan help<strong>en</strong> om<br />

die te activer<strong>en</strong>.<br />

Het klinkt <strong>als</strong>of hier heel wat<br />

uitgesprok<strong>en</strong> of onuitgesprok<strong>en</strong><br />

regels geld<strong>en</strong>. De kunst van het<br />

incuber<strong>en</strong> lijkt onvoorspelbaar.<br />

Hoe kan je daar toch <strong>op</strong> stur<strong>en</strong>?<br />

Welke aanpak hanter<strong>en</strong> jullie?<br />

HM Hoewel het ge<strong>en</strong> recept is, kan je<br />

wel tools ontdekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>.<br />

De ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> die meewerk<strong>en</strong> aan<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, nem<strong>en</strong> de conclusies<br />

<strong>en</strong> adviez<strong>en</strong> <strong>op</strong> in e<strong>en</strong> nota aan<br />

e<strong>en</strong> of meerdere ministers, of aan hun<br />

college van burgemeesters <strong>en</strong> schep<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />

waardoor de volg<strong>en</strong>de stapp<strong>en</strong><br />

in meer formele context<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

b<strong>en</strong>oemd of soms reeds <strong>op</strong>gestart.<br />

Ander<strong>en</strong>, zo<strong>als</strong> wij, kunn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling,<br />

e<strong>en</strong> lezing of e<strong>en</strong> publicatie<br />

bepaalde zak<strong>en</strong> ag<strong>en</strong>der<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

provocer<strong>en</strong>. Publieke debatt<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />

toe om aan matchmaking <strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>overdracht<br />

te do<strong>en</strong>, vaak zelfs om vervolgstapp<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong> te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />

b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>. Gerichte intervisiesessies<br />

tuss<strong>en</strong> diverse actor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de plek<br />

waar m<strong>en</strong> elkaar, aan de hand van de<br />

verk<strong>en</strong>ning, vooruitstuwt. Het vergt<br />

in ieder geval e<strong>en</strong> heel sterke verk<strong>en</strong>ning,<br />

e<strong>en</strong> hele ho<strong>op</strong> onzichtbaar werk,<br />

geduld <strong>en</strong> tonn<strong>en</strong> overtuigingskracht.<br />

Er zijn wellicht nog veel meer techniek<strong>en</strong><br />

waarbij het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> nog<br />

niet in de buurt is gekom<strong>en</strong>. Dit zou<br />

wel e<strong>en</strong>s het belangrijkste experim<strong>en</strong>t<br />

kunn<strong>en</strong> geweest zijn van het traject tot<br />

<strong>op</strong> hed<strong>en</strong>.<br />

JD We hebb<strong>en</strong> tools <strong>en</strong> materiaal<br />

ontwikkeld, maar uiteindelijk moet<br />

iemand anders dans<strong>en</strong>. In het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> kan je alle<strong>en</strong> goed luister<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>abl<strong>en</strong> <strong>en</strong> meeduw<strong>en</strong>. Door telk<strong>en</strong>s<br />

gezam<strong>en</strong>lijk te formuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> te definiër<strong>en</strong><br />

welke vervolgstapp<strong>en</strong> nodig<br />

zijn in functie van de beoogde impact,<br />

geef je onderbouwing <strong>en</strong> reik je instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

aan om verder te gaan. Nog<br />

belangrijker is dat <strong>op</strong> deze manier de<br />

overtuiging <strong>en</strong> capaciteit groei<strong>en</strong><br />

bij de actor<strong>en</strong> die de sleutels in<br />

hand<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Het is eig<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong><br />

choreografie.<br />

HM Je b<strong>en</strong>t natuurlijk afhankelijk<br />

van de dansers om de choreografie<br />

uiteindelijk te do<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Het is e<strong>en</strong><br />

kwestie van ervoor te zorg<strong>en</strong> dat de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die aan de beleidskant zitt<strong>en</strong>,<br />

in aanraking kom<strong>en</strong> met initiatiev<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> het terrein, met ontwerpers die het<br />

pakk<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> verbeeld<strong>en</strong>, met de<br />

actor<strong>en</strong> die het kunn<strong>en</strong> onderbouw<strong>en</strong>,<br />

zodat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> het gevoel hebb<strong>en</strong> dat<br />

ze elkaar vooruit kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong>. Al die<br />

belang<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> gematcht word<strong>en</strong>.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> soort ‘belang<strong>en</strong>-matchmaker’.<br />

'Voor de beheerwereld betek<strong>en</strong>de deze manier van werk<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong> doorbraak. Beheerders<br />

zijn niet zo gew<strong>en</strong>d aan inhoudelijke uitwisseling of werk<strong>en</strong><br />

in intergeme<strong>en</strong>telijke ateliers. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> faciliteerde<br />

gerichte inhoudelijke uitwisseling tuss<strong>en</strong> beheerders<br />

<strong>en</strong> ontwerpers van diverse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rondom de<br />

wijktransities. Mede dankzij de goede aansturing <strong>en</strong><br />

stimuler<strong>en</strong>d ‘ateliermeesterschap’ resulteerde dit in e<strong>en</strong><br />

groot <strong>en</strong>thousiasme bij de deelnem<strong>en</strong>de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van<br />

de K<strong>op</strong>groep Beheer. Dat de aanpak werkte blijkt uit het<br />

feit dat de K<strong>op</strong>groep Beheer de aanjager was voor het<br />

vervolg (de City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte) <strong>en</strong> dat zij groot<br />

pleitbezorger was om de atelieraanpak met ateliermeester<br />

ook bij de City Deal toe te pass<strong>en</strong>.'<br />

Wiebe Oosterhoff,<br />

Geme<strong>en</strong>te Rotterdam

Is e<strong>en</strong> incubatortraject geslaagd<br />

wanneer er e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>standig<br />

initiatief uit voortvloeit? Dat is van<br />

veel ding<strong>en</strong> afhankelijk. Je moet<br />

e<strong>en</strong> ambt<strong>en</strong>aar of e<strong>en</strong> andere<br />

trekker hebb<strong>en</strong> die doorzet.<br />

Vermoedelijk lukt dat niet iedere<br />

keer. Hoe kijk<strong>en</strong> jullie daarnaar?<br />

Wanneer besef <strong>en</strong> beslis je dat de<br />

richting waarin je aan het duw<strong>en</strong><br />

b<strong>en</strong>t niet langer kansrijk is?<br />

HM Soms plakt de lijm niet, inderdaad,<br />

dat heb je niet in de hand. Dan<br />

kom<strong>en</strong> we <strong>als</strong> verbinder in e<strong>en</strong> gekke<br />

positie terecht, waarbij het lijkt <strong>als</strong>of wij<br />

voor ons eig<strong>en</strong> project aan het strijd<strong>en</strong><br />

zijn, <strong>als</strong>of wijzelf vrag<strong>en</strong>de partij zijn.<br />

Terwijl we er zelf ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel belang bij<br />

hebb<strong>en</strong>. Hoe lang ga je daarmee door?<br />

Op e<strong>en</strong> bepaald mom<strong>en</strong>t moet je de<br />

zak<strong>en</strong> scherpstell<strong>en</strong>: voor wie doe ik<br />

het? En <strong>als</strong> die partij onvoldo<strong>en</strong>de mee<br />

trekt, is het dan wel de moeite?<br />

JD Dat is bij Circulaire Hav<strong>en</strong>s<br />

inderdaad e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme oef<strong>en</strong>ing. Want<br />

iedere<strong>en</strong> stapt mee in de experim<strong>en</strong>tele<br />

vrije ruimte, maar <strong>op</strong> e<strong>en</strong> bepaald<br />

mom<strong>en</strong>t voel je dat de inhoud gevoelige<br />

snar<strong>en</strong> raakt. En dan is er misschi<strong>en</strong><br />

onvoldo<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> coalitie <strong>op</strong>gestaan<br />

die het platform kan drag<strong>en</strong>.<br />

HM Eig<strong>en</strong>lijk ligg<strong>en</strong> alle puzzelstukk<strong>en</strong><br />

er. De nota’s zijn geschrev<strong>en</strong>, de verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong><br />

ligg<strong>en</strong> in mooie boekjes <strong>op</strong><br />

tafel, de debatt<strong>en</strong> zijn gevoerd.<br />

JD Het eig<strong>en</strong>aarschap van de betrokk<strong>en</strong><br />

actor<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> cruciale factor.<br />

Maar het blijft moeilijk om aan de grote<br />

belang<strong>en</strong> te rak<strong>en</strong>. De hav<strong>en</strong>s zijn concurr<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

van elkaar. De economische<br />

belang<strong>en</strong> zijn gigantisch, dus e<strong>en</strong> platformwerking<br />

tuss<strong>en</strong> die hav<strong>en</strong>s is e<strong>en</strong><br />

zeer grote stap. Dat kan alle<strong>en</strong> werk<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> e<strong>en</strong> aantal serieuze partij<strong>en</strong> die<br />

stap sam<strong>en</strong> will<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>. Vanuit het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> alle<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we dat niet<br />

veroorzak<strong>en</strong>. Het Port2Port-platform<br />

wordt dus wellicht niet onmiddellijk e<strong>en</strong><br />

volwaardige <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke spin-<br />

-off. Maar er zijn wel heel wat andere<br />

vervolgstapp<strong>en</strong> waaraan het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong> bijdrage heeft geleverd.<br />

De nood aan strategische uitwisseling<br />

tuss<strong>en</strong> de hav<strong>en</strong>s over hoe ze aan e<strong>en</strong><br />

circulaire economie werk<strong>en</strong>, staat wel<br />

in de ‘Strategische Hav<strong>en</strong>nota van<br />

Vlaander<strong>en</strong>’. Er is e<strong>en</strong> online-platform<br />

waar <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> over circulaire hav<strong>en</strong>s zal<br />

blijv<strong>en</strong> gedeeld word<strong>en</strong>. In de ‘NOVIgebied<strong>en</strong>’<br />

[deze gebied<strong>en</strong> zijn onderdeel<br />

van de Omgevingsag<strong>en</strong>da’s waarin<br />

landelijke <strong>en</strong> regionale overhed<strong>en</strong> hun<br />

sam<strong>en</strong>werking in de basis <strong>op</strong>stell<strong>en</strong><br />

voor <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> in de leefomgeving, nvdr]<br />

wordt gewerkt met de bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

die in het kader van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

zijn <strong>op</strong>gemaakt. De OVAM neemt<br />

naast vele andere zak<strong>en</strong> ook inzicht<strong>en</strong><br />

uit de verk<strong>en</strong>ning binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> mee in hun nieuwe sam<strong>en</strong>werkingsovere<strong>en</strong>komst<br />

met de hav<strong>en</strong> van<br />

Antwerp<strong>en</strong>. Dat zijn kiem<strong>en</strong> die elk <strong>op</strong><br />

zich weer beweging <strong>op</strong> gang br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

'Wanneer we kijk<strong>en</strong> naar het <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer<br />

levert het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergieke <strong>en</strong> krachtige bijdrage<br />

‘vanuit de heup geschot<strong>en</strong>’ aan de discussie <strong>op</strong><br />

e<strong>en</strong> groot thema. Dit kan <strong>als</strong> start van het gesprek <strong>en</strong><br />

om <strong>op</strong> door te bordur<strong>en</strong> heel welkom <strong>en</strong> behulpzaam<br />

zijn. De leiding <strong>en</strong> gespreksvoering zijn hierbij erg<br />

belangrijk <strong>en</strong> die war<strong>en</strong> in goede hand<strong>en</strong>.'<br />

Jandirk Hoekstra & Jaap van der Salm,<br />

H+N+S Landschapsarchitect<strong>en</strong>

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 7: Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

208 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 7: Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

209<br />

Brief aan de Minister-Presid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 2020<br />

E<strong>en</strong> groot deel van het incuber<strong>en</strong>de werk is vaak onzichtbaar. Het gaat erom de juiste<br />

boodschap <strong>en</strong> ideeën bij de juiste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong> om de nodige volg<strong>en</strong>de stapp<strong>en</strong><br />

kracht bij te zett<strong>en</strong>. Brief aan de Minister-Presid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ter voorbereiding van de<br />

Vlaams-Nederlandse t<strong>op</strong>, oktober 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 7: Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

210 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 7: Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

211<br />

Executive summary<br />

●<br />

Why a Circular Port2Port Platform?<br />

It is more and more clear that circularity is becoming<br />

one of the main priorities at the Eur<strong>op</strong>ean, national,<br />

regional and local levels. The set go<strong>als</strong> impose very<br />

high standards for the future circular functioning of<br />

our everyday life, questioning the production and<br />

consumption mode and the systems in which it<br />

is embedded. At the same time, many innovative<br />

circular initiatives are blooming.<br />

In this changing sc<strong>en</strong>ario, ports can be se<strong>en</strong><br />

as key locations in which the transition can be<br />

<strong>op</strong>erationalized. In fact, they have <strong>en</strong>ormous<br />

pot<strong>en</strong>tial to accelerate the shift to a new economy,<br />

as a breeding ground for specific expertise and as a<br />

beacon of many existing activities that can facilitate<br />

the transformation process.<br />

From the many conversations, each port, city and<br />

region explicits that it finds itself at differ<strong>en</strong>t stages of<br />

the transition within the <strong>Delta</strong> <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t. Everyone<br />

is trying to tackle the shift to the new economy with<br />

differ<strong>en</strong>t processes of learning-by-doing in response<br />

to the various local questions. The fact that the overall<br />

system of heterog<strong>en</strong>eous actors is busy strategizing<br />

toward this systemic change, clarifies the need for<br />

exchange and mutual learning betwe<strong>en</strong> practices.<br />

Therefore, it seems logical to work together in a<br />

collaborative continuous way at a number of scale<br />

levels, responding to the common needs, questions<br />

and ambitions, voiced by the ports themselves, and<br />

not imposed by other levels.<br />

●<br />

How does the Platform work?<br />

The Circular Port2Port Platform has the ambition<br />

to function as a neutral incubator for the circular<br />

transition, and will work in its start-up phase with the<br />

port authorities (peers), but will increm<strong>en</strong>tally grow<br />

with other parties in the following years. The differ<strong>en</strong>t<br />

work-packages investigate the urges of these ports<br />

and the Platform initiates a series of processes<br />

(worksh<strong>op</strong>s, bilateral talks, sounding board, synthesis<br />

docum<strong>en</strong>ts…) to move forward with its peers. In<br />

short, the Platform is a neutral ground and learning<br />

<strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t, that supports the peers and incubates<br />

certain tracks to further circularity, via formulating<br />

clear questions for further research or bringing<br />

together experts, companies,port communities, etc.<br />

Progressively with the growth of possible partners<br />

<strong>en</strong>gaged and thus resources, other workackages<br />

can be devel<strong>op</strong>ed further. Within this docum<strong>en</strong>t, two<br />

The initiator of the Platform is the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, budget estimations are pres<strong>en</strong>ted: a first minimal<br />

who will facilitate the starting up of the differ<strong>en</strong>t form (4 peers <strong>en</strong>gaged) for the platform coordination<br />

Executive summary<br />

9<br />

workpackages and their processes with various<br />

actions/steps, formulate the key questions inside more ext<strong>en</strong>sive one (with a maximum of 6/7 peers<br />

● Pr<strong>op</strong>osal for financing<br />

these and make the necessary products. Next to the<br />

collaborators inside the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, a Community workpackages are initiated. Pot<strong>en</strong>tial co<strong>op</strong>erating<br />

The pr<strong>op</strong>osal for the action plan of the Circular<br />

Facilitator will be working to steer the exchange partners, such as MOW (Flanders), OVAM (Flanders),<br />

betwe<strong>en</strong> the differ<strong>en</strong>t peers of the Platform and who RVO (the Netherlands), BZK (the Netherlands) etc.<br />

based on 30.000 euro from each peer. Important<br />

will exchange possible coalitions building.<br />

can include more resources within the platform to<br />

to note: the gathered budget is to not only exist as<br />

facilitate or initiate specific work packages or to startfrom<br />

p. 31 for the details of the needed financing.<br />

an exchange platform, but it is used to set up an<br />

The financing<br />

action<br />

and<br />

driv<strong>en</strong><br />

collaboration<br />

process (see<br />

system<br />

work-packages).<br />

of the<br />

The<br />

platform is based on a co-financing model, where<br />

minimum resources needed to start up the process<br />

each party<br />

would<br />

brings<br />

be<br />

in<br />

around<br />

an equal<br />

120.000<br />

amount<br />

euro<br />

in this<br />

for<br />

start-up<br />

the first year,<br />

phase. This<br />

which<br />

means<br />

means<br />

that<br />

that<br />

the<br />

4<br />

commitm<strong>en</strong>t<br />

peers (ports)<br />

and<br />

are<br />

power<br />

participating.<br />

of the differ<strong>en</strong>t<br />

This first<br />

parties<br />

estimation<br />

are in balance,<br />

would<br />

and<br />

lead<br />

no single<br />

to organising,<br />

party bears<br />

coordinating<br />

the workload<br />

and<br />

alone,<br />

initiating<br />

finances<br />

the platform<br />

everything<br />

process, by<br />

or dominates the process. With this co-financing,<br />

the Platform<br />

Progressively<br />

forms a light<br />

with<br />

structure<br />

the growth<br />

that<br />

of<br />

can<br />

possible<br />

start<br />

partners<br />

rather small<br />

<strong>en</strong>gaged<br />

and be<br />

and<br />

flexible<br />

thus<br />

and<br />

resources,<br />

which increm<strong>en</strong>tally<br />

other workackages<br />

grows throughout<br />

can be devel<strong>op</strong>ed<br />

time. The<br />

further.<br />

Platform<br />

Within<br />

is thus<br />

this<br />

not<br />

docum<strong>en</strong>t,<br />

an<br />

two<br />

institutional<br />

budget<br />

body,<br />

estimations<br />

and the financing<br />

are pres<strong>en</strong>ted:<br />

is not used<br />

a first<br />

to<br />

minimal<br />

solely exist<br />

form<br />

as<br />

(4<br />

a<br />

peers<br />

structure,<br />

<strong>en</strong>gaged)<br />

but<br />

for<br />

to really<br />

the platform<br />

work with<br />

coordination<br />

its peers and facilitate the pr<strong>op</strong>osed processes.<br />

Port 1 Port 2 City 1 Region ...<br />

If certain<br />

more<br />

specific<br />

ext<strong>en</strong>sive<br />

tracks<br />

one<br />

or<br />

(with<br />

researches<br />

a maximum<br />

need<br />

of<br />

to<br />

6/7 peers Base of platform<br />

be set-up, other additional financing means can<br />

be searched. The Platform will not undermine the<br />

Start-up projects<br />

workpackages are initiated. Pot<strong>en</strong>tial co<strong>op</strong>erating<br />

autonomy<br />

partners,<br />

of its peers<br />

such<br />

and<br />

as MOW<br />

their<br />

(Flanders),<br />

own initiatives,<br />

OVAM<br />

but<br />

(Flanders),<br />

Projects<br />

it forms a<br />

RVO<br />

supportive<br />

(the Netherlands),<br />

body to formulate<br />

BZK (the<br />

the<br />

Netherlands)<br />

shared<br />

etc.<br />

questions,<br />

can<br />

look<br />

include<br />

for possible<br />

more resources<br />

further researches<br />

within the platform<br />

or<br />

to<br />

tracks and<br />

facilitate<br />

build up<br />

or initiate<br />

possible<br />

specific<br />

collaborations<br />

work packages<br />

to push<br />

or to start-<br />

forward in the transition.<br />

from p. 31 for the details of the needed financing.<br />

In the future, with the gradual evolution of the<br />

Platform, other parties can be involved in a structural<br />

way, to start-up certain research tracks based on the<br />

outcomes inside the Platform. These other parties<br />

could be OVAM (Flanders), RVO (the Netherlands),<br />

certain city authorities or other institutions.<br />

8<br />

Executive summary<br />

●<br />

Pr<strong>op</strong>osal for financing<br />

The pr<strong>op</strong>osal for the action plan of the Circular<br />

based on 30.000 euro from each peer. Important<br />

to note: the gathered budget is to not only exist as<br />

an exchange platform, but it is used to set up an<br />

action driv<strong>en</strong> process (see work-packages). The<br />

minimum resources needed to start up the process<br />

would be around 120.000 euro for the first year,<br />

which means that 4 peers (ports) are participating.<br />

This first estimation would lead to organising,<br />

coordinating and initiating the platform process, by<br />

Base of platform<br />

Start-up projects<br />

Projects<br />

Port 1 Port 2 City 1 Region ...<br />

Beschrijving Port2Port Platform 2020<br />

9<br />

Work Program<br />

●<br />

Overview work-packages in time<br />

Work-package 1<br />

Circular Ports Online <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t<br />

Intervision sessions<br />

Common int<strong>en</strong>tions of ports (and port cities)<br />

in the <strong>Delta</strong><br />

Consultation of online platform ambitions<br />

Yearly ‘Circular Port in the <strong>Delta</strong>’ Confer<strong>en</strong>ce<br />

Review shared ag<strong>en</strong>da<br />

Community online <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t<br />

Second edition of ‘Circular Ports in the <strong>Delta</strong>’<br />

Confer<strong>en</strong>ce -Looking back looking ahead<br />

Work-package 2<br />

Scanning for pot<strong>en</strong>tial Circular Port Projects<br />

Worksh<strong>op</strong> series exploring existing projects<br />

Form a supporting expertise group<br />

Definition degree of implication of expert<br />

group<br />

Work-package 3<br />

Intervision session<br />

Worksh<strong>op</strong> series to sketch pot<strong>en</strong>tial<br />

corridor ecosystems<br />

Formulate ag<strong>en</strong>da for further action<br />

Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec<br />

Phase 3 - Consolidation<br />

Work-package 4<br />

Seminar existing principles<br />

Worksh<strong>op</strong> series: what should this<br />

monitoring observe?<br />

Formulate monitoring guidelines for the<br />

<strong>Delta</strong><br />

Assistance process of formulation of<br />

Circular monitoring system<br />

Work-package 5<br />

Scanning financing pot<strong>en</strong>tialities<br />

Devel<strong>op</strong>ing of shared input note for policy<br />

makers<br />

Yearly gathering of policy makers and<br />

port authorities<br />

Phase 4 - Verification<br />

G<br />

Jan<br />

2023<br />

19<br />

Werkprogramma ‘Circulaire Hav<strong>en</strong>s in de delta’ 2021<br />

De incubatie van e<strong>en</strong> Port2Port Platform wil de sam<strong>en</strong>werking rond circulaire economie<br />

tuss<strong>en</strong> hav<strong>en</strong>s in de delta versterk<strong>en</strong>. Circular Port2Port Platform - Draft<br />

Werkprogramma, Architecture Workroom Brussels, oktober 2020.<br />

Er werd<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de werkpakkett<strong>en</strong> uitgewerkt in sam<strong>en</strong>spraak met zowel lokale<br />

<strong>als</strong> bov<strong>en</strong>lokale stakeholders. Deze werkpakkett<strong>en</strong> focuss<strong>en</strong> <strong>op</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling<br />

<strong>en</strong> capaciteits<strong>op</strong>bouw in e<strong>en</strong> leeromgeving (WP1), e<strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldigingsstrategie<br />

voor circulaire hav<strong>en</strong>project<strong>en</strong> (WP2), e<strong>en</strong> gericht actieonderzoek <strong>op</strong> schaal van de<br />

corridor (WP3), monitoring (WP4) <strong>en</strong> financiering <strong>en</strong> beleid (WP5). Circular Port2Port<br />

Platform - Draft Werkprogramma, Architecture Workroom Brussels, oktober 2020.

The overall process was conducted and held in continuous collaboration<br />

with various active stakeholders. The need to <strong>en</strong>vision common actiondriv<strong>en</strong><br />

pathways toward this systemic change, has be<strong>en</strong> always pres<strong>en</strong>t.<br />

<strong>Delta</strong> Therefore, <strong>Atelier</strong>12 actionlines were drafted and discussed together, to Experim<strong>en</strong>t give priorities<br />

and direction to accelerate the circular transition in port <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>ts.<br />

6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

→<br />

Timeline<br />

The timeline below shows the full trajectory of the project, as a part of the<br />

larger <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> and Circular Ports program. The timeline is interactive:<br />

feel free to click on the linked resources to discover more.<br />

2018<br />

001 Cultural Manifestation →<br />

2019<br />

Defining 4 scales inside the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Program<br />

‘Circular Ports in the <strong>Delta</strong>’.<br />

002 Working Session 1 World Transformation Sessions: →<br />

Circular City Harbours<br />

This first working session was in the form of a<br />

public debate inside the World Transformation<br />

Sessions of the lectures and debate program of<br />

‘You Are Here 2018’. It set out the t<strong>en</strong>tative cont<strong>en</strong>t<br />

for the explorative trajectory.<br />

003 Explorative Trajectory Circular (City) Ports<br />

This explorative trajectory ‘Circular (City) Ports’,<br />

initiated by OVAM/Circular Flanders, de<strong>als</strong><br />

with the future transformation of ports, where<br />

circularity will play an important role. The first<br />

phase of the trajectory was based around a<br />

b<strong>en</strong>chmarking of 11 city ports in the <strong>Delta</strong>.<br />

004 Working Session 2 B<strong>en</strong>chmarking: learning from each other<br />

The second working session gave insights on<br />

the curr<strong>en</strong>t circular initiatives of city ports, and<br />

it repres<strong>en</strong>ted a first mom<strong>en</strong>t of exchange with<br />

differ<strong>en</strong>t actors.<br />

005 Working Session 3 B<strong>en</strong>chmarking: wrap-up and next steps<br />

The third working session was focused on the<br />

analysis of sev<strong>en</strong> key issues or chall<strong>en</strong>ges, that<br />

have be<strong>en</strong> detected throughout the deskt<strong>op</strong><br />

research, interviews, and previous working<br />

sessions and which were th<strong>en</strong> further described.<br />

006 Workbook 1 Circular Initiatives in the <strong>Delta</strong><br />

This docum<strong>en</strong>t bundles the knowledge gathered<br />

during the first phase of the explorative trajectory.<br />

It includes an ext<strong>en</strong>sive explanation of the process<br />

and methodologies, together with the results of<br />

the b<strong>en</strong>chmarking and working sessions.<br />

007 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Confer<strong>en</strong>ce Circular Harbours in the <strong>Delta</strong> →<br />

008 Synthesis Docum<strong>en</strong>t Lessons Learned<br />

The 'Lessons Learned' synthesises the findings<br />

from the first phase of the research in eight key<br />

argum<strong>en</strong>ts to start building a collective ag<strong>en</strong>da for<br />

the circular transition.<br />

009 Valorization Trajectory Circular (City) Ports<br />

The valorisation trajectory had the ambition to start<br />

<strong>en</strong>visioning the next step to be tak<strong>en</strong> up in the circular<br />

transition. The circular building blocks<br />

started to recognise differ<strong>en</strong>tiated conditions that<br />

could facilitate this shift. From this first spatial<br />

analysis a series of action lines were th<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tified.<br />

↘<br />

↘<br />

212 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

the circular transition.<br />

Experim<strong>en</strong>t 6: Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

2020<br />

The 'Lessons Learned' synthesises the findings<br />

from the first phase of the research in eight key<br />

argum<strong>en</strong>ts to start building a collective ag<strong>en</strong>da for<br />

009 Valorization Trajectory Circular (City) Ports<br />

The valorisation trajectory had the ambition to start<br />

<strong>en</strong>visioning the next step to be tak<strong>en</strong> up in the circular<br />

transition. The circular building blocks<br />

started to recognise differ<strong>en</strong>tiated conditions that<br />

could facilitate this shift. From this first spatial<br />

analysis a series of action lines were th<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tified.<br />

010 Working Session 4 The Circular Building Blocks →<br />

011 Workbook 2 & Hand-out Building Blocks<br />

The Circular Building Blocks have be<strong>en</strong><br />

illustrated and synthesised in a second<br />

Workbook docum<strong>en</strong>t and in a hand-out.<br />

These two docum<strong>en</strong>ts together build a circular<br />

imaginary for the future of our ports'<br />

<strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t, by drafting concrete spatial<br />

realities and dynamics.<br />

012 Online Webinars Circular (City) Ports →<br />

The 12 action lines were discussed and prioritized<br />

during a series of Online Webinars, in which various<br />

<strong>en</strong>gaged actors have be<strong>en</strong> involved. The discussion<br />

lead to set a series of priorities, in <strong>en</strong>visioning the<br />

next steps in the circular transition.<br />

013 Synthesis Docum<strong>en</strong>t Shaping Future Changes<br />

The Shaping Future Changes docum<strong>en</strong>t synthesises<br />

the 12 action lines defined during the valorization<br />

phase of the research, and report on the 5 work<br />

packages prioritized during the Online Webinars.<br />

These work packages repres<strong>en</strong>t a first step in building<br />

common pathways for circularity in the <strong>Delta</strong><br />

<strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t.<br />

014 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Circular Ports Program →<br />

Confer<strong>en</strong>ce<br />

015 Online Interactive Circular (City) Ports →<br />

Docum<strong>en</strong>tary<br />

The ‘Circular (City) Ports’ pageflow gives voice to<br />

the various actors active in our (city) port<br />

<strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t. The narrative wants to <strong>op</strong><strong>en</strong> up the<br />

perspective on the circular transition looking at the<br />

contemporary situation, analysing it throughout the<br />

eyes of the differ<strong>en</strong>t actors, trying to look ahead<br />

toward a structured way to accelerate this process<br />

of change.<br />

016 Online Platform Circular (City) Ports →<br />

The Circular (City) Ports website wants to unlock<br />

the cont<strong>en</strong>t and insights of the whole trajectory and<br />

serve as a launchpad for action in the field.<br />

2021<br />

017 Exploratory Sessions Work Program Circular<br />

Differ<strong>en</strong>t exploratory sessions are organized with the<br />

circular port community, aiming to set up a collective<br />

Het werkprogramma ‘Circulaire Hav<strong>en</strong>s in de delta’ met de vele fas<strong>en</strong> van verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,<br />

valoriser<strong>en</strong> <strong>en</strong> synthetiser<strong>en</strong>, met de bijhor<strong>en</strong>de product<strong>en</strong>, leidt tot de mogelijke<br />

coalitie <strong>en</strong> het concept voor e<strong>en</strong> Port2Port Platform. Interactieve nieuwsbrief, 2021.<br />

↘<br />

↘<br />

↘<br />

↘<br />

213<br />

Werkprogramma ‘Circulaire Hav<strong>en</strong>s in de delta’ 2021

e-evaluate the steps already tak<strong>en</strong> within the<br />

group<br />

platform, sharp<strong>en</strong>ing the cont<strong>en</strong>t and the work<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 7: Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

214 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

the differ<strong>en</strong>t actions and steps are explained, as process; Phase 4: Verification -next steps and start Work-package 3<br />

Experim<strong>en</strong>t 7: Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

well as the interrelations or interdep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cies<br />

betwe<strong>en</strong> the differ<strong>en</strong>t actions. Each work package<br />

is action driv<strong>en</strong>, and has the goal to start to bridge<br />

the gap betwe<strong>en</strong> the differ<strong>en</strong>t high ambitions<br />

up of new tracks, will construct the basis to initiate<br />

specific in-depth tracks, parallel to the platform,<br />

<strong>en</strong>visioning dynamics of mutual exchange and<br />

support.<br />

Intervision session<br />

Worksh<strong>op</strong> series to sketch pot<strong>en</strong>tial<br />

corridor ecosystems<br />

Formulate ag<strong>en</strong>da for further action<br />

215<br />

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Jan<br />

2021<br />

2022<br />

Phase 1 - Harvesting<br />

Phase 2 - Start-up<br />

Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec<br />

Phase 3 - Consolidation<br />

Phase 4 - Verification<br />

Jan<br />

2023<br />

G<br />

Werkprogramma Port2Port Platform 2021<br />

Het Port2Port Platform kan e<strong>en</strong> omgeving word<strong>en</strong> waar verschill<strong>en</strong>de hav<strong>en</strong>s structureel<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> del<strong>en</strong> <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de schaalniveaus. Gezam<strong>en</strong>lijk word<strong>en</strong> nieuwe<br />

werklijn<strong>en</strong> <strong>op</strong>gezet, zo<strong>als</strong> onderzoek naar het ecosysteem van de hav<strong>en</strong>corridor of<br />

het ontwikkel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> monitoringsprincipe voor de circulaire transitie <strong>op</strong> schaal<br />

van de delta. Circular Port2Port Platform - Draft Werkprogramma, Architecture<br />

Workroom Brussels, oktober 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 7: Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

216 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 7: Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

217<br />

Publicatie in VRP magazine Ruimte 2021<br />

Parallel aan bilaterale gesprekk<strong>en</strong>, nota's aan Ministers of werksessies met de<br />

hav<strong>en</strong>s, wordt het concept van e<strong>en</strong> Port2Port Platform gepromooot via de publicatie<br />

van artikel<strong>en</strong>, debatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>. Chiara Cicchianni <strong>en</strong> Emma Bier<strong>en</strong>s,<br />

Hav<strong>en</strong>s <strong>als</strong> versnellers van de circulaire transitie, De Circulaire Ruimte, ©RUIMTE,<br />

magazine van de Vlaamse Ver<strong>en</strong>iging voor Ruimte <strong>en</strong> Planning (vrp.be) #49, p. 44-47.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

219<br />

Experim<strong>en</strong>t 8<br />

Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

van spin-offs

Hernieuwbare<br />

<strong>en</strong>ergie<br />

VEB<br />

3E<br />

CityMine(d)<br />

Bright<br />

OOZE<br />

AWB<br />

AWB<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

...<br />

Stimuleringsfonds<br />

Creatieve Industrie<br />

Jelte<br />

Boeij<strong>en</strong>ga<br />

Rotterdam<br />

Gezonde landbouw<br />

Zorgzame<br />

Buurt<strong>en</strong><br />

Endeavour<br />

G<strong>en</strong>t<br />

Inf<strong>op</strong>unt Publieke<br />

Ruimte<br />

Stedelijk<br />

Beheer<br />

confer<strong>en</strong>ties<br />

H+N+S<br />

Leuv<strong>en</strong><br />

G<strong>en</strong>k<br />

AWB<br />

Astor vzw<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

ShiftN<br />

UG<strong>en</strong>t<br />

...<br />

<strong>Atelier</strong><br />

Team Vlaams<br />

Energiewijk<strong>en</strong><br />

Hernieuwbare<br />

landschapp<strong>en</strong><br />

Zwolle<br />

Brussel<br />

Almere<br />

Leid<strong>en</strong><br />

Zoetermeer<br />

Antwerp<strong>en</strong><br />

Aquafin<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong><br />

Gedeelde mobiliteit<br />

expertise sessies<br />

Province of<br />

East-Flanders<br />

Port & City of<br />

Rotterdam<br />

Port of<br />

Amsterdam<br />

1 2<br />

3<br />

4 5<br />

6<br />

Zorgzame<br />

leefomgeving<br />

1010au<br />

Voedsel <strong>en</strong><br />

Bodem<br />

Port of<br />

Ost<strong>en</strong>d<br />

OVAM/Circular<br />

Flanders<br />

VUB<br />

Port of Brussels<br />

Circulaire<br />

Hav<strong>en</strong>s<br />

metr<strong>op</strong>ool<br />

GRON-<br />

DIG<br />

Voedsel<br />

Anders<br />

ILVO<br />

VLM<br />

Fedagrim<br />

...<br />

AWB<br />

Stedelijk beheer<br />

Op<strong>en</strong>bare ruimte<br />

AIPV<br />

ESPO<br />

AG Vespa<br />

H+N+S<br />

WUR<br />

College van<br />

Rijksadviseurs<br />

Vit<strong>en</strong>s<br />

Boer<strong>en</strong>bond<br />

Biodiversiteit<br />

<strong>en</strong> water<br />

AWB<br />

Departm<strong>en</strong>t<br />

Omgeving<br />

...<br />

Min. BZK<br />

Studio Marco<br />

Vermeul<strong>en</strong><br />

EFIP<br />

TU Delft RVO<br />

VRP<br />

AWB<br />

Klimaatstrat<strong>en</strong><br />

Filter-Café-<br />

Filtré<br />

Energiewijk<strong>en</strong><br />

P2P uitwisseling<br />

Circulaire hav<strong>en</strong>s<br />

(Re)productieve stad<br />

VUB/ULB<br />

...<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>-<br />

Inf<strong>op</strong>unt<br />

Publieke Ruimte<br />

Stadshav<strong>en</strong>s<br />

online platform<br />

lokale stakeholders<br />

Sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> veelheid aan actor<strong>en</strong><br />

kracht van verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp inzett<strong>en</strong><br />

Energie coöperatie<br />

Eetbare buurt<br />

Proeftuin<strong>en</strong><br />

expert<strong>en</strong><br />

bestur<strong>en</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

Klimaatstrat<strong>en</strong><br />

overhed<strong>en</strong><br />

organiser<strong>en</strong> van oneig<strong>en</strong>lijke tafels<br />

XX XX XX XX<br />

XX XX XX XX<br />

XX XX XX XX<br />

(ontwerp)praktijk<strong>en</strong><br />

aanjagers<br />

Vorm<strong>en</strong> van coalities & spin-offs<br />

XX<br />

XX<br />

XX<br />

XX<br />

XX<br />

XX<br />

XX<br />

XX XX XX XX XX<br />

XX<br />

Politiek <strong>en</strong> bestuurlijke organisatievorm<strong>en</strong><br />

Beheer van infrastructuur, bodem <strong>en</strong> grond<br />

Wet- <strong>en</strong> regelgeving<br />

Financieringsstrategieën<br />

Sociaal contract<br />

?<br />

You Are Here<br />

Klimaatverdrag<br />

Parijs (COP21)<br />

Ambitieuze<br />

doelstelling<strong>en</strong><br />

Eur<strong>op</strong>ese Gre<strong>en</strong> Deal<br />

Visie 2050<br />

?<br />

Veelheid aan<br />

initiatiev<strong>en</strong><br />

incubatie<br />

verk<strong>en</strong>ning<br />

hypothese<br />

verbeeld<strong>en</strong><br />

praktijktafel<br />

ATLAS<br />

Uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zijn ondertuss<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> aantal traject<strong>en</strong><br />

voortgekom<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> lev<strong>en</strong><br />

beginn<strong>en</strong> te leid<strong>en</strong>. Zoud<strong>en</strong> we ze<br />

de ‘spin-offs’ van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

kunn<strong>en</strong> noem<strong>en</strong>?<br />

HM Het hangt ervan af hoe nauw je<br />

het begrip ‘spin-off’ definieert. Het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft al verschill<strong>en</strong>de<br />

zaadjes geplant, van formele de<strong>als</strong><br />

tuss<strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> haakje in e<strong>en</strong><br />

beleidsstrategie waar ander<strong>en</strong> weer<br />

<strong>op</strong> kunn<strong>en</strong> aankn<strong>op</strong><strong>en</strong>. Natuurlijk is<br />

het gemakkelijker te tracer<strong>en</strong> wanneer<br />

het echt om e<strong>en</strong> nieuw initiatief gaat.<br />

We hebb<strong>en</strong> bijvoorbeeld met het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer mee de inhoudelijke<br />

<strong>en</strong> procesmatige basis kunn<strong>en</strong><br />

legg<strong>en</strong> voor wat nu de ‘City Deal<br />

Op<strong>en</strong>bare Ruimte’ is geword<strong>en</strong>. To<strong>en</strong><br />

we die verk<strong>en</strong>ning startt<strong>en</strong>, hadd<strong>en</strong><br />

we de ambitie om te werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />

aanbodboek dat door de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

de tafel van het Rijk gelegd zou word<strong>en</strong>,<br />

om in toegankelijke taal uit te legg<strong>en</strong><br />

welke bijdrage stadsbeheer zou kunn<strong>en</strong><br />

lever<strong>en</strong> aan de grote nationale doelstelling<strong>en</strong>.<br />

We hebb<strong>en</strong> dat gedaan in de<br />

vorm van ti<strong>en</strong> punt<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> soort manifest.<br />

Aan het einde van het traject hebb<strong>en</strong><br />

we e<strong>en</strong> proces uitgetek<strong>en</strong>d waarin<br />

geleerd, getest <strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldigd<br />

kon word<strong>en</strong>. Het proces van de ‘City<br />

Deal’ is hierdoor sterk geïnspireerd.<br />

Natuurlijk war<strong>en</strong> er parallel nog traject<strong>en</strong><br />

l<strong>op</strong><strong>en</strong>de die mee aanleiding zijn<br />

geweest voor de ‘City Deal’, zo<strong>als</strong> het<br />

onderzoek ‘Integrale Wijkaanpak’ van<br />

PosadMaxwan in <strong>op</strong>dracht van BZK <strong>en</strong><br />

het indrukwekk<strong>en</strong>d dossier ‘Integrale<br />

Ontwerpmethode Op<strong>en</strong>bare Ruimte’ uit<br />

Amsterdam. Maar de wegbereid<strong>en</strong>de<br />

rol van de verk<strong>en</strong>ning binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> wordt hier expliciet erk<strong>en</strong>d.<br />

Blijv<strong>en</strong> jullie bij het vervolg nog<br />

betrokk<strong>en</strong>? ‘Spin-off’ klinkt <strong>als</strong>of<br />

de praktijk haar eig<strong>en</strong> weg gaat,<br />

dat je ze <strong>als</strong> incubator loslaat.<br />

JD Misschi<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> we het e<strong>en</strong><br />

‘spin-back’ noem<strong>en</strong>. We zijn ervan<br />

overtuigd dat we de spin-offs niet<br />

moet<strong>en</strong> <strong>op</strong>sluit<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de ruimte<br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Tegelijk vind<strong>en</strong><br />

we het cruciaal dat de inzicht<strong>en</strong> die<br />

in de spin-offs word<strong>en</strong> ontwikkeld,<br />

terugvloei<strong>en</strong> naar de community of<br />

practice. Als je alles helemaal loslaat,<br />

kan dat niet meer. En dan is het hele<br />

idee van e<strong>en</strong> leeromgeving waarbij je<br />

back and forth gaat, verlor<strong>en</strong>.<br />

HM Het is goed dat bijvoorbeeld<br />

de 'City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte' in<br />

Nederland los van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is<br />

geconstrueerd <strong>en</strong> gestart. Het bewijst<br />

dat andere partij<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>aarschap<br />

<strong>op</strong>nem<strong>en</strong>. Dat is uiteindelijk het doel<br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>: dat we kracht<strong>en</strong><br />

bundel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> steeds bredere<br />

beweging mee <strong>op</strong> gang br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

voed<strong>en</strong>. Maar de vraag is wel: hoe zorg<br />

je dat je de impact <strong>en</strong> doorwerking van<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> kan blijv<strong>en</strong> aanton<strong>en</strong>?<br />

Omdat zoveel van het werk impliciet<br />

<strong>en</strong> achter de scherm<strong>en</strong> gebeurt, is het<br />

steeds e<strong>en</strong> worsteling om het belang<br />

van dit soort platforms aan te ton<strong>en</strong>,<br />

om de bewijslast <strong>op</strong> tafel te kunn<strong>en</strong><br />

legg<strong>en</strong>. Het is cruciaal maar ontzett<strong>en</strong>d<br />

moeilijk om de (vaak onzichtbare)<br />

waardecreatie van zoiets <strong>als</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> aan te ton<strong>en</strong>.

Als we kijk<strong>en</strong> naar de verschill<strong>en</strong>de<br />

thematische spor<strong>en</strong> <strong>op</strong> de<br />

tijdlijn van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, dan<br />

zie je dat sommige thema’s wel<br />

hun eig<strong>en</strong> spin-off hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

andere niet. Hoe komt dat?<br />

HM Het verschil zit vooral in de timing.<br />

De traject<strong>en</strong> van Circulaire Hav<strong>en</strong>s <strong>en</strong><br />

Stedelijk Beheer zijn vroeger uit de<br />

startblokk<strong>en</strong> geschot<strong>en</strong>. Andere traject<strong>en</strong><br />

zijn later begonn<strong>en</strong> <strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> in<br />

e<strong>en</strong> andere fase. De thema’s Voedsel<br />

<strong>en</strong> Bodem, Zorgzame Buurt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Energiewijk<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong> zich nog in de<br />

verk<strong>en</strong>ningsfase. Het is goed om dat zo<br />

te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>, want <strong>als</strong> we e<strong>en</strong> mijlpaal<br />

tek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> van<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>op</strong>mak<strong>en</strong>, dan zi<strong>en</strong><br />

we, [1] dat we hebb<strong>en</strong> gewerkt <strong>op</strong> het<br />

overkoepel<strong>en</strong>de spoor, [2] dat we met<br />

twee traject<strong>en</strong> de stapp<strong>en</strong> doorl<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

naar e<strong>en</strong> incubatie <strong>en</strong> [3] dat er bij één<br />

wel <strong>en</strong> bij één (nog) net niet e<strong>en</strong> grote<br />

spin-off is uitgekom<strong>en</strong>. Op voorhand<br />

hadd<strong>en</strong> we die <strong>op</strong>e<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de fases<br />

niet zo letterlijk b<strong>en</strong>oemd, maar het is<br />

goed om er <strong>op</strong> die manier <strong>op</strong> terug te<br />

blikk<strong>en</strong>. De vraag is of we nu bewuster<br />

de volg<strong>en</strong>de stapp<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zett<strong>en</strong>.<br />

JD Het traject is missiegedrev<strong>en</strong>. Dat<br />

kan je alle<strong>en</strong> juist begrijp<strong>en</strong> <strong>als</strong> je je er<br />

bewust van b<strong>en</strong>t dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

tegelijkertijd vanuit fragiliteit <strong>en</strong> vanuit<br />

hybris tewerk gaat. De hybris spreekt<br />

wanneer we uit volle overtuiging zegg<strong>en</strong><br />

dat we in deze praktijkomgeving<br />

hardnekkige <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aanpakk<strong>en</strong>.<br />

We moet<strong>en</strong> de wicked problems<br />

namelijk durv<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>en</strong> vastpakk<strong>en</strong>,<br />

ook al beseft iedere<strong>en</strong> dat bewer<strong>en</strong><br />

dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> iets helemaal<br />

zal kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>loss<strong>en</strong>, te gek voor woord<strong>en</strong><br />

is. Dan kunn<strong>en</strong> we slechts vanuit<br />

onze eig<strong>en</strong> fragiliteit e<strong>en</strong> bijdrage<br />

lever<strong>en</strong>. We beginn<strong>en</strong> bij onszelf: wat<br />

zoud<strong>en</strong> wij <strong>als</strong> <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> kunn<strong>en</strong><br />

do<strong>en</strong> om dat mee te versnell<strong>en</strong>? Het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> balanceert voortdur<strong>en</strong>d <strong>op</strong><br />

die spanningsboog, <strong>en</strong> daarin zit ook<br />

zijn overtuigingskracht. We verzo<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

de Nederlandse <strong>en</strong> de Belgische aanpak<br />

in e<strong>en</strong> omgeving die doet drom<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> tegelijkertijd met de voet<strong>en</strong> in de<br />

modder van de realiteit gaat staan. Dat<br />

motiveert m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> om ermee verder te<br />

gaan. Het mooie van deze oef<strong>en</strong>ing is<br />

dat we na drie <strong>jaar</strong> acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> destiller<strong>en</strong>. We zijn <strong>op</strong> ieder<br />

van deze front<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stukje wijzer<br />

geword<strong>en</strong>, maar elk van de inzicht<strong>en</strong><br />

leert ons ook iets over het vervolg. Daar<br />

will<strong>en</strong> wij graag ons ste<strong>en</strong>tje aan blijv<strong>en</strong><br />

bijdrag<strong>en</strong>.<br />

'Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft ervoor gezorgd dat het urg<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> complexe vraagstuk van ontwerp <strong>en</strong> beheer van<br />

transitievraagstukk<strong>en</strong> hoog <strong>op</strong> de lokale <strong>en</strong> nationale<br />

ag<strong>en</strong>da’s is gekom<strong>en</strong>. Door het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is er e<strong>en</strong><br />

City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte <strong>op</strong>gestart waar zowel ontwerp<strong>en</strong>d<br />

<strong>als</strong> beher<strong>en</strong>d Nederland aan meedoet. In deze<br />

City Deal zijn de relevante <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

nu ook <strong>op</strong> rijksniveau geag<strong>en</strong>deerd: het ontwikkel<strong>en</strong> van<br />

nieuw instrum<strong>en</strong>tarium voor bov<strong>en</strong>- <strong>en</strong> ondergrond, het<br />

ontwikkel<strong>en</strong> van vernieuw<strong>en</strong>de businesscases <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

meer gezam<strong>en</strong>lijke programmering. Kortom, het ontwikkel<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> nieuwe praktijk.'<br />

Wiebe Oosterhoff,<br />

Geme<strong>en</strong>te Rotterdam

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

224 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

225<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> intervisiesessie<br />

juni–juli 2018<br />

foto<br />

5/6<br />

Werkatelier I<br />

juni 2019<br />

Processchema "aanbodboek" Stedelijk Beheer 2019<br />

Werkatelier II<br />

17 september 2019<br />

Werkatelier III<br />

14 januari 2020<br />

Werkateliers Stedelijk Beheer 2018-2020<br />

Doel van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer was om e<strong>en</strong> "aanbodboek" <strong>op</strong> te mak<strong>en</strong><br />

waarmee de sted<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> aanton<strong>en</strong> hoe hun capaciteit om de <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte te<br />

beher<strong>en</strong> kon bijdrag<strong>en</strong> aan nationale doelstelling<strong>en</strong>. Processchema, Architecture<br />

Workroom Brussels, 2019.<br />

Doorhe<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de Werkateliers werd sam<strong>en</strong> ontleed waar het aanbod vanuit<br />

het stadsbeheer precies ligt. Begeleid door H+N+S, Endeavour, Jelte Boeij<strong>en</strong>ga <strong>en</strong><br />

AWB stelde de K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer zo hun strategische doelstelling<strong>en</strong> scherp.<br />

Foto's VBNO: Hans Tak, Wiebe Oosterhoff, Anja De Graaff, Hanne Mangelschots.

er<br />

SO<br />

W&I<br />

SO<br />

Beheer<br />

W&I<br />

Beheer<br />

SO<br />

W&I<br />

MO<br />

MO<br />

SO<br />

Beheer<br />

W&I<br />

Beheer<br />

MO<br />

W&I<br />

MO<br />

W&I<br />

Beheer<br />

Beheer<br />

MO<br />

MO<br />

Beheer<br />

Energie<br />

transitie<br />

Energie<br />

transitie<br />

Beheer<br />

Transport<br />

Transport<br />

Energie<br />

transitie<br />

Beheer<br />

Energie<br />

transitie<br />

Transport<br />

Beheer<br />

Transport<br />

Energie<br />

transitie<br />

Energie<br />

transitie<br />

Transport<br />

Transport<br />

SO<br />

Beheer<br />

W&I<br />

MO<br />

SO<br />

Beheer<br />

W&I<br />

Beheer<br />

MO<br />

Energie<br />

transitie<br />

Transport<br />

Beheer<br />

Energie<br />

transitie<br />

SO<br />

Transport<br />

Beheer<br />

W&I<br />

€<br />

+ €<br />

+ €<br />

€<br />

MO<br />

€<br />

A B C D<br />

€<br />

€<br />

Beheer<br />

€<br />

Energie<br />

transitie<br />

Transport<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

226 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

227<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer 13<br />

Sleutel 1<br />

De transities wijz<strong>en</strong><br />

de nood aan voor<br />

e<strong>en</strong> nieuwe praktijk<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer 103<br />

Sleutel 5<br />

Op basis van e<strong>en</strong><br />

stadsregionale visie<br />

kan de aanpak in<br />

wijk<strong>en</strong> onderling<br />

gediffer<strong>en</strong>tieerd<br />

word<strong>en</strong>.<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer<br />

Sleutel 9<br />

Om te versnell<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> we <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong><br />

ervaring met elkaar<br />

del<strong>en</strong>.<br />

189<br />

+ €<br />

+ € + €<br />

€<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ € €<br />

€<br />

+ €<br />

A B C D<br />

€<br />

+ €<br />

€<br />

+ €<br />

+ €<br />

+ € €<br />

€<br />

Handboek<br />

2.0<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ €<br />

A B C D<br />

+ € €<br />

+ €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ €<br />

A B C D<br />

+ €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ € + + € €<br />

+ <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer<br />

€<br />

A B C D<br />

+ € €<br />

€<br />

+ €<br />

€<br />

€<br />

€<br />

Handboek<br />

2.0<br />

€<br />

+ €<br />

€<br />

+ € Handboek<br />

2.0<br />

€<br />

Sleutel 2<br />

Naast pragmatiek<br />

is er ook ruimte<br />

<strong>en</strong> tijd nodig voor<br />

€<br />

experim<strong>en</strong>t om<br />

de beheerpraktijk<br />

€<br />

continu te blijv<strong>en</strong><br />

€<br />

vernieuw<strong>en</strong>.<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ €<br />

A B C D<br />

€<br />

+ € €<br />

€<br />

Handboek<br />

2.0<br />

+ €<br />

+ € €<br />

+ € €<br />

€<br />

€<br />

€<br />

€<br />

€<br />

Sleutel 3<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ € €<br />

A B C D<br />

+ € €<br />

+ € €<br />

€<br />

€<br />

€<br />

Handboek<br />

2.0<br />

€<br />

€<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer 77<br />

€<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

Door zijn positie,<br />

vakmanschap <strong>en</strong><br />

portefeuille is<br />

de beheerder e<strong>en</strong><br />

geschikte kandidaat<br />

om de vervangings-<br />

<strong>en</strong> transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>.<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer 99<br />

Sleutel 4<br />

Handboek<br />

2.0<br />

duurzaamheids<br />

€<br />

winkel<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

€<br />

Door €<br />

kaartlag<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>stadsniveau <strong>op</strong><br />

elkaar te stapel<strong>en</strong>,<br />

bouw<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> tool<br />

om beheer<strong>op</strong>gav<strong>en</strong><br />

te integrer<strong>en</strong> met de<br />

transitie-ambities.<br />

33<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

+ €<br />

+ €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ €<br />

A B C D<br />

+ €<br />

€<br />

+ €<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer 133<br />

Sleutel 6<br />

Binn<strong>en</strong> deze brede<br />

praktijk moet ook de<br />

burger € e<strong>en</strong> nieuwe<br />

€<br />

positie krijg<strong>en</strong>.<br />

€<br />

Handboek<br />

2.0<br />

€<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer 159<br />

Sleutel 7<br />

De principes achter<br />

geïntegreerde<br />

deelproject<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> niet <strong>op</strong> één<br />

maar <strong>op</strong> veleplaats<strong>en</strong><br />

tegelijk voor.<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer 179<br />

Sleutel 8<br />

Het integrer<strong>en</strong> van<br />

verschill<strong>en</strong>de doelstelling<strong>en</strong><br />

in één<br />

project leidt tot<br />

winst<strong>en</strong> <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

vlakk<strong>en</strong>, maar<br />

vereist wel e<strong>en</strong><br />

innovatieve business<br />

case.<br />

€<br />

+ €<br />

+ €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ €<br />

A B C D<br />

+ €<br />

€<br />

+ €<br />

€<br />

€<br />

Handboek<br />

2.0<br />

€<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

€<br />

€<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

+ €<br />

+ €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ €<br />

Handboek<br />

2.0<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer<br />

Sleutel 10<br />

Er is nog werk<br />

aan de winkel!<br />

199<br />

10 sleutels voor de toekomst van beheer 2020<br />

+<br />

+ € €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ €<br />

A B + € wijkprogramma beheerslab<br />

C D<br />

+ €<br />

duurzaamheids<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

winkel<br />

Het resultaat van het traject <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer is e<strong>en</strong> manifesto van<br />

10 sleutels voor de toekomst van beheer. H+N+S, Endeavour, Jelte Boeij<strong>en</strong>ga,<br />

Architecture Workroom Brussels, 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer 4.2 Beheer <strong>en</strong> de burger<br />

153<br />

228 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

229<br />

Dagelijks<br />

Optie<br />

zones<br />

Sam<strong>en</strong> aan<br />

de slag<br />

Buur<br />

boek<br />

Wijk<br />

regisseur<br />

Subsidie<br />

wijkinitiatiev<strong>en</strong><br />

Reyeroord:<br />

groot areaal grasveld<strong>en</strong><br />

in publiek beheer<br />

De Mark<strong>en</strong>:<br />

gro<strong>en</strong>e omgeving in verharde buurt<br />

Meerzicht:<br />

gro<strong>en</strong>e buurt in zelfbeheer,<br />

verhard c<strong>en</strong>trum<br />

Reyeroord:<br />

groot gedim<strong>en</strong>sioneerde strat<strong>en</strong>,<br />

veel pad<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘achterkant<strong>en</strong>’<br />

De Mark<strong>en</strong>:<br />

complexe veelheid<br />

aan verkeersinfrastructuur<br />

Meerzicht:<br />

parkeerc<strong>en</strong>trum,<br />

grote c<strong>en</strong>trale verkeersbarrière<br />

Reyeroord:<br />

weinig voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

plangebied<br />

De Mark<strong>en</strong>:<br />

verdwijn<strong>en</strong>de kleinschalige bedrijvigheid<br />

In homog<strong>en</strong>e woonwijk<br />

Meerzicht:<br />

homog<strong>en</strong>e woonwijk<br />

met c<strong>en</strong>trale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

Verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aantal pilootwijk<strong>en</strong> 2019<br />

In<br />

taking<br />

Strategie<br />

Kwanti<br />

Ga ficer<strong>en</strong><br />

goed<br />

Vrag<strong>en</strong> Project<br />

loket pagina<br />

inspraak<br />

nota<br />

Het ass<strong>en</strong>stelsel toont e<strong>en</strong> grote inzet <strong>op</strong> ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>tiële<br />

acties. Dit di<strong>en</strong>t geplaatst te word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

de <strong>op</strong>maak van het ontwikkelperspectief voor<br />

Leid<strong>en</strong> waar diverse van deze acties trachtt<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

te verzamel<strong>en</strong> om het ontwikkelperspectief te<br />

voed<strong>en</strong>. Wanneer dit ontwikkelperspectief wordt<br />

goedgekeurd is de vraagt welke rol burgers hebb<strong>en</strong><br />

in de uitvoering van deze plann<strong>en</strong>.<br />

De vergelijking tuss<strong>en</strong> de huidige acties <strong>en</strong> ambities<br />

zi<strong>en</strong> we dat meer dagelijkse acties <strong>op</strong> vlak van<br />

co-creatie in beheer nog het nodige gewicht ontbrek<strong>en</strong><br />

wil de wijk beantwoord<strong>en</strong> aan de vraag van burgers<br />

om betrokk<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> bij de uitvoering, <strong>en</strong><br />

dan vooral bij de gro<strong>en</strong>ruimte.<br />

Fase 1: Gasthuiswijk Zuid ligt zo goed <strong>als</strong> vast. In<br />

deze fase zal er vooral word<strong>en</strong> ingezet <strong>op</strong> het communicer<strong>en</strong><br />

van de ontwikkeling<strong>en</strong>. Na e<strong>en</strong> eerste<br />

Huiskamer<br />

Project<br />

Digitaal<br />

gesprekk<strong>en</strong><br />

markt<br />

panel<br />

Online<br />

<strong>en</strong>quête Bakfiets<br />

Week vh<br />

stadsgesprek<br />

gesprekk<strong>en</strong><br />

klankbord<br />

Informer<strong>en</strong><br />

Inspiratie<br />

bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

Ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>tieel<br />

Raadpleg<strong>en</strong><br />

Adviser<strong>en</strong><br />

Co-producer<strong>en</strong><br />

Co-besliss<strong>en</strong><br />

Zelfbeheer<br />

Out<br />

reaching<br />

evaluatie van de vele acties die de laatste twee jar<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> blijkt dat vooral de project<strong>en</strong>markt<strong>en</strong><br />

eerder dan klassieke bewonersavond<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> erg groot <strong>en</strong> divers publiek kunn<strong>en</strong> mobiliser<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> vormt dus e<strong>en</strong> bruikbaar instrum<strong>en</strong>t dat kan word<strong>en</strong><br />

ingezet in vier fas<strong>en</strong>. Waar burgers vervolg<strong>en</strong>s<br />

middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulp kunn<strong>en</strong> mobiliser<strong>en</strong> bij het uitvoer<strong>en</strong><br />

van hun eig<strong>en</strong> project blijv<strong>en</strong> deze acties vooral<br />

intaking. Gezi<strong>en</strong> de lage organisatiegraad van bewoners<br />

<strong>op</strong> vlak van beheer zijn meer outreaching<br />

acties via bestaande structur<strong>en</strong> zo<strong>als</strong> die van de<br />

corporaties e<strong>en</strong> interessante piste om bijvoorbeeld<br />

binn<strong>en</strong>tuin<strong>en</strong> <strong>en</strong> omligg<strong>en</strong>d gro<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met bewoners<br />

onder hand<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>. Zo wordt de massa<br />

aan input van bewoners ook teruggegev<strong>en</strong> aan h<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> kan co-creatief beheer in de wijk sterker word<strong>en</strong><br />

ingebed in het dagelijkse beheer van de wijk.<br />

Manier<strong>en</strong> om bewoners te betrekk<strong>en</strong> 2019<br />

De conclusies werd<strong>en</strong> gebaseerd <strong>op</strong> e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning in e<strong>en</strong> reeks pilootwijk<strong>en</strong> in<br />

de sted<strong>en</strong> Leid<strong>en</strong>, Zoetermeer, Rotterdam <strong>en</strong> Almere. Mapping door Architecture<br />

Workroom Brussels, 2019.<br />

Voor elk van deze wijk<strong>en</strong> / sted<strong>en</strong> werd in kaart gebracht <strong>op</strong> welke manier beheer<br />

nu al <strong>op</strong> e<strong>en</strong> vooruitstrev<strong>en</strong>de manier wordt ingezet. Eén van de brill<strong>en</strong> waardoor dat<br />

gebeurde, was die van de burger: hoe word<strong>en</strong> bewoners betrokk<strong>en</strong> bij het beheer van<br />

hun omgeving? Analyse door Endeavour, 2019.

0<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

3<br />

5<br />

1<br />

I.3 Beheer kan bewust water<br />

<strong>op</strong>vang<strong>en</strong>, verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

zuiver<strong>en</strong> voor eig<strong>en</strong><br />

hergebruik of dat van<br />

bewoners (ontwerp<strong>en</strong>d,<br />

stimuler<strong>en</strong>d).<br />

2 Beheer is verantwoordelijk<br />

voor het ontwerp, de<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

aanleg <strong>en</strong> het beheer van<br />

<strong>op</strong>pervlaktewater<br />

(gracht<strong>en</strong>, slot<strong>en</strong>,<br />

kanal<strong>en</strong>, rivier<strong>en</strong>),<br />

grondwater (ondergronds<br />

of in vijvers), reg<strong>en</strong>water<br />

<strong>en</strong> huishoudelijk water<br />

(grijs/zwart).<br />

5<br />

7<br />

1<br />

I.2 Beheer kan de publieke<br />

ruimte bewust gaan onthard<strong>en</strong><br />

om in te zett<strong>en</strong> <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

betere infiltratie van<br />

hemelwater <strong>en</strong> zo <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

gezonde grondwatertafel<br />

(ontwerp<strong>en</strong>d, stur<strong>en</strong>d).<br />

Beheer zorgt voor<br />

het onderhoud van<br />

publieke gebouw<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> accommodaties<br />

zo<strong>als</strong> zwembad<strong>en</strong>,<br />

sportveld<strong>en</strong>, sporthall<strong>en</strong><br />

(uitvoer<strong>en</strong>d,<br />

technisch).<br />

3<br />

5<br />

J.1 De geme<strong>en</strong>te kan <strong>als</strong><br />

eig<strong>en</strong>aar van publieke<br />

gebouw<strong>en</strong> actief inzett<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

k<strong>op</strong>peling<strong>en</strong> met de system<strong>en</strong><br />

in eig<strong>en</strong> beheer <strong>en</strong> zo cycli<br />

sluit<strong>en</strong> van water, material<strong>en</strong>,<br />

warmte, etc.<br />

5 H.1 Beheer kan parkeerplaats<strong>en</strong><br />

zo positioner<strong>en</strong> dat<br />

bepaalde del<strong>en</strong> van de wijk<br />

autovrij kunn<strong>en</strong> ingericht<br />

word<strong>en</strong> (ontwerp<strong>en</strong>d,<br />

stimuler<strong>en</strong>d).<br />

1<br />

7<br />

A.3 Afnemer van lokale<br />

<strong>en</strong>ergie: Wanneer lokale<br />

ondernemers of coöperaties<br />

<strong>en</strong>ergie <strong>op</strong>wekk<strong>en</strong>, kan<br />

beheer vanuit haar continue<br />

<strong>en</strong>ergievraag relatief<br />

makkelijk de <strong>en</strong>ergieoverschott<strong>en</strong><br />

afnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo<br />

lokaal ondernemerschap<br />

stimuler<strong>en</strong> (stur<strong>en</strong>d).<br />

De investering in ieders persoonlijke binn<strong>en</strong>klimaat<br />

is er tegelijkertijd één in het straatbeeld.<br />

Per (groep) woongebouw(n) beginn<strong>en</strong> bewoners<br />

elkaar beter te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> groeit ook de betrokk<strong>en</strong>heid<br />

bij de inrichting van “hun” stukje publieke<br />

ruimte.<br />

Beheer zorgt ervoor dat<br />

in de buit<strong>en</strong>ruimte<br />

voldo<strong>en</strong>de parkeerruimte<br />

voorzi<strong>en</strong> wordt conform<br />

het geld<strong>en</strong>de parkeerbeleid<br />

(uitvoer<strong>en</strong>d,<br />

technisch).<br />

7<br />

H.2 Beheer kan via participatietraject<strong>en</strong><br />

actief inzett<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

het verminder<strong>en</strong> van het<br />

aantal parkeerplaats<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

voordele van gro<strong>en</strong>e <strong>en</strong><br />

gebruiksruimte (stur<strong>en</strong>d).<br />

1<br />

Beheer zorgt dat er<br />

ruimte is voor alle kabels<br />

<strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> in de<br />

ondergrond (uitvoer<strong>en</strong>d,<br />

technisch).<br />

Hemelwater <strong>en</strong> grijs water word<strong>en</strong> <strong>op</strong>gevang<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> gezuiverd om <strong>op</strong>nieuw te gebruik<strong>en</strong> in de<br />

publieke gebouw<strong>en</strong> die in bezit van de geme<strong>en</strong>te<br />

zijn. Deze plekk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>teerruimtes<br />

voor waterhergebruik.<br />

6<br />

7<br />

G.1 Beheer kan vanuit e<strong>en</strong><br />

integrale visie niet alle<strong>en</strong> de<br />

bestaande gro<strong>en</strong>zones maar<br />

ook nieuwe ruimtes aansnijd<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> voordele van de<br />

biodiversiteit (stur<strong>en</strong>d,<br />

beleidsbepal<strong>en</strong>d).<br />

3<br />

A.2 Beheer kan e<strong>en</strong> belangrijke<br />

rol spel<strong>en</strong> in het informer<strong>en</strong><br />

van bewoners over<br />

<strong>en</strong>ergie<strong>op</strong>wekking <strong>en</strong><br />

-r<strong>en</strong>ovatie <strong>en</strong> zelfs in het<br />

faciliter<strong>en</strong> van het vorm<strong>en</strong> van<br />

coalities of coöperaties van<br />

gebouweig<strong>en</strong>aars (informatief,<br />

stimuler<strong>en</strong>d).<br />

1<br />

5<br />

De nieuwe stroomversneller is e<strong>en</strong> cluster van publieke<br />

gebouw<strong>en</strong> waar <strong>en</strong>ergie-, water- <strong>en</strong> materia<strong>als</strong>trom<strong>en</strong> aan<br />

elkaar geschakeld word<strong>en</strong>. Deze plek begint <strong>als</strong> lokaal<br />

laboratorium voor circulaire economie te werk<strong>en</strong>. Waarom<br />

hier ge<strong>en</strong> ruimte voorzi<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> fiets<strong>en</strong>maker of deelwag<strong>en</strong>s?<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is dit de ideale locatie om extra woning<strong>en</strong><br />

te bouw<strong>en</strong>: vlakbij alle voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> én hyperbereikbaar.<br />

Circulaire, Duurzame, Solidaire Wijk<br />

De nieuwe leefstraat is e<strong>en</strong> plek waar je kan<br />

verblijv<strong>en</strong>, met meer contact tuss<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

buit<strong>en</strong>, meer biodiversiteit <strong>en</strong> minder auto’s. Hier<br />

spel<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> veilig buit<strong>en</strong> <strong>en</strong> eig<strong>en</strong><strong>en</strong> bewoners<br />

zich hun plekje buurt toe via gedeelde pluktuin<strong>en</strong> of<br />

ontmoetingsplekk<strong>en</strong>. De straat is van iedere<strong>en</strong>!<br />

Het vergrot<strong>en</strong> van de biodiversiteit wordt gek<strong>op</strong>peld<br />

aan het verplaats<strong>en</strong> of verminder<strong>en</strong> van de<br />

parkeerplaats<strong>en</strong>. Zo kom<strong>en</strong> we stap voor stap tot<br />

de inrichting van e<strong>en</strong> gro<strong>en</strong>er straatprofiel.<br />

Beheer past de keuze in<br />

gro<strong>en</strong>aanleg zo aan dat<br />

biodiversiteit <strong>op</strong>timaal<br />

gestimuleerd wordt<br />

(uitvoer<strong>en</strong>d, technisch,<br />

ontwerp<strong>en</strong>d).<br />

4<br />

B.1Beheer kan burgers via<br />

participatieve process<strong>en</strong><br />

betrekk<strong>en</strong> in het beslissingsproces<br />

over de inrichting van<br />

hun buurt waardoor ze zich<br />

mee eig<strong>en</strong>aar voel<strong>en</strong> <strong>en</strong> er<br />

vanzelfsprek<strong>en</strong>d ook meer<br />

zorg voor drag<strong>en</strong> (faciliter<strong>en</strong>d,<br />

<strong>en</strong>thousiasmer<strong>en</strong>d).<br />

1<br />

5<br />

Beheer zorgt ervoor dat<br />

de <strong>op</strong><strong>en</strong>bare ruimte<br />

voorzi<strong>en</strong> is van verlichting,<br />

speeltoestell<strong>en</strong>,<br />

bankjes, afvalbakk<strong>en</strong>,<br />

bushokjes, sanitair, etc.:<br />

alles wat nodig is om de<br />

buit<strong>en</strong>ruimte veilig,<br />

pr<strong>op</strong>er, aang<strong>en</strong>aam <strong>en</strong><br />

bereikbaar te houd<strong>en</strong><br />

(uitvoer<strong>en</strong>d, technisch,<br />

ontwerp<strong>en</strong>d).<br />

Voor de <strong>en</strong>ergievoorzi<strong>en</strong>ing van publieke gebouw<strong>en</strong><br />

wordt gezocht naar lokale aanbieders,<br />

bijvoorbeeld zonnepanel<strong>en</strong> <strong>op</strong> industriële dak<strong>en</strong>,<br />

of e<strong>en</strong> coöperatieve warmtepomp.<br />

7<br />

B.2 Beheer kan veel bewuster<br />

product<strong>en</strong> afnem<strong>en</strong> van lokale<br />

produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, of kan zelfs<br />

actief sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>zett<strong>en</strong> met sociale<br />

tewerkstellingsproject<strong>en</strong> voor<br />

het producer<strong>en</strong>, herstell<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

recycler<strong>en</strong> van haar eig<strong>en</strong><br />

straatmeubilair (stur<strong>en</strong>d).<br />

De nieuwe voedselhub br<strong>en</strong>gt m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met gro<strong>en</strong>e<br />

vingers sam<strong>en</strong> <strong>op</strong> e<strong>en</strong> cruciaal overslagpunt tuss<strong>en</strong><br />

stad <strong>en</strong> landschap. Lokale produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> professionele<br />

landbouwers uit de omgeving ontmoet<strong>en</strong><br />

elkaar <strong>op</strong> de nieuwe lokale markt. Je kan hier<br />

less<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> van elkaar ler<strong>en</strong> over tuinier<strong>en</strong>,<br />

maar ook over recycler<strong>en</strong>, bespar<strong>en</strong> of verduurzam<strong>en</strong>.<br />

Op cruciale kruispunt<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de trage <strong>en</strong><br />

snelle netwerk<strong>en</strong> in de wijk wordt gekoz<strong>en</strong> om<br />

publieke functies te stimuler<strong>en</strong> om zo variatie in<br />

de homog<strong>en</strong>e woonbuurt<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

1<br />

7<br />

Bij nieuwe stadsontwikkelingsproject<strong>en</strong><br />

is beheer<br />

verantwoordelijk voor de<br />

aanleg van de buit<strong>en</strong>ruimte<br />

(uitvoer<strong>en</strong>d,<br />

technisch).<br />

C.1 Beheer kan herbruikbare<br />

stukk<strong>en</strong> verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> terug<br />

in rotatie br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> (regisser<strong>en</strong>d).<br />

Het herbruikbare vuilnis wordt <strong>op</strong> e<strong>en</strong> vaste plek<br />

in de wijk verzameld, gerecycleerd <strong>en</strong> <strong>op</strong>nieuw<br />

sam<strong>en</strong>gesteld tot stukk<strong>en</strong> die beheer zelf ook<br />

weer kan gebruik<strong>en</strong>, zo<strong>als</strong> verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong><br />

van straatmeubilair.<br />

6<br />

F.1 Beheer kan vanuit e<strong>en</strong><br />

eig<strong>en</strong> visie <strong>op</strong> de buit<strong>en</strong>ruimte<br />

voorwaard<strong>en</strong> <strong>op</strong>legg<strong>en</strong> aan<br />

nieuwe ontwikkeling<strong>en</strong><br />

1<br />

(stur<strong>en</strong>d, ontwerp<strong>en</strong>d,<br />

beleidsbepal<strong>en</strong>d).<br />

Beheer zorgt ervoor dat<br />

de <strong>op</strong><strong>en</strong>bare ruimte<br />

schoongemaakt wordt <strong>en</strong><br />

dat afval <strong>op</strong>gehaald wordt<br />

(uitvoer<strong>en</strong>d).<br />

5<br />

7<br />

7<br />

C.2 Beheer kan composteerbaar<br />

materiaal verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

verwerk<strong>en</strong> voor eig<strong>en</strong> gebruik<br />

(regisser<strong>en</strong>d).<br />

Sam<strong>en</strong> met de bewoners richt beheer e<strong>en</strong> stukje<br />

van de wijk in <strong>als</strong> gedeelde boerderij waar<br />

gecomposteerd wordt, waar lokale gro<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

fruit geteeld word<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar gedeeld werkmateriaal<br />

kan <strong>op</strong>geslag<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

E.1 Beheer kan via het<br />

onderhoud van de weginfrastructuur<br />

bewust differ<strong>en</strong>tiër<strong>en</strong><br />

in het karakter van de<br />

strat<strong>en</strong> (stur<strong>en</strong>d, onderzoek<strong>en</strong>d,<br />

ontwerp<strong>en</strong>d).<br />

1<br />

2 Beheer geeft <strong>op</strong>dracht<br />

aan aannemers om<br />

3<br />

weg<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> uit te<br />

voer<strong>en</strong> (toezichthoud<strong>en</strong>d).<br />

Kleine herstelling<strong>en</strong><br />

in de buit<strong>en</strong>ruimte<br />

word<strong>en</strong> door de wijkonderhoudsploeg<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>gelost (uitvoer<strong>en</strong>d,<br />

technisch).<br />

D.1 Beheer kan bewoners<br />

ondersteun<strong>en</strong> bij het<br />

onderhoud van hag<strong>en</strong>,<br />

(fruit)bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> moestuin<strong>en</strong><br />

(faciliter<strong>en</strong>d).<br />

1<br />

5<br />

De wijktuinmann<strong>en</strong><br />

zorg<strong>en</strong> voor de aanleg <strong>en</strong><br />

het onderhoud van het<br />

gro<strong>en</strong> in de wijk (uitvoer<strong>en</strong>d,<br />

technisch, ontwerp<strong>en</strong>d).<br />

7<br />

D.2 Beheer kan via contract<strong>en</strong><br />

actief inzett<strong>en</strong> <strong>op</strong> meer<br />

zelfbeheer van de publieke<br />

ruimte <strong>en</strong> lokale voedselproductie<br />

stimuler<strong>en</strong> (stur<strong>en</strong>d).<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

230 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

231<br />

. Water & Biodiversiteit 2. Mobiliteit 3. Energie<br />

. Zorgzame Leefomgeving 5. Circulaire Economie<br />

. Voedsel<br />

ONDERGRONDSE<br />

INFRASTRUCTUUR<br />

STRAATMEUBILAIR<br />

MAATSCHAPPELIJKE<br />

ONTWIKKELING<br />

AFVALBEHEER<br />

STADSONTWIKKELING<br />

Leefstraat<br />

De nieuwe leefstraat is e<strong>en</strong> plek waar je<br />

kan verblijv<strong>en</strong>, met meer contact tuss<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>, meer biodiversiteit<br />

<strong>en</strong> minder auto’s. Hier spel<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong><br />

veilig buit<strong>en</strong> <strong>en</strong> eig<strong>en</strong><strong>en</strong> bewoners<br />

zich hun plekje buurt toe via gedeelde<br />

pluktuin<strong>en</strong> of ontmoetingsplekk<strong>en</strong>. De<br />

straat is van iedere<strong>en</strong>!<br />

ENERGIE GEBOUW<br />

PUBLIEKE<br />

GEBOUWEN<br />

OPEN<br />

(GROEN)RUIMTE<br />

WIJK WATER HUIS<br />

STROOMVERSNELLER<br />

GEDEELDE WERKPLAATS<br />

WATERBEHEER<br />

0. ge<strong>en</strong><br />

1. Uitvoer<strong>en</strong>d, Technisch<br />

2. Toezichthoud<strong>en</strong>d<br />

3. faciliter<strong>en</strong>d, informer<strong>en</strong>d, communicer<strong>en</strong>d, <strong>en</strong>thousiasmer<strong>en</strong>d<br />

4. Netwerk<strong>en</strong>d, Regisser<strong>en</strong>d<br />

5. Onderzoek<strong>en</strong>d, Experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>d<br />

6. Beleidsbepal<strong>en</strong>d<br />

7. Stur<strong>en</strong>d<br />

PARKEREN<br />

VOORTUIN ALS BUITENHUIS<br />

WIJK VAN DE TOEKOMST<br />

LEEFSTRAAT<br />

VOEDSELHUB<br />

GROEN STRAAT<br />

KNOOPPUNT<br />

GEDEELDE BOERDERIJ<br />

STADS-<br />

BIODIVERSITEIT<br />

ONTWIKKELING<br />

WEG-<br />

INFRASTRUCTUUR<br />

...<br />

..........<br />

...<br />

WERK &<br />

INKOMEN<br />

Test<strong>en</strong> van strategieën 2019<br />

Stroomversneller<br />

De nieuwe stroomversneller is e<strong>en</strong><br />

cluster van publieke gebouw<strong>en</strong> waar<br />

<strong>en</strong>ergie-, water- <strong>en</strong> materia<strong>als</strong>trom<strong>en</strong><br />

aan elkaar geschakeld word<strong>en</strong>. Deze<br />

plek begint <strong>als</strong> lokaal laboratorium voor<br />

circulaire economie te werk<strong>en</strong>. Waarom<br />

hier ge<strong>en</strong> ruimte voorzi<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> fiets<strong>en</strong>maker<br />

of deelwag<strong>en</strong>s? Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is<br />

dit de ideale locatie om extra woning<strong>en</strong><br />

te bouw<strong>en</strong>: vlakbij alle voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> én<br />

hyperbereikbaar.<br />

Voedselhub<br />

De nieuwe voedselhub br<strong>en</strong>gt m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

met gro<strong>en</strong>e vingers sam<strong>en</strong> <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

cruciaal overslagpunt tuss<strong>en</strong> stad<br />

<strong>en</strong> landschap. Lokale produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> professionele landbouwers uit<br />

de omgeving ontmoet<strong>en</strong> elkaar <strong>op</strong><br />

de nieuwe lokale markt. Je kan hier<br />

less<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> van elkaar ler<strong>en</strong> over<br />

tuinier<strong>en</strong>, maar ook over recycler<strong>en</strong>,<br />

bespar<strong>en</strong> of verduurzam<strong>en</strong>.<br />

Ontwerp<strong>en</strong> van bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> 2019<br />

Daarnaast werd<strong>en</strong> strategieën getest om "ontwerp<strong>en</strong>d" te beher<strong>en</strong>. Verschill<strong>en</strong>de<br />

ingang<strong>en</strong> <strong>op</strong> de cirkel vertrekk<strong>en</strong> vanuit het vakmanschap van stadsbeheer zelf, die<br />

naar het midd<strong>en</strong> van de cirkel toe telk<strong>en</strong>s ter provocatie verbreed of gecombineerd<br />

word<strong>en</strong>. Provocatie door Architecture Workroom Brussels, 2019.<br />

Zo werd<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het traject gezam<strong>en</strong>lijk mogelijke bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> ontworp<strong>en</strong> waar<br />

stadsbeheer e<strong>en</strong> proactieve rol kan spel<strong>en</strong>. Typologieschets<strong>en</strong> door Architecture<br />

Workroom Brussels, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

232 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

233<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> houd<strong>en</strong> van grote<br />

corridors<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> houd<strong>en</strong> van grote<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> ruimt<strong>en</strong><br />

versterk<strong>en</strong> van lan<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

singels <strong>op</strong> wijkniveau<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> houd<strong>en</strong> van grote<br />

corridors<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> houd<strong>en</strong> van grote<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> ruimt<strong>en</strong><br />

versterk<strong>en</strong> van lan<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

singels <strong>op</strong> wijkniveau<br />

schaduwrijke complex<strong>en</strong><br />

bereikbaar houd<strong>en</strong><br />

(verder) vergro<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

stedelijke ruimtes<br />

binn<strong>en</strong> de wijk zolang<br />

mogelijk vasthoud<strong>en</strong>:<br />

c<strong>en</strong>traal verzamel<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> de wijk zolang<br />

mogelijk vasthoud<strong>en</strong>:<br />

dec<strong>en</strong>traal netwerk<br />

schaduwrijke complex<strong>en</strong><br />

bereikbaar houd<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> de wijk zolang<br />

mogelijk vasthoud<strong>en</strong>:<br />

c<strong>en</strong>traal verzamel<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> de wijk zolang<br />

mogelijk vasthoud<strong>en</strong>:<br />

dec<strong>en</strong>traal netwerk<br />

(verder) vergro<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

stedelijke ruimtes<br />

binn<strong>en</strong> het complex zo<br />

lang mogelijk vasthoud<strong>en</strong>:<br />

meer <strong>op</strong>slag creër<strong>en</strong><br />

zo snel mogelijk afvoer<strong>en</strong><br />

(<strong>en</strong> gescheid<strong>en</strong> systeem)<br />

Huidige planning sam<strong>en</strong> met transitiemapping 2019<br />

binn<strong>en</strong> het complex zo<br />

lang mogelijk vasthoud<strong>en</strong>:<br />

meer <strong>op</strong>slag creër<strong>en</strong><br />

wijk<strong>en</strong> met hoge dichtheid<br />

aangeslot<strong>en</strong> <strong>op</strong> c<strong>en</strong>trale<br />

system<strong>en</strong><br />

(warmt<strong>en</strong>etwerk)<br />

ruimte <strong>op</strong> stadsniveau<br />

verbond<strong>en</strong> aan de<br />

hoofdweg<strong>en</strong><br />

zo snel mogelijk afvoer<strong>en</strong><br />

(<strong>en</strong> gescheid<strong>en</strong> systeem)<br />

wijk<strong>en</strong> met lage dichtheid<br />

aangeslot<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

collectieve kleinschalige<br />

system<strong>en</strong><br />

ruimte <strong>op</strong> wijk- of<br />

complex-niveau<br />

bedrijv<strong>en</strong>terrein<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

complex<strong>en</strong>, waar mogelijk<br />

zelfvoorzi<strong>en</strong><strong>en</strong>d of zelfs<br />

lever<strong>en</strong>d<br />

Locatiespecifiek maatregel<strong>en</strong>pakket 2019<br />

De eig<strong>en</strong> planning van stadsbeheer (bov<strong>en</strong>: voorbeeld uit Leid<strong>en</strong>) kan zo aangevuld<br />

word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> strategische transitiemapping (onder: oef<strong>en</strong>ing door H+N+S voor<br />

hitte, wateroverlast, mobiliteit <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergie). Geme<strong>en</strong>te Leid<strong>en</strong>, H+N+S, 2019.<br />

<strong>en</strong>ergie<br />

water<br />

hitte<br />

verkeer<br />

zwaa rtepunt<strong>en</strong><br />

Zo kunn<strong>en</strong> keuzes <strong>op</strong> locatie gepland word<strong>en</strong>, ondersteund door e<strong>en</strong> <strong>op</strong> maat<br />

gemaakt maatregel<strong>en</strong>pakket. Suggestief lexicon door H+N+S, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

234 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

235<br />

2020 2021<br />

februari<br />

maart<br />

april<br />

mei juni juli<br />

augustus<br />

september oktober november december<br />

januari<br />

februari<br />

0<br />

Afronding fase 11<br />

0.1 Poster<br />

0.2 Pres<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> gesprek<br />

bij geme<strong>en</strong>tes<br />

A<br />

TRANSVERSAAL<br />

<strong>Atelier</strong> Beheer<br />

A. Co-<strong>Atelier</strong>meesterschap <strong>en</strong> bijdrage aan onderzoeksteam<br />

B<br />

INHOUD<br />

C<br />

PROMOTIE<br />

B.1 Collectief K<strong>en</strong>nistraject<br />

‘innovatieve business case’<br />

B.3 Individuele proeftuin<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>tes<br />

C.1 Rondreiz<strong>en</strong>de installatie<br />

C.2 Internationale confer<strong>en</strong>tie<br />

B.2 Volg<strong>en</strong>de collectieve <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>traject<strong>en</strong><br />

YAH<br />

NCBOR<br />

2020<br />

2020<br />

IABR<br />

2020<br />

Infratech<br />

2020<br />

Procesvoorstel vervolgtraject Stedelijk Beheer 2020<br />

D<br />

VERMENIGVULDIGING<br />

D.1<br />

Opbouw nationaal netwerk<br />

Pl<strong>en</strong>air<br />

gesprek<br />

Pl<strong>en</strong>air<br />

gesprek<br />

D.2 Faciliter<strong>en</strong> <strong>en</strong> coördiner<strong>en</strong><br />

Nationaal Programma<br />

mom<strong>en</strong>tum<br />

Uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer kwam e<strong>en</strong> voorstel voort om het traject <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

niveaus <strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de partners door te lat<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, waaronder<br />

met e<strong>en</strong> grotere groep sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook bov<strong>en</strong>lokale actor<strong>en</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

DEEL 2: City Deal <strong>op</strong> hoofdlijn<strong>en</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

236 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

237<br />

Algem<strong>en</strong>e Context - Ag<strong>en</strong>da Stad<br />

Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, het Rijk, private partners, <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere actor<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> aan groei,<br />

innovatie <strong>en</strong> leefbaarheid van sted<strong>en</strong>. Ag<strong>en</strong>da Stad bevordert deze sam<strong>en</strong>werking door actief met<br />

bekrachtigde partnerschapp<strong>en</strong> sted<strong>en</strong> te versterk<strong>en</strong> <strong>en</strong> het concurr<strong>en</strong>tievermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> groeipot<strong>en</strong>tieel<br />

van het Nederlandse sted<strong>en</strong>netwerk te vergrot<strong>en</strong>.<br />

Betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> beog<strong>en</strong> hier onder andere invulling aan te gev<strong>en</strong> door middel van het sluit<strong>en</strong> van ‘City<br />

De<strong>als</strong>’. City De<strong>als</strong> onderscheid<strong>en</strong> zich in het feit dat ze:<br />

- E<strong>en</strong> aansprek<strong>en</strong>de ambitie formuler<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> of meerdere grote<br />

maatschappelijke <strong>op</strong>gav<strong>en</strong>;<br />

- Agglomeratiekracht organiser<strong>en</strong> (massa/schaalvoordeel door sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of binn<strong>en</strong><br />

stedelijke regio’s);<br />

- Betrokk<strong>en</strong>heid k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van uite<strong>en</strong>l<strong>op</strong><strong>en</strong>de publieke (waaronder geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> het Rijk) <strong>en</strong><br />

private partners;<br />

- Innovatief zijn <strong>en</strong> gericht zijn <strong>op</strong> doorbrak<strong>en</strong>, door bijvoorbeeld bestaande system<strong>en</strong> anders<br />

vorm te gev<strong>en</strong>;<br />

- (Inter)nationaal aansprek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> herk<strong>en</strong>baar zijn.<br />

Context City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte<br />

Nederland heeft nu <strong>en</strong> de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> aantal grote verdichtings- <strong>en</strong><br />

transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> sterke ruimtelijke impact hebb<strong>en</strong>. De woningbouw<strong>op</strong>gave, klimaatadaptatie,<br />

<strong>en</strong>ergietransitie, deelmobiliteit, e<strong>en</strong> nieuwe circulaire economie, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gezonde <strong>en</strong> meer<br />

natuurinclusieve stad hebb<strong>en</strong> all<strong>en</strong> invloed <strong>op</strong> het gebruik, inrichting <strong>en</strong> beheer van onze leefomgeving.<br />

Deze transitie- <strong>en</strong> verdichtings<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor ongek<strong>en</strong>de uitdaging<strong>en</strong> <strong>op</strong> technisch,<br />

organisatorisch <strong>en</strong> financieel gebied. De <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> zijn ook de dragers van de Nationale Omgevingsvisie<br />

(NOVI) <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitwerking door de schal<strong>en</strong> (internationaal, nationaal, regionaal <strong>en</strong> lokaal) he<strong>en</strong>.<br />

Op het schaalniveau van de straat <strong>en</strong> de wijk wordt pas écht duidelijk hoe complex het is. In de gangbare<br />

beheercycli <strong>op</strong> stedelijke schaal past het allemaal niet meer in de ruimte bov<strong>en</strong>gronds én ondergronds,<br />

de planningshorizon <strong>en</strong> de begrotingssystematiek. Deze <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>hang <strong>op</strong>gepakt<br />

word<strong>en</strong>. Dat vraagt e<strong>en</strong> nieuwe onderzoek<strong>en</strong>de <strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong>de aanpak die geïntegreerde <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong><br />

br<strong>en</strong>gt waarbij ontwerp <strong>en</strong> beheer sam<strong>en</strong> <strong>op</strong>trekk<strong>en</strong>. Wanneer deze <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>op</strong> de gangbare, sectorale<br />

manier word<strong>en</strong> geadresseerd zal de claim <strong>op</strong> ruimte, geld, het incasseringvermog<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

natuur <strong>en</strong> de beschikbare m<strong>en</strong>skracht om tot realisatie te kom<strong>en</strong> te groot zijn. Vanuit verschill<strong>en</strong>de<br />

sted<strong>en</strong>, infrabeheerders, aannemers <strong>en</strong> adviseurs komt het signaal dat nieuwe method<strong>en</strong> nodig zijn. Er is<br />

grote betrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergie aanwezig om hier gezam<strong>en</strong>lijk handelingsperspectief in te ontwikkel<strong>en</strong>.<br />

Analyse vraagstuk<br />

Het lokale niveau, dat van de straat, buurt of wijk, le<strong>en</strong>t zich goed voor het uitprober<strong>en</strong> van nieuwe<br />

techniek<strong>en</strong> <strong>en</strong> method<strong>en</strong>. De City Deal draagt <strong>als</strong> sam<strong>en</strong>werkingsvorm bij aan het versnell<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>schal<strong>en</strong> hiervan. Zo krijg<strong>en</strong> zowel de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>als</strong> het Rijk structureel inzicht in <strong>en</strong> grip <strong>op</strong> de<br />

werkelijke slagkracht van nationale ambities. Op wijkniveau zijn grote verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> dichtheid,<br />

ruimtelijke structuur <strong>en</strong> bevolkingssam<strong>en</strong>stelling. Hier word<strong>en</strong> specifieke knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong><br />

zichtbaar. De <strong>op</strong>telsom van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> infrastructuur die zowel in de ondergrond ruimte claim<strong>en</strong><br />

City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte 2021<br />

8 — Offerte <strong>Atelier</strong> Op<strong>en</strong>bare Ruimte<br />

Naar nieuw ontwikkelde <strong>en</strong><br />

beheerde leefomgeving<strong>en</strong><br />

2021<br />

A. BUNDELEN<br />

01<br />

Integrale <strong>op</strong>gave &<br />

beleidsontwikkeling<br />

02<br />

Integrale uitvoering<br />

03<br />

Stedelijk invester<strong>en</strong><br />

& businesscases<br />

04<br />

Stedelijk programmer<strong>en</strong><br />

& sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />

05<br />

Datagedrev<strong>en</strong><br />

stur<strong>en</strong><br />

06<br />

Harmonisatie regelgeving<br />

(ondergrond <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>grond)<br />

CASES<br />

B. AANJAGEN<br />

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12<br />

redactie<br />

team<br />

<strong>op</strong>hal<strong>en</strong> door redactieteam<br />

ATL<br />

1a<br />

pre-atelier<br />

kernteam &<br />

ateliermeester<br />

<strong>Atelier</strong>reeks 1<br />

WAT KAN vs.<br />

WAT MOET<br />

AAN<br />

JAAG<br />

ATL<br />

2<br />

AAN<br />

JAAG<br />

ATL<br />

3<br />

WERK WERK WERK<br />

aanjag<strong>en</strong> door ateliermeester<br />

1b<br />

ATL<br />

redactie<br />

team<br />

<strong>op</strong>hal<strong>en</strong> door redactieteam<br />

pre-atelier<br />

kernteam &<br />

ateliermeester<br />

aanjag<strong>en</strong> door ateliermeester<br />

redactie<br />

team<br />

<strong>op</strong>hal<strong>en</strong> door redactieteam<br />

pre-atelier<br />

kernteam &<br />

ateliermeester<br />

aanjag<strong>en</strong> door ateliermeester<br />

AAN<br />

JAAG<br />

<strong>Atelier</strong>reeks 2<br />

WAT WAAR<br />

MOGELIJK MAKEN<br />

Voorstel ateliers City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte 2021<br />

Pagina 3 van 16<br />

Na het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer is nu de City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte in <strong>op</strong>start,<br />

waar diverse ministeries, geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> nutsbedrijv<strong>en</strong> de<br />

kom<strong>en</strong>de drie <strong>jaar</strong> de kracht<strong>en</strong> bundel<strong>en</strong> om te werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> integrale aanpak voor<br />

onze stedelijke transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong>. Ag<strong>en</strong>da Stad, 2021.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> Stedelijk Beheer is erk<strong>en</strong>d <strong>als</strong> één van de drie directe aanleiding<strong>en</strong><br />

voor de City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte. Bov<strong>en</strong>: pres<strong>en</strong>tatie <strong>Atelier</strong> Stad, 2020. De doorwerking<br />

van de less<strong>en</strong> uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zal gegarandeerd blijv<strong>en</strong> via e<strong>en</strong> twee- tot<br />

drie<strong>jaar</strong>lijks atelier. Onder: voorstel Architecture Workroom Brussels, 2021.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

238 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

239<br />

IABR-2018+2020 The Missing Link 10.03.2020 p. 13<br />

EXPERIMENTEN<br />

Leefstrat<strong>en</strong>, onthardingsproject<strong>en</strong>,<br />

tuinstrat<strong>en</strong>,...<br />

KLIMAATROBUUSTE<br />

& LEEFBARE STAD<br />

Stadsplann<strong>en</strong>: hemelwaterplan,<br />

mobiliteitsplan,...<br />

City Deal inspireert tot Street Deal 2020<br />

Schaduwcreatie (bom<strong>en</strong>,...)<br />

verkoel<strong>en</strong>de <strong>op</strong>pervlaktes<br />

(waterpoel<strong>en</strong>, gro<strong>en</strong>,...)<br />

Hittebestrijding<br />

Luwte - oases<br />

Plekk<strong>en</strong> van verstilling<br />

Plekk<strong>en</strong> om te ontstress<strong>en</strong><br />

(belang van natuur hiervoor)<br />

infiltratie in de bodem (stad<br />

<strong>als</strong> spons<br />

waterberging<br />

hemelwaterhergebruik<br />

Droogte & water<br />

Klimaatstraat<br />

Ruimte voor gro<strong>en</strong> in de stad<br />

Habitat voor vogels, vlinders,<br />

bij<strong>en</strong>, insect<strong>en</strong>, etc.<br />

Biodiversiteit<br />

Mobiliteit<br />

Verkeersveiligheid<br />

Ruimte voor duurzame<br />

mobiliteit (fietsers,<br />

voetgangers, steps)<br />

Interviews vanuit thematiek rond Klimaatstrat<strong>en</strong> 2021<br />

Sport & spel<br />

Luchtkwaliteit<br />

Ruimte voor<br />

lichaamsbeweging<br />

ruimte voor bv: spel<strong>en</strong>de<br />

kinder<strong>en</strong>, maar ook spel<strong>en</strong>de<br />

volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> (jeux de boules)<br />

Ontmoeting<br />

Met bijzondere aandacht<br />

voor de luchtkwaliteit rond<br />

schol<strong>en</strong><br />

Ruimte voor ontmoeting<strong>en</strong>,<br />

sociaal contact tuss<strong>en</strong> bur<strong>en</strong><br />

Ondertuss<strong>en</strong> wordt, geïnspireerd door de Nederlandse City Deal, verk<strong>en</strong>d of er e<strong>en</strong><br />

Belgische "Street deal" kan word<strong>en</strong> <strong>op</strong>gezet, die geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> mobiliseert <strong>en</strong> begeleidt<br />

om de k<strong>op</strong>peling te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> hun stedelijke of regionale plann<strong>en</strong> <strong>en</strong> ingrep<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

straatniveau. Voorstel Architecture Workroom Brussels, 2020.<br />

In dat kader word<strong>en</strong> interviews afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> met sleutelfigur<strong>en</strong> om de gelaagde<br />

<strong>op</strong>gave van de straat scherper te definiër<strong>en</strong>. Architecture Workroom Brussels <strong>en</strong><br />

Inf<strong>op</strong>unt Publieke Ruimte, 2021. Filmmaker: Mieke Debruyne.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

241<br />

Epiloog

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Epiloog<br />

242 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Hanne Mangelschots<br />

243<br />

Het zijn spann<strong>en</strong>de dag<strong>en</strong>, wek<strong>en</strong>, jar<strong>en</strong>. De tijd dringt.<br />

We moet<strong>en</strong> de transities versnell<strong>en</strong>, in e<strong>en</strong> hels tempo.<br />

We werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> gigantische omslag. Die vergt<br />

verandering<strong>en</strong> <strong>en</strong> investering<strong>en</strong> van ons allemaal. De<br />

hav<strong>en</strong>baz<strong>en</strong>, de stadsbeheerders, de <strong>en</strong>ergieproduc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

de bouwbedrijv<strong>en</strong>, de zorginstelling<strong>en</strong>, de landbouwers,<br />

de supermarkt<strong>en</strong>, de cultuurhuiz<strong>en</strong>. Ze moet<strong>en</strong><br />

allemaal mee. Nu! Snel! Actie! Do<strong>en</strong>!<br />

Tegelijkertijd snakk<strong>en</strong> we naar mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van rust. Om<br />

ev<strong>en</strong> te vertrag<strong>en</strong>, <strong>op</strong> adem te kom<strong>en</strong>, uit te zoom<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

te reflecter<strong>en</strong> over waar we mee bezig zijn. Het mak<strong>en</strong><br />

van deze publicatie was zo’n mom<strong>en</strong>t van bezinning.<br />

E<strong>en</strong> cadeau aan onszelf om tijd te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> terug te<br />

blikk<strong>en</strong>. In onze dagelijkse vaart zijn we er ons vaak niet<br />

van bewust welke less<strong>en</strong> we nu eig<strong>en</strong>lijk geleerd hebb<strong>en</strong>.<br />

Dat maakt het dan weer ontzett<strong>en</strong>d moeilijk om die<br />

less<strong>en</strong> met elkaar te del<strong>en</strong>. Want daar draait het natuurlijk<br />

om: alle<strong>en</strong> <strong>als</strong> we uit onze acties kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>, met<br />

elkaar, komt de geho<strong>op</strong>te versnelling <strong>op</strong> gang.<br />

De eerste drie jar<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> war<strong>en</strong> één<br />

groot experim<strong>en</strong>t. Dat is e<strong>en</strong> mooi woord om toe te<br />

gev<strong>en</strong> dat we eig<strong>en</strong>lijk niet wist<strong>en</strong> waar we aan begonn<strong>en</strong>.<br />

We wist<strong>en</strong> wel waarom we eraan begonn<strong>en</strong>, maar<br />

niet waar het ons zou br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat we ervoor zoud<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Vandaag kunn<strong>en</strong> we pas zi<strong>en</strong> wat het<br />

allemaal betek<strong>en</strong>d heeft. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> <strong>innovatief</strong><br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> <strong>actieplatform</strong> geword<strong>en</strong>. Doordat e<strong>en</strong><br />

groep zeer ambitieuze praktijk<strong>en</strong> is blijv<strong>en</strong> doorzett<strong>en</strong>,<br />

nieuwe coalities heeft gesmeed <strong>en</strong> de juiste eindjes<br />

aan elkaar heeft gekno<strong>op</strong>t, is het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> vandaag

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Epiloog<br />

244 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Hanne Mangelschots<br />

245<br />

méér dan e<strong>en</strong> serie worksh<strong>op</strong>s <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties met<br />

e<strong>en</strong> mooie website. De resultat<strong>en</strong> bewijz<strong>en</strong> dit: de City<br />

Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte, het gedeelde werkplan voor het<br />

Port2Port platform, de verwijzing<strong>en</strong> <strong>en</strong> am<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

in tal van beleidsnota’s, de nieuwe netwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> partnerschapp<strong>en</strong><br />

die zijn ontstaan. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> blijkt e<strong>en</strong><br />

succesvol platform voor experim<strong>en</strong>t, niet omdat het al die<br />

ding<strong>en</strong> zelf weet te realiser<strong>en</strong>, maar omdat het e<strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong>de<br />

ruimte biedt die ander<strong>en</strong> aanzet tot ondernem<strong>en</strong>.<br />

Binn<strong>en</strong> het sam<strong>en</strong>werkingsplatform zi<strong>en</strong> we dat er e<strong>en</strong><br />

verschuiving plaatsvindt van het individuele naar nieuwe<br />

collectiev<strong>en</strong>. Ze nem<strong>en</strong> de vorm aan van <strong>en</strong>ergiecoöperaties,<br />

community-supported boerderij<strong>en</strong>, sam<strong>en</strong>beheer van<br />

stadstuin<strong>en</strong> of groepsaank<strong>op</strong><strong>en</strong> van reg<strong>en</strong>tonn<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

lokale project<strong>en</strong>. Maar ook in peer-to-peeromgeving<strong>en</strong>,<br />

ateliers <strong>en</strong> communities of practice <strong>op</strong> niveau van e<strong>en</strong> hele<br />

stad, regio of land. Er is iets veranderd in onze manier van<br />

sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>, zowel in kleine wijkproject<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> in stadsbrede of nationale plann<strong>en</strong>. Nieuwe vorm<strong>en</strong> van<br />

sam<strong>en</strong>werking, in lokale coalities, netwerk<strong>en</strong> of programma’s<br />

krijg<strong>en</strong> (<strong>op</strong>nieuw) e<strong>en</strong> promin<strong>en</strong>te plaats in hoe we<br />

ding<strong>en</strong> organiser<strong>en</strong> of hoe we aan verandering werk<strong>en</strong>. De<br />

kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> die nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> nog meer<br />

nodig zijn. Het tijdperk waarin ofwel de overheid, ofwel de<br />

markt verantwoordelijk <strong>en</strong> stur<strong>en</strong>d is, is voorbij. Dit model<br />

volstaat niet meer voor de grote <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> van vandaag.<br />

De <strong>en</strong>ergietransitie zal niet losbarst<strong>en</strong> met windmol<strong>en</strong>s<br />

<strong>op</strong> zee <strong>en</strong> grote zonnepark<strong>en</strong>, <strong>als</strong> we niet collectief ons<br />

<strong>en</strong>ergieverbruik reducer<strong>en</strong> <strong>en</strong> daar sam<strong>en</strong> met onze bur<strong>en</strong><br />

slimme <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> voor bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> duurzaam land-<br />

bouwmodel komt niet van de grond zonder de boer<strong>en</strong> die<br />

zich bereid verklar<strong>en</strong>. Er is e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>spel nodig van forse<br />

investering<strong>en</strong>, duidelijke kaders <strong>en</strong> de ondersteuning <strong>en</strong><br />

erk<strong>en</strong>ning van lokale initiatiefkracht, waarin e<strong>en</strong> missiegedrev<strong>en</strong><br />

overheid, e<strong>en</strong> innovatieve markt <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geëngageerde<br />

civil society elk hun rol <strong>op</strong>nem<strong>en</strong>. In die context<br />

bloeit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>op</strong>. Het verzamelt verspreide, individuele,<br />

elk <strong>op</strong> zich g<strong>en</strong>iale acties in e<strong>en</strong> steeds groei<strong>en</strong>d<br />

netwerk. Het br<strong>en</strong>gt e<strong>en</strong> interactie <strong>op</strong> gang, e<strong>en</strong> dans tuss<strong>en</strong><br />

losse initiatiev<strong>en</strong>, waardoor hun betek<strong>en</strong>is binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

systemische aanpak plots zichtbaar wordt.<br />

Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> moet je ler<strong>en</strong>. Het is voortdur<strong>en</strong>d balancer<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> het voortouw nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimte lat<strong>en</strong> aan<br />

ander<strong>en</strong>. Het gaat om eig<strong>en</strong>aarschap <strong>op</strong>nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> verantwoordelijkheid<br />

del<strong>en</strong>. Je moet oef<strong>en</strong><strong>en</strong> om elkaar te<br />

begrijp<strong>en</strong>, om de juiste vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong>, om sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

gedeelde taal te ontwikkel<strong>en</strong>. Het is e<strong>en</strong> kwestie van<br />

tijd te nem<strong>en</strong> om stil te staan bij je eig<strong>en</strong> achterligg<strong>en</strong>de<br />

drijfver<strong>en</strong> of veronderstelling<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> allemaal e<strong>en</strong><br />

beetje ler<strong>en</strong> bemiddel<strong>en</strong>, moderer<strong>en</strong>, verbind<strong>en</strong> <strong>en</strong> in<br />

proceslogica’s d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Die skills zijn net zo belangrijk <strong>als</strong><br />

technische of specialistische kwaliteit<strong>en</strong>. Om sam<strong>en</strong> te<br />

werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking te faciliter<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> we collectief<br />

die verbind<strong>en</strong>de capaciteit<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>. Het zijn<br />

spier<strong>en</strong> die we moet<strong>en</strong> train<strong>en</strong>.<br />

Zowel bij overhed<strong>en</strong>, grote bedrijv<strong>en</strong> of lokale initiatiev<strong>en</strong><br />

zijn m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nodig met zo’n verbind<strong>en</strong>de skills, die actief<br />

de connectie met andere spelers aangaan in nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> zo doorbrak<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong><br />

organisatie. Die overtuiging ligt aan de basis van de veran-

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Epiloog<br />

246 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Hanne Mangelschots<br />

247<br />

deringshypothese van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

bouwt aan e<strong>en</strong> omgeving waar deze spilfigur<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> handel<strong>en</strong>, waar de sam<strong>en</strong>werkingsvorm<strong>en</strong><br />

die nodig zijn getest kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, waar collectief<br />

capaciteit ontwikkeld wordt. Het is de onzichtbare – <strong>en</strong><br />

vaak verget<strong>en</strong> – kant van transitie <strong>en</strong> transformatie die we<br />

in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> blootlegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitbouw<strong>en</strong>. Het is e<strong>en</strong><br />

oef<strong>en</strong>ing om de causaliteit te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> investering<strong>en</strong><br />

in harde, meetbare verandering<strong>en</strong> <strong>en</strong> de zachte,<br />

impliciete incubatieomgeving<strong>en</strong> die de eerste mogelijk<br />

mak<strong>en</strong>. De grote verdi<strong>en</strong>ste van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is wellicht<br />

dat we al do<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> taal kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan die<br />

nieuwe werkingsvorm<strong>en</strong>. Dat is de bijdrage die het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> kan lever<strong>en</strong> aan de grote <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> van vandaag.<br />

Zo wordt het ook door ander<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d <strong>en</strong> b<strong>en</strong>oemd. De<br />

getuig<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> in deze publicatie mak<strong>en</strong> expliciet dat het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> voor veel actor<strong>en</strong> de context biedt om tools<br />

te ontwikkel<strong>en</strong> om effectief aan verandering te werk<strong>en</strong>.<br />

‘Bouw<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> nieuwe praktijk’ wordt het verscheid<strong>en</strong>e<br />

ker<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. De meerwaarde van e<strong>en</strong> verbindingsruimte<br />

tuss<strong>en</strong> ontwerpers, experts, uitvoerders <strong>op</strong><br />

het terrein, beleidsmakers, actievoerders of ondernemers<br />

wordt door elk van h<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> <strong>als</strong> noodzakelijk om hun<br />

eig<strong>en</strong> werking vooruit te stuw<strong>en</strong>. Ze onderschrijv<strong>en</strong> allemaal<br />

de nood aan e<strong>en</strong> structureel <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> <strong>actieplatform</strong><br />

zo<strong>als</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>.<br />

En wat nu? Deze publicatie k<strong>en</strong>t heel wat losse eindjes.<br />

Het zijn mete<strong>en</strong> ook kans<strong>en</strong> om die touwtjes verder <strong>op</strong> te<br />

pakk<strong>en</strong>. Het schrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> del<strong>en</strong> van deze publicatie is e<strong>en</strong><br />

stapste<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de fase. Het platform moet nu<br />

kunn<strong>en</strong> doorgroei<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t naar e<strong>en</strong> meer<br />

structureel verankerde infrastructuur, waar cultuurorganisaties,<br />

onderzoeksinstelling<strong>en</strong>, midd<strong>en</strong>veldorganisaties,<br />

burgerinitiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk hun schouders<br />

onder zett<strong>en</strong>. Zo kunn<strong>en</strong> ze, in plaats van ieder hun<br />

eig<strong>en</strong> programma uit te werk<strong>en</strong>, hun kracht<strong>en</strong> bundel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> gebruikmak<strong>en</strong> van elkaars expertise <strong>en</strong> techniek<strong>en</strong>. In<br />

die zin gaat deze publicatie niet alle<strong>en</strong> over de techniek<strong>en</strong><br />

voor e<strong>en</strong> leer- <strong>en</strong> incubatieruimte, maar is ze ook zelf e<strong>en</strong><br />

instrum<strong>en</strong>t, e<strong>en</strong> estafettestokje voor e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de fase.<br />

Op basis van de inzicht<strong>en</strong> die hier werd<strong>en</strong> verzameld,<br />

zett<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong> gesprek <strong>op</strong> om het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> 2.0<br />

vorm te gev<strong>en</strong>.<br />

En u? B<strong>en</strong>t u die geëngageerde ambt<strong>en</strong>aar <strong>op</strong> de juiste<br />

plek die ziet via welke doorbraak het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> kan<br />

land<strong>en</strong>? Zit u <strong>als</strong> academicus <strong>op</strong> e<strong>en</strong> grote berg <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

over incubatieruimtes <strong>en</strong> staat u klaar om het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> mee vooruit te duw<strong>en</strong>? Zoekt u <strong>als</strong> culturele organisatie<br />

naar e<strong>en</strong> netwerk van gelijkgestemd<strong>en</strong> om e<strong>en</strong><br />

werking uit te bouw<strong>en</strong> die bijdraagt aan de grote transities?<br />

Heeft u e<strong>en</strong> idee <strong>en</strong> misschi<strong>en</strong> zelfs het draagvlak<br />

om het volg<strong>en</strong>de missiegerichte traject uit te bouw<strong>en</strong>?<br />

Of k<strong>en</strong>t u de geknipte persoon bij wie u deze publicatie<br />

<strong>op</strong> het bureau weet te krijg<strong>en</strong>? We kijk<strong>en</strong> er naar uit om u<br />

te ontmoet<strong>en</strong> <strong>en</strong> de hand<strong>en</strong> in elkaar te slaan! Want door<br />

het mak<strong>en</strong> van deze publicatie is één ding ons heel duidelijk<br />

geword<strong>en</strong>: het zijn de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> achter de organisaties<br />

– de trekkers <strong>en</strong> duwers die niet <strong>op</strong>gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> die <strong>op</strong> het<br />

juiste mom<strong>en</strong>t aan de juiste touwtjes trekk<strong>en</strong> – die schot<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in de vele versnelling<strong>en</strong> die nodig zijn om The<br />

Missing Link te overbrugg<strong>en</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> kon de afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> jar<strong>en</strong> bestaan dankzij<br />

ondersteuning van het Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse<br />

Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties (NL) <strong>en</strong> het Departem<strong>en</strong>t<br />

van Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> onder de minister-presid<strong>en</strong>t<br />

(VL) <strong>en</strong> de inhoudelijke bijdrag<strong>en</strong> van alle deelnemers.<br />

Architecture Workroom Brussels trad <strong>op</strong> <strong>als</strong> ateliermeester,<br />

in partnerschap met IABR, Team Vlaams Bouwmeester<br />

<strong>en</strong> <strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester (in 2018), <strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking<br />

met Ver<strong>en</strong>iging <strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool (in 2020).<br />

Auteurs<br />

Hanne Mangelschots<br />

Hedwig van der Lind<strong>en</strong><br />

Joachim Declerck<br />

(Architecture Workroom Brussels)<br />

Illustraties<br />

Marie van Loon<br />

(Architecture Workroom Brussels)<br />

Tekstredactie<br />

Joeri De Bruyn - Public Space<br />

Beeldredactie<br />

Architecture Workroom Brussels<br />

Met stelling<strong>en</strong> van<br />

Floris Alkemade<br />

Jaap van der Salm<br />

Jandirk Hoekstra<br />

Kar<strong>en</strong> Polfliet<br />

Mariska Vogel<br />

Nadia Casabella<br />

Ronald van der Heijd<strong>en</strong><br />

Wiebe Oosterhoff<br />

Team ateliermeester <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> 2018-2021<br />

Bram Vandemoortel, Caroline Van Eccelpoel, Chiara<br />

Cicchianni, Dieter Bruggeman, Els Vervloesem, Emma<br />

Bier<strong>en</strong>s, Hanne Mangelschots, Hedwig van der Lind<strong>en</strong>,<br />

Hele<strong>en</strong> Verheyd<strong>en</strong>, Joachim Declerck, L<strong>en</strong>e De Vrieze,<br />

Lies De Meyer, Lieselotte Gev<strong>en</strong>s, Marie van Loon,<br />

Maxime Peeters, Nik Naudts, Sara Leroy, Serafina Van<br />

Godts<strong>en</strong>hov<strong>en</strong>, Stijn Baets, Roeland Dudal, Ruth K<strong>en</strong>nivé,<br />

Vinc<strong>en</strong>t Van Praet<br />

Grafische vormgeving<br />

Vrints-Kolster<strong>en</strong><br />

Drukwerk<br />

Graphius<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

www.deltaatelier.eu<br />

ISBN 9 789081 953535<br />

D/2021/12.986/1<br />

© Architecture Workroom Brussels, april 2021<br />

De publicatie bevat e<strong>en</strong> compilatie van bestaand materiaal<br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>en</strong> van relevante refer<strong>en</strong>ties,<br />

publicaties <strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek. De bronvermelding<br />

is zo zorgvuldig mogelijk nagegaan <strong>en</strong> vermeld bij<br />

de tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> beeld<strong>en</strong>.<br />

Met de steun van

9 789081 953535<br />

Mobiliser<strong>en</strong>d<br />

narratief<br />

Verbind<strong>en</strong>de<br />

praktijkkamer<br />

Increm<strong>en</strong>tele<br />

ag<strong>en</strong>da<br />

Verbeelding,<br />

cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

Aanjag<strong>en</strong><br />

P2P-omgeving<br />

Verk<strong>en</strong>ning<br />

rond e<strong>en</strong> thema<br />

Incubatie<br />

van traject<strong>en</strong><br />

Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

van spin-offs<br />

We will<strong>en</strong> de veerkracht, de welvaart <strong>en</strong> het welzijn van onze gezam<strong>en</strong>lijke Eurodelta behoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> versterk<strong>en</strong>. De<br />

grote <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> – <strong>op</strong> het vlak van <strong>en</strong>ergie, klimaat, water, landbouw, mobiliteit, productie, zorg – moet<strong>en</strong> daarom<br />

versneld voet aan de grond krijg<strong>en</strong>. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> werd in 2018 <strong>op</strong>gericht <strong>als</strong> laboratorium voor die transformaties.<br />

Het is e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>tele leeromgeving waar innovatieve praktijk<strong>en</strong> hun <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> ervaring bij elkaar <strong>op</strong>tell<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> strategieën ontwikkel<strong>en</strong> om nieuwe doorbrak<strong>en</strong> versneld uit te voer<strong>en</strong>. Deze publicatie blikt terug <strong>op</strong> drie <strong>jaar</strong><br />

experim<strong>en</strong>t <strong>en</strong> legt de basis voor e<strong>en</strong> structurele werking van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>.

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!