Raak mei 2021
Thema Wat zijn rituelen precies? “De kern van een ritueel draait niet om jezelf” Op pagina 26 kan je een gesprek lezen met Veerle, die als ritueelbegeleider en ceremoniemeester mensen helpt zoeken naar passende woorden en symbolen. Hoe kijkt professor Herman De Dijn, filosoof en auteur van het boek ‘Rituelen. Waarom we niet zonder kunnen’, hiertegenaan? Een gesprek over de essentie en betekenis van rituelen. Tekst: Lieselot Bleyenberg Raak: Iedereen is vertrouwd met het woord ritueel, maar wat is eigenlijk het verschil tussen een ritueel en een gewoonte? Prof. De Dijn: “Er is een duidelijk verschil, maar rituelen zelf vormen een ongelooflijk ruime categorie. Iedereen is bekend met de overgangsrituelen in elk menselijk leven bij geboorte, overlijden, ... maar je hebt ook simpele alledaagse rituelen. Bijvoorbeeld: ik ga ’s morgens mijn krant uit de bus halen en zie mijn buurman. Dan doe ik niet alsof die niet bestaat. Ik zeg goeiedag en iets over het weer. Wat ik zeg is onbelangrijk, maar je moet iéts zeggen. Dat is een beleefdheidsritueel. Deze kleine rituelen zijn in zekere zin even belangrijk als de grote. Als een geliefde sterft, kan je niet doen alsof er niets gebeurd is, je móet iets doen en je moet iets doen dat juist is. Een ritueel is dus gepast handelen op het verschijnen of verdwijnen van iets dat betekenis- en waardevol is in het menselijk leven. De klemtoon ligt op de woorden ‘gepast’ en ‘handelen’, met andere woorden: je kunt niet om het even wat doen. Denk aan de uitdrukking ‘de laatste eer bewijzen’. Dat zegt perfect wat een doodsritueel betekent: eer bewijzen. Maar wat je juist moet doen, kan je zelf niet weten. Wat passend is in die context wordt bepaald door de traditie, binnen de gemeenschap. Die handelingen kunnen enorm complex zijn: je moet de dode afleggen, wassen, opbaren … allemaal op een bepaalde manier. Dan de wake houden; daarbij kan er gebabbeld worden of moet het stil zijn of wordt er (soms veel) alcohol gedronken, zoals bij de Ieren. En dat gaat zo door tot de kist in de grond zit. Kort samengevat, het is een soort choreografie waarbinnen de dode op de juiste manier geëerd, geloofd en gedankt wordt. Een gewoonte daarentegen is iets individueels, of van een groep. Je hebt bijvoorbeeld de gewoonte om op een bepaalde manier van je fiets af te stappen. Wijk je daar opeens van af, dan is dat eigenlijk onbelangrijk. Raak: Bepaalde rituelen, vooral in verband met een feestelijke gebeurtenis of afscheid, konden door de coronapandemie niet doorgaan of werden anders ingevuld. Waarom zijn rituelen zo krachtig, waarom klampen we ons eraan vast? Prof. De Dijn: “Rituelen kunnen we niet missen, want we hebben de behoefte iets te doen bij belangrijke momenten in het leven. Als we dan in een situatie komen zoals corona, waar dat niet mogelijk is, is iedereen van streek omdat er niet gepast gehandeld kon worden. Dat is voor veel mensen heel erg. Corona was een onbedoeld maatschappelijk experiment: nu is bewezen dat rituelen ongelooflijk belangrijk zijn.” Raak: Verwerken we het verdriet bij een overlijden anders doordat we de begrafenis niet kunnen bijwonen? Prof. De Dijn: “Veelal denkt men dat rituelen een therapeutisch en psychologische functie hebben: om zo om te kunnen gaan met verdriet, om troost te bieden ... Dit zou betekenen dat ik een begrafenis bijwoon omdat ik getroost wil worden of om geen trauma op te doen. Dat geeft de indruk dat de rituelen er zijn voor mij. Dat is een foute gedachte, want het centrale idee van een ritueel is eer bewijzen aan de ander, de geliefde. De kern van een ritueel draait niet om mij. Voel ik mij daar goed bij, geen probleem, maar dat is enkel een neveneffect. Diegenen die de klemtoon leggen op het psychologische effect beseffen niet waarover het echt gaat. Het is een typisch sentimentele, therapeutische trek in onze cultuur om alles te herleiden tot wat je er zelf aan hebt.” Raak: Ontstaan er nog totaal nieuwe rituelen? Prof. De Dijn: “Het festival Tomorrowland noem ik in mijn boek een hedendaags heidens ritueel, waarvan de elementen zonder dat men het goed beseft gestolen zijn uit primitieve religies: het 24
‘Corona was een onbedoeld maatschappelijk experiment: nu is bewezen dat rituelen zeer belangrijk zijn’ vuur, het licht, het dansen en zingen, het theater, zelfs het altaar. Het zou verwonderlijk zijn dat er in het domein van rituelen iets uitgevonden wordt dat radicaal nieuw is. Een nieuwe vorm die aansluit bij een bestaand ritueel kan natuurlijk wel. Ter illustratie: in zijn Mattheüspassie herneemt Bach de elementen die in het christelijke paasritueel aanwezig zijn en maakt er iets totaal nieuws van, een kunstwerk. Kunst kan dicht aansluiten bij het ritueel, maar is niet exact hetzelfde.” Raak: Wie wil, kan nu ook een opleiding ‘ritueelbegeleider’ volgen. Hoe staat u daar tegenover? Prof. De Dijn: “Dat is een nieuw fenomeen dat te maken heeft met het feit dat religieuze rituelen verdwijnen terwijl de nood aan rituelen blijft bestaan. Maar er gaat iets mis: opleiden tot ‘begeleider’, professional van het ritueel, vloekt met wat een ritueel is. Bij rituelen horen geen beroepsmensen, maar ‘voorgangers’. De persoon die een ritueel leidt, moet iemand zijn die daarvoor uitverkoren en gewijd is. Kenners van yoga weten dat om echte yoga te kunnen geven je uitverkoren moet zijn door een meester yogi.” Raak: Welk ritueel vindt u, als expert, nog altijd speciaal? Prof. De Dijn: “Ik ben opgegroeid in een periode waarin godsdienst vanzelfsprekend was. Ik was zeven jaar toen ik misdienaar “Een doodsritueel betekent eer bewijzen. Maar wat je juist moet doen, kan je zelf niet weten. Wat passend is in die context wordt bepaald door de traditie, binnen de gemeenschap. Die handelingen kunnen enorm complex zijn. Het is een soort choreografie waarbinnen de dode op de juiste manier geëerd, geloofd en gedankt wordt.” werd, dus ik ben volledig ondergedompeld geweest in die wereld. Ik snapte er niet veel van, maar het maakte toch een onuitwisbare indruk op mij. Zoals de kruisdagen waarbij de pastoor gevolgd door de misdienaars en de boeren en boerinnen in stoet door de velden trokken voor een goede oogst, prachtig! Ik word ook emotioneel als ik beelden zie van een Japans begrafenisceremonieel of een joods huwelijk. Je kan niet geloven hoe mooi dat is. Dat kan alleen maar enigszins vervangen worden door kunst.” Herman De Dijn is emeritus hoogleraar aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven. Hij schrijft regelmatig opiniestukken en is auteur van het boek ‘Rituelen. Waarom we niet zonder kunnen’. 25
- Page 1 and 2: m a a n d b l a d v a n k w b jaarg
- Page 3 and 4: ‘Kwb-afdelingen zien hun deelneme
- Page 5 and 6: Vlaamse arbeidsmarkt herstelt zich
- Page 7 and 8: De herontdekking van de mens: Luc V
- Page 9 and 10: ‘De mens legt de lat voor zichzel
- Page 11 and 12: Elke maand stellen we in Raak twee
- Page 13 and 14: maar geeft ook veel meer voldoening
- Page 15 and 16: WIJ ZIJN OPEN! KOM VEILIG EN IN OPE
- Page 17 and 18: De oplaadtijd varieert van 30 minut
- Page 19 and 20: Doe jij ook mee? Zomer vol zoektoch
- Page 21 and 22: Samen sporten voor iedereen Kom jij
- Page 23: Rituelen We kennen ze allemaal, en
- Page 27 and 28: “Het vlammetje van een kaarsje ka
- Page 29 and 30: Huwelijksrituelen uit alle hoeken v
- Page 31 and 32: Vul jij ook de bevraging in? Kwb ac
- Page 33 and 34: Kwb-nieuws Sportieve winter bij kwb
- Page 35 and 36: vierde eeuw v.C. maken vrouwen hun
- Page 37 and 38: vragen aan Jef Colruyt Ondernemer F
- Page 39 and 40: Colofon Raak is het ledenblad van k
‘Corona was een onbedoeld maatschappelijk experiment:<br />
nu is bewezen dat rituelen zeer belangrijk zijn’<br />
vuur, het licht, het dansen en zingen, het theater, zelfs het altaar.<br />
Het zou verwonderlijk zijn dat er in het do<strong>mei</strong>n van rituelen iets<br />
uitgevonden wordt dat radicaal nieuw is. Een nieuwe vorm die<br />
aansluit bij een bestaand ritueel kan natuurlijk wel. Ter illustratie:<br />
in zijn Mattheüspassie herneemt Bach de elementen die in het<br />
christelijke paasritueel aanwezig zijn en maakt er iets totaal<br />
nieuws van, een kunstwerk. Kunst kan dicht aansluiten bij het<br />
ritueel, maar is niet exact hetzelfde.”<br />
<strong>Raak</strong>: Wie wil, kan nu ook een opleiding ‘ritueelbegeleider’<br />
volgen. Hoe staat u daar tegenover?<br />
Prof. De Dijn: “Dat is een nieuw fenomeen dat te maken heeft<br />
met het feit dat religieuze rituelen verdwijnen terwijl de nood aan<br />
rituelen blijft bestaan. Maar er gaat iets mis: opleiden tot ‘begeleider’,<br />
professional van het ritueel, vloekt met wat een ritueel is.<br />
Bij rituelen horen geen beroepsmensen, maar ‘voorgangers’. De<br />
persoon die een ritueel leidt, moet iemand zijn die daarvoor uitverkoren<br />
en gewijd is. Kenners van yoga weten dat om echte<br />
yoga te kunnen geven je uitverkoren moet zijn door een meester<br />
yogi.”<br />
<strong>Raak</strong>: Welk ritueel vindt u, als expert, nog altijd speciaal?<br />
Prof. De Dijn: “Ik ben opgegroeid in een periode waarin godsdienst<br />
vanzelfsprekend was. Ik was zeven jaar toen ik misdienaar<br />
“Een doodsritueel betekent eer bewijzen. Maar wat je<br />
juist moet doen, kan je zelf niet weten. Wat passend<br />
is in die context wordt bepaald door de traditie,<br />
binnen de gemeenschap. Die handelingen kunnen<br />
enorm complex zijn. Het is een soort choreografie<br />
waarbinnen de dode op de juiste manier geëerd,<br />
geloofd en gedankt wordt.”<br />
werd, dus ik ben volledig ondergedompeld geweest in die wereld.<br />
Ik snapte er niet veel van, maar het maakte toch een onuitwisbare<br />
indruk op mij. Zoals de kruisdagen waarbij de pastoor<br />
gevolgd door de misdienaars en de boeren en boerinnen in stoet<br />
door de velden trokken voor een goede oogst, prachtig! Ik word<br />
ook emotioneel als ik beelden zie van een Japans begrafenisceremonieel<br />
of een joods huwelijk. Je kan<br />
niet geloven hoe mooi dat is. Dat kan alleen<br />
maar enigszins vervangen worden door<br />
kunst.”<br />
Herman De Dijn is emeritus hoogleraar aan het<br />
Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven. Hij<br />
schrijft regelmatig opiniestukken en is auteur van het<br />
boek ‘Rituelen. Waarom we niet zonder kunnen’.<br />
25
Change language