EW Vooruitblik 2021

NUMMER 53 • 76STE JAARGANG • 2 JANUARI 2021

WEEKBLAD

2021

Vooruitblik

VERKIEZINGEN Wie verovert Torentje? PRINSES Amalia 18 OMBUDSMAN Wint

overheid vertrouwen terug? AMERIKA Blik in Bidens kantoor NIEUWE LEIDERS

In Duitsland en Iran AMBASSADEURS over hun land TECH 5G en spionage GROEI

Economie na corona SHOPPEN Grootste winkelcentrum RELIGIE Kloosters

ESSAY Marktwerking in zorg EXPOSITIE Slavernij CULTUUR Spelen in Tokio

Coöperatieve

energie

Een windmolenpark voor Zeewolde &

profijt voor iedereen

In Flevoland moeten nieuwe windmolens het landschap

een rustiger aanblik geven en tegelijk meer

stroom opwekken. Daarop besloot een aantal boeren

een coöperatie op te zetten, zodat de lasten en lusten

van de windmolens eerlijk verdeeld kunnen worden.

Het resultaat wordt ‘s lands grootste windmolenpark

op land, met stroomvolume gelijk aan een kwartmiljoen

huishoudens. Mede dankzij Rabobank.

Groot draagvlak

Elke ochtend als hij de A27 verlaat en het projectgebied

binnenrijdt, overvalt hem een geluksgevoel,

vertelt Sjoerd Sieburgh Sjoerdsma (54), directeur van

Windpark Zeewolde. Inmiddels is Sieburgh Sjoerdsma (l)

ruim twee jaar directeur en geen vreemde meer in het

gebied. Als hij er rijdt, ziet hij vaak mensen zwaaien.

‘Het toont hoe enorm betrokken de bevolking hier is

bij de ontwikkeling van het park: dit is hún project, zij

hebben het geïnitieerd en opgetuigd.’

In het buitengebied van Zeewolde verrijzen het

komende jaar 83 nieuwe windturbines. Windpark

Zeewolde wordt daarmee het grootste windpark op

land in Nederland. En een voorloper als het gaat om

burgerinitiatie. Sieburgh Sjoerdsma: ‘Toen ik er in 2018

bij kwam was ik direct onder de indruk. In mijn hele

carrière had ik nog nooit een energieproject gezien

met zoveel draagvlak als hier.’

“ Iedereen in het gebied kan profiteren

van de nieuwe windmolens.”

De bestaande windmolens in Flevoland leverden

minder stroom op, en ze gaven het landschap een

onrustige aanblik. ‘Bovendien profiteerde niet iedereen

ervan, want sommige boeren mochten geen turbine

op hun land bouwen vanwege zendmasten en dergelijke’,

legt Sieburgh Sjoerdsma uit. ‘Dit keer besloten

de boeren daarom een coöperatie op te zetten waarbij

íedereen in het gebied kan profiteren van de nieuwe

windmolens.’

Sociale cohesie

De financiering van Windpark Zeewolde werd eind juni

bereikt door een Rabobank lening van circa 500 miljoen

euro. Om de bouw tijdig te kunnen afronden heeft

Rabo daarna nog twee andere financiers aangetrokken.

Sieburgh Sjoerdsma: ‘Dat Rabo de financiering toch

heeft aangedurfd in deze onzekere tijd heeft heel veel

goodwill gecreëerd in dit gebied.’

Straks zijn de nieuwe windmolens van iedereen, en

krijgt iedereen een eerlijke vergoeding. Dat versterkt

ook de sociale cohesie in de regio. ‘Toen de eerste

schep de grond in ging, vierden we een groot feest in

de schuur van een van de boeren. De gemeenschapszin

die ik daar voelde, staat me levendig voor de geest

- iedereen vond het fantastisch dat we dit samen voor

elkaar hadden gekregen.’

Alle verhalen uit deze serie zijn te vinden op

rabobank.nl/cooperatiefondernemen

de coöperatieve

4 EW 2 JANUARI 2021

Omslag Eliane Gerrits

INHOUD

Eerst de feiten.

EW is als Elsevier Weekblad opgericht in 1945 en is een voortzetting

van Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift (1891-1940)

WERELD

Dit najaar stemt

Duitsland voor

een nieuwe

regering,

zonder

Angela

Merkel.

Wat zijn de

verwachtingen?

Een blik

op de politieke

kaart

van Duitsland.

38

NEDERLAND

Verkiezingen zijn

altijd al een klus,

maar om ze coronaproof

te houden,

wordt een ware

uitputtingsslag. Het

worden wellicht de

meest complexe

verkiezingen die

Nederland ooit heeft

meegemaakt.

8

ECONOMIE

2020 was wegens de coronapandemie

een rampzalig jaar.

Maar vaccins en steun kunnen

2021 een vliegende start geven.

Hoe staat de wereld ervoor?

44

NEDERLAND

8 Verkiezingen Grootste gebeurtenis van het land erg complex

11 Toekomst Ook Duitse verkiezingen hebben gevolgen voor EU

12 Den Haag Wie wint bij de verkiezingen het Torentje?

14 Cartoon Eliane Gerrits 2020/2021

17 Gerry van der List Riskante transseksuele grilligheid

18 Varia Drie monsterprocessen; Defensie en NAVO; Amalia 18

20 Essay Overheid ziet in iedere burger een fraudeur

22 Trends Socioloog Tanja Traag over de zeven tendensen

25 Geerten Waling In 2021 zal het gaan om vertrouwen

26 Essay Demograaf Jan Latten kijkt vooruit naar nieuwe jaar

WERELD

28 Mondiaal Zeven Nederlandse ambassadeurs over hun land

30 Witte Huis West Wing van Amerikaanse president Joe Biden

32 Amerika Machtsoverdracht van president zit bomvol tradities

34 Essay De nalatenschap van Napoleon

36 Iran In juni bepalen Iraniërs wie hun nieuwe president wordt

37 China Gesprek met expert Frans-Paul van der Putten

38 Duitsland Verkiezingen voor een regering zonder Merkel

ECONOMIE

42 Cijfers Economie groeit als er binnenkort een vaccin is

44 Mondiaal De wereldeconomie in 2021

50 Essay Coronacrisis verandert het economisch denken

UW GELD

52 Ramingen Belangrijkste wijzigingen voor uw geld op een rij

54 Belastingen Overzicht van opvallende, fiscale veranderingen

55 Bedrijven Gesprek met mkb-voorman Jacco Vonhof

56 Aandelenkoersen Nieuwe kloof op het Damrak

58 Shoppen Grootste overdekte winkelcentrum Westfield Mall

60 Woningmarkt Huizen werden weer duurder

KENNIS & TECH

62 Telecom Welke landen weren het Chinese bedrijf Huawei?

2 JANUARI 2021 EW 5

NON SOLUS

Geldvrij

52

UW GELD

Stijgen de salarissen

in 2021? Wat gebeurt

er met de pensioenen?

En veranderen de

hypotheek- en

spaarrentes? De

belangrijkste

wijzigingen op een rij.

64

KENNIS & TECH

De overheid heeft het nooit

aangedurfd de marktwerking in

de zorg echt haar gang te laten

gaan. En ze bemoeit zich nu met

de verkeerde dingen.

CULTUUR

Het wordt zonder twijfel een van

de meest besproken exposities

wereldwijd van 2021: Slavernij in

het Rijksmuseum. Zeker na het

jaar van Black Lives Matter.

80

64 Essay Schaf marktwerking in de zorg niet zomaar af

66 Energie Waar staan wereldwijd kerncentrales?

68 Games Computerspellen dragen bij aan opleiding medici

69 Koolstofcyclus Gesprek met Duitse geoloog Oliver Plümper

71 Simon Rozendaal Wat u niet mag van de groene dwingelanden

CULTUUR

74 In première De culturele en sportieve kalender

77 Rotterdam Gesprek met Jolanda Jansen, directeur Ahoy

78 Olympische Spelen Chef de mission Pieter van den Hoogenband

80 Expositie Slavernijverleden in tien verhalen verteld

82 Essay Bij de honderdste geboortedag van Karel van het Reve

84 Religie Noord-Brabant vestigt aandacht op zijn fraaie kloosters

87 Liesbeth Wytzes O nee, niet weer dat schort voor!

90 Agenda Verkiezingen, herdenkingen, evenementen en jubilea

97 Agenda Herdenken in 2021 – 500 tot 5 jaar geleden

98 Agenda Vooruitblik op 2022

Het afgelopen decennium werd de

term ‘feitenvrij’ populair. Het is

een letterlijke vertaling van het

Engelse fact free en is komen overwaaien,

zoals zoveel, uit de Verenigde

Staten. Vooral politici slaan elkaar met

deze denigrerend bedoelde term om de

oren.

Inmiddels zijn meningen en gevoelens

in debatten ook al ‘feiten’ geworden.

En lijkt het erop dat echte feiten er

niet meer toe doen. Tien jaar geleden

constateerde prof.dr. Louise Fresco al

een ‘toenemende tolerantie voor onwetendheid

en de toenemende intolerantie

voor het rationele debat’.

Het afgelopen jaar leek de ratio van

de virologen en andere medici het even

te winnen van de onwetendheid. Maar

al snel werden de tafels van de talkshows

op televisie weer bevolkt met

Bekende Nederlanders die, zoals dat

gaat aan deze tafels, vrolijk en veelal

feitenvrij mochten meepraten.

Feiten horen voorop te staan bij het

debat. Niet voor niets luidt de slogan

van dit weekblad ‘Eerst de feiten’.

Eigenlijk moet je het eerst over de feiten

eens zijn, voordat je met het debat gaat

beginnen.

Er is nog een element dat vaak buiten

het politieke debat blijft. Geld. Veel

politici doen alsof geld onbeperkt voorhanden

is en dat zij het eveneens onbeperkt

kunnen uitgeven, à flots, zoals

onze vorig jaar overleden collega Rik

Kuethe het op zijn Frans placht te

noemen.

In de aanloop naar de verkiezingen

van 17 maart beloven

politici weer van alles. En dat

mag. Maar het zou wel prettig

zijn als ze erbij vertellen

hoeveel hun plannetjes

kosten en wie dat vervolgens

gaat betalen.

Anders is niet alleen

sprake van feitenvrije,

maar ook

van geldvrije politiek.

Arendo Joustra,

hoofdredacteur

SLIMME GLASSYSTEMEN VOOR BUITEN

Kies voor een vloeiende overgang tussen binnen en buiten

Met de slimme glassystemen van Metalura

Glazen wandsystemen - Tuinkamers - Terrasoverkappingen - Balkonbeglazing - Windschermen

www.metalura.com

2 JANUARI 2021 EW 7

NEDERLAND 2021

Prinses

Amalia wordt

in december

18 jaar

Martijn Beekman/RVD

COMPLEXER DAN OOIT

Verkiezingen worden ware uitputtingsslag 8

KIJKEN NAAR DUITSLAND

Bondsdagverkiezingen bepalen toekomst EU 11

WIE WINT HET TORENTJE ALS KANTOOR?

Wie gaat ministerie Algemene Zaken leiden? 12

CARTOON ELIANE GERRITS

2020/2021 14

COLUMN GERRY VAN DER LIST

Riskante transseksuele grilligheid 17

RIDOUAN TAGHI, DEFENSIE EN AMALIA

Monsterprocessen, NAVO, staatstoelage 18

IEDERE BURGER EEN FRAUDEUR?

Essay ombudsman Reinier van Zutphen 20

ZEVEN TRENDS IN 2021

Socioloog Tanja Traag over de tendensen 22

COLUMN GEERTEN WALING

In 2021 zal het gaan om vertrouwen 25

ONZEKERE JAREN

Demograaf Jan Latten kijkt vooruit 26

8 EW 2 JANUARI 2021

NEDERLAND 2021

Complexer

dan ooit

Verkiezingen zijn altijd een klus. Maar

om de grootste gebeurtenis van het land

coronaproof te houden, dat is een ware

uitputtingsslag.

Carla Joosten

Het lijkt in maart meer te

gaan om een soepel verloop

van de Tweede Kamerverkiezingen

dan om wat politieke

partijen met het land willen. Door

de coronapandemie worden de verkiezingen

een test voor het organisatievermogen

van gemeenten en Rijk.

Verkiezingen zijn altijd een klus. Ze

zijn in feite het grootste evenement van

Nederland, en in coronatijd komt dat

neer op een uitputtingsslag. Vooral gemeenten

zijn er niet gerust op dat ze de

verkiezingen op tijd goed geregeld krijgen.

Ze moeten zorgen voor veilige stemlocaties,

voldoende vrijwilligers en extra

tellers voor de stemmen per brief, en dat

alles drie dagen lang, want de verkiezingen

worden wegens de pandemie gespreid

over 15, 16 en 17 maart.

Provincies en waterschappen hebben

de gemeenten intussen gebouwen en

ambtenaren aangeboden. Maar alleen al

zoiets simpels als 1,5 meter afstand houden

en handen en objecten desinfecteren

is problematisch: uit onderzoek blijkt dat

een stem uitbrengen dan langer duurt.

Met als risico dat niet alle kiezers om 21

uur hebben kunnen stemmen.

De officiële verkiezingsdag blijft 17

maart. De mogelijkheid om al op 15 en 16

maart een stem uit te brengen, is geschapen

voor kiezers met een kwetsbare gezondheid.

Van anderen wordt verwacht

dat zij zo veel mogelijk op 17 maart gaan

stemmen.

‘Stemmen moet zo gespreid mogelijk

over de dag,’ hoopt minister van Binnenlandse

Zaken en Koninkrijksrelaties

Kajsa Ollongren (D66), die al maanden in

de weer is met een tijdelijke corona-kieswet

en met de praktische kant van de verkiezingen.

Het is er Ollongren veel aan gelegen

dat iedereen zijn of haar stem kan uitbrengen,

ook in coronatijd. Dat is ook de

reden dat een stemmer dit keer niet twee,

maar drie volmachten mag meenemen.

Gemakkelijk voor hen die zelf niet naar

de stembus kunnen of durven, maar hun

stem niet verloren willen laten gaan.

Maar dit baart ook zorgen. Leidt dit niet

tot geronsel van volmachten? En wat

blijft er over van het stemgeheim? De

Kiesraad is bezorgd.

Mensen boven de zeventig krijgen de

kans om per brief te stemmen. Dat komt

neer op 2,4 miljoen Nederlanders. Zij

2 JANUARI 2021 EW 9

Stemmen in coronatijd

wordt een uitdaging

Laurens van Putten/ANP

10 EW 2 JANUARI 2021

Herindelingsverkiezingen in

Vught: drive-in-stembureau

Stem uitbrengen in de stemstraat

In sommige gemeenten

konden kiezers bij herindelingsverkiezingen

afgelopen

najaar hun stem al

coronaproof vanuit de auto

uitbrengen. Dat ging in

Noord-Brabant bijvoorbeeld

vlotjes op het eerste drivein-stembureau

op de Van

der Valk-parkeerplaats in

Vught . De ‘stemstraat’ deed

denken aan corona-teststraten

die in heel Nederland

te vinden zijn.

Er waren bij de stemstraat

in Vught ook stemhokjes

geplaatst. Maar de

meeste mensen vulden

achter het stuur hun stembiljet

in en stopten het vervolgens

vanuit de auto in de

stembus. De uitschuifbare

stemtafel, die automobilisten

naar zich toe konden

trekken, werd amper gebruikt.

Voetgangers mochten

trouwens ook stemmen

bij het drive-in-stembureau.

En kiezers op scootmobiels

konden er ook gemakkelijk

hun stem uitbrengen. Het

nieuwtje deed het goed in

Brabant.

Maar ook de ‘gewone’

stembureaus waren anders

dan voorheen. Uiteraard

golden er de al ingeburgerde

maatregelen als handen

ontsmetten en afstand

houden, maar daar kwam

bij dat stembureauleden

handschoenen droegen en

dat het rode potlood telkens

werd ontsmet. Mondkapjes

waren nog niet verplicht in

november, maar de stembureauleden

droegen die al

wel.

Voorzitter van de Kiesraad

Jan-Kees Wiebenga

was enigszins gerustgesteld

door de coronaproof

herindelingsverkiezingen

die hij in Brabant bezocht.

Wel waarschuwde hij dat

het in maart gaat om 13

miljoen kiezers. ‘Die verkiezingen

zijn het grootste

evenement van Nederland.

Als ik zie hoe het vandaag

gaat, dan maak ik me geen

‘Waakzaam zijn

en de kiezers heel

goed informeren’

zorgen. Maar we moeten wel

waakzaam zijn en de kiezers

heel goed informeren.’

De opkomst viel tegen,

maar of dat lag aan corona

is maar de vraag. De opkomst

bij herindelingsverkiezingen

is altijd 10 procent

lager dan bij andere

verkiezingen.

BSR Agency/Getty Images

hoeven niet per brief te stemmen, maar

ze mogen dat doen, bijvoorbeeld als ze

dat veiliger vinden met het oog op hun

gezondheid. De stembescheiden worden

tussen 27 februari en 11 maart verstuurd.

Maar ook stemmen per brief heeft

schaduwkanten. Het leidt tot een enorm

administratief gedoe. Zeventigplussers

krijgen een zogenoemde stempluspas

toegezonden. Die pas geeft ze de mogelijkheid

per brief of in het stemlokaal te

stemmen, of een volmacht te geven aan

een andere kiezer.

Volgers van de Amerikaanse verkiezingen

hebben gezien hoe stemmen per

post in een verkeerd daglicht kan komen

te staan. Dat gebeurde trouwens

vooral doordat politici, onder wie president

Donald Trump zelf, twijfel zaaiden

over het eerlijke verloop van briefstemmen.

De Kiesraad is er kritisch over

stemmen per brief op grote schaal mogelijk

te maken.

‘Op het moment dat de kiezer thuis

het stembiljet invult, zijn er geen stembureauleden

of waarnemers aanwezig

om erop toe te zien dat de kiezer vrij van

beïnvloeding zelfstandig het stembiljet

invult. Bij beïnvloeding door naasten

of omstanders kan worden gedacht aan

family voting, maar ook aan het op grotere

schaal (bijvoorbeeld in tehuizen)

ronselen, kopen of ontvreemden van

stemmen.’ Het kabinet veegde die kanttekening

van tafel. Nood breekt wet.

In Amerika kostte ook de telling veel

tijd. Minister Ollongren heeft daarom al

aangekondigd dat de tijd tussen het aftreden

en aantreden van de nieuwe

Tweede Kamer met vijf dagen wordt verlengd.

En dus treden de nieuw gekozen

Kamerleden op 30 maart aan en niet, zoals

gepland, op 25 maart.

Maar dan nog zijn politici ongerust.

‘Ik maak me zorgen om de Trumpiaanse

situatie dat we op 30 maart de Tweede

Kamer niet kunnen ontbinden omdat

nog veel brieven rondzwerven en dan

zullen een aantal partijen Trumpiaans

om hertelling vragen,’ zo verwoordde Kamerlid

Selçuk Öztürk (DENK) die zorg in

de Kamer.

Vele duizenden kiesgerechtigde Nederlanders

in het buitenland stemmen

altijd per brief: in 2017 waren dat er pakweg

77.500. Hun stem komt terecht in

Den Haag, de enige gemeente in het land

die ervaring heeft met stemmen per post.

2 JANUARI 2021 EW 11

Straks krijgen alle gemeenten ermee van

doen.

Er is volgens Ollongren te weinig tijd

om briefstemmen voor iedereen mogelijk

te maken omdat het een administratieve

mega-operatie is. Stempassen moeten

worden gepersonaliseerd en naar de kiezers

worden opgestuurd, samen met het

briefstembiljet zelf, de enveloppe voor

het biljet, de kandidatenlijsten en een

uitleg. De drukker kan pas aan de slag na

de kandidaatstelling van 1 februari. Ook

moeten de stembiljetten op een andere

wijze worden gevouwen dan de biljetten

voor kiezers die naar het stembureau komen:

ze moeten in een bepaalde enveloppe

passen.

Er komen zelfs aparte stembureaus

waar briefstemmers die de gewone post

niet vertrouwen, hun enveloppe kunnen

inleveren. Die zullen al vanaf 10 maart

geregeld open moeten zijn. En die afgiftepunten

moeten worden ingericht op locaties

waar het niet te druk is.

Al met al nu al een enorme logistieke

operatie waarmee twintig kieskringen te

maken hebben. Die operatie zou nooit tijdig

voor de pakweg dertien miljoen kiesgerechtigden

kunnen worden gerealiseerd.

Het maken, vouwen en verzenden

van de formulieren kost zo veel tijd dat

het volgens Ollongren zou hebben geleid

tot uitstel van de verkiezingen.

Het zijn misschien wel de meest complexe

verkiezingen die Nederland ooit

heeft meegemaakt. Ondanks alle voorbereidingen

blijft het een spannende exercitie.

Neem alleen al de ‘controleur’ die

bij elk stembureau moet checken of er

geen kiezers met gezondheidsklachten

of zonder mondkapje binnenkomen.

Voer voor ongeregeldheden. En dan moeten

de stemmen ook nog worden geteld.

Dat is dit keer geen kwestie van stembussen

omkeren en tellen. Ook hier geldt: afstand

houden. Briefstemmen tellen vergt

extra tijd omdat de formulieren uit de enveloppe

moeten worden gehaald.

Voor de zekerheid heeft Ollongren de

gemeenten de mogelijkheid geboden het

tellen van de stemmen die al zijn uitgebracht

vervroegd, op 17 maart om 7.30

uur, te laten beginnen.

Bij de telling mogen belangstellenden

normaal gesproken meekijken. Dat moet

nu per livestream vanuit de hoofdstembureaus.

Amerikaanse toestanden, waarbij

het tellen wekenlang duurt, sluiten ze

op het Binnenhof uit.

Na zestien jaar komt er een eind aan het bondskanselierschap van Angela Merkel

Kijken naar Duitsland

Duitse én Nederlandse verkiezingen zullen

gevolgen hebben voor toekomst van de EU.

Jelte Wiersma in Brussel

De belangrijkste EU-gerelateerde gebeurtenis

in 2021 is niet in Brussel,

maar in Berlijn. Duitsland kiest 26

september een nieuwe Bondsdag. Daarmee

krijgt het machtigste land van de Europese

Unie (EU) een nieuw parlement,

een nieuwe regering én een nieuwe

bondskanselier. Angela Merkel (CDU)

kondigde in 2018 aan na deze verkiezingen

te stoppen, waarmee een eind komt

aan zestien jaar Merkel aan de macht (zie

‘Merkelloze jaren’ op pagina 38).

Hoe moet het verder met de euro, immigratie,

economie, defensie, de verhouding

met Oost-Europa en het Verenigd

Koninkrijk, als ook met de relatie

met Amerika, China en Rusland? De

Franse president Emmanuel Macron (En

Marche!) doet daarover geregeld voorstellen,

Merkel zegt dan vaak ‘nee’ en af

en toe fluistert ze ‘ja’. Reageert een

nieuwe Duitse regering en bondskanselier

vaker met nein of vaker met ja? Dat

bepaalt de toekomst van de EU en dus

van Nederland.

Portugal is het eerste half jaar van

2021 EU-voorzitter, Slovenië in de tweede

helft. In Brussel staan vier EU-toppen ge-

pland. De ervaring leert dat dit aantal zomaar

kan verdubbelen als zich crises

voordoen. Zeker gezien de ervaring (wegens

corona) met videovergaderen, zullen

de 27 regeringsleiders veel vaker dan

voorheen collectief met elkaar spreken.

De Europese Raad wordt zo nog meer de

EU-regering die het al een beetje is.

De belangrijkste verkiezing in de Unie

na de Duitse, zijn de Tweede Kamerverkiezingen

van 17 maart. Voor het eerst

wordt in Den Haag serieus nagedacht

over opt-outs, het niet meer meedoen aan

alle EU-integratie. Daarmee zou voor het

eerst een land dat aan de wieg van de EU

stond enige afstand nemen van de centralisatie

van macht in Europa.

Sleutelthema in Brussel naast de

Green Deal is het creëren van Europese

kampioenen. Dit zou na 25 jaar interne

markt een historische breuk zijn. De Europese

Commissie probeerde ter bescherming

van de consument altijd te voorkomen

dat megabedrijven de EU-markt

gaan domineren. Vervalt die bescherming?

Frankrijk wil dat graag, zodat Europese

bedrijven net zo groot kunnen

worden als Amerikaanse en Chinese.

Thierry Monasse/Getty Images


DEN HAAG

Wie wint

het Torentje?

Half maart bepalen de kiezers

wie na formatie ministerie van

Algemene Zaken gaat leiden

en Torentje als kantoor krijgt.

Lucas Gasthuis

Graphic Kay Coenen



2020/2021

Eliane Gerrits

U wilt gebruik maken van uitzendkrachten

of u heeft werk uit te besteden?

Het keurmerk van de Stichting Normering

Arbeid (SNA) is een transparante norm

voor de uitzend branche en

(onder)aannemers van werk.

Het doel van het keurmerk is het kaf van het koren te

scheiden en de risico’s van opdrachtgevers en inleners

op verhaal en boetes door o.a. de Belastingdienst en

Inspectie SZW te beperken. De zo genoemde inlenersen

keten aansprakelijkheid.

Door uitsluitend te werken met ondernemingen

die beschikken over het SNA-keurmerk, beperkt u

uw risico’s.

Voor meer informatie over de SNA-keurmerkhouders,

inspectie-instellingen en relevante reglementen en

documenten verwijzen wij u graag naar onze website:

www.normeringarbeid.nl


GERRY VAN

DER LIST

Riskante

transseksuele

grilligheid

Jan, Jans en de kinderen verscheen voor het eerst

in 1970 in het tijdschrift Libelle. Het vijftigjarig jubileum

vormde de afgelopen maanden uiteraard

een mooie aanleiding aandacht te besteden aan

de strip. Het AD pakte bijvoorbeeld uit met een overzicht

van onvergetelijke vondsten van tekenaar Jan Kruis. Zoals

de uitlatingen ‘Hoi pipeloi!’ en ‘Poep aan je schoen’

van Jeroentje. Natuurlijk ontbrak evenmin de klassiek

geworden uitspraak van zijn vriendinnetje Catootje: ‘Ik

wil best vegetariër zijn, maar niet tijdens het eten.’

Het AD vestigde ook de aandacht op de vooruitziende

blik van Kruis. Hij schiep namelijk in 1993 al Annemarie,

een transseksuele keeshond. Het ging om een mannelijke

pitbull die zich niet gelukkig voelt met het geslacht

dat hem bij de geboorte is toebedeeld. Hij wil veel

liever een knap vrouwelijk keeshondje met een strik in

het haar zijn. Annemarie gedraagt zich ook dusdanig en

zet Catootje daarmee op het verkeerde been.

Inmiddels is de jeugd wel gewend aan seksuele gedaanteveranderingen.

De wereldberoemde influencer

Nikkie de Jager bijvoorbeeld heeft, met enige huiver,

opgebiecht dat ze als jongetje is geboren. Haar bekentenis

leidde tot een vloed aan loftuitingen en steunbetuigingen.

Nikkie wordt nu algemeen gezien als een dapper

rolmodel.

In de media hebben transseksuelen

niet te klagen over aandacht,

die in de regel positief van aard is.

Opmerkelijk is de rol van KRO-

NCRV. Het zou voor de hand liggen

dat deze omroep uiting geeft aan

twijfels die bij (orthodoxe) gelovigen leven over de wijsheid

van het veranderen van de – door God gegeven –

sekse. Maar nee. Juist de katholiek-protestantse vereniging

zendt al jaren Hij is een Zij uit, een programma dat

kritiekloos de moeizame fysieke overgang van man naar

vrouw en omgekeerd in beeld brengt.

Twijfels komen wel voor bij de personen in kwestie.

Zij vragen zich soms af of hun transformatie verstandig

is. In dramatische vorm zagen we dit bij de hoofdpersoon

van een Videoland-documentaire. Marvel Harris

was een mooi meisje dat haar baarmoeder en borsten

liet verwijderen. Na de lichamelijk en geestelijk zware

ingrepen wierp hij/zij de vraag op hoe zinvol deze waren

geweest. Was de ervaren seksuele verwarring niet

vooral een gevolg geweest van zijn/haar autisme?

Inzicht in de risico’s van de transseksuele grilligheid

verschaft een boeiend Amerikaans boek. Irreversible

Damage van Abigail Shrier handelt over de ‘transgender

craze’, de transgendergekte. Dit klinkt een beetje rellerig

en de journaliste van The Wall Street Journal is dan

ook beschuldigd van ‘transfobie’. Maar ze heeft een

serieuze studie gepubliceerd, gebaseerd op vele gesprekken

met transgenders en experts.

Volwassenen hebben alle recht om van lichaam te

veranderen, vindt Shrier. Maar bij jongeren past uiterste

voorzichtigheid. Zij constateert dat al het gepraat over

‘genderdysforie’ en ‘genderfluïditeit’ pubers in verwarring

brengt. Zij maken niet zelden een identiteitscrisis

mee. Als de dolende jongeren dan steeds te horen krijgen

dat hun sekse een persoonlijke keuze is, worden ze

als het ware aangemoedigd om serieus na te denken

over seksuele transities. Transseksualiteit onder adolescenten

werkt besmettelijk, betoogt Shrier. Met soms onherstelbare

psychische en fysieke schade als gevolg.

Een probleem bij transseksuele operaties blijft dat

zij gebaseerd zijn op emoties van de betrokkene.

Normaliter gaan medici aan de slag als zij een lichamelijk

mankement vaststellen. Maar bij geslachtsveranderingen

gaan zij af op iemands gevoel in een verkeerd

lichaam te zijn geboren. En zulke gevoelens zijn niet per

se stabiel, ze kunnen veranderen.

Zoals bij Nancy Verhelst. Het Belgische meisje onderging

een hormoontherapie en drie seksoperaties om

Nathan te worden. Maar met het resultaat was de transgender

zo ongelukkig dat hij in een zeer ernstige depressie

raakte. De medische autoriteiten oordeelden zelfs

dat sprake was van ondraaglijk lijden en gaven groen

licht voor euthanasie. Als het boek van Abigail Shrier al

niet aan het denken zet over de gevaren van geslachtsverandering

op jonge leeftijd, zou het trieste lot van

Nathan Verhelst dat toch wel moeten doen.

Al het gepraat over ‘genderdysforie’ brengt

dolende adolescenten extra in verwarring

René van Asselt


Megazaken rond liquidaties

Drie monsterprocessen rond huurmoorden eisen veel tijd van

de gerechten. Twee zaken gaan over Ridouan Taghi.

Gerlof Leistra

Ridouan Taghi zal

ook in 2021 het

misdaadnieuws

domineren. Hij is

hoofdverdachte in de zaak-Marengo,

die volgens planning

vanaf februari een groot aantal

zittingsdagen in beslag neemt.

Taghi zou opdrachtgever zijn

van zes liquidaties in het

drugscircuit.

Daarnaast zijn er aanwijzingen

dat hij achter de moorden

zit op Derk Wiersum, advocaat

van de kroongetuige tegen

hem, en op de broer van de

kroongetuige. Het Openbaar

Ministerie (OM) kan beide zaken

later nog aan het dossier

toevoegen.

In 2021 speelt met het dossier-Eris

nog een tweede grote

liquidatiezaak. Hier gaat het in

eerste instantie om vier huurmoorden

die zouden zijn gepleegd

door leden van motorclub

Caloh Wagoh. Ook van

deze liquidaties was Taghi volgens

het OM de opdrachtgever.

Taghi wordt in deze zaak

niet vervolgd, omdat hem in de

zaak-Marengo al levenslang

boven het hoofd hangt. Om

proces-economische redenen

is het effectiever om elke zaak

afzonderlijk af te doen.

Verder speelt in 2021 nog de

al begonnen hoger beroepzaak

tegen Willem Holleeder

als opdrachtgever van vijf liquidaties

waarbij in totaal zes

doden vielen. De meeste aandacht

gaat uit naar de liquidatie

van zijn zwager en voormalige

‘bloedgabber’ Cor van

Hout in 2003. In die zaak hebben

Holleeders zussen Astrid

en Sonja als getuigen belastende

verklaringen afgelegd.

De rechtbank Amsterdam

veroordeelde Holleeder afgelopen

zomer tot levenslang. Na

het arrest van het Hof volgt ongetwijfeld

nog cassatie.

Gezakt voor het NAVO-eindexamen

Met hightech camoufleert defensie haar budget. Jan Soldaat

is uit de gratie, al doen 18-jarigen straks een dag kazerne.

Eric Vrijsen

Joris van Gennip/ANP

Defensie wil meer materieel, minder personeel – ‘arbeidsextensief’

Defensie nadert haar laatste

kans om de NAVO-norm te

halen. In 2014 spraken de

lidstaten van het Noord-

Atlantisch bondgenootschap af de militaire

uitgaven te verhogen naar minimaal

2 procent van het nationaal inkomen. Uiterlijk

2024 moeten alle dat niveau hebben

bereikt. De kabinetten-Rutte staken

sinds 2014 mondjesmaat extra geld in defensie.

Tot woede van Washington bleef

Den Haag steken op 1,48 procent: 11,8

miljard euro.

De kans is klein dat bij de kabinetsformatie

komend jaar het budget voor de

strijdkrachten flink stijgt. Nederland

zakt definitief voor het NAVO-eindexamen.

Het idee is dat ‘we toegroeien naar

het gemiddelde van de Europese NAVOlanden’.

Dat komt neer op 1,8 procent en


Koen van Weel/ANP

De wijde wereld in

Prinses Amalia wordt op 7 december 18 jaar. Ze krijgt

dan een staatstoelage en zitting in de Raad van State.

Zwaarbeveiligde

rechtbank op Schiphol

voor Marengo-proces

2,5 miljard euro per jaar erbij. Maar de

cijfers tot nu toe tonen aan dat het percentage

juist daalt: van 1,44 in 2022 naar

1,37 in 2024. In de alliantie stuit het op

onbegrip dat een van de rijkste lidstaten

onderaan bungelt.

Nederland probeert zijn eer te redden

door van het magere budget ruim een

kwart te investeren in moderne wapensystemen

en zich te ontwikkelen tot een

hightech-bondgenoot: F-35’s, cyber commando,

speciale troepen en – het volgende

kabinet kan dat besluit tot uiterlijk

2022 rekken – de opdracht tot bouw van

vier nieuwe onderzeeboten.

Voor de defensie-industrie staat er

veel op het spel. Nederlandse bedrijven

zoeken aansluiting bij het Main Ground

Combat System, een Frans-Duits project

om gevechtstanks Leclerc en Leopard te

vervangen door eskaders van bemande

en onbemande tanks. Griezelig idee: gerobotiseerde

tanks en kanonnen, maar

dit is de oorlog van de toekomst.

Defensie wil ‘arbeidsextensief’ worden.

Jan Soldaat is niet langer cruciaal.

Wel is er een plan om alle 18-jarigen uit

te nodigen voor één dag op de kazerne.

Vooral techneuten mogen blijven hangen.

Er zijn negenduizend vacatures.

Carla Joosten

Robin Utrecht/ANP

Prinses

Amalia met

koning

Willem-

Alexander op

de fotosessie

zomer 2020

Met het afsluiten van haar

middelbareschooltijd, komend

voorjaar, breekt

voor prinses Amalia een

nieuw tijdperk aan. Na haar eindexamen

van het gymnasium trekt ze, in de woorden

van haar ouders, de wijde wereld in.

Amalia gaat niet meteen studeren.

Doordat ze op de basisschool een jaar

heeft overgeslagen, is ze komende zomer

pas 17,5 jaar. Wat ze gaat doen, is

onbekend. Wel staat vast dat ze na haar

achttiende verjaardag op 7 december

een staatstoelage krijgt. Haar eerste

‘uitkering’ bedraagt 111.000 euro. In

2022 ontvangt ze 1.634.000 euro, waarvan

296.000 als salaris en 1.338.000

voor personeel en onkosten.

Die regeling staat in de Wet financieel

statuut van het Koninklijk Huis, maar

roept weerstand op. Critici vragen zich

af waarom een jonge vrouw die – op het

oog – geen functie vervult een dergelijke

toelage moet krijgen. Die kritiek

klonk ook toen koning Willem-Alexander

achttien werd. Maar kabinet en parlement

houden de regeling in stand. De

troonopvolger moet zich voorbereiden

op de toekomst en daarbij onafhankelijk

kunnen zijn. ‘Ze moet vanaf dan op

ieder moment haar vader kunnen opvolgen

en heeft geen andere keuze,’ is het

verweer van premier Mark Rutte (VVD).

De prinses krijgt op haar achttiende

ook zitting in de Raad van State, wat betekent

dat ze zittingen mag bijwonen.

Niets wijst erop dat Amalia gebukt

gaat onder de wetenschap dat haar toekomst

vastligt. Op Koningsdag in

Amersfoort in 2019 sprak ze voor het

eerst wat uitgebreider voor de camera’s.

‘Het is af en toe nog onwerkelijk om me

te realiseren dat dit echt mijn leven is.’

Haar vader vond dat ‘Amalia de tijd

moet worden gegund om eerst zichzelf te

leren kennen. Dan pas kan ze Nederland

op een goede manier dienen.’ De prinses

bleek zelfbewust, met een nuchtere kijk

op beeldvorming in de hedendaagse

beeldcultuur. ‘Ik wil mezelf hier zo goed

mogelijk neerzetten, dus geen showversie

van mezelf geven.’

Robin Utrecht/ANP


ESSAY

Overheid ziet in elke

burger een fraudeur

Wetgever, bestuur en uitvoering moeten inzien dat zij sterke instituties

behoren te zijn, in dienst van burgers. Zal dat kwartje eindelijk vallen?

Reinier van Zutphen

Illustratie Carolyn Ridsdale

Reinier van

Zutphen

(60)

Is sinds 2015

Nationale

ombudsman.

Was eerder

onder meer

voorzitter van

de Nederlandse

Vereniging

voor

Rechtspraak

en president

van het College

van Beroep

voor het

bedrijfsleven.

Laurens van Putten/ANP

Het ongekende onrecht dat de gedupeerde

ouders in de kinderopvangtoeslagenaffaire

is aangedaan, is het rechtstreekse

gevolg van het fraudedenken van de overheid.

De overheid ziet geen burgers op

straat lopen, maar potentiële fraudeurs – en maakt wetten

die van dit mensbeeld uitgaan. Daarbij is het niet

relevant of de burger deugt of niet. Deugende burgers

worden net zo goed tot fraudeur gemaakt als niet-deugende

burgers.

Dat de meeste burgers deugen, is wellicht juist, maar

de overheid heeft er geen boodschap aan. Bovendien:

het rapport van de parlementaire commissie onder voorzitterschap

van CDA’er Chris van Dam laat zien dat juist

burgers die het niet helemaal volgens de regels hadden

gedaan – vinkje verkeerd of de eigen bijdrage niet betaald

– onevenredig hard door de overheid zijn geraakt.

Vooral omdat er geen adequate rechtsbescherming tegen

de overheid mogelijk was. Ook dat is het gevolg van

het falen van de instituties.

Dit werd overduidelijk zichtbaar in de kinderopvangtoeslagenaffaire.

Maar er waren veel meer aanwijzingen

en bewijzen dat de instituties van de rechtsstaat de burgers

in de steek hebben gelaten.

De falende instituties hadden eerder hun verantwoordelijkheid

moeten nemen. Dat had best gekund. Er

was materiaal genoeg. Een paar voorbeelden: de commissie-Donner

schreef in 2019 over ‘institutionele vooringenomenheid’,

de Wetenschappelijke Raad voor het

Regeringsbeleid constateerde het in 2017 in het advies

‘Weten is nog geen doen’, de Burgerperspectieven van

het Sociaal en Cultureel Planbureau spreken boekdelen.

En ook het rapport van de Nationale ombudsman Geen

powerplay maar fair play uit 2017 laat zien hoe onschuldigen

door overheidshandelen tot fraudeur werden

bestempeld.

Er zijn nog veel meer signalen die het falen van de

instituties aantonen. Ze worden ook genoemd in het

rapport van de commissie-Van Dam. Bijvoorbeeld twee

rapporten uit 2014 van mijn voorganger Frank van

Dooren: Moeten de goeden onder de kwaden lijden? over

de verplichting tot het opgeven van één bankrekeningnummer

en Geen fraudeur toch boete over de fraudewet

die goedwillende burgers aanpakt als criminelen.

In beide rapporten zijn patronen te herkennen die

duiden op ongekend onrecht. Meer dan honderdduizend

burgers kregen geen toeslagen meer omdat zij

(nog) geen bankrekeningnummer hadden doorgegeven.

Toeslagen waar zij gewoon recht op hadden, werden

niet overgemaakt. Het rapport over de fraudewet gaat

over de onevenredigheid van de sancties, ook bij geringe

nalatigheid van de goedwillende burger.

Naast deze documenten, die allemaal passen bij

de materie waarover de commissie-Van Dam heeft gerapporteerd,

zijn er twee andere rapporten waar mijn

naam onder staat en die niet gaan over toeslagen, maar

wel over de overheid die de burger ziet als ‘in wezen

slecht’.

Allereerst ons rapport Pgb-trekkingsrecht en de (niet)

lerende overheid uit 2015. Trekkingsrecht gaat erover dat

de Sociale Verzekeringsbank het bedrag direct aan de

zorgverlener uitbetaalt en niet stort op de rekening van

de hulpbehoevende. Dat dat recht moest worden ingevoerd,

vond zijn oorsprong in de gedachte dat ook op dit

terrein fraude moest worden bestreden. Ik wijs in de

inleiding van het rapport op die fraude-achtergrond. Bij

de invoering van het pgb-trekkingsrecht is veel burgers

onrecht aangedaan.


Ook schreef ik in 2015 in ons rapport Gegijzeld door

het systeem over burgers die in gijzeling werden genomen

na het niet betalen van boetes. Dat opsluiten van

burgers durfde de overheid kennelijk voor haar rekening

te nemen, omdat het immers ging om wetsovertreders

die de gevolgen van hun criminele gedrag wensten te

ontlopen.

Uit ons onderzoek bleek dat vele tienduizenden

burgers van hun vrijheid werden

beroofd met de bedoeling

om ze alsnog tot betaling aan te zetten,

terwijl ze geen cent te makken hadden.

Ik concludeerde dat de overheid zich

op grote schaal schuldig had gemaakt

aan onrechtmatige vrijheidsbeneming.

Ook hier twee situaties van

ongekend onrecht op grote schaal.

Burgers die een

vinkje verkeerd

zetten, krijgen het

stempel crimineel

Mijn conclusie na lezing van al

deze stukken, gecombineerd met

de dertigduizend klachten en signalen

die jaarlijks de Nationale

ombudsman bereiken, is grofweg:

‘de overheid’ heeft zichzelf aangepraat

dat zij er in beginsel slechts

is voor burgers die deugen. Fraudeurs

deugen niet en kunnen dus

ook geen bescherming verwachten

wanneer zij voor hun frauduleuze

praktijken worden aangepakt.

Burgers die een vinkje verkeerd

zetten of vergeten een bankrekeningnummer

door te geven, krijgen

volgens dit mensbeeld meteen het

stempel crimineel.

Er is al heel lang sprake van een

overheid die haar burgers bestempelt

als fraudeur. Dat stempel resulteert

in ongekend onrecht. Niet

alleen in de kwestie van de kinderopvangtoeslagen,

maar veel breder.

Bovendien ontbreekt effectieve

rechtsbescherming. Burgers

hebben in procedures tegen de

overheid en zeker in de bezwaarfase

nauwelijks een kans. De instituties

hebben de burger in de steek

gelaten en dat is absurd.

Deze kwesties leren ons ook dat

de overheid rapporten van externe

toezichthouders, onder meer die

van de Nationale ombudsman, met

gemak terzijde kan schuiven als ze

de eigen opvatting – dat de burger

in wezen een potentiële fraudeur is

– niet ter discussie wil stellen. Omdat ze niet in de spiegel

wil kijken en het probleem bij de wortel aanpakken:

het eigen systeem veranderen. Wanneer gaat de overheid

weer burgers zien?

Wetgever, bestuur en uitvoering moeten gaan inzien

dat zij sterke instituties behoren te zijn, in dienst van

burgers. De kwaliteit van de rechtsstaat staat of valt

daarmee. Schandalig dat we nu pas reflecteren en met

de blik achterwaarts vaststellen wat er is misgegaan.

Uiteindelijk gaat het erom dat we volle

kracht vooruit bouwen aan de versterking

van de instituties.

Dat lukt alleen als de burgers die

onze instituties bemensen, zich elke

dag bij het opstaan realiseren dat de

overheid er is voor de burgers – en niet

andersom. Niet meer en niet minder.

Het kwartje moet nu vallen.


Zeven

trends

in 2021

NEDERLAND 2021

Het was een heftig jaar, 2020.

Wat zal 2021 brengen? Tanja

Traag (43), hoofdsocioloog

van het Centraal Bureau

voor de Statistiek, over de

belangrijkste tendensen.

Gertjan van Schoonhoven

Illustraties Flos Vingerhoets

Foto’s John Peters

I ’NOG STEEDS FLINKE GROEI’

Het is geen nieuws dat 2020 in demografisch

opzicht een uitzonderlijk jaar was.

Door corona overleden er ongeveer

14.000 Nederlanders meer dan verwacht.

Ook het feit dat immigratie en emigratie

een deel van het jaar stillagen, beïnvloedde

de bevolkingsgroei. Verder kwamen

er ‘opvallend veel’ geëmigreerde Nederlanders

terug naar Nederland, aldus

Tanja Traag van het Centraal Bureau

voor de Statistiek (CBS).

Al met al kwamen er 63.000 mensen

bij in 2020, en dat is per saldo een halvering

ten opzichte van 2019. Traag: ‘Er is

nog steeds sprake van een

flinke bevolkingsgroei, maar

wel van een afname van die

groei.’

Blijvend is die afname van de

groei waarschijnlijk niet. Het CBS

heeft zijn prognose voor de lange termijn

– 20 miljoen Nederlanders in 2063 – niet

voor niks nauwelijks bijgesteld: gestage

groei is het patroon voor de komende

vijftig jaar. De immigratie zal naar verwachting

in 2022 alweer op het oude niveau

zijn, en ook de stijgende levensduur

zorgt voor een groeiende bevolking. Nu

groeit de bevolking ook omdat

er meer mensen worden geboren

dan er overlijden. Dit geboorteoverschot

verdwijnt naar

verwachting de komende jaren.

Nederland zal het gedenkwaardige

jaar 2020 afsluiten met zo’n 17,5 miljoen

inwoners. Naar verwachting moet

de champagne koud staan in 2026, voor

de 18 miljoenste Nederlander, en in 2038

voor de 19 miljoenste. Daarna is het nog

een kwart eeuw wachten op de 20 miljoenste

en zal het inwonertal van Nederland

in ruim een eeuw zijn verdubbeld.


III ‘EMANCIPATIE

IN DE LIFT’

Afgaand op economische zelfstandigheid

als graadmeter zit

emancipatie ‘in de lift’, zegt Traag. Vooral de

afgelopen twee jaar groeide het aantal Nederlandse

vrouwen dat ‘de eigen broek of rok kan

ophouden’ flink. Meer dan de helft van de vrouwen

– zes op de tien – verdient nu minstens 70

procent van het wettelijk minimumloon met

werk, de norm.

In cultureel opzicht verloopt de emancipatie

stroperiger. De opvattingen over taakverdeling

tussen man en vrouw groeien wel naar elkaar

toe, maar de praktijk blijft vaak achter.

II ‘VERTROUWEN

NIET AANGETAST’

Het was misschien wel hét

moment van 2020: het hoorbare

gejoel van demonstranten

bij de coronatoespraak van premier

Mark Rutte vanuit het Torentje. Maar hoe

representatief zijn deze boze burgers?

Volgens Traag is ‘het grimmige deel

van de samenleving’ nauwelijks in de

statistieken terug te vinden. Het idee van

een door en door gepolariseerde samenleving

die ‘langzaam uit elkaar brokkelt’,

herkent de socioloog dan ook niet.

Integendeel: de cijfers over

2020 laten zien dat corona het

vertrouwen van Nederlanders in

elkaar en in de Tweede Kamer niet

heeft aangetast. En dat vertrouwen zit al

jaren in de lift. Een eerste grote maar: de

cijfers gaan over april, mei en juni. Recentere

statistieken heeft het CBS nog

niet. De tweede grote maar: de gemiddelden

verhullen dat het vertrouwen bepaald

niet onder alle bevolkingsgroepen

even groot is.

IV ‘MEERDERHEID GELOOFT IN GOD OF TWIJFELT’

Van een afstandje bekeken, is Nederland

geen religieus land meer. In 2012 rekende

een grote minderheid zich niet tot een religieuze

stroming. Nu is dat een meerderheid

van 56 procent. ‘Steeds minder mensen hebben

iets met geloof,’ aldus Traag. Maar achter

deze statistiek ligt een divers land. Onder

moslims is er nauwelijks geloofsafval:

90 procent gelooft in hun God.

Ook verder is het beeld gedifferentieerd.

Zo is één op de vijf Nederlanders atheïst.

Dat mensen zich niet rekenen tot een religieuze

stroming zegt dus niet alles. Vele Nederlanders

beleven hun geloof individueel

en er zijn ook veel twijfelaars en mensen die

zeggen open te staan voor geloof. Al met al

is er ‘een meerderheid van Nederlanders die

geloven of twijfelen’, zegt Traag.


V ‘HALF

MILJOEN

UITGESLOTENEN’

‘We zorgen in Nederland goed voor elkaar,

en toch is er structureel een groep

die erbuiten valt,’ zegt Tanja Traag. Wie

dat zijn, deze ‘sociaal uitgeslotenen’?

Niet vereenzaamde ouderen, zoals wellicht

wordt gedacht. Het gaat om ongeveer

4 procent van de populatie van 16

jaar en ouder: 580.000 mensen.

Over het algemeen gaat het om mannen,

middelbaar opgeleid en tussen de

45 en 55 jaar. Zowel geestelijk als fysiek

zijn deze mannen vaak minder gezond –

VI ‘ECONOMIE VEERT VERMOEDELIJK SNEL OP’

Met veel slagen om de arm is Tanja Traag positief over de

economische vooruitzichten voor 2021. Deze crisis is anders

dan de bankencrisis van 2007: de ellende is niet algemeen,

maar vooralsnog geconcentreerd in enkele

bedrijfstakken. Dat er vaccins zijn, draagt

ook bij aan snel herstel.

de ‘verwarde man’ behoort tot deze

groep, maar niet per se de gescheiden

man. Burgerlijke staat speelt niet echt

een rol in sociale uitsluiting, en een migratie-achtergrond

ook niet. Zij komt

voor in alle bevolkings lagen.

Wat is dan wel doorslaggevend? Geld.

‘Deze mensen zijn financieel niet in staat

om aangehaakt te blijven,’ zegt Traag.

Als er genoeg geld is in het huishouden

om uit te geven, dan is de kans om sociaal

uitgesloten te raken ‘gering’. Is het inkomen

lager dan gemiddeld, dan neemt

het aandeel dat sociaal uitgesloten is toe

tot bijna 9 procent. De kans is groot dat

zich in deze groep Nederlanders – goed

voor tien Kamerzetels – veel zogeheten

‘boze burgers’ bevinden.

VII

‘INTEGRATIE

VERBETERT

DUIDELIJK’

Met de emancipatie van vrouwen gaat

het goed, en met de integratie ook. Kinderen

met een migratie-achtergrond

doen het in het onderwijs beter dan tien

jaar geleden, en als het gaat om arbeidsparticipatie

en bijstandsafhankelijkheid

waren de ontwikkelingen bij Nederlanders

met migratie-achtergrond gunstiger

dan bij Nederlanders zonder migratieachtergrond.

De cijfers stegen respectievelijk

daalden bij deze groep sterker.

Allemaal tekenen van ‘duidelijke

vooruitgang’, zegt Traag. ‘Verschillen

zijn er nog steeds, meisjes doen het beter

dan jongens, maar die verschillen worden

ingelopen. Kinderen van migranten

klimmen steeds verder op in het onderwijs.

En dat is de basis van alles.’


GEERTEN

WALING

In 2021 zal het

gaan om

vertrouwen

Wie durft, op de drempel van 2021, nog

een voorspelling te doen? Een jaar

geleden voorzag niemand dat 2020

door een stompzinnig virus het meest

bevreemdende jaar in de recente geschiedenis zou worden.

Dat stemt voorspellers nederig, maar dwingt tegelijkertijd

tot nadenken over de toekomst.

Zeker is dat de sociale en psychologische schade van

de coronapandemie in 2021 pas echt aan het licht zal

komen. Net als eenzaamheid, depressie en huiselijk geweld

gelden als coronatrauma’s, zo is dat niet anders

voor de aantasting van ons vertrouwen in de medemens.

Zelfs als het weer ‘mag’, als het virus is teruggedrongen,

durven we onze naasten dan weer te omhelzen?

Worden er weer handen geschud, klapzoenen uitgedeeld?

Stromen de theaterzalen vol, de kroegen, de

clubs? Wanneer komt er een einde aan de ‘coronachoreografie’,

dat ongemakkelijk om elkaar heen dansen

op 1,5 meter in de supermarkt?

Nederland is een high trust society: een samen leving

die is gestoeld op een collectief vertrouwen van burgers

onderling. Zo durven we ons ’s nachts gerust op straat

te begeven en in het verkeer vertrouwen wij erop dat

onze medeweggebruikers stoppen voor rood licht.

Dit basale, onderlinge vertrouwen hangt samen met

een groot vertrouwen in de politiek en de overheid. Als

we iets moeten regelen, wenden

we ons niet tot de familie of de

stam, maar doen wij als zelfbewuste

burgers een beroep op de

staat en diens instituties.

Dit ‘politieke vertrouwen’ is volgens

sociologen en politicologen een belangrijke voorwaarde

voor de legitimiteit van de macht. Het gaat dan

niet alleen om vertrouwen in het verdelen en controleren

van de macht, bijvoorbeeld via eerlijke verkiezingen

en referenda. Ook het vertrouwen in bestuurlijke processen,

in een functionerende rechtsstaat waarin niemand

onterecht wordt voorgetrokken of buitengesloten, is cruciaal.

Daarnaast moeten we kunnen vertrouwen op de

uitkomsten: zelfs al weten we dat niet iedereen altijd

zijn zin kan krijgen, dan toch moet het uiteindelijke beleid

begrijpelijk en bevredigend zijn.

In 2021 staat dit vertrouwen zelfs in Nederland op de

tocht. De Tweede Kamerverkiezingen dreigen uit te lopen

op een onoverzichtelijke janboel. Terwijl de middenpartijen

worstelen met hun geloofwaardigheid, zijn

de partijen die de macht zeggen te bevragen – zoals

DENK, 50Plus, Forum voor Democratie en hun afsplitsingen

– door intern gedoe verzwakt.

Het zwalkende en soms onnavolgbare coronabeleid,

maar ook de stikstofcrisis en de onthutsende toeslagenaffaire

voeden een groeiend gevoel van wantrouwen.

Niet alleen jegens premier Mark Rutte (VVD) en zijn

coalitiegenoten in de afgelopen tien jaar, maar jegens de

democratische rechtsstaat in het algemeen.

Dit verklaart meteen de populariteit van de Tweede

Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten

(SP), die zich vastbeten in het toeslagendossier terwijl

het kabinet en de Belastingdienst er alles aan deden

om relevante stukken niet, onvolledig of te laat naar de

Tweede Kamer te sturen. Het schandaal inspireerde

Omtzigt tot een voorstel voor een ‘nieuw sociaal contract’:

een nieuwe afspraak tussen burgers en overheid

om de vertrouwensbreuk te herstellen.

Hoe mooi het ook klinkt, zo’n sociaal contract is een

fictie. Het idee stamt van oude filosofen als Thomas

Hobbes, John Locke en Jean-Jacques Rousseau. Die zagen

de staat als een vondst van de prehistorische mens

om zich te beschermen tegen het natuurgeweld. Als een

bewust verbond, kortom, tussen mensen die burgers

willen zijn. Dat klinkt prachtig, maar niemand heeft ooit

zo’n sociaal contract gezien – laat staan getekend.

Tegenwoordig zien geleerden de rechtsstaat eerder

als resultaat van een lange ontwikkeling van politieke

en juridische experimenten waarin geen contract, maar

vertrouwen centraal is komen te staan. Daarom is een

‘nieuw sociaal contract’ net zo’n illusie als het oude. De

grote vraag zou moeten zijn of de overheid haar eigen

burgers ten diepste nog vertrouwt – en andersom.

Zo wordt 2021 het jaar van de vertrouwenscrisis. Maar

gelukkig biedt een crisis ook kansen voor een nieuw

begin.

Als wij iets moeten regelen wenden we ons

niet tot familie of stam, maar tot de staat

René van Asselt


ESSAY

Onzekere jaren

Wordt 2021 het jaar van de grote omschakeling of van de grote

onzekerheid? Demograaf Jan Latten kijkt vooruit naar het nieuwe jaar.

Prof. dr. Jan Latten


Na decennia van zorgeloos

hedonisme zijn

we terechtgekomen

in een onzeker decennium.

Energietransitie,

demografische transitie, veranderingen

die deel uitmaken van

wat sommigen zien als The Great

Reset – de grote omschakeling.

Daarbovenop kwam de pandemie.

De feestende massa in het

geluksparadijs wordt geconfronteerd

met ongekende beperkingen.

Hoop gloort, maar ook in 2021 zullen

we moeten inbinden. Voorlopig

pieken stress en eenzaamheid.

De pandemie zorgt in 2021 voor

groeiende aantallen met financiële

problemen. Het Centraal Planbureau

berekende dat door de tweede

golf de werkloosheid kan oplopen naar meer dan 6 procent.

Wie zijn baan verliest, loopt het risico zijn lopende

schulden niet te kunnen aflossen. Al voor de pandemie

waren er 1,1 miljoen huishoudens met meer schulden

dan bezit. Dat aantal zal oplopen.

Wie nu geen buffers heeft, kan dit jaar hard worden

geraakt. Het zal leiden tot een flinke toename van schulden

en wanbetalingen. Pensioenen zijn in de toekomst

niet meer waardevast. Gepensioneerden moeten voor de

rest van hun leven rekenen op verarming.

Er groeit angst voor weer een virusdreiging. Daardoor

zijn we in 2021 minder zorgeloos in fysieke

contacten met anderen. Minder geknuffel en meer

aandacht voor hygiëne zullen gewoner blijven.

Niet iedereen zal enthousiast zijn om zich te laten

vaccineren. Niemand kent de gevolgen op

Jan Latten

(68)

Emeritus

hoogleraar

sociale

demografie,

spreker en

duider trends

in snijvlak van

demografie en

maatschappij.

Minder baby’s door

minder geknuffel en

meer onzekerheid

Truus van Gog

de langere termijn. Sommigen herinneren

zich nog het softenondrama uit de jaren

zestig met een medicijn tegen slaapstoornissen

en misselijkheid bij zwangeren. Het

veroorzaakte ernstige aangeboren afwijkingen.

Door onzekerheid rondom

bijwerkingen van de vaccins zijn

koppels terughoudend om zwanger

te raken. Het kindertal stond al

voor de pandemie onder druk.

Zelfs in de jaren van voorspoed

kwam het aantal nakomelingen

niet uit boven 0,8 kind per persoon.

Oplopende financiële onzekerheden

weerhouden jonge mensen

ervan in 2021 überhaupt aan

nakomelingen te denken.

Ondanks stoere taal in aanloop

naar de verkiezingen,

is de kans groot dat de politiek

de kans voorbij laat gaan om

een integrale visie op de sociaaldemografische

toekomst van Nederland

te ontwikkelen. De spontane

halvering van het migratiesaldo in 2020 vanwege

corona zal het gevoel van urgentie niet stimuleren.

Intussen wordt het debat over migratie nog steeds

onterecht verengd tot vluchtelingen. Een integrale visie

vraagt om een bredere blik. Het gaat om een totaalpakket:

gevraagde en ongevraagde arbeidsmigratie, gezinshereniging,

internationale toezeggingen over vluchtelingen

en gezinsbeleid om een verdere daling van het

kindertal voor te zijn. Met als som der delen de uiteindelijke

bevolkingsomvang later in deze eeuw.

Alle groeifactoren samen zijn vertaald naar toekomstscenario’s.

De uitkomsten varieerden van een

groeipad tot 22,5 miljoen inwoners tot een krimp naar

16,8 miljoen inwoners rond 2060. Die waaier aan perspectieven

zou in 2021 een basis moeten zijn voor een inhoudelijk

debat. Waar willen we met dit land naartoe,

of juist niet? Het gevaar bestaat dat politici

blijven doen alsof exceptionele ontwikkelingen

toch nooit realiteit worden.

Of ze het aandurven de kiezers in 2021

mee te laten denken over de toekomstige

groei van de bevolking?


WERELD 2021

Olivier Douliery/AFP/ANP

Joe Biden is de nieuwe

president, Kamala

Harris vicepresident

DE WERELD IN 2021

Zeven ambassadeurs over hun land in 2021 28

DE WEST WING VAN JOE BIDEN

Blik in het beroemdste kantoor van Amerika 30

EEN NIEUWE AMERIKAANSE PRESIDENT

Machtsoverdracht zit bomvol tradities 32

DE NALATENSCHAP VAN NAPOLEON

Franse veldheer overleed 200 jaar geleden 34

KIEST IRAN VOOR DE HARDE LIJN?

Iraniërs kiezen dit jaar hun president 36

‘CHINA ZAL ZICH VERSTERKEN’

China-kenner Frans-Paul van der Putten 37

MERKELLOZE JAREN

Duitsers kiezen dit najaar nieuwe regering 38


Rijksoverheid

FRANKRIJK BESTRIJDING TERRORISME

Pieter de Gooijer (64)

‘Afgelopen jaar is niet alleen getekend door de zware wissel die het coronavirus

trok op gezondheid en economie, maar ook door brute terroristische aanslagen.

Mede met het oog op de presidentsverkiezingen van 2022 zal president

Emmanuel Macron hard inzetten op bestrijding van radicalisme en terrorisme.

In die strijd zijn wij solidair met Frankrijk. Dat wordt gezien en gewaardeerd.

Samen zijn we voortrekkers in de Europese Unie rond klimaatverandering en de

energietransitie. De gevolgen van de Brexit zullen in beide landen sterk worden

gevoeld. Daar gezamenlijk op inspelen in Europees verband, is belangrijk.’

Rijksoverheid

De wereld

in 2021

Wordt vertrouwen tussen Nederland en Italië

hersteld? Zijn er mogelijkheden voor verdere

samenwerking met Turkije? En welke kansen

liggen er in Mozambique? Zeven Nederlandse

ambassadeurs over ‘hun’ regio of land in 2021.

Teun Toonen

PERU HOOP

Nathalie Lintvelt

(49)

Rijksoverheid

‘In 2020 maakte Peru

een drievoudige crisis

door: hoge sterfte

door corona, eindeloze

quarantainemaatregelen

waardoor

miljoenen Peruanen terugvielen in armoede,

en massaal protest toen het parlement de president

afzette nadat beide partijen elkaar van corruptie hadden

beschuldigd. Voor 2021 is de hoop dat er snel een

vaccin is, de economie weer op gang komt en dat de

verkiezingen in april een nieuw tijdperk inluiden,

waarin regering en parlement corruptie en ongelijkheid

samen zullen aanpakken. Dat biedt ook kansen

voor Nederlandse bedrijven, vooral havenontwikkeling

en de duurzame productie van voedsel.’

MOZAMBIQUE OP KRUISPUNT

Henny de Vries (59)

‘Mozambique bevindt zich op een kruispunt. De

ontwikkelingen in het Noorden zijn allesbepalend.

Deze regio heeft veel natuurlijke hulpbronnen

zoals hout, robijnen, grafiet, en grote gasvoorraden.

Het is ook straatarm en onontwikkeld,

de overheid is vrijwel afwezig en

criminelen hebben vrij spel. Het ontbreken van

toekomstperspectief voor de jonge bevolking is

een voedingsbodem voor gewapende opstandelingen,

resulterend in een toenemend aantal

aanslagen. Voor Nederland is de regio belangrijk:

een terroristisch bolwerk in Zuidelijk Afrika is onwenselijk, ook vanwege maritieme

veiligheid, Nederlandse investeerders in het gebied en drugssmokkel naar

Europa. Met ontwikkelingssamenwerking en diplomatieke inzet bieden wij de bevolking

kansen op een beter leven. We brengen partijen samen en trekken op met

de Europese Unie, de Verenigde Naties en de Wereldbank.’

Rijksoverheid


ITALIË GROEI EN DE G20

Joost Flamand (54)

‘Italië is zwaar geraakt door de coronapandemie. Het land is

onze zesde handelspartner; wat hier gebeurt, heeft gevolgen

voor onze economie. Rome wordt 209 miljard euro ter

beschikking gesteld uit het coronaherstelfonds. De bestedingsplannen

bieden Nederlandse bedrijven kansen.

Discussie over het fonds leidde eerder tot negatieve publiciteit

over Nederland. Dat vraagt dit jaar extra aandacht in

onze contacten met de Italianen. Immigranten blijven hier

aankomen, net als in Nederland. Gesprekken over een Europese

aanpak blijven nodig. Italië organiseert komend jaar

de G20, rond thema’s als handel, klimaat en corona. We zien

uit naar de samenwerking en het helpen organiseren van de

Nederlandse deelname.’

Rijksoverheid

JAPAN OLYMPISCH VUUR

Peter van der Vliet (57)

‘Japan is relatief licht getroffen door

corona, maar de economische schade is

groot. De olympische vlam moet het

licht worden aan het eind van de tunnel:

Japan zet alles op alles om de Olympische

en Paralympische Spelen (‘Tokyo

2020+1’) komende zomer door te laten

gaan. De ambassade volgt de ontwikkelingen

op de voet en werkt nauw samen

met het NOC*NSF. Japan is als derde economie van de wereld

interessant voor Nederland. De ambassade helpt bij handelsbevordering,

faciliteert hightechsamenwerking, bijvoorbeeld op

het gebied van cyberdefensie en innovatieve landbouw, en is

actief op geopolitiek gebied. Japan is bezorgd over de groeiende

Chinese macht in de Oost- en de Zuid-Chinese Zee. We streven

samen naar een free and open Indo-Pacific.’

Kick Smeets/Rijksoverheid

Rijksoverheid

TURKIJE BELANG MIGRATIEPACT

Marjanne de Kwaasteniet (64)

‘Turkije zal in 2021 het vertrouwen in de rechtsstaat

moeten vergroten en het functioneren van de democratie

verbeteren. Anders wordt samenwerking met

de Europese Unie moeilijk. Onder deze voorwaarden

heeft ook het Nederlandse bedrijfsleven interesse in

samenwerking met Turkije. Daarnaast is het zeer

belangrijk dat de EU-Turkijeverklaring over migratie

volledig wordt uitgevoerd, om irreguliere migratiestromen

naar Europa te voorkomen en Turkije te

helpen met opvang in de regio. De ambassade blijft

uitdragen dat respect voor mensenrechten en vrijheid

van meningsuiting essentieel zijn. Nederland wil dat

Turkije, als belangrijke partner in een instabiele regio,

in de NAVO weer een constructieve rol gaat spelen.’

AUSTRALIË ZOEKEN NAAR

BALANS MET CHINA

Marion Derckx (61)

‘Australië is verder dan Nederland in het

zoeken naar een goede balans met China

tussen samenwerken en beschermen. Wij

kunnen daarvan veel leren. Tegen de achtergrond

van het “armpje drukken” tussen

de Verenigde Staten en China werken we

als middelgrote landen samen om de

internationale regelgeving overeind te

houden en niet het recht van de sterkste

te laten gelden in de wereld. En natuurlijk

werken we verder samen om de waarheid

rond de MH17-ramp op tafel te krijgen.

Australië is zeer geïnteresseerd in ons

denken over circulaire economie, wat niet

alleen een positief klimaateffect heeft,

maar ook Nederlandse ondernemers een

nieuwe markt geeft. Als post brengen we

op al die onderwerpen Australische en

Nederlandse gesprekspartners samen.’


Joe Bidens

West Wing

Een blik in de vleugel van het

Witte Huis waar de president werkt.

Robbert de Witt

Echt thuiswerken kun je het niet

noemen, al is de residentie van

de president van de Verenigde

Staten via een zuilengang (the

Colonnade) rechtstreeks verbonden met

de westvleugel, waar hij en zijn medewerkers

kantoor houden. Te voet kost het

de president nog geen minuut om ’s ochtends

op zijn werk te komen. De zuilengang

wordt daarom ook wel de ‘45 second

commute’ genoemd – 45 seconden forenzen.

Het Witte Huis werd eind achttiende

eeuw gebouwd, maar deze westelijke

vleugel is veel jonger: president Theodore

Roosevelt (1901-1909) gaf aan het

begin van de twintigste eeuw opdracht

de presidentiële residentie uit te breiden

met kantoorruimte. In november 1902

vergaderde hij voor het eerst met zijn ministers

in de Cabinet Room.

In dit deel van het Witte Huis bevindt

zich ook de Oval Office, de persoonlijke

werkruimte van de president die wereldberoemd

is door de vele Amerikaanse televisieseries

en films waarin deze ruimte

een rol speelt. Dat geldt ook voor de

Situation Room, waar de president sinds

1961 rechtstreeks kan overleggen met

zijn ministers, het Pentagon en de inlichtingendiensten

als er een crisis is.

Na zijn inauguratie op woensdag 20

januari zal ook Joseph Robinette Biden

jr., de 46ste president van de Verenigde

Staten, vanuit deze West Wing het land

besturen.



Yegor Aleyev/Getty Images

Hoover (links) en opvolger

FDR in presidentiële auto

Een nieuwe president

★ De aankomend president

neemt op 19 januari zijn intrek

in Blair House, het

presiden tiële gastenverblijf

vlak bij het Witte Huis. Jimmy

Carter was in 1977 de eerste

die er een nachtje sliep.

★ De dag van de inauguratie

begint sinds 1933 met een

dienst in St. John’s Episcopal

Church, een paar stappen verwijderd

van Blair House.

★ De komende en vertrekkende

president en hun echtgenoten

rijden samen in ‘The

Beast’ – de presidentiële

limousine – van het Witte

Huis naar het Capitool. In

1837 deden Martin van Buren

en Andrew Jackson dat voor

het eerst, in een koets.

★ De eedaflegging was de afgelopen

decennia aan de westkant

van het Capitool in de

buitenlucht. De opperrechter

– nu John Roberts – leidt de

ceremonie. Het programma

begint stipt om 11:47 uur, zodat

er om 12:00 ’s middags

een nieuwe president en vicepresident

zijn.

★ De tekst die de president uitspreekt,

komt uit de Grondwet.

De laatste strofe, So help

me God, staat er niet in. Dat

De opbouw voor de

ceremonie begint

maanden van tevoren

Op 20 januari wordt Joe Biden de 46ste president van

Amerika. De machtsoverdracht zit bomvol tradities.

Emile Kossen

in Washington

American Stock Archive/Getty Images

Eerste presidentiële eed,

van George Washington

Culture Club/Getty Images

was een toevoeging van Amerika’s

eerste president, George

Washington.

★ Diezelfde Washington sprak

de eed uit met zijn rechterhand

in de lucht en zijn linkerhand

op een bijbel. Ook

dat werd de standaard.

★ Na de eed spreekt de president

het volk toe. Dat kan

kort, zoals Washington in

1793 (130 woorden), of lang:

William Henry Harrison sprak

in 1841 een uur en 45 minuten.

Tijdens een sneeuwstorm.

Een maand later stierf hij aan

een longontsteking.

★ Winterse temperaturen zijn

normaal in januari. De koudste

inauguratie was die van

Ronald Reagan in 1985, toen

het 14 graden vroor. De ceremonie

werd uiteindelijk in

het Capitool gehouden.

★ Sinds 1805 is er na afloop een

parade langs Pennsylvania

Avenue, met militairen en

dweilorkesten. President

Jimmy Carter was de eerste

die een stukje meeliep.

★ De eerste inauguratie op

televisie was die van Harry

Truman in 1949. Zijn eed en

speech werden live uitgezonden.

Tegenwoordig wordt de

hele dag uitgezonden.

★ Tijdens de inauguratie komen

verhuizers naar het Witte

Huis om alle spullen van de

vertrekkende president te

vervangen door die van de

nieuwe – tot aan diens favoriete

tandpasta aan toe. Als

de president en de first lady

aan het einde van de dag de

ambtswoning betreden, moet

alles klaar zijn.

★ Door het coronavirus zal de

inauguratie van Joe Biden

kleinschalig zijn. De laatste

keer dat grote feestelijkheden

ontbraken, was in 1945. Aan

het einde van de Tweede

Wereldoorlog moest er

worden bezuinigd en legde

Franklin D. Roosevelt (FDR) de

eed af in het Witte Huis.

★ Als Donald Trump niet naar de

inauguratie komt, is hij niet

de eerste die dit nalaat. John

Adams in 1801 en John Quincy

Adams in 1829 verlieten de

stad de dag voor de inauguratie.

Andrew Johnson bleef in

1869 in het Witte Huis, om

nog wat wetten te tekenen.

Alle drie waren verbitterd

over hun verlies.

Uw eigen vakantiehoeve

in de Brabantse natuur

2 januari

OPEN DAG

van 12 tot 17 uur

(op afspraak)

De ruime opzet van het park, de luxe vakantiehoeves, de uitgebreide

voorzieningen en de centrale ligging midden in een uniek stukje

natuur van Nederland, maken Bungalowpark De Heihorsten

een bijzonder project met zeer goede vooruitzichten.

3 Traditioneel gebouwde vakantiehoeves

3 Gevarieerd aanbod aan types en luxe opties

3 Riante kavels op eigen grond

3 Gelegen in een schitterend natuurgebied

3 Alles tot in detail geregeld, van verhuur tot beheer

3 Vast rendement mogelijk

3 Professionele verhuurpartner: Roompot Vakanties

Prijzen vanaf € 227.600,- v.o.n. ex BTW

Interesse? Bezoek onze website voor aanvullende

informatie en openingstijden tijdens de kerstvakantie!

parkdeheihorsten.nl

T.: +31 (0) 493 745 467


ESSAY

Napoleons

nalatenschap

Frankrijk staat dit jaar stil bij dood, 200 jaar geleden, van de hervormer

en genadeloze veldheer uit Corsica. Zijn invloed is nog altijd groot.

Eveline Bijlsma in Parijs


De ‘Napoleonbibliotheek’ beslaat ruim tachtigduizend

boeken. Sinds de dood van de

keizer in 1821 – precies twee eeuwen geleden

– verscheen er elke dag wel een historisch

werk, roman of essay over hem. In een

onderzoek van de University of Cambridge naar de

belangrijkste figuren uit de geschiedenis staat de Corsicaan

op nummer twee: boven hem Jezus Christus, onder

hem William Shakespeare.

Op de Heiland en het genie uit Stratford-upon-Avon

valt weinig aan te merken, over Napoleon zijn de meningen

verdeeld. Hij stelde orde op zaken in de woelige

jaren na 1789 en legde de geest van de Revolutie vast in

een modern bestuur en de Code Civil. De keizer exporteerde

dit Burgerlijk Wetboek naar zijn hele keizerrijk,

waaronder Nederland.

Maar zijn overheersing ging ook gepaard met plunderingen

en uitbuiting. Bovendien liet de despoot zich

verblinden door zijn eigen successen en ging hij maar

door met oorlog voeren. In 1812 ondernam hij een

hachelijke veldtocht naar Moskou, die ruim een half miljoen

manschappen van zijn Grande Armée het leven

kostte. Die nederlaag betekende het begin van het einde.

Niet veel later stortte zijn keizerrijk in en verloor Frankrijk

zijn macht.

Napoleone di Buonaparte werd in 1769 geboren op

Corsica, dat toen nog bij Italië hoorde. Als negenjarige

vertrok hij met zijn oudere broer naar Frankrijk, vader

Charles had voor de twee jongens een studiebeurs weten

te regelen. Napoleon belandde alleen bij de monniken

in de Bourgondische plaats Autun en deed op zijn zestiende

vervroegd eindexamen aan de École Militaire in

Parijs. Talen waren niet zijn sterkste kant, maar de jonge

Corsicaan blonk uit in wiskunde.

De militair was negentien jaar toen de Franse Revolutie

uitbrak. Hij was toen al bezig met een opmars binnen

het leger, maar raakte pas echt bekend na succesvolle

veldtochten naar Italië en Egypte.

In 1799 maakte de revolutionair Emmanuel Joseph

Sieyès plannen om het Directoire omver te werpen, de

vijfkoppige regering die sinds 1795 aan de macht was.

Hij vroeg Napoleon om hulp en de coup slaagde. Maar

de ambitieuze veldheer, die de steun van het leger had,

trok al snel alle macht naar zich toe. In 1804 kroonde hij

zichzelf tot keizer. Het volk werd achteraf geraadpleegd

en stemde toe.

Al snel nadat Napoleon Sieyès aan de kant had

geschoven, liet hij een grondwet schrijven. Binnen

een paar jaar stampte hij instanties en structuren uit

de grond die nog steeds de basis zijn van Frankrijk.

Hij deelde het land in in veiligheidsregio’s met een

politiechef, richtte de Banque de France op en stichtte

middelbare scholen. Hij ging belasting heffen om zijn

veldtochten van te betalen, en voerde straatnamen

en huisnummers in om de inning mogelijk te maken.

Ook stelde hij het gebruik van het metrisch stelsel verplicht.

In 1804 volgde zijn huzarenstuk, de Code Civil, waarvoor

iedere Fransman gelijk werd – de belichaming

van het door de Fransen nog steeds zo gewaardeerde

égalité-principe. Dit Burgerlijk Wetboek voerde hij in

zijn hele rijk door, en het is in veel Europese landen nog

altijd de basis van het recht. Dat ging onder dwang,

maar al snel zagen de burgers de voordelen ervan in, net

als van een centraal georganiseerde overheid.

Napoleon maakte ook de afschaffing van de maatschappelijke

standen officieel. Doordat adel en gees-


telijken niet meer automatisch de mooie baantjes kregen,

ontstond een nieuwe elite, de nouveau riche.

Ook zijn grootste critici kunnen er niet omheen:

Napoleon was een zeer begenadigd politicus en militair.

Hij zette de principes van de revolutie om in wetten en

instanties, maar begreep goed dat de nieuwe regels geen

harde breuk moesten vormen met het Ancien Régime.

De keizer had een goed beoordelingsvermogen, was een

razendsnelle denker en had een ijzersterk geheugen. Hij

had een talent om de juiste mensen om

zich heen te verzamelen en het beste in

hen naar boven te halen. Maar compleet

bevangen door zijn eigen succes

zag hij geen grenzen of gevaren meer.

Die overmoed kostte hem uiteindelijk

– figuurlijk – de kop. Elk tijdperk

heeft zijn eigen blik op Napoleon, zeggen

de Fransen. Anno 2021 is er weinig

Despoot Napoleon

maakte de Fransen

gelijk voor de wet

en bevrijdde hen zo

interesse meer in het krijgsgeweld,

ook niet in zijn zegetochten. De

laatste decennia is er vooral aandacht

voor de persoon Napoleon en

de verschillende facetten van zijn

karakter: de heerser, de banneling

op het eilandje Sint-Helena in de

Atlantische Oceaan, de romanticus

in zijn relatie met Joséphine de

Beauharnais, de doorzetter.

In de huidige periode van wokeisme

is zijn beslissing om de slavernij

opnieuw in te voeren in de koloniën

nog steeds onderwerp van debat.

Napoleon wilde hiermee de

rust doen terugkeren en zorgen dat

er weer geld in het laatje kwam,

maar gaf later toe dat het een vergissing

was.

Dit gevoelige onderwerp staat

overigens niet op de kalender

vol met exposities en

conferenties die er dit herdenkingsjaar

worden georganiseerd. In

onder meer het Musée de l’Armée

en het kasteel van Fontainebleau,

waar de keizer afscheid nam van

Frankrijk toen hij voor de eerste

keer werd verbannen, naar het eiland

Elba, draait het om zijn persoon,

Joséphine, en kunstwerken

in de empirestijl.

Nog altijd actueel is de vraag

hoe Frankrijk eruit had gezien als

Napoleon geen einde had gemaakt

aan de burgeroorlog en de wetten

van de Revolutie niet had bestendigd. Waarschijnlijk

was er een telg uit de Bourbon-familie aan de macht

gekomen, die het Ancien Régime min of meer had voortgezet.

Maar ondanks het feit dat Napoleon de Fransen

gelijk maakte voor de wet en ze daarmee vrijheid gaf,

was hij een autocraat.

De nalatenschap van de keizer is vooral praktisch:

Frankrijk en andere Europese landen die ooit tot zijn rijk

behoorden, profiteren nog elke dag van een goed functionerende

rechtspraak en een centraal

georganiseerde staat. De koningen

hadden al veel macht, de keizer

zette dat voort met zijn alomtegenwoordige

staat. De neiging om naar de

regering te kijken in plaats van zelf

actie te ondernemen, werd daarmee

versterkt. En dat speelt de Fransen nog

altijd parten.


Kiest Iran voor de harde lijn?

Op 18 juni bepalen Iraniërs wie hun nieuwe president wordt.

Met vertrek van Rouhani lijkt tijd van gematigdheid voorbij.

Max de Haan

Presidentsverkiezingen in

Iran zijn lastig te voorspellen.

De afgelopen drie keer

was de winnaar een verrassing.

De termijn van zittend president

Hassan Rouhani zit erop. De gematigden,

waartoe hij behoort, verliezen aan

populariteit. Grote kans dat in 2021 een

conservatieve president wordt verkozen.

Een daarvan is Hossein Dehghan (63).

Hij is de eerste die zich kandideert. De

conservatieve Dehghan was in de periode

2013-2017 minister van Defensie in

het eerste kabinet van Rouhani. Hij

maakte carrière bij de Iraanse Revolutionaire

Garde en is adviseur van hoogste

leider Ali Khamenei.

Verder zingt een aantal namen rond

van wie deelname aan de verkiezingen

nog niet is bevestigd. Zo zou oud-president

Mahmoud Ahmadinejad (64) een

comeback voorbereiden. Een andere opvallende

naam is Mohammad-Javad

Azari Jahromi (38), de minister van ICT.

Hij zou de eerste presidentskandidaat

kunnen worden die is geboren na de

Iraanse Revolutie in 1979. Ook behoort

de huidige vicepresident tot de potentiële

deelnemers en wordt de zoon van

oud-president Ali Akbar Hashemi Rafsanjani

genoemd.

Niet iedereen kan president worden.

De Raad der Hoeders, bestaande

uit zes geestelijken en

zes islamitisch rechtsgeleerden,

selecteert uit alle aanmeldingen

een handvol presidentskandidaten.

De helft van

deze conservatieve Raad is

aangesteld door de hoogste leider van

Iran. Hoe de besluitvorming in de Raad

tot stand komt, wordt niet naar buiten

gebracht. De Raad houdt er rekening

mee wie loyaal is aan de islamitische

grondwet en aan de hoogste leider. Voor

hervormingsgezinden en vrouwen is de

kans klein dat ze worden gekozen.

Een volwaardige democratie is Iran

absoluut niet, maar iedereen boven de

achttien jaar heeft stemrecht – zowel

Arash Khamooshi/ANP

Stemrecht in Iran geldt

voor mannen en vrouwen

boven de achttien jaar

Voor hervormingsgezinden

en vrouwen is de kans

klein gekozen te worden

mannen als vrouwen. De president heeft

na de hoogste leider de belangrijkste

functie in het land en blijft maximaal

twee termijnen van vier jaar aan.

Er is in Iran veel onvrede over de

slechte economische situatie, vooral veroorzaakt

door de strenge Amerikaanse

sancties die in 2018 opnieuw zijn ingevoerd.

De olie-export – de belangrijkste

inkomstenbron van Iran – is nagenoeg

stilgevallen. De werkloosheid is hoog en

de Iraanse munt blijft in waarde dalen.

De inflatie ligt rond de 30 procent. Maar

ook corruptie en mismanagement spelen

mee. Daarbovenop is Iran zwaar getroffen

door het coronavirus. Ook de mensenrechtensituatie

in het land blijft problematisch.

De parlementsverkiezingen in

2020 zijn een goede graadmeter: de opkomst

was nog nooit zo laag. Veel Iraniers

bleven thuis uit protest, omdat de

Raad van Hoeders het onmogelijk had

gemaakt op gematigden te stemmen. De

haviken van de Iraanse Revolutionaire

Garde kregen 178 van de 290 zetels in

het parlement. De verwachting is dat zij


Mohammad-

Javad Azari

Jahromi

Vahid Salemi/AP/ANP

Vahid Salemi/AP/ANP

China-kenner

Frans-Paul van

der Putten (50)

van Clingendael

schreef De

wederopstanding

van China, over

China’s rol op

het wereld toneel.

Hij voorziet meer

confrontaties.

‘China zal zich

blijven versterken’

Bob Bronshoff/HH/ANP

Bob Bronshoff/HH/ANP

Robbert de Witt

ook in 2021 aan populariteit zullen winnen.

Een ander belangrijk thema is het

atoomakkoord uit 2015. De Amerikaanse

president Donald Trump zegde in 2018

het akkoord eenzijdig op. De grote vraag

is of de aanstaande Amerikaanse president

Joe Biden het akkoord weer zal bekrachtigen.

De aanslag op de Iraanse

atoomgeleerde Mohsen Fakhrizadeh

eind november zal dat proces bemoeilijken.

Ook het vertrek van Rouhani, voorstander

van het atoomakkoord, helpt

niet. De hardliners willen liefst niets met

Amerika te maken hebben, maar zullen

iets moeten verzinnen om onder de

zware sancties uit te komen.

Hossein

Dehghan

Mahmoud

Ahmadinejad

Anadolu Agency/Getty Images

EW Volgens Xi Jinping hoeven

we ons geen zorgen te maken,

want China is altijd vredelievend

geweest.

Frans-Paul van der Putten:

‘China heeft de wereld inderdaad

niet gekoloniseerd. Maar

als je het aan de buurlanden

vraagt, dan krijg je een heel

ander beeld. Zo is Vietnam

lang een provincie van China

geweest en moest het vechten

voor zijn onafhankelijkheid.

En we moeten nog maar zien

hoe China zich gedraagt als

het een wereldmacht is.’

EW Hoe zal dat zijn?

Van der Putten: ‘Als regionale

macht had het oude China een

soort deal met omringende

landen: we laten jullie met rust

als jullie niets doen wat bedreigend

is voor China. Wellicht

passen ze die formule ook

wereldwijd toe. Probleem is

dat we in een geglobaliseerde

wereld leven waarin alles met

elkaar verbonden is. Als we in

Nederland een evenement organiseren

over Tibet, dan zal

China dat niet leuk vinden.’

EW Kan een conflict als dat

over de Zuid-Chinese Zee nog

worden voorkomen?

Van der Putten: ‘Het hangt nu af

van de komende Amerikaanse

regering. Waarschijnlijk gaat

Biden door met het beleid van

Obama en Trump: met vliegtuigen

en schepen patrouilleren

en aan iedereen laten zien

dat Amerika zich niet door

China laat wegjagen. En dat

andere landen op Amerika

kunnen rekenen als ze problemen

hebben met China. Dat is

voor China een extra stimulans

om zijn eigen positie daar te

blijven versterken.’

EW Denkt u dat er een verenigd

blok komt tegenover China?

Van der Putten: ‘De andere

Azia tische landen hebben al

lang besloten dat Chinese dominantie

absoluut niet wenselijk

is. Tegelijk zien ze geen andere

toekomst dan één waarin

China ook een rol speelt. Dus

ze moeten toch nauwe banden

met China aanhouden. Maar

de Verenigde Staten – en Europa

ook steeds meer – gaan

de kant op waarin ze zeggen

dat er voor China zoals het nu

is, geen toekomst is. Dus dat

belooft weinig goeds.’


Kleurrijke coalities

Om alle mogelijke samenwerkingen

tussen partijen te onderscheiden, is er

een waaier aan namen voor coalities

bedacht, gebaseerd op de kleur van de

deelnemende partijen.

Ampel-Koalition (stoplicht-coalitie):

SPD (rood), FDP (geel), Bündnis 90/Die

Grünen (groen)

Jamaika-Koalition: CDU/CSU (zwart),

FDP (geel), Bündnis 90/Die Grünen

(groen)

Kiwi-Koalition: CDU/CSU (zwart) en

Bündnis 90/Die Grünen (groen)

iStock

iStock

iStock

iStock

Kenia-Koalition: CDU/CSU (zwart), SPD

(rood), Bündnis 90/Die Grünen (groen).

Blijft de AfD (Alternative für Deutschland)

groeien, dan vrezen de gevestigde

partijen een Bahama-Koalition:

CDU/CSU (zwart), FDP (geel), AfD

(blauw). In geval van nood kunnen

CDU/CSU en SDP hun ‘grote coalitie’

uitbreiden met de FDP: de

Deutschland- Koalition.


Merkelloze jaren

Dit najaar stemt Duitsland voor een nieuwe regering,

zonder Angela Merkel. Wat zijn de verwachtingen?

Rijk versus arm

Net als in de Europese Unie betalen in

Duitsland de rijke deelstaten voor de armere.

Maar in Duitsland zijn het de zuidelijke

Länder die moeten betalen: Beieren,

Hessen en Baden-Württemberg. De rest

ontvangt geld volgens een formule vastgelegd

in de Länderfinanzausgleich.

Buurstaat

Noordrijn-Westfalen is wat betreft economie

en inwonertal vergelijkbaar met Nederland.

Traditioneel sociaal-democratisch.

Maar de CDU won er flink bij de meest recente

verkiezingen, in 2017. Thuisstaat van

CDU-kandidaat Armin Laschet.

Oosten kleurt blauw

Vooral in de voormalige DDR is Alternative

für Deutschland (AfD) groot. In

Saksen, Thüringen, Mecklenburg-

Voorpommeren en Brandenburg is de

partij die ooit begon als ‘anti-EU-partij’,

amper nog te negeren. AfD-kiezers

zijn ontevreden over immigratie en de

(vermeend) achtergestelde positie

ten opzichte van het Westen.

Gespannen centrum

Hessen, in het hart van Duitsland,

werd in 2019 opgeschrikt

door een politieke moord. De

al vaker veroordeelde rechtsextremist

Stephan Ernst vermoordde

CDU-politicus Walter

Lübcke vanwege diens immigratiebeleid.

CDU en SPD

verliezen ook hier kiezers aan

AfD en Die Grünen.

Zorgen in het Zuiden

In Duitslands rijkste deelstaat Beieren regeert de

christen-democratische CSU al decennia. Maar de

conservatieve zusterpartij van Merkels CDU kreeg

flinke klappen in 2018. Is nog wel de grootste, maar

vooral Die Grünen zijn hier in opmars – net als in buurstaat

Baden-Württemberg, waar Die Grünen in 2017

zelfs de grootste partij werden.

Robbert de Witt

Kaart Jelrik AtemaHet is typisch voor de sluwheid

van Vladimir Poetin. Toen hij

kritiek kreeg omdat hij, dankzij

handige juridische trucs en

mazen in de wet, al sinds mensenheugenis

in het Kremlin zetelt, wees hij naar

Angela Merkel. Waarom is het ondemocratisch

als hij, Poetin, langer dan twee

termijnen president is, terwijl de Duitse

al vier termijnen bondskanselier is?

Inderdaad, geen regeringsleider in Europa

loopt langer rond dan Angela Merkel.

Zestien jaar is zij komend najaar aan

de macht. Maar de tachtig miljoen Duitsers

zullen het na de Bondsdagverkiezingen

in september zonder de bedachtzame

domineesdochter moeten rooien.

Merkel kondigde aan dat zij vertrekt.

In haar christen-democratische CDU/

CSU woedt nog altijd een opvolgingsstrijd,

sinds Merkels kandidaat Annegret

Kramp-Karrenbauer afhaakte. De strijd

gaat tussen drie mannen, Friedrich Merz

(65), Armin Laschet (59) en Norbert Röttgen

(55). CDU-afgevaardigden kiezen

deze maand hun nieuwe leider, waarna

overleg volgt met de Beierse zusterpartij

CSU over de gezamenlijke lijsttrekker.

Er wachten genoeg uitdagingen: de

klassieke machtspartij CDU/CSU wordt

van rechts bedreigd door anti-immigratiepartij

AfD, die vooral in de oostelijke

deelstaten snel is gegroeid de afgelopen

jaren. De gevestigde partijen proberen

met man en macht de AfD van regeringsdeelname

uit te sluiten.

Intussen hoopt die andere machtspartij,

de sociaal-democratische SPD, dat zij

eindelijk weer eens zonder CDU/CSU kan

regeren. Als kleinere partner in de zogeheten

Grote Coalitie viel er weinig te halen

voor de sociaal-democraten en verloren

zij verkiezing na verkiezing. Concurrentie

op de linkerflank komt vooral van

Die Grünen, die de laatste jaren bezig zijn

aan een imposante opmars.

Wat de uitkomst ook zal zijn, verkiezingen

in Duitsland hebben altijd grote

gevolgen voor de rest van Europa, gezien

de Duitse economische en politieke

macht. Een blik op de politieke kaart van

Duitsland.

CREATORS OF WELLNESS

Welson, I presume?

Bij Welson krijgen we meer dan eens vragen. Bijvoorbeeld over de

geweldige locaties waar onze exclusieve zwembaden, spa’s, sauna’s

en andere wellness-dromen uitkomen. Maar, u zult het begrijpen, dat

houden we liever onder ons. Immers, wie Welson inschakelt wil een ding:

ongestoord kunnen genieten. Vanaf onze eerste schets tot en met de

complete oplevering. U herkent zich hierin? Vraag dan de brochure aan

op welson.nl of bel 036-522 55 32.


ECONOMIE 2021

Nieuwbouw houdt

de stijging van de

vraag al jaren niet bij

Robin Utrecht/ANP

JAAR IN CIJFERS

Economie groeit, als er snel een vaccin is 42

WERELDECONOMIE IN 2021

Vliegende start door steun en vaccins 44

GELDPERS IS NIET LANGER TABOE

Coronacrisis verandert economisch denken 50

UW GELD IN 2021

De belangrijkste wijzigingen op een rij 52

VIRUS EN FISCUS

Overzicht van opvallende veranderingen 54

‘RAMPJAAR 2020 VAN ONS AFSCHUDDEN’

Gesprek met mkb-voorman Jacco Vonhof 55

NIEUWE KLOOF OP HET DAMRAK

Sommige aandelen stijgen, andere dalen 56

SHOPPEN ALS BELEVING

Grootste winkelcentrum Westfield Mall 58

RUST IN HET OOG VAN DE ORKAAN

Huizen werden weer duurder 60


Jaar in cijfers

De economie groeit in 2021 met

2,8 procent, als de vaccins

doen wat ze beloven. Door de

pandemie laat 2021 zich lastig

voorspellen.

AUTOVERKOOP

400.000 stuks

(+12,5%)

Bovag

Een forse stijging van

het aantal te verkopen

nieuwe auto’s in

2021 zal weinig

verwondering wekken

na het rampjaar 2020,

waarin slechts

350.000 nieuwe

auto’s zijn verkocht.

Jeroen van Wensen

Illustraties Jelrik Atema

KOSTENGRENS NATIONALE

HYPOTHEEKGARANTIE (NHG)

325.000 euro

(+4,8%)

Stichting WEW

Een koper kan bij een

huis met een koopsom

tot 325.000 euro een

hypotheek afsluiten

met NHG. De zogeheten

kostengrens stijgt elk

jaar mee met de

gemiddelde huizenprijs.

STIJGING KOOPKRACHT

0,8%

(-1,4 procentpunt)

Miljoenennota

VOLTIJDBANEN SCHIPHOL

59.000

(-1,6%)

SEO, optimistisch scenario, daling t.o.v. 2019

SEO, een economisch

onderzoeksbureau,

schetst scenario’s

voor de luchtvaart. In

het optimistische scenario

is ‘corona’ snel

de wereld uit, in het

pessimistische niet.


MOTORRIJTUIGENBELASTING

4,3 miljard euro

(+2,5%)

Miljoenennota

NIEUWBOUWHUIZEN

63.000

(-7,4%)

ING

Corona strooit zand in

de bouwraderen. Alleen

al het uitstel van een

bewonersbijeenkomst

voor een nieuw project

kan leiden tot extra

vertraging bij de bouw,

schrijft ING.

MARKTAANDEEL VERKOCHTE

NIEUWE ELEKTRISCHE AUTO’S

20 procent

(+6 procentpunt)

Bovag/RAI

Steeds goedkoper in de

aanschaf, en steeds

verder met de accu. De

elektrische auto wint elk

jaar aan populariteit, ook

met de hulp van gunstige

fiscale regelingen.

RENTE TIENJARIGE

STAATSLENING

-0,3%

(+0%)

CPB

NATIONAAL INKOMEN

828 miljard euro

(+2,8%)

Novemberraming CPB, basisraming

PASSAGIERS NEDERLANDSE

LUCHTHAVENS

79,7 miljoen

(-1,2%)

SEO, optimistisch scenario, daling t.o.v. 2019,

pessimistisch scenario: 15,1 miljoen passagiers.

WAARDE 1 BITCOIN

318.000 dollar

(+1.771%)

CitiFX

Een directeur van de

valuta-afdeling van Citibank

meent dat de bitcoinkoers dit

jaar explodeert. Bizarre

voorspellingen zijn er vaker

over cryptomunten. Alleen

hangen zieners daar meestal

geen datum aan.

WERKLOZEN

500.000

(+42,8%)

Novemberraming CPB, basisraming


Joris Heijn en

Marijn Jongsma

Economie

in 2021

Door de coronapandemie was

2020 een rampzalig jaar. Maar

vaccins en steun kunnen 2021

een vliegende start geven.

DPA/ANP

Duitse industrie moet de exportkar trekken

NOORD-EUROPA

Het jaar 2021 staat vooral in

het teken van de hoop dat

een effectief vaccin tegen

corona snel kan worden

verspreid, zodat de economie zich kan

herstellen van de klap in 2020. De krimp

in het voorjaar, toen de pandemie begon,

was ongeëvenaard. Maar dat zal mogelijk

ook gelden voor het herstel – een voorproefje

daarvan kregen we al in de periode

tussen de twee lockdowns.

Overheden en centrale banken hebben

er alles aan gedaan om de schade zoveel

mogelijk te beperken, met respectievelijk

enorme steunprogramma’s en het

opvoeren van de toch al grootschalige

obligatie-aankopen. Nu is het aan burgers

en bedrijven om weer te consumeren

en investeren. Ook hier zit nog een

onzekerheid: gaan we eenmaal gevaccineerd

weer massaal uit eten en op reis, of

blijven we terughoudend? Kan de economie

weer zonder de zijwieltjes van Vadertje

Staat? En zo nee, hoelang houden

overheden dat vol? 2021 belooft hoe dan

ook het jaar te worden waarin we de coronaschade

inhalen. In elk geval deels.

Duitsland is de coronacrisis economisch

relatief goed doorgekomen.

Onder meer doordat de

overheid haar traditionele zuinigheid

liet varen en geld besteedde

aan het steunen van bedrijven om

banen te behouden.

Gevolg is wel dat Duitsland

minder sterk zal herstellen. Er is

nu eenmaal minder inhaalslag

te maken. Maar ook wordt de

stevige rol teruggedraaid die de

overheid heeft gegrepen in de

economie. En terwijl bedrijven in

andere landen al de pijn van ontslagen

hebben genomen, heeft

Duitsland dat uitgesteld. Waarschijnlijk

moet de export opnieuw

de kar trekken, want met oplopende

inflatie en nauwelijks loongroei,

blijft er voor veel Duitsers

weinig extra over.

Het Verenigd Koninkrijk kreeg

in Europa een van de hardste

klappen in 2020. En terwijl 2021

voor veel landen het jaar van het

grote herstel moet worden, kampen

de Britten met de gevolgen

van de Brexit, wat het herstel

remt. Het Internationaal Monetair

Fonds (IMF) verwacht dat de

Britse economie eind 2021 bijna

5 procent kleiner zal zijn dan precorona.

Ook de Franse economie

kromp in 2020 sterk, mede door

de afhankelijkheid van het toerisme.

De Franse economie zal

voor het herstel in 2021 sterk leunen

op de overheid. De Europese

Commissie verwacht een begrotingstekort

van liefst 8,3 procent

in 2021.


NurPhoto/Getty Images

Carolyn Kaster/AP/ANP

Het ingestorte toerisme raakt Zuid-Europese landen zwaar

De nieuwe president Joe Biden heeft een beperkte slagkracht

ZUID-EUROPA

VERENIGDE STATEN

Italië werd als eerste Europese

land hard geconfronteerd met

corona. De economische krimp is

dan ook fors, maar het herstel in

2021 is naar verwachting matig.

Veel hangt af van het herstel van

het toerisme. Niet alleen voor Italië,

maar ook voor Spanje en Griekenland.

Het IMF verwacht dat de

Spaanse en Italiaanse economieën

eind 2021 nog zo’n 6 procent

kleiner zijn dan begin 2020,

terwijl bijvoorbeeld Duitsland dat

gat tegen die tijd bijna heeft

ingelopen. De al veel langer bestaande

kloof tussen Noord- en

Zuid-Europa, die door corona

weer pijnlijk zichtbaar werd, zal

de komende tijd niet kleiner

worden.

Voordeel voor Italië, in tegenstelling

tot Griekenland, is dat het

land minder afhankelijk is van

buitenlandse geldschieters. De

Italiaanse staatsschuld stabiliseert

in 2021 volgens de Europese

Commissie op 160 procent

van de economie. De Grieken, die

tijdens corona de fiscale teugels

wat konden laten vieren omdat zij

hun financiën in de jaren daarvoor

op orde hadden gebracht,

zien de schuld in 2021 dalen tot

een nog altijd extreem hoge 201

procent.

Het idee dat die hoge schulden

kunnen worden weggewerkt door

de inflatie te laten oplopen, lijkt

voorlopig ver weg. Consumenten

hebben in 2020 hun uitgaven fors

teruggebracht. Dat herstelt maar

traag, waardoor de inflatie laag

blijft, zeker in Zuid-Europa.

De Verenigde Staten zijn relatief

zwaar getroffen door corona en

dan was 2020 ook nog eens het

jaar van de presidentsverkiezingen.

Wat gaat de Democratische

winnaar Joe Biden betekenen

voor de Amerikaanse economie?

Met waarschijnlijk een Republikeinse

meerderheid in de Senaat

is zijn slagkracht beperkt. Toch

verwachten analisten dat de

overheidsuitgaven sowieso worden

opgeschroefd – zakenbank

Goldman Sachs rekent op een

stimuleringspakket van 1.000

miljard dollar.

Gespiegeld hieraan zullen belastingverhogingen

mogelijk worden

verzwakt of uitgesteld. Goldman

Sachs verwacht een economische

groei van ruim 5 procent

in 2021, na een krimp van naar

schatting 3,5 procent in 2020.

Financiële markten rekenen erop

dat het monetaire beleid van het

Amerikaanse stelsel van centrale

banken, de Fed, nog enkele jaren

zeer ruim blijft.

De machtswisseling in het

Witte Huis zal ook van belang zijn

voor de relatie met de handelspartners.

Donald Trump lag op

ramkoers met grote rivaal China.

Analisten voorzien dat Biden

voorspelbaarder wordt en meer

denkt in multilaterale handelsverdragen

in plaats van in afspraken

met afzonderlijke landen. Een

waarschijnlijk scenario is dat de

Democraat de banden met de

Europese Unie verstevigt, maar

de harde koers jegens China vasthoudt,

zij het op een andere toon.


Andre Coelho/Getty Images

Afolabi Sotunde/Reuters/ANP

Zuid-Amerika is het zwaarst getroffen continent

De export van Nigeria bestaat vrijwel volledig uit olie

ZUID-AMERIKA

AFRIKA

Zuid-Amerika is economisch het

zwaarst getroffen werelddeel.

Het IMF verwacht een economische

krimp van 8,1 procent in

2020 en een herstel van slechts

3,6 procent in 2021. Vooral het

gebrekkige coronabeleid van

de Braziliaanse president Jair

Bolsonaro kreeg veel kritiek.

Meer lof was er voor zijn economische

crisisbeleid.

67 miljoen arme Brazilianen

kregen financiële steun om de

coronacrisis te overbruggen. Dat

hield de economie mede overeind.

Wel loopt de staatsschuld op

en voert de centrale bank een

ruim monetair beleid. Het is de

vraag hoelang die stimulansen

kunnen doorgaan voordat inflatie

de kop opsteekt, of geldschieters

zenuwachtig worden.

In buurland Argentinië gebeurt

dat al. Het land greep harder in

met lockdowns dan Brazilië. Dat

heeft er mede toe geleid dat de

Argentijnse economie 11,8 procent

krimpt. Van alle grote economieën

doet alleen Spanje het

slechter. En herstel wordt lastig.

Argentinië moest in 2020 opnieuw

met schuldeisers om tafel

om tot een akkoord te komen over

de torenhoge schuldenlast. Intussen

is de overheid geld gaan uitgeven

dat door de centrale bank

is gedrukt. Gevolg is dat de inflatie

hard oploopt. Tegelijk raken de

valutareserves van de centrale

bank snel op, waardoor het de

vraag is hoelang die een vrije val

van de Argentijnse peso nog kan

stuiten.

Op het eerste gezicht lijkt het Afrikaanse

continent de coronacrisis

economisch het beste te doorstaan.

De economieën van de landen

ten zuiden van de Sahara

krimpen slechts met 3 procent.

Met een door het IMF verwachte

groei van 3,1 procent in 2021 zijn

ze bovendien snel hersteld.

Maar dat is buiten de onstuimig

groeiende bevolking gerekend.

Per hoofd van de bevolking

is de krimp in 2020 5,6 procent,

gelijk aan het wereldwijde gemiddelde.

Het vooruitzicht is nog

somberder. Als enige continent

verwacht het IMF voor Afrika in

2021 geen noemenswaardig herstel:

0,5 procent groei per hoofd

van de bevolking.

Internationale organisaties

roepen Afrikaanse landen al langer

op om te hervormen om de

groeiende bevolking van genoeg

welvaart te voorzien. Maar door

sociale onrust die de economische

malaise meebrengt, is dat

lastig.

Nigeria en Zuid-Afrika zijn de

twee grootste economieën van

Afrika. De Nigeriaanse export bestaat

voor 90 procent uit olie en

de schatkist is daarvan sterk afhankelijk.

De instorting van de

olieprijs maakt de vooruitzichten

voor Nigeria niet goed.

Zuid-Afrika kampt met een

hoge werkloosheid, maar mede

door de Chinese vraag herstelden

de industrie en de mijnbouw al

snel van de coronacrisis. De OESO

verwacht dat dat herstel in 2021

doorzet.


Sheng Jiapeng Xinhua/Eyevine/ANP

Luong Thai Linh/ANP

China groeide door in coronatijd, zij het minder hard

Nieuw regionaal handelsakkoord kan Azië een extra zetje geven

CHINA

AZIË

De coronacrisis begon in China,

en de autoriteiten hebben het

virus daar ook eerder onder controle

gekregen. Terwijl de wereldeconomie

in 2020 als geheel met

een slordige 4 procent kromp,

wist China er volgens schattingen

nog een groei van 2 procent uit te

persen. Voor de komende vijf jaar

heeft de overheid een groeidoelstelling

van jaarlijks 5 procent. In

2021 zal dat ruimschoots worden

gehaald, zo is de verwachting:

analisten voorzien een groei van

rond de 8 procent.

Het land hoopt ongetwijfeld op

een normalisering van de relatie

met de Verenigde Staten. De

nieuwe president Joe Biden slaat

een andere toon aan, maar ook hij

zal in de eerste plaats de Amerikaanse

belangen behartigen en

zich verzetten tegen de Chinese

ambities om de leidende economie

in de wereld te worden. ING

noemt de ‘technologie-oorlog’ het

grootste risico voor China in

2021. Andere landen dan de Verenigde

Staten worden eveneens

Veertien Zuidoost-Aziatische

landen hebben in november hun

handtekening gezet onder het

grootste regionale handelsverdrag

ooit gesloten: RCEP. Het uiteindelijke

doel is om heffingen op

elkaars importen grotendeels te

schrappen en zo de handel te

stimuleren.

Grote gangmaker is China, de

grootmacht in de regio. De onderhandelingen

over RCEP begonnen

in 2012 en waren een reactie op

de plannen van de toenmalige

Amerikaanse president Barack

Obama om de greep op de regio te

versterken. Zijn opvolger Donald

Trump trok uiteindelijk de stekker

uit de onderhandelingen over een

handelsakkoord met Azië, waarna

China het initiatief overnam.

Nieuw-Zeeland en Australië doen

overigens wel mee, naast onder

meer Japan, Indonesië, Zuid-Korea

en Vietnam. India, dat de Chinese

concurrentie vreesde, is de

grote afhaker. Dit land is in 2020

zeer zwaar getroffen door de coronacrisis,

maar zal volgens zaterughoudend

in het aankopen

van Chinese technologie, om redenen

van nationale veiligheid.

Ook in eigen land heeft China

de nodige problemen op te lossen.

Om de economie aan de

gang te houden, is er steeds meer

geld uitgeleend aan bedrijven,

onder meer door lokale overheden.

Wanbetalingen kunnen leiden

tot problemen, al staat daar

tegenover dat China voor de

financiering niet afhankelijk is

van het buitenland.

kenbank Goldman Sachs in

2021 een economische groei van

10 procent laten zien.

Zuid-Korea, Taiwan maar in

toenemende mate ook Vietnam,

Thailand en Maleisië, hebben in

2020 kunnen profiteren van de

grote vraag naar halfgeleiders.

Overcapaciteit en handelsoorlogen

zijn blijvende gevaren voor

deze cruciale sector, aldus ING.

Daar staan grootschalige Chinese

investeringen in telecommunicatie

tegenover.

Advertentie

VEELBELOVENDE

BELEGGINGSTRENDS VOOR 2021

Het valt te verwachten dat de rendementen op

beleggingen onder druk komen te staan door de zeer

lage rente en een economische groei die na 2021 weer

afvlakt. Toch zijn er veelbelovende groeisegmenten

voor beleggers die zich verdiepen in grote thema’s

zoals duurzaamheid, gezondheidszorg en disruptieve

technologie.

Eindelijk weer goed nieuws: de

wereldeconomie staat aan de

vooravond van een flinke groeispurt.

Als er in de loop van het nieuwe jaar

op grote schaal vaccins beschikbaar

komen tegen het coronavirus,

kan de economie weer op stoom

komen. Het ziet ernaar uit dat de

economische groei wereldwijd in

2021 zelfs boven de 5% uitkomt (Bron:

Bloomberg consensus groeiprognose

wereldeconomie 2021). Dat betekent

echter niet dat alles weer normaal

wordt. De gevolgen van corona

hebben veel invloed gehad op het

dagelijks leven en blijven doorwerken

in de economie van de toekomst.

In sommige gevallen is dat een

gunstige verandering. Thuiswerken is

bijvoorbeeld de normaalste zaak van

de wereld geworden.

Ook als het virus onder controle komt,

zullen veel werknemers hooguit

drie of vier dagen naar de werkplek

reizen. Bovendien is het niet meer

vanzelfsprekend om het vliegtuig te

nemen voor een bespreking, die je

immers ook online kunt voeren. Aan

deze omschakeling zitten verschillende

voordelen. De fileproblematiek neemt

af en de reistijd en reiskosten gaan

omlaag. Voor de lange termijn is het

belangrijkste effect dat de CO 2

-uitstoot

een stuk lager zal zijn.

Staatsschuld: hoog maar houdbaar

In economisch opzicht blijven de

gevolgen van de coronapandemie ook

nog lange tijd zichtbaar. Overheden

hebben een heel groot deel van de

Advertentie

economische klap geïncasseerd in

2020. Dat geldt met name voor Europa.

Dankzij riante steunpakketten is de

werkloosheid slechts opgelopen van

6,5% naar 7,5%. In de Verenigde Staten

schoot dat percentage in april al

omhoog naar bijna 15%.

Meer flexibel

Omdat de Amerikaanse economie een

stuk flexibeler is dan de Europese, is

de werkloosheid aan de overkant van

de Atlantische Oceaan al snel weer

gedaald tot minder dan 7%. Bovendien

hangt er voor Europa een relatief groot

prijskaartje aan de reddingsactie. In

veel landen is de staatsschuld naar

verhouding nog sneller opgelopen dan

in de periode na de grote financiële

crisis van 2008. Door de lage rente

leveren die hoge schulden op de korte

termijn geen problemen op.

Bovendien worden veel staatsleningen

opgekocht door de Europese Centrale

Bank (ECB). Die sluist de renteontvangsten

terug naar de lokale

overheden. Maar op de middellange

termijn kan een oplopende rente of een

meer terughoudende opstelling van de

ECB de rentelasten omhoog stuwen.

In dat geval komt er een rem op de

economische groeipotentie van Europa.

Wat betekent dat voor beleggers?

De combinatie van hoge schulden

en lage groeiprognoses, maakt het

verstandig om op een andere manier

naar beleggen te kijken. BNP Paribas

Asset Management brengt aan

de hand van specifieke thema’s in

kaart welke marktsegmenten naar

verhouding goede vooruitzichten

kennen. Een goed voorbeeld is

duurzaamheid. De afgelopen jaren

trok de snelle groei van zonne- en

windenergie veel aandacht. In de

toekomst liggen er grote kansen voor

bedrijven met slimme oplossingen

CORONA ALS

DUURZAME VONK

Kan de coronacrisis een trigger zijn voor duurzame

omschakeling? Overheden stellen vaak duurzame eisen aan

economische steunpakketten. In Europa moeten projecten

bijvoorbeeld voldoen aan de richtlijnen van de Green Deal om

in aanmerking te komen voor een bijdrage van de Europese

Unie. Ook bij bedrijven krijgt duurzaamheid steeds meer

aandacht. Dat is onder meer te danken aan de door de

Verenigde Naties gestarte ‘Race naar netto-nul’. Wereldwijd

hebben bijna 1.000 bedrijven, ongeveer 500 steden en 38 grote

institutionele beleggers beloofd om de netto CO 2

-uitstoot in

2050 tot nul terug te brengen. Het ligt voor de hand dat zich in

2021 veel meer partijen en landen bij dit initiatief aansluiten.

BNP Paribas Asset Management voert al met enkele klanten

vruchtbare besprekingen over hun mogelijkheden om door

het compenseren van uitstoot de CO 2

-voetafdruk van hun

beleggingsportefeuille te verlagen.

voor het verbeteren van de energieinfrastructuur

en -opslag. Op de wat

langere termijn kan waterstof in dit

opzicht een grote rol gaan spelen.

Andere beleggingstrends zijn juist

door corona in een stroomversnelling

terechtgekomen. Een voor de

hand liggend voorbeeld is de

gezondheidszorg. Aanvankelijk lag de

focus op het vinden van een vaccin

en het zo goed mogelijk behandelen

van patiënten. Er zijn echter flinke

investeringen nodig in kunstmatige

intelligentie en slimme diagnostiek

om mogelijke virusuitbraken in de

toekomst beter op te vangen. Indirect

heeft de pandemie ook een stevige

impuls gegeven aan een andere trend.

Nieuwe innovatieve en disruptieve

technologieën die ons leven de

afgelopen jaren al makkelijker en

aangenamer maakten, waren tijdens

de pandemie belangrijker dan ooit.

Teleconferencing, cloud-computing,

online videodiensten en andere

digitale diensten gaan de komende

jaren nog een enorme ontwikkeling

doormaken.

Het jaar van China

In regionaal opzicht trekt China de

aandacht. Door snel en doortastend

optreden kreeg dat land het virus

sneller onder controle dan andere

grote economieën. Hierdoor begint

China het jaar 2021 met naar

verhouding veel lagere schuldratio’s en

een groter economisch momentum.

Ook op de lange termijn heeft het

land relatief goede vooruitzichten. Het

rendement op Chinese staatsleningen

van circa 3% ligt veel hoger dan

dat in de westerse wereld. En op de

aandelenmarkten van het land staan

allerlei veelbelovende groeibedrijven

genoteerd. Om 2021 met een schone

lei te beginnen is het interessant om

met een frisse, thematische blik naar

de beleggingsportefeuille te kijken.

Benieuwd naar de volledige Outlook?

Ga naar: www.bnpparibas-am.nl


ESSAY

De geldpers is niet

langer een taboe

De coronacrisis verandert het economisch denken. De strikte scheiding

tussen centrale banken en overheden maakt plaats voor een huwelijk.

Philip Bokeloh en Sandra Phlippen


Magisch realistisch, zo mogen wij 2020 wel

omschrijven. Magisch, omdat de wereld

ons in maart onwerkelijk toescheen, als

een nare droom of een onheilspellende

film zonder einde. Realistisch, omdat

we nog altijd in de pandemie zitten.

Voor de economie is het ook een onwerkelijk jaar,

vanwege de harde terugval van het mondiale inkomen

en de forse schuldtoename bij overheden. Volgens het

Internationaal Monetair Fonds (IMF) stijgt de overheidsschuld

in 2020 wereldwijd met zo’n 15 procentpunt naar

zowat 100 procent van het mondiaal inkomen. Het

IMF houdt er rekening mee dat de begrotingstekorten

wereldwijd zijn opgelopen van 4 procent in 2019 naar

13 procent in 2020.

In reactie op de pandemie trekken overheden financieel

alles uit de kast. Om de gezondheidszorg overeind

te houden en gezinnen en bedrijven te beschermen

tegen de economische klappen van de pandemie. En om

ervoor te zorgen dat zij perspectief houden voor de

periode erna. De overheidssteun verloopt deels via de

vertrouwde ‘automatische stabilisatoren’, zoals werkloosheidsuitkeringen,

premiebetalingen en belastingontvangsten.

Daarnaast treft de overheid eenmalige

maatregelen: uitstel van belasting, loonsubsidies, extra

leningen, kredietgaranties en kapitaalinjecties.

Wie de overheid als een bedrijf beschouwt, zal water

zien branden. Een bedrijf moet zorgen dat de inkomsten

de uitgaven overstijgen. Anders raken de reserves uitgeput

en gaat het bedrijf failliet. In de aanloop naar de

onvermijdelijke deconfiture zullen kapitaalverschaffers

hun risicopremie bijstellen en een hogere rente willen

zodra zij lucht krijgen van de zwakke financiële situatie

van het bedrijf. Maar bij de overheidsfinanciën is dat

Hannie Verhoeven/ABN AMRO

Philip

Bokeloh

(50)

Is econoom en

werkt sinds

2004 voor het

Economisch

Bureau van

ABN AMRO.

Sandra

Phlippen

(42)

Is sinds eind

2019 hoofdeconoom

van

dit bureau, en

universitair

docent.

niet gebeurd. Integendeel. Begin dit jaar stond de rente

op Nederlandse overheidsobligaties met een looptijd

van tien jaar bijvoorbeeld nog op 0 procent. Inmiddels

is die teruggezakt naar min 0,5 procent. Beleggers zijn

dus zelfs bereid geld toe te geven om geld te lenen aan

de overheid. Hoewel de overheidsfinanciën door de

coronacrisis zijn verslechterd, blijven de schuldlasten

voor de overheid daarom goed betaalbaar.

Dat komt grotendeels door het beleid van centrale

banken. Die hebben hun officiële rentetarieven verlaagd

en op grote schaal schuldpapier gekocht. De Europese

Centrale Bank (ECB) heeft meer schuldpapier gekocht

dan de eurolanden aan nieuw schuldpapier hebben

uitgegeven. Dankzij de ongekende omvang van de

monetaire steun keerde de rust op de financiële markten

terug en daalde de rente.

Het grote verschil tussen bedrijven en overheden is

dat overheden belasting kunnen heffen en dat zij (in dit

verband wellicht nog belangrijker) geld kunnen scheppen.

Zodoende gaat de parallel tussen overheden en

bedrijven niet op. Voor overheden is de begrotingsrestrictie

daarom minder stringent dan voor bedrijven.

Betekent dit dan dat alle remmen los kunnen? Dat de

centrale bank altijd kan bijspringen als de overheid

geen geld meer heeft om maatschappelijke problemen

aan te pakken? Helaas niet. Uiteindelijk zou dit het vertrouwen

in de munt ondermijnen en tot inflatie leiden.

De inflatie is op dit moment echter geen enkel probleem.

Sterker nog, de consumentenprijzen dalen. Met

min 0,3 procent komt de inflatie nog niet in de buurt van

de ECB-doelstelling van 2 procent op langere termijn. Dit

komt door verschillende factoren die al veel langer spelen,

zoals technologische vooruitgang, mondialisering

en veranderingen op de arbeidsmarkt. De neerwaartse


druk op de prijzen is sinds de financiële crisis en de

eurocrisis verder toegenomen door de zwakke bestedingen.

Die kwamen door de coronacrisis nog eens extra

onder druk te staan.

De huidige crisis laat zien dat sommige hardnekkige

ideeën bijstelling behoeven. Monetaire

expansie (‘geld bijdrukken’) leidt niet per definitie

tot inflatie. En de overheid heeft geen huishoudboekje

dat te allen tijde sluitend moet

zijn. De afspraak dat het begrotingstekort

maximaal 3 procent mag zijn, is

een als realisme vermomd magisch

mantra. Het dwingt overheden om te

bezuinigen, nota bene wanneer de

particuliere vraag is teruggevallen. De

situatie in Griekenland laat zien hoe

contraproductief dat werkt.

Geloofwaardigheid

van beleid valt of

staat met inflatie

op langere termijn

Monetair beleid en begrotingsbeleid

zijn twee zijden van dezelfde

medaille, die van de overheid.

Monetair beleid is op afstand

geplaatst en overgedragen aan de

technocraten van de centrale bank,

om te voorkomen dat politici aan

de geldkraan zitten. De hyperinflatie

in Zimbabwe laat zien hoe

onwenselijk dat laatste is. De verantwoordelijkheid

van de politiek

blijft beperkt tot andere overheidstaken,

zoals zorgen voor een rechtvaardige

samenleving via herverdeling,

goede gezondheidszorg en

scholing.

De strikte scheiding van verantwoordelijkheden

voor het monetair

beleid en voor het begrotingsbeleid

is echter niet meer optimaal. Een

nieuwe beleidsmix is nodig, waarbij

centrale banken de voorwaarden

scheppen voor regeringen om

de bestedingen op te voeren. Dat

doen ze door schuldtitels op dermate

grote schaal op te kopen dat

het de rente drukt. Regeringen

kunnen daarmee de uitgaven doen

die nodig zijn om verloren welvaart

terug te winnen. Als dit lukt en de

economie in de richting van haar

potentieel groeit, dan komt ook het

inflatiedoel van de centrale bank

zelf binnen handbereik. Een mooi

huwelijk dus.

Wat als de inflatie boven de

doelstelling uitkomt? Als tijdelijk

fenomeen is dat geen probleem. De Amerikaanse centrale

bank heeft al aangekondigd het ruime beleid voort

te zetten ter compensatie voor de perioden met lage inflatie.

Toch gelden er wel voorwaarden om het huwelijk

goed te houden.

De geloofwaardigheid van het monetaire en het

begrotingsbeleid valt of staat met het vertrouwen van

het publiek in de inflatiedoelstelling en in gezonde overheidsfinanciën

op langere termijn. Wanneer dit vertrouwen

wordt ondermijnd – bijvoorbeeld

door politieke druk om rentes te verlagen

of grootschalige onrendabele

uitgaven – dan verliest het huwelijk

aan kracht.

Als dat geen magisch realisme is.

De oude ketenen zijn losser dan gedacht,

maar helemaal ervan bevrijd

zijn we niet.


Uw geld

in 2021

Joris Heijn

Stijgen de salarissen komend jaar? Wat

gebeurt er met pensioenuitkeringen? En

veranderen uw hypotheek- en spaarrentes?

De belangrijkste wijzigingen op een rij.

Koopkrachtramingen voor

burgers zijn notoir onvoorspelbaar.

Dat geldt zeker nu

de coronacrisis extra onzekerheid

brengt. Toch geven de ramingen

wel enige indicatie. En sommige zaken,

zoals belastingtarieven en de uitgaven

aan zorgpremies, staan al vast.

UW KOOPKRACHT

Het Centraal Planbureau (CPB) gaat ervan

uit dat een doorsneehuishouden er

zo’n 1 procent op vooruitgaat in 2021.

Maar voor de bijna 200.000 extra werklozen

die het Planbureau voorspelt, of de

zelfstandigen die minder opdrachten

krijgen, is dat natuurlijk heel anders.

Bovendien geven mensen een veel

kleiner deel van hun inkomen uit dan

vóór corona, bijvoorbeeld doordat vakanties

niet doorgaan. Ook al stijgt de

koopkracht dan niet, dan nog houdt een

doorsneehuishouden meer geld over.

Het CPB verwacht dat mensen in 2021 8,1

procent van hun inkomen sparen. Iets

minder dan in 2020, maar nog altijd flink

meer dan de 2 tot 3 procent die daarvoor

gebruikelijk was.

UW LOON(BELASTING)

Werkenden gaan er in 2021 iets meer op

vooruit dan andere groepen. De plus

komt volgens het CPB voor hen uit op 1,3

procent. De stijging van de cao-lonen is

met 1,4 procent even hoog als de inflatie.

Dat werkenden er toch op vooruitgaan,

komt door lagere belastingen. Vooral de

arbeidskorting wordt verhoogd (zie ‘Virus

en fiscus’ op pagina 54). Wel gaan de

pensioenpremies van veel werkenden

omhoog in 2021. Bij het grootste pensioenfonds,

ABP, gaat het bij een doorsnee-inkomen

om zo’n 9 euro netto extra

per maand.

UW PENSIOEN

Voor gepensioneerden wordt 2021 een

spannend jaar. Vooral de grootste pensioenfondsen

staan er slecht voor. Minister

van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Wouter Koolmees (D66) versoepelde

in 2019 de regels, zodat de fondsen

in 2020 niet hoefden te korten op de pensioenuitkering.

Maar door corona staan

veel fondsen er zo slecht voor dat zelfs

die versoepelde regels mogelijk niet soepel

genoeg zijn om een korting in 2021 te

voorkomen. Kort gezegd moeten fondsen

korten als zij op 31 december een dekkingsgraad

onder de 90 procent hebben.

Veel fondsen zitten rond dat percentage.

Begin januari wordt duidelijk wat de

precieze dekkingsgraad was op 31 december

en of er moet worden gekort. Die

korting zou dan ingaan op 1 juli 2021. Het

CPB gaat uit van een gemiddelde korting

van 2 procent. Ondanks die korting voorspelt

het een kleine koopkrachtplus voor

ouderen van 0,5 procent, onder meer

doordat de AOW-uitkering wel stijgt.


Daniel Grizelj/Getty Images

UW HUIS

De hypotheekrenteaftrek wordt in 2021

verder beperkt. Mensen met een inkomen

in de hoogste belastingschijf kunnen

dat in 2021 nog maar tegen 43 procent

aftrekken (46 procent in 2020). Ook

beperkt de ‘aflosboete’ het fiscale voordeel

dat mensen met een lage, of geen

hypotheek hebben. Tot een paar jaar geleden

kregen zij de gehele fiscale bijtelling

van het eigenwoningforfait kwijtgescholden,

in 2021 nog maximaal 90 procent.

Wel daalt het eigenwoningforfait

van 0,6 naar 0,5 procent. Dat is het percentage

van de woningwaarde die bij het

inkomen moet worden opgeteld bij het

berekenen van de inkomstenbelasting.

UW VASTE LASTEN

De premie van de zorgverzekering stijgt

in 2021 met zo’n 5 euro per maand, al verschilt

dat sterk per verzekeraar. Bij de

een is de stijging nog geen 2 euro per

maand, bij de ander ruim 10 euro.

De energierekening daarentegen

daalt voor de meesten. Wie in november

2020 zijn energiecontract met een jaar

verlengde, is bij een gemiddeld verbruik

zo’n 170 euro per jaar goedkoper uit, berekende

vergelijker Pricewise. De overheid

verhoogt de belasting op gas, maar

verlaagt die op elektra evenredig.

UW RENTES

De hypotheekrente daalt al jaren. De gemiddelde

rente bedraagt 2,7 procent, tegen

4,7 procent tien jaar eerder. Maar die

daling komt voornamelijk doordat oude

rentevastperiodes aflopen en worden

omgezet in nieuwe, met een lagere rente.

De rente op nieuwe contracten is 1,9 procent

en dat percentage daalt al bijna een

jaar lang nauwelijks.

ABN AMRO geeft geen spaarrente

meer, Rabobank, ING en SNS Bank nog

slechts 0,01 procent. In 2021 daalt bovendien

het spaarbedrag waarboven de

bank spaarders een negatieve rente van

0,5 procent in rekening brengt. Bij Rabobank

en ING geldt die negatieve rente

vanaf 1 januari boven de 250.000 euro

spaargeld. SNS Bank doet hetzelfde,

maar dan vanaf 1 maart. Bij ABN AMRO

geldt die negatieve rente vanaf 1 januari

boven de 500.000 euro.


Virus en

fiscus

Het coronavirus leidt tot een

aantal opvallende veranderingen

op fiscaal gebied. Een overzicht.

Jeroen van Wensen

illustratie Peter ter Mors

Voor veel werknemers zal de

onkostenvergoeding op de

loonstrook er dit jaar anders

uitzien. Wie afgelopen jaar

vanwege corona thuis ging werken,

kreeg toch maandelijks de vaste

reiskosten vergoeding voor het woonwerkverkeer

belastingvrij uitbetaald.

De Belastingdienst stond toe dat de

werkgever die reiskosten belastingvrij

bleef vergoeden, al werd er thuisgewerkt.

Maar die soepele coronamaatregel is per

2021 vervallen. De werkgever mag sinds

dit jaar alleen de werkelijke reisdagen

onbelast vergoeden.

Daartegenover staat dat de werknemer

een hogere vergoeding kan krijgen

voor de kosten die het thuiswerken

meebrengt, zoals een hogere energierekening,

meer koffie uit eigen kan en

een werkplek die aan de arbo-eisen voldoet.

De werkgever mag die kosten gedeeltelijk

belastingvrij vergoeden.

Corona brengt veel ondernemers in de

problemen. Een schenking van ouders of

vrienden kan hun financiële noden verlichten.

Daarom gaan in 2021 de ‘ouderkind’-vrijstelling

en de algemene vrijstelling

in de Successiewet eenmalig met

1.000 euro extra omhoog. Ouders mogen

hun kinderen belastingvrij 6.604 euro

schenken. Voor anderen geldt de algemene

vrijstelling van 3.244 euro. Deze

verhoging vervalt weer in 2022.

Box 1 (inkomen en huis)

Tarief box 1: Jonger dan AOW-leeftijd

Belastbaar inkomen

tarief

van € 0 tot € 68.508 37,10%

vanaf € 68.508 49,50%

Tarief box 1: AOW-gerechtigd, geboren na 1 januari 1946

Belastbaar inkomen

tarief

van € 0 tot € 35.130 19,20%

van € 35.130 tot € 68.508 37,10%

vanaf € 68.508 49,50%

Tarief box 1: AOW-gerechtigd, geboren voor 1 januari 1946

Belastbaar inkomen

tarief

van € 0 tot € 35.942 19,20%

van € 35.942 tot € 68.508 37,10%

vanaf € 68.508 49,50%

Maximaal tarief aftrekposten jaar tarief

Voor iedereen met een inkomen boven € 68.507

2021 43,00%

wordt de aftrek gemaximeerd van onder meer

2022 40,00%

alimentatie, hypotheekrente, zorgkosten en giften 2023 37,05%

Eigenwoningforfait

WOZ-waarde

van € 75.000 tot € 1.110.000 0,50%

vanaf € 1.110.000 2,35%

Bijtelling auto van de zaak

Minder dan 500 privékilometers per jaar 0%

Elektrische auto’s, cataloguswaarde € 40.000 of minder 12%

Elektrische auto’s, bijtelling boven € 40.000 22%

Verbrandingsmotorauto’s bijtelling over cataloguswaarde 22%

Bijtelling fiets van de zaak

Over de cataloguswaarde 7%

Box 2 (onderneming)

Tarief box 2 26,90%

Tarief vennootschapsbelasting, winst tot € 245.000 15,00%

Tarief vennootschapsbelasting, winst vanaf € 245.000 25,00%

Box 3 (vermogen)

Tarief box 3 (fiscaal partners) 31,00%

Belastbaar vermogen

fictief rendement

van € 0 tot € 30.000 (100.000) 0%

van € 50.000 tot € 100.000 (200.000) 1,90%

van € 50.000 tot € 1.000.000 (€ 2.000.000) 4,50%

vanaf € 1.000.000 (€ 2.000.000) 5,69%

Heffingskortingen en ondernemersaftrekken (maximale bedragen)

Algemene heffingskorting € 2.873

Algemene heffingskorting vanaf AOW-leeftijd € 1.469

Arbeidskorting € 4.205

Combinatiekorting € 2.815

Ouderenkorting € 1.703

Alleenstaande-ouderenkorting € 443

Zelfstandigenaftrek € 6.670

Startersaftrek € 2.123

Ferdy Damman/ANP


Afhankelijk van

wat er in het eerste

kwartaal gebeurt,

kan de economie

snel herstellen,

zegt voorman van

MKB-Nederland,

Jacco Vonhof (51).

Volop investeren,

om zo snel uit de

crisis te komen.

‘Rampjaar 2020 van

ons afschudden’

Nicolette van den Hout

Schenk- en erfbelasting

Belastbaar bedrag

partner en kinderen

van € 0 tot € 128.751 10%

vanaf € 128.751 20%

Belastbaar bedrag

kleinkinderen

van € 0 tot € 128.751 18%

vanaf € 128.751 36%

Vrijgesteld schenken aan kinderen

Standaard € 6.604

Tussen 18 en 40 jaar, eenmalig € 26.880

Tussen 18 en 40 jaar, voor studie € 55.996

Tussen 18 en 40 jaar, voor eigen huis € 105.302

(voor alle personen, niet alleen kinderen)

Aan kleinkinderen € 3.244

Sociale verzekeringen per 2021, uitkeringen en percentages

Volksverzekeringen Werknemersverzekeringen

Premie AOW 17,90% Premie WW (vast contract) 2,70%

Premie ANW 0,10% Premie WW (flexibel contract) 7,70%

Maximum premieloon € 58.311

Basispremie arbeidsongeschiktheid 7,03%

Brutominimumloon per maand, exclusief vakantiegeld

€ 1.684,80 (21 jaar en ouder)

AOW-leeftijd in 2021

66 jaar en 4 maanden

AOW, bedragen per maand

Alleenstaand € 1.292,50

Gehuwd of samenwonend (per persoon) € 883,67

Gehuwd of samenwonend met jongere partner

en partnertoeslag € 1.741,30

EW Voor een groot deel van het

midden- en kleinbedrijf (mkb)

was 2020 een zwaar jaar. Hoe

kijkt u daarop terug?

Jacco Vonhof: ‘Precies zoals je

het omschrijft. Voor veel bedrijven

begon het jaar hoopvol.

We zaten in een economie

die bijna in de fik stond, met

een historisch lage werkloosheid

en gezonde overheidsfinanciën.

Uiteindelijk moest

je aan het eind van het jaar

vaststellen dat het misschien

wel het slechtste jaar ooit was.’

EW Vindt u dat het mkb voldoende

ondersteuning krijgt?

Vonhof: ‘Ik vind dat de overheid

heel genereus is in haar

pakketten. Ik ben steeds in

conclaaf met het kabinet om

het nog beter te maken en te

zorgen dat niemand tussen

wal en schip valt.’

EW Wat zijn de verwachtingen

voor dit jaar?

Vonhof: ‘Dat is afhankelijk van

wat er in het eerste kwartaal

gebeurt. Stel dat bedrijven

gaan omvallen, dan krijg je

een domino-effect: er vallen er

meer om en meer mensen verliezen

hun baan. Maar als we

van het positieve scenario uitgaan

– en waarom zouden we

dat niet doen – dan komen we

dit jaar uit de gezondheidscrisis,

hebben bedrijven zich

overeind weten te houden en

gaat de economie weer aan. En

dan kan het herstel hard gaan,

omdat we hiervoor een gezonde

economie hadden. Laten

we erop inzetten dat we het

rampjaar 2020 zo snel mogelijk

van ons af schudden, dat we

volop investeren, zodat we zo

uit de crisis zijn.’

EW En dan de doorgeslagen

flexibilisering aanpakken?

Vonhof: ‘Ja. We gebruiken een

vaste baan om zekerheden aan

te ontlenen: voor het afsluiten

van een hypotheek, voor pensioen

en verzekeringen. Deze

zekerheden moeten niet afhangen

van het dienstverband.

Daarbij moet de administratieve,

fiscale en juridische

drempel om iemand in dienst

te nemen omlaag. Iemand

flexibel inhuren, mag nooit

goedkoper zijn dan iemand

vast in dienst hebben. Dit onderwerp

moeten we na de crisis

een keer goed aanpakken.’


Nieuwe kloof

op het Damrak

De pandemie trof de Amsterdamse

beurs zwaar. Maar terwijl sommige

aandelen in de touwen hangen,

zetten andere hun opmars voort.

Marijn Jongsma

Wie alleen naar de AEXindex

kijkt, zou kunnen

concluderen dat

er in het turbulente

jaar 2020 per saldo weinig is gebeurd op

de beurs: de coronaklap in maart was

fors, het herstel krachtig.

Maar de bedrijven die deel uitmaken

van de graadmeter van de Amsterdamse

beurs geven een heel ander beeld. Een

van de slechtst presterende aandelen,

Unibail-Rodamco-Westfield, zag de koers

meer dan halveren. Nieuwkomer Adyen,

die in juni 2018 een notering kreeg aan

de Amsterdamse beurs, verdubbelde

ruim in waarde. Die enorme verschillen

zijn niet volledig aan het coronavirus toe

te rekenen. Maar de pandemie heeft sommige

bestaande trends wel versterkt.

Zo kopen consumenten nog meer online

dan voorheen, met alle gevolgen van

dien voor fysieke winkels en daarmee de

verhuurders van winkelvastgoed. De

hele sector lijdt onder toenemende leegstand

en dalende huren. Grote ketens als

Hennes & Mauritz en Inditex (ZARA) hebben

aangegeven het aantal vestigingen

te verminderen.

Unibail-Rodamco-Westfield is uitbater

van onder meer Westfield Mall of The

Netherlands in Leidschendam, het grootste

winkelcentrum van Nederland (zie

‘Shoppen als beleving’ op pagina 58). De

malaise in de vastgoedwereld is ook bij

kleinere vastgoedfondsen terug te vinden,

zoals Eurocommercial Properties en

Wereldhave.

De grote vraag luidt: in welke mate

keert het winkelend publiek terug? En

voor de kantoormarkt: kiezen werkgevers

ook na de pandemie voor meer

thuiswerken, waardoor ze met minder

vierkante meters toe kunnen?

Banken en verzekeraars zitten

ook in de hoek waar de klappen vallen.

ABN AMRO halveerde bijna qua waarde,

ING en Aegon verloren elk ongeveer een


GELD

kwart. Financiële instellingen lijden onder

de lage rente. Die was al laag voordat

de coronapandemie begon, maar sinds

de uitbraak van het virus heeft de Europese

Centrale Bank zijn obligatieaankopen

verder opgevoerd. Met als gevolg

een nóg lagere rente. ‘Frankfurt’ heeft al

aangeven het zeer ruime beleid tot ver in

2022 voort te zetten. Gezien de stevig opgelopen

staatsschulden zou een rentestijging

voor de zwakke eurolanden

desastreus uitpakken.

Verzekeraars moeten hun premie-inkomsten

deels beleggen in veilige staatsobligaties

met een negatieve rente. Banken

verdienen door de lage rente minder

Getty Images

op leningen. In 2021 zal de directe

scha de van de coronacrisis zichtbaar

worden. Het aantal faillissementen in

onder meer de horeca en detailhandel

stijgt waarschijnlijk behoorlijk, waardoor

een deel van de verstrekte leningen

niet (volledig) wordt terugbetaald. Intussen

neemt de concurrentie van nieuwkomers

in het betalingsverkeer toe.

Net als de ‘financiële waarden’ gold

Royal Dutch Shell jaren als de veilige

hoeksteen van een aandelenportefeuille.

Als wereldwijd opererend bedrijf zakte

de koers al begin 2020 weg – samen met

de olieprijs, die onder druk stond doordat

producerende landen het niet eens

konden worden over een productieverlaging.

De coronacrisis leidde tot een ongekende,

wereldwijde vraaguitval. Voor het

eerst sinds de Tweede Wereldoorlog verlaagde

Shell het dividend.

Keert de olieprijs terug op het precoronaniveau?

Ambitieuze klimaatplannen

kunnen leiden tot een blijvend lagere

prijs van fossiele brandstoffen, waardoor

een deel van de voorraden niet meer

winstgevend uit de grond kan worden gehaald.

Bij de middelgrote fondsen aan

het Damrak lijdt Fugro, gespecialiseerd

in bodemonderzoek voor de olie- en gasindustrie,

mee. Voor Air France-KLM

betekent een lage olieprijs uiteindelijk

lagere kosten, maar dat weegt bij lange

na niet op tegen de ongekende daling van

het passagiersvervoer.

De komst van een vaccin zorgt voor

hoop, ook bij beleggers. Alle hierboven

genoemde fondsen hebben de afgelopen

maand enorme koersstijgingen laten

zien sinds pharmareus Pfizer op 9 november

meldde een werkzaam middel in

de pijplijn te hebben – al is het niet genoeg

om de eerdere koersdaling te compenseren.

Biotechbedrijf Galapagos

zakte in augustus weg. Toen werd bekend

dat de Amerikaanse toezichthouder

FDA het antireumamiddel Jyseleca

niet toelaat in de Verenigde Staten. Het is

een domper die losstaat van de coronacrisis.

Welke aandelen zorgden in 2020

voor het tegenwicht? De beelden van

hamsterende consumenten ten spijt is

supermarktconcern Ahold-Delhaize dit

jaar maar een bescheiden stijger. Ook

thuisbezorger Just Eat Takeaway blijft

achter.

De grote winnaar: Adyen. Het bedrijf

verzorgt betaaldiensten voor onder meer

grote webwinkels en profiteert van de

groeiende onlineverkopen. Veelzeggend:

Adyen is inmiddels meer waard dan ABN

AMRO en ING samen. Het aandeel

PostNL daalde jaren achtereen, maar

maakte in 2020 een ware comeback door

het gestegen volume aan pakketjes die

thuis worden afgeleverd.

In onzekere tijden zoeken aandelenbeleggers

veilige havens, en feitelijk hebben

technologiebedrijven die rol overgenomen

van bijvoorbeeld Shell. Veel van

deze spelers hebben zo’n grote voorsprong,

dat nieuwkomers er niet zomaar

tussenkomen. Daardoor staan de winstmarges

minder snel onder druk.

Daar komt bij dat deze bedrijven doorgaans

opereren in groeimarkten. Schoolvoorbeeld

in Nederland is ASML, wereldmarktleider

in hoogwaardige chipmachines.

Net als de kleine broertjes ASMI en

BESI behoorde het bedrijf in Veldhoven

tot de sterren van het Damrak in 2020.

ASML is in Europa inmiddels het techbedrijf

met de hoogste beurswaarde, al is

het op grote afstand van de Amerikaanse

techreuzen.


NEDERLAND

Komende maart gaat het grootste

overdekte winkelcentrum van

Nederland volledig open: de

Westfield Mall of the Netherlands.

Shoppen

als beleving

Winkels met

etalages zo

hoog als twee

verdiepingen

Nicolette van den Hout

Met een vloeroppervlakte

van 117.000 vierkante

meter en 280 winkels en

restaurants, is het winkelcentrum

groot, maar ook hoog en

licht. De gangen zijn breed en hebben

een lengte van in totaal 1,8 kilometer. De

etalages van de winkels zijn twee verdiepingen

hoog, zodat er flink kan worden

uitgepakt. ‘De etalage moet kwalitatief

van hoog niveau zijn,’ zegt Bart van Twillert

(45), directeur Nederland bij vastgoedbedrijf

Unibail-Rodamco-Westfield.

Met veel enthousiasme vertelt hij over

het nieuwe overdekte winkelcentrum

Westfield Mall of the Netherlands in

Leidschendam, nabij Den Haag. Op 18

maart gaat het volledig open, maar nu is

al een kwart in gebruik. Een goed voorproefje

van wat er nog gaat komen.

‘De etalage is het uithangbord voor

een merk. Het moet inspireren,’ zegt Van

Twillert. ‘Wij werken met de winkeliers

samen om een mooi ontwerp te maken

dat past bij de winkel.’ Zo heeft boekhandel

Paagman van vloer tot plafond een

sierlijk wit smeedwerk in de vorm van

bloemen. Schoenenwinkel Nolten heeft

openstaande houten lamellen, die naar

binnen toe steeds kleiner worden, waardoor

een 3D-effect ontstaat. Winkels zijn

niet meer de enige plek waar een klant

spullen kan kopen, daarom zijn ze nog

meer showrooms geworden. ‘Daarin

kunnen ondernemers al hun nieuwe

gadgets en merkbeleving overdragen op

de consument,’ zegt Van Twillert. ‘De

winkel en de website moeten goed zijn

geïntegreerd, dan doe je het goed.’

‘Dit is subliem,’ zegt Cor Molenaar

(71), hoogleraar e-marketing aan de

Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Dit is

wat de detailhandel in de toekomst moet

worden.’ Retaildeskundige Paul Moers

(63): ‘Westfield heeft het goed begrepen.

Die enge, benauwde, smalle winkelcentra

met goedkoop materiaal, dat is niet

meer van nu.’ Voor dit winkelcentrum is

dan ook 630 miljoen euro uitgetrokken.

Westfield heeft wereldwijd meer

van dergelijke winkelcentra, maar in

Nederland is het een vrij uniek concept.

Vergelijkbaar is het vernieuwde Hoog

Catharijne in Utrecht, maar Westfield is

groter en heeft 4.000 gratis parkeerplaatsen,

terwijl Hoog Catharijne het voornamelijk

van de ov-reiziger moet hebben.

Toch vindt Moers dat het concept ‘alles

onder één dak’ in Nederland vrij laat op

gang is gekomen. Volgens Van Twillert

komt dit doordat het heel lang niet

mocht. ‘De overheid had bijna een communistische

manier van retail plannen,’

Nog in aanbouw op de eerste verdieping:

Dining Plaza. Hier komen restaurants

zegt Van Twillert. ‘Winkelgebieden zijn

gebouwd met het idee dat de winkel een

distributiepunt is van spullen, niet om

iets te beleven. De overheid bepaalde

heel precies waar welke winkel mocht

worden gebouwd. Dat werkte lange tijd,

maar nu niet meer.’

En als er al plannen waren voor een

groot overdekt winkelcentrum, dan werden

die vaak gedwarsboomd door de

provincie, gemeente en winkeliers, zegt


Fresh! Dit is

een gezellige

markt met

vaste kramen

en verse

producten

Molenaar. Dat gebeurde in eerste instantie

ook bij het plan voor Westfield.

‘Gemeenten lopen door particuliere

parkeerplaatsen inkomsten mis,’ zegt

Molenaar. ‘En winkeliers zien de mall als

bedreiging.’ Hoewel dat niet altijd

terecht is, want in het winkelgedeelte

dat al open is in de

Westfield Mall huizen veel

winkeliers die al op die plek

zaten toen het nog het oude

winkelcentrum Leidsenhage

was.

Van Twillert gaat intussen onverminderd

door: de coronacrisis houdt

hem niet tegen, ook niet de voorspellingen

van het Planbureau voor de Leefomgeving

(PBL) dat de winkelleegstand in

2021 met 40 procent toeneemt, en de oproep

om lokaal te winkelen niet. Want,

lokaal shoppen zal een trend blijven, verwachten

deskundigen.

Ook de grote winkelcentra in binnensteden

worden niet in hun voortbestaan

bedreigd, outletcentra en shoppingmalls

evenmin. Maar winkelgebieden die er

qua grootte tussen zitten wel. ‘Ze zijn te

groot voor de dagelijkse boodschappen,

Winkelen wordt een

dagje uit en daarop zet

de Westfield Mall vol in

maar te klein om beleving te bieden,’

zegt Van Twillert. Ook de zogenoemde

aanloopstraten naar de hoofdstraten van

een winkelcentrum krijgen het moeilijk,

zegt Moers. Volgens Van Twillert zit daar

dan ook het grootste deel van de 40 procent

winkelverlies volgens het PBL.

Winkelen wordt dus een dagje uit en

daarop zet de Westfield Mall vol in. Zo

komt er een bioscoop met elf zalen, is er

een zogeheten Fresh!-gedeelte, waar

een gezellige markt is nagebootst met

vaste kramen, gevuld met verse producten

als vlees, kaas, noten en taarten.

Meesterbakker Robèrt van Beckhoven,

bekend van Heel Holland Bakt, krijgt er

een winkel en trainingslokaal om bakcursussen

geven. Verder komen er restaurants

met gezonde maaltijden uit diverse

culturen. Midden in de winkelgangen

staan pop-upwinkels waar de

nieuwste automodellen staan, technische

gadgets of een nieuw modemerk te

koop zijn, of waar je wat kunt eten of

drinken. In het winkelgebied worden

duurdere merken als Scotch & Soda afgewisseld

met het midden segment als

H&M en winkels zoals Action. ‘We houden

deze mix goed in de gaten,’ zegt Van

Twillert. ‘Zo spreken we een breed winkelend

publiek aan.’

Afgelopen jaar bezochten zo’n 7,6 miljoen

bezoekers het winkelcentrum. Na de

volledige opening worden minimaal 12

tot 14 miljoen bezoekers per jaar verwacht.

De coronacrisis gaat daarin volgens

Van Twillert geen verandering brengen,

omdat na de eerste golf in de zomer

het winkelcentrum al snel op 90 procent

van de gebruikelijke bezoekersstroom

zat. ‘Mensen willen erop uit.’ En dat kan

bij de Westfield Mall.


In het jaar van corona

werden huizen weer

duurder, vooral ook

buiten de Randstad.

Rust in oog

van orkaan

Marijn Jongsma

Coronacrisis? Niet op de huizenmarkt.

In het derde kwartaal van

2020 zijn meer dan 41.000 huizen

verkocht, het hoogste aantal

in drie jaar. En koopjestijd was het allerminst:

de gemiddelde verkoopprijs lag

met 354.000 euro bijna 12 procent hoger

dan in dezelfde periode vorig jaar. Het is

meer dan twintig jaar geleden dat de prijzen

zo snel stegen en er zo weinig huizen

te koop staan, signaleert de Nederlandse

Vereniging van Makelaars (NVM).

Al sinds 2015 verruilen volgens de

NVM ‘steeds meer mensen de Randstad

voor het wonen in een minder stedelijk

gebied’. Kopers uit de Randstad drijven

de prijzen op aan de randen van Nederland

zoals delen van Gelderland, Overijssel,

Friesland, Limburg, en ook de kop

van Noord-Holland. Mogelijk wordt die

trend versterkt als werknemers na de

pandemie meer blijven thuiswerken. Wie

minder vaak op kantoor hoeft te komen,

betaalt in de regio nog altijd minder per

vierkante meter.

In een steeds groter deel van Nederland

is de huizenmarkt uiterst krap.

Slechts een op de zes kopers vindt de

markt gunstig, aldus huizensite Funda.

Er is sprake van een verkopersmarkt,

waarbij kopers concessies moeten doen

om te kunnen slagen. Ze bieden volgens

Funda meer, of nemen genoegen met

minder vierkante meters. Uitkijken naar

een minder favoriete locatie staat helemaal

onder aan het lijstje ‘inleveren’.

Lichtpuntje voor de kopers: Funda

signaleert dat meer eigenaren van plan

zijn hun huis te verkopen. Zet die trend

door, dan kan dit volgens de site ‘enige

ontspanning’ geven. Tot nu toe lijkt de

huizenmarkt immuun voor het coronavirus.

Rabobank verwachtte in september

nog dat de prijzen in 2021 licht zouden

dalen, als gevolg van een stijgende

werkloosheid en dalend consumentenvertrouwen.

Maar inmiddels voorziet de

bank voor 2021 een prijsstijging van ruim

5 procent.

Door de enorme steunpakketten van

de overheid blijft de werkgelegenheid

redelijk op peil, terwijl de hypotheekrente

verder is gedaald en de leennormen

voor tweeverdieners zijn verruimd.

Bovendien houdt de nieuwbouw de stijging

van de vraag al jaren niet bij, en is

huren in veel gevallen nog duurder dan

kopen. De hoge huren trekken beleggers

aan op de huizenmarkt, die de koopprijzen

verder opdrijven.

Maar die vraag zou in 2021 weleens

lager kunnen uitvallen, aangezien deze

kopers dit jaar 8 procent overdrachtsbelasting

gaan betalen in plaats van 2 procent

in 2020. Daar staat tegenover dat

starters in 2021 geen overdrachtsbelasting

meer hoeven te betalen voor

huizen tot 400.000 euro. Feit is dat huizenprijzen

zich slecht laten voorspellen.

Ook in 2021 zorgen lage rente en een tekort

aan huizen voor een bodem, maar

oplopende werkloosheid en onzekerheid

kunnen er wel degelijk voor zorgen dat

de pandemie overslaat naar de overspannen

huizenmarkt.


KENNIS & TECH 2021

Thierry Dosogne/Getty Images

Anesthesist aan

het werk tijdens

operatie

BANG VOOR CHINESE SPIONAGE

Welke landen weren 5G-apparatuur Huawei? 62

SCHAF MARKTWERKING ZORG NIET AF

Overheid bemoeit zich met verkeerde dingen 64

‘ATOOM’ SPLIJT DE WERELD

Overzicht van de kerncentrales wereldwijd 66

DE DOKTER GAAT EEN SPELLETJE SPELEN

Serieuze computerspellen voor medici 68

‘ONTSNAPT KOOLSTOF?’

Gesprek met Duitse geoloog Oliver Plümper 69

COLUMN SIMON ROZENDAAL

Wat u niet mag van groene dwingelanden 71


TELECOM

Bang voor

Chinese

spionage

Vanaf 2021 weert het Verenigd Koninkrijk

het Chinese techbedrijf Huawei uit zijn

5G-netwerk. Wat doen andere landen?

Max de Haan

Graphic Jelrik Atema

De vijfde generatie mobiel internet

(5G) belooft een revolutie

te worden voor ontwikkelingen

als kunstmatige

intelligentie, 3D-printen en zelfrijdende

auto’s. De meeste landen willen dolgraag

profiteren van deze technologische vooruitgang,

maar staan voor een moeilijk

besluit. Gaan ze in zee met China of niet?

Voor 5G-internet moet de huidige infrastructuur

op de schop. Veel telecomproviders

gebruiken hiervoor apparatuur

van Huawei. Het Chinese techbedrijf

is stukken goedkoper dan de Europese

concurrenten Nokia en Ericsson. Maar

hierin schuilt ook een potentieel gevaar.

China wordt beschuldigd van digitale

intellectuele-eigendomsdiefstal en zou

via het ‘eigen’ 5G-netwerk kunnen spioneren.

Om dat te voorkomen, besluiten veel

overheden en telecomproviders om apparatuur

van Huawei te weren uit het

kernnetwerk. Dit is het brein van het netwerk,

waar de gevoeligste data worden

verwerkt. Huawei-apparatuur is vaak wel

toegestaan in het radionetwerk, zoals

antennes aan zendmasten. Die zijn verantwoordelijk

voor het signaal en daar

zou de kans op spionage kleiner zijn.



ESSAY

Schaf marktwerking

zorg niet zomaar af

De overheid heeft het nooit aangedurfd de marktwerking in de zorg echt

haar gang te laten gaan en bemoeit zich nu met de verkeerde dingen.

Marieke ten Katen


De toekomst van het zorgstelsel is, zeker met

verkiezingen in aantocht, altijd een gewild

onderwerp voor debat. De coronacrisis

doet daar nog een schepje bovenop: de

pandemie laat toch overduidelijk het failliet

van de marktwerking zien, zo oordelen critici. Maar

er is geen enkel bewijs dat het beter gaat als de overheid

de touwtjes in handen heeft. Integendeel, de Engelse nationale

gezondheidszorg is geen stelsel om met jaloezie

naar te kijken. Bovendien is er voor de noodzakelijke

verbeteringen in de zorg helemaal geen fundamentele

stelselwijziging nodig.

Allereerst is er in de zorg geen sprake van een echte

markt, maar van een gereguleerde markt met flinke

overheidsbemoeienis. En die overheidsbemoeienis doet

nogal eens meer kwaad dan goed. Zo geldt er een winstverbod

voor zorginstellingen, vooral ingegeven door het

politieke en maatschappelijke sentiment dat ‘geld voor

de zorg naar de zorg moet’ en niet mag verdwijnen in de

zakken van aandeelhouders. Het staat private partijen

dus vrij flink in zorginstellingen te investeren, maar zij

mogen zichzelf vervolgens geen winst uitkeren. Dat

maakt de zorg voor investeerders een niet erg aantrekkelijke

sector.

Daarnaast is van overheidswege een maximaal groeipercentage

aan onder meer de ziekenhuissector opgelegd,

een sector waaronder ook particuliere klinieken

vallen. Een ingreep uit de koker van voormalig minister

van Volksgezondheid Edith Schippers (VVD) in een poging

om de almaar stijgende zorgkosten te beteugelen.

De maatregel maakt het vooral lastig voor nieuwkomers

en voor zorginstellingen met de ambitie om flink te

groeien. Want het maximale groeipercentage leidt in de

praktijk tot een omzetplafond dat is berekend op basis

van de omzet van de zorginstelling van het jaar ervoor.

Dus een bedrijf dat groeit, botst al gauw op zo’n plafond.

Een ander voorbeeld van misplaatste overheidsbemoeienis

is de beslissing van toenmalig minister

Bruno Bruins (Medische Zorg, VVD) om in 2019 financiele

steun te verlenen aan het Maasziekenhuis Pantein in

Boxmeer, dat dreigde failliet te gaan. Formeel had het

ziekenhuis geen recht op steun. Volgens de regels van

het stelsel onderhandelen zorgverzekeraars en ziekenhuizen

onderling over de te leveren zorg, voor het ministerie

is daarbij geen rol weggelegd.

Toch kwam er 10 miljoen euro overheidssteun. De

reden? Bruins kwam na eerdere faillissementen hevig

onder vuur te liggen in de Tweede Kamer en nóg een failliet

ziekenhuis – hoe terecht misschien ook – zou hij als

minister waarschijnlijk niet overleven.

Het is dit soort gekunstelde ingrepen die een echt

goed functionerende markt in de weg zitten. Zo verstoort

de ingreep van Bruins niet alleen de concurrentie tussen

ziekenhuizen – een paar vergelijkbare ziekenhuizen

hadden er ook graag een paar miljoen bij gehad –, maar

ook die tussen zorgverzekeraars. Ook in andere regio’s

zijn er ziekenhuizen die het financieel zwaar hebben,

maar daar zijn het de zorgverzekeraars die de reddingsoperatie

betalen.

Dat zelfs de VVD in haar verkiezingsprogramma

spreekt van ‘doorgeschoten marktwerking’ in de

zorg – zoals gezegd: Bruins was een VVD-minister

– is dan ook ridicuul. Het is juist andersom: de overheid

heeft het nooit aangedurfd om de markt echt zijn

gang te laten gaan.

En dat is op zich misschien ook niet zo gek. Volgens

cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek gaat er


jaarlijks ruim 100 miljard euro op aan de zorg en een

groot deel daarvan wordt publiek gefinancierd. De zorg

is de grootste post op de rijksbegroting en de kosten blijven

maar stijgen. Het is dan ook wel logisch dat de overheid

enigszins controle wil houden op dit ‘koekoeksjong

dat andere overheidsuitgaven verdringt’ – een citaat van

secretaris-generaal Bas van den Dungen van het ministerie

van Financiën. Maar de overheid bemoeit zich nu

met de verkeerde dingen en zou juist elders veel harder

moeten ingrijpen.

Zo wordt er nog altijd veel onnodige

zorg geleverd, zorg waarvan niet vaststaat

dat die effect heeft. Het ministerie

van Volksgezondheid heeft in 2013 een

programma opgezet om dit tegen te

gaan. Binnen dit programma werd met

artsen, pa tiënten en zorgverzekeraars

in beeld gebracht welke diagnosetests

Er wordt veel zorg

geleverd waarvan

het effect helemaal

niet bewezen is

en behandelingen worden vergoed

vanuit het basispakket, maar waarvan

niet is bewezen dat ze effectief

zijn. Klinkt nuttig, maar over de

resultaten van het programma was

de Algemene Rekenkamer recent

uiterst kritisch: er is niks veranderd,

luidt de conclusie. Een van de redenen

is volgens de Rekenkamer dat

de minister al vrij snel na de start

van het programma het beoogde

einddoel (een structurele besparing

van 225 miljoen euro per jaar) losliet.

Dat nam de druk weg bij artsen,

zorgverzekeraars en patiënten om

er echt werk van te maken.

De Nederlandse Zorgautoriteit,

een belangrijke toezichthouder in

de zorg, kwam recent nog met een

oplossing om al die overbodige

behandelingen tegen te gaan: een

nieuw financieringsmodel. Zorgverleners

worden nog altijd vooral

betaald voor de consulten die zij

hebben en de ingrepen die zij uitvoeren.

Door in het financieringsmodel

minder de nadruk te leggen

op productie draaien, zou de hoeveelheid

onnodige zorg wel eens

flink kunnen afnemen, denkt de

toezichthouder.

Een andere heikele kwestie is

dat patiënten nog steeds niet of

nauwelijks inzicht hebben in de

kwaliteit van behandelingen.

Welke zorg instelling – of liever

nog: welke arts? – is de beste? Door

botsende belangen tussen artsen en zorgverzekeraars is

het nog steeds niet gelukt dat echt goed inzichtelijk te

maken voor patiënten. Ook daar kan de overheid een rol

spelen door van bovenaf te eisen dat kwaliteitsinformatie

beschikbaar komt.

En het mooie is: voor al deze zaken is een ingrijpende

stelselwijziging helemaal niet nodig. Dat kan gewoon in

een stelsel met gereguleerde marktwerking, zoals Nederland

dat nu kent. Maar helaas is marktwerking verworden

tot een containerbegrip dat uit

de kast kan worden getrokken als ergens

een boosdoener voor wordt gezocht.

Terwijl dat geen recht doet aan

de voordelen die een beetje gezonde

concurrentie kan opleveren – betere,

efficiëntere zorg en minder lange

wachttijden, om maar twee voorbeelden

te noemen.


ENERGIE

‘Atoom’

splijt de

wereld

Kernenergie stagneert

in het Westen, de

groei zit in Azië.

Rob Ramaker

Graphic Jelrik Atema

Sinds twee jaar woedt in

Nederland weer een levendig

debat over kernenergie.

Maar de weg naar eventuele

nieuwbouw van centrales is nog lang en

hobbelig. Net als in veel andere westerse

landen. Zoals bijgaande kaart illustreert,

staan wereldwijd de meeste kernreactoren

in Europa en Noord-Amerika, maar

werd er sinds 1990 nauwelijks nog bijgebouwd.

Door deze ‘bouwstop’ gingen

kennis en kunde verloren. Dat bemoeilijkt

een wederopleving van kernenergie.

Landen als Frankrijk en Finland, die

weer centrales bouwen, kampen met vertragingen

en hogere kosten. De lessen

die ze daarbij leren, zullen er wel voor

zorgen dat de volgende lichting centrales

tientallen procenten voordeliger is.

Het is niet waarschijnlijk dat westerse

landen weer veel kerncentrales gaan

bouwen. De groei zal zich afspelen in

Azië. China bijvoorbeeld bouwt snel en

betaalbaar centrales. Westerse landen

zien hun capaciteit juist krimpen. Veel

reactoren, zoals die in Borssele, bereiken

hun beoogde levensduur, maar Nederland

probeert die reactor zo lang mogelijk

in bedrijf te houden. Duitsland en

België nemen juist versneld afscheid van

kernenergie.



De dokter gaat een spelletje spelen

Wetenschap en games-industrie dragen met ‘serieuze

computerspellen’ bij aan opleiding van medisch personeel.

Jeroen van Wensen

‘De flight simulator draagt

bij aan een veilige luchtvaart,

doordat piloten

veel trainingsuren kunnen

maken,’ zegt Hans Luyckx (61). ‘Datzelfde

principe gaat ook op voor de gezondheidszorg.

Veel medische behandelingen

krijg je alleen onder de knie door

veel te oefenen. En dat oefenen kan met

computerspellen die je thuis op de tablet

kunt spelen.’

Luyckx is bestuurder bij de Dutch

Games Association, de belangenvereniging

van Nederlandse computerspellenbouwers,

en hij is directeur bij IJsfontein.

Dat is een Amsterdams bedrijf met ongeveer

dertig werknemers, dat serieuze

computerspellen ontwikkelt voor onder

meer het onderwijs en de zorg.

Deze bedrijfstak, ook wel aangeduid

met de Engelse term serious gaming,

leunt zwaar op de bevindingen die bouwers

van ‘gewone’ games hebben opgedaan.

‘Die weten alles van motiveren,

want de bouwers willen dat spelers hun

spellen blijven spelen. En ze weten hoe

je ingewikkelde spelregels op een boeiende

manier kunt uitleggen, zonder een

saaie handleiding,’ zegt Luyckx.

Wanneer een patiënt op de spoedeisende

hulp terechtkomt, dan volgt de

arts de ABCDE-methode om eerst vitale

functies als ademhaling en bloedsomloop

te controleren. Luyckx: ‘Roept de

patiënt: “Au, mijn been,” dan moet je

toch eerst van de A naar de E gaan, en

pas daarna naar zijn been kijken.’ Het is

kostbaar en tijdrovend om artsen in opleiding

deze methode in de praktijk aan

te leren.

Virtuele ‘vlieguren’ zijn daarentegen

veel sneller en goedkoper te maken. De

arts in opleiding krijgt op de tablet een

spoedgeval voorgeschoteld,

zonder te weten welke complicaties

van toepassing zijn.

Binnen een kwartier moet de

arts de patiënt zien te stabiliseren,

met een juiste toepas-

Schermafbeeldingen

van serieuze spellen

voor medisch personeel

sing van de ABCDE-methode. Dit spel is

volgens Luyckx misschien wel het meest

succesvolle in de gezondheidszorg. Dat

komt ook door de spelelementen die zijn

overgenomen uit gewone games. ‘Een zo

hoog mogelijke score halen, door zo veel

mogelijk patiënten binnen een kwartier

te stabiliseren,’ noemt Luyckx als voorbeeld.

De gezondheidszorg werkt vanuit het

principe dat een nieuwe methode alleen

‘Vooral bij eenvoudige

behandelingen is serious

gaming zeer effectief’

wordt ingevoerd bij bewezen effectiviteit.

Vandaar dat er veel wetenschappelijk

onderzoek wordt gedaan naar serious gaming.

Want levert trainen met een computerspel

betere resultaten op dan de

traditionele praktijktraining? Pas bij een

wetenschappelijk onderbouwd ‘ja’, gaat

de medische sector overstag.

‘Vooral bij relatief eenvoudige behandelingen

als de ABCDE-methode

blijkt serious gaming zeer effectief,’ zegt

Luyckx. ‘Jonge dokters worden er dankzij

het spel bewezen beter in.’ En dat

geldt bijvoorbeeld ook voor het formuleren

van de juiste behandelstrategie bij

patiënten met een delirium. Acteurs spe-


AbcdeSIM is ontwikkeld

door VirtualMedSchool

en het Erasmus MC

Duitser Oliver

Plümper (38),

geoloog aan

Universiteit

Utrecht, kreeg

Vidi-beurs (800.000

euro). Hij begint

groot onderzoek

naar mysterieuze

koolstofcyclus

diep in de aarde.

‘Ontsnapt koolstof

of gaat ze verloren?’

Joppe Gloerich

len in een interactieve video een patiënt,

en het is aan de arts of de verpleger om te

herkennen of er sprake is van een deliere

aandoening – of dat de patiënt ‘gewoon’

lastig is.

Uit recent onderzoek naar de effectiviteit

van dit spel, blijkt dat opzettelijk

het verkeerde doen een goede leermethode

is. Dat werd altijd al vermoed,

maar was nooit eerder wetenschappelijk

bewezen. Spelers van (gewone) computerspellen

noemen dat dark play. ‘In

plaats van de vijand, maai je dan je eigen

soldaten neer,’ zegt Luyckx. ‘En het blijkt

dus ook dat je van het nog deliranter maken

van een patiënt net zo veel leert als

van het stabiliseren van de patiënt.’

Meer leren door

opzettelijk een

fout te maken

EW Koolstof is een belangrijk

element en vormt de basis voor

het leven op aarde. Hoe werkt

de koolstofcyclus?

Oliver Plümper: ‘Koolstof legt,

net als bijvoorbeeld water, een

korte cyclus af in de atmosfeer.

Maar er is ook een trage cyclus.

In subductiezones, waar de

ene aardplaat onder de andere

schuift en vaak aardbevingen

ontstaan, wordt koolstofdioxide

de aarde in getrokken.

We weten dat die kringloop

nauw verbonden is met de ondergrondse

watercyclus, maar

er zijn nog veel vragen.’

EW Die trage cyclus duurt miljoenen

jaren. Waarom is kennis

erover zo belangrijk?

Plümper: ‘Die cyclus gaat niet

over het klimaat van vandaag

of morgen, maar over de zeer

lange termijn. Hij is bepalend

voor de geologie, voor het

ritme dat alles op aarde in balans

houdt. De vraag is: waar

blijft de koolstof die in de

aarde verdwijnt? Gaat ze verloren?

Welk deel ontsnapt terug

de atmosfeer in? We kennen

een deel van de processen,

maar wat die “ontsnapping”

het laatste zetje geeft, is nog

onduidelijk. Vergelijk het met

een fles cola die je hebt geschud:

de druk bouwt zich op,

maar er gebeurt pas iets als je

de dop eraf schroeft. Zo werkt

het ook in de geologie. We weten

hoe druk ontstaat, maar

wat is de trigger die zorgt dat

water en CO 2 vrijkomen? Dit

onderzoek moet begrip opleveren

over de wijze waarop vulkanen

vanuit de diepte worden

“gevoed” en kan aanzet zijn tot

nieuw onderzoek naar uitbarstingen

en aardbevingen.’

EW Hoe gaat u straks te werk?

Plümper: ‘We gaan onder meer

op diverse continenten de natuur

in, om gesteente te bekijken

dat aan de oppervlakte is

geraakt. Eerdere vondsten wezen

erop dat koolstof niet pas

op 200 kilometer diepte vrijkomt,

maar al op 20 kilometer.’

EW Het opzetten van een onderzoeksgroep

is vast ook een

organisatorische uitdaging.

Plümper: ‘Zeker. Ik moet mensen

aannemen: een promovendus

en twee postdocs, zodat

we vanaf de zomer voor vijf

jaar kunnen beginnen.’

HÉT MOMENT OM TE

STARTEN MET BELEGGEN!

Ondanks twee corona-golfen hebben beleggers in 2020 mooie resultaten kunnen behalen.

Vol verwachting kijken ze naar 2021 als het jaar waarin de financiële markten

verder kunnen herstellen. Zeker omdat spaargeld niets blijft opleveren.

Maar waar vind je betrouwbaar advies

en slimme tips om direct mee te scoren?

Beleggers Belangen is al meer dan 60 jaar het grootste onafhankelijke merk

voor de actieve particuliere belegger. Onze ervaren experts zitten bovenop het

beleggingsnieuws en helpen je in te spelen op de actualiteit en het bepalen van

de beste koers voor de eigen beleggingsportefeuille.

PROBEER

NU VANAF

€ 16,50

PER MAAND

Met concrete adviezen en tips, succesvolle voorbeeldportefeuilles, gratis opleidingen,

achtergrondinformatie en video’s over bedrijfscijfers en marktontwikkelingen, eigen

onderzoeken, een persoonlijk dashboard en meer.

NEEM NU EEN ABONNEMENT OP BELEGGERS BELANGEN EN

START VANAF € 16,50 PER MAAND MET SLIM EN BEWUST BELEGGEN!

Wekelijks magazine met onafhankelijk beleggingsadvies

Dagelijks nieuws, actualiteit en analyse in de nieuwsbrief en op de website

Gratis online trainingsprogramma om een betere belegger te worden

Persoonlijk dashboard om alle ontwikkelingen realtime te kunnen volgen

PROFITEER DIRECT VAN ONS ADVIES

GA NAAR WWW.BELEGGERSBELANGEN.NL/ABONNEMENT


SIMON

ROZENDAAL

Wat u niet mag

van de groene

dwingelanden

In de Nederlander schuilt een bemoeial. Het begon

bij Vadertje Cats, die een boekenkast vol schreef

over hoe we ons dienden te gedragen. Lang bleef

de bemoeizucht mild. Zo waarschuwde de ANWB

in 1929: ‘Laat niet als dank voor het aangenaam verpozen,

den eigenaar van het bosch, de schillen en de

doozen.’ Maar dertig jaar geleden werd het onaangenaam.

Betweterig. Misschien lag de cesuur bij ‘Fietspad.

Dus niet brommen.’ Dat ‘dus’.

Natuurlijk, ook elders speelt dit – overal zijn standbeelden

omstreden en wordt gediscussieerd of de kerstklassieker

Baby It’s Cold Outside (rolbevestigend!) nog

wel kan. Maar in dit domineesland plenst het van de ongevraagde

adviezen. Van Zwarte Piet tot Jip en Janneke.

Het ergst zijn de groene bemoeials. Zij treden in de

voetsporen van milieuhoogleraar Lucas Reijnders die

zich vroeger al met elk detail van ons dagelijks leven

wilde bemoeien, zelfs hoe we bier drinken.

Help het Milieu. Wat elke Nederlander kan doen uit

1990, pagina 24: ‘Rondslingerende sixpacks die in het

water terechtkomen, belanden in de praktijk niet zelden

om de nek van duikende watervogels, zoals sterns en

meeuwen, of om de nek van waterzoogdieren zoals

jonge zeehonden of otters. Vaak leidt dit vroeg of laat tot

verstikking.’

Lang was het dagblad nog niet zo’n bemoeial. Op de

website delpher.nl, waar u kranten

van vroeger kunt doorbladeren,

komt u hoogstens een vleugje etiquette

tegen. Pet af wanneer u een

huis betreedt, bij soep de lepel van

u af bewegen – dat werk.

De huidige media geven dagelijks ongevraagde

groene adviezen. Ik heb met hulp van de onvolprezen

afdeling Documentatie van dit weekblad een klein boeket

samengesteld uit het afgelopen jaar. U mag uw auto

niet meer met een tuinslang wassen, zo decreteert

De Groene Amsterdammer. Kaarsen moeten volgens Het

Parool uit koolzaadwas bestaan. Een jaar lang twintig

e-mails per dag lezen, zo waarschuwt OneWorld, correspondeert

door het energieverbruik van de server met

1.000 kilometer autorijden.

Op elk levensmiddel staat een dwingend voorschrift,

hotels roepen op besmeurde handdoeken nog een keer

te gebruiken, de baas van Unilever zegt in een interview

dat je niet langer dan tien minuten mag douchen. Een

columnist moppert in de Volkskrant dat water uit een

fles ‘maar liefst tweehonderd keer klimaatbelastender

is dan water uit de kraan. Dan tel ik de plasticvervuiling

nog niet mee.’ U mag geen flessen Spa kopen. Foei!

In de NRC vertelt een ‘klimaatredacteur’ dat hij zijn

koffie het liefst met melk tot zich neemt, maar ‘het

drinken van zuivel valt voor mij in de categorie klimaatzonden’.

Hij is in verwarring. Sojamelk of havermelk?

Uiteindelijk komt hij tot de conclusie dat één glas havermelk

per dag net kan. Dat komt qua CO 2 overeen met 270

kilometer benzineauto.

De moraal: melk mag niet, benzine evenmin en koffie

eigenlijk ook niet. Driewerf foei!

Diezelfde NRC predikte onlangs dat wie de anticonceptiepil

slikt, bijdraagt aan het uitsterven van vis. Een

achterkleindochter van Cats (zijn bekendste advies was:

‘kinderen zijn hinderen’) meldde dat autovrij leven 2,4

ton CO 2 per jaar bespaart en kindvrij leven zelfs 58,6 ton.

Niet doen dus, voortplanten! Bah én foei!

Het ligt in de lijn der verwachting dat een groene bemoeial

in 2021 constateert dat we bij het ademen CO 2 uitstoten

en dit bij debatteren zo toeneemt, dat het de voorkeur

verdient dociel door het leven te gaan.

Het advies om niet voort te planten is trouwens de

groene perversiteit ten top. Het staat niet vast met welk

doel wij hier in het benedenmaanse zijn geplant, maar

er lijkt zich onder filosofen een consensus af te tekenen

dat voortplanten en aldus een zekere mate van onsterfelijkheid

bereiken, een bijdrage levert aan zingeving.

Wanneer dat niet meer mag uit angst voor de thermometer,

ontnemen we onszelf allereerst de kans op een

nieuwe Einstein of Darwin met een briljant idee wat we

tegen de opwarming kunnen ondernemen. Tevens is het

een verkapte oproep om als lemmingen van de rots te

springen. Als een rem op voortplanting bijdraagt aan

het verminderen van CO 2 is collectieve zelfmoord immers

het onontkoombare noodlot.

U mag geen fles Spa kopen, geen melk in de

koffie, niet de pil slikken of sixpack drinken!

René van Asselt

Economie-lezing 2020

Frans van Houten, bestuursvoorzitter van Philips,

over de concurrentiekracht van Nederland en Europa

Dit boek bevat de volledige en geannoteerde tekst van de EW Economielezing

die CEO van Philips Frans van Houten maandagavond 30 november

heeft uitgesproken in cultuurhuis Felix Meritis te Amsterdam. In verband

met de coronacrisis sprak Van Houten voor een select publiek. Overige

geïnteresseerden volgden zijn lezing online via een livestream.

Frans van Houten (60) leidt Koninklijke Philips als CEO sinds 2011. Hij

studeerde economie in Rotterdam en werkt bij Philips sinds 1986. Van Houten

hield zijn lezing, ruim drie maanden voor de Tweede Kamerverkiezingen, over

de concurrentiekracht van Nederland en Europa.

De EW Economie-lezing is bedoeld als tegenhanger van de succesvolle

HJ Schoo-lezing, waarmee EW elk jaar begin september het politieke seizoen

opent. In de EW Economie-lezing geven ondernemers, bestuurders van

bedrijven en economen hun visie op ontwikkelingen in de samenleving. De

eerste EW Economie-lezing is in 2018 uitgesproken door de CEO van Shell,

Ben van Beurden. In 2019 sprak Pieter Elbers, president-directeur van

luchtvaartmaatschappij KLM.

€ 12,95

Toegevoegd aan de tekst van de lezing is een interview met Frans van Houten

door EW’s economieredacteur Marijn Jongsma.

Deze paperback is geïllustreerd en bevat een register.

Bestel het boek

Samen innoveren we Nederland

via ewmagazine.nl/vanhouten

of bel 020 – 8947553 (tijdens kantooruren)

Woont u in het buitenland, neem dan contact op met de klantenservice via klantenservice@ewmagazine.nl of 0031-20-8947553.

2 JANUARI 2021 • EW 73

CULTUUR 2021

Rijksmuseum Amsterdam

Levens verhaal van

Oopjen Coppit op

expositie over slavernij

IN PREMIÈRE

De culturele en sportieve agenda 74

‘HET SONGFESTIVAL GAAT ZEKER DOOR’

Jolanda Jansen, directeur Rotterdam Ahoy 77

OLYMPISCHE SPELEN IN TOKIO

Chef de mission Pieter van den Hoogenband 78

EXPOSITIE RIJKSMUSEUM

Het slavernijverleden in tien verhalen 80

TOONBEELD VAN DWARSE NUCHTERHEID

Honderdste geboortedag Karel van het Reve 82

BEDREIGD ROOMS-KATHOLIEK ERFGOED

Aandacht voor fraaie kloosters in Brabant 84

COLUMN LIESBETH WYTZES

O nee, niet weer dat schort voor! 87

AGENDA

Verkiezingen, evenementen en jubilea van dag

tot dag; Herdenken in 2021 – 500 tot 5 jaar geleden;

Vooruitblik op 2022 90, 97, 98


In première

De culturele en

sportieve kalender is

hoogst onzeker, maar

met wat geluk zijn dit

de hoogtepunten om

naar uit te kijken. Op

het scherm, op podia,

in musea en arena’s.

Daniel Craigs laatste

Bond-optreden

Een jaar later dan gepland verschijnt de

laatste Bond-film met Daniel Craig in de rol

van geheim agent 007. Maar waar de film te

zien zal zijn, is nog altijd onzeker. De producent

wil hem het liefst eerst in de bioscoop

vertonen, maar door het coronavirus is dat

een hachelijke onderneming. Dus dan maar

naar videodiensten als Apple TV of Netflix,

mits die bereid zijn een enorm bedrag neer

te tellen voor het uitzendrecht. De film zelf?

Bond is inmiddels niet meer in actieve

dienst, maar moet toch weer aan de bak als

zijn oude vijand Ernst Blofeld opduikt.

Cary Fukunaga – No Time to Die

Première in Nederland 2 april

Daniel Craig treft als ‘007’ opnieuw de

Française Léa Seydoux als tegenspeelster

Nicole Dove

Bart Hess

Bram Hahn

en Joppe Gloerich

Diverse genres vinden elkaar in Stravinsky’s Oedipus Rex

Veelzijdige

popsensatie

De Canadees Abel Makkonen Tesfaye

vestigde de afgelopen jaren onder de naam

The Weeknd zijn reputatie als hitmachine.

Hij werd opgemerkt door grootheden uit de

muziekindustrie als Drake. Met hem en

Ariana Grande werkte hij in de jaren daarna

samen. Solo scoorde hij met de singles

Can’t Feel My Face en Blinding Lights. Als

onderdeel van zijn uitgestelde wereldtour

staat The Weeknd voor een eenmalig optreden

in de Ziggo Dome in Amsterdam. Het

geduld van de fans werd intussen beloond

met een nieuw album: After Hours.

The Weeknd – After Hours Tour

19 oktober Ziggo Dome, Amsterdam

Getty Images

Opera en

Ballet

Voor Igor Stravinsky’s

Oedipus Rex zijn opera

en ballet een bijzondere

artistieke samenwerking

aangegaan. De

Britse choreograaf en

regisseur Wayne

McGregor verbindt de

wereld van de klassieke

tragedie met het

hedendaagse ballet en

met muziek uit de

20ste en 21ste eeuw.

Met From ‘Antigone’

schreef de Canadese

componist Samy

Moussa een indringend

antwoord op

Stravinsky’s

meesterwerk.

Nationale Opera &

Ballet – Oedipus Rex /

From ‘Antigone’ 10 tot

en met 27 maart,

Nationale Opera &

Ballet, Amsterdam

Abel Makkonen Tesfaye alias The Weeknd

Getty Images


Kritiek onder het

vernis bij Brueghel

In het jaar waarin museum Bonnefanten de

25ste verjaardag viert van zijn opvallende

onderkomen aan de Avenue Ceramique,

pakt het Maastrichtse museum uit met een

tentoonstelling van internationale allure.

Aan de hand van werk van Pieter Brueghel

de Jonge (omstreeks 1564-1638) en diens

tijdgenoten en geestverwanten wordt getoond

hoe in de schilderijen uit die periode

onder herkenbare religieuze symboliek vaak

maatschappijkritiek schuilging. Bijzondere

aandacht is er voor Brueghels Kruisdraging.

Brueghel en tijdgenoten: kunst als verborgen

verzet? Van 2 maart tot en met 6 juni in

museum Bonnefanten, Maastricht

Fine Art Photographer

Candida Höfers Zoologischer Garten Paris II

Dierlijke creaties,

menselijke makers

De Rotterdamse Kunsthal richt de blik op de

artistieke verhoudingen tussen mens en

dier. Dat betekent: ijsbeersculpturen, installaties

met wolven, schilderijen van katten,

en foto’s die een aangrijpend beeld tonen

van dierentuinen. De tentoonstelling We Are

Animals belicht enerzijds de bewondering

van kunstenaars voor de fauna, en memoreert

tegelijk de manipulatie door mensenhanden

van het dierenrijk. Met werk van

onder anderen Maurizio Cattelan, Paul

McCarthy en David Shrigley.

We Are Animals. Van 5 februari tot en met

23 mei, Kunsthal Rotterdam

Peter Cox/Bonnefanten, langdurig bruikleen Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

HBO/Everett Collection/ANP

De Kruisdraging door Pieter Brueghel

Borduren in de

Nederlandse mode

Textielfans en modeliefhebbers komen

doorgaans goed aan hun trekken in het

Fries Museum. De grote tentoonstelling van

2021 wijdt het museum in Leeuwarden aan

vier eeuwen handgemaakt borduurwerk in

de Nederlandse mode. Zo’n honderdvijftig

kledingstukken en accessoires tonen de

rijke geschiedenis van het borduren, een

bezigheid die, zo blijkt, meer omvat dan decoratie.

Te zien zijn eeuwenoude kostuums,

maar ook modern werk van onder anderen

Jan Taminiau. Bezoekers kunnen meewerken

aan een gezamenlijk borduurwerk.

Haute Bordure. Van 13 februari tot en met

18 juli, Fries Museum in Leeuwarden

Kamerjas

uit 1880,

in Fries

Museum

Maffiaserie The Sopranos is straks te zien via HBO MAX

Streaming-reus erbij

Netflix, Videoland, Amazon Prime en al die

andere streamingdiensten krijgen er een

concurrent bij. Vanaf 2021 komt HBO MAX,

dat in de Verenigde Staten bijna dertig

miljoen abonnees heeft, namelijk ook in

Europa beschikbaar. De precieze datum

waarop mediaconglomeraat WarnerMedia

de dienst lanceert, is nog ongewis, maar

zeker is dat de Nederlandse kijker toegang

krijgt tot een enorme hoeveelheid films en

series uit de HBO-catalogus. Bijvoorbeeld:

nieuwe producties als Dune en Matrix 4,

en klassiekers als The Sopranos. Naar

verwachting zet Warner zijn strategie van

2020 voort, wat betekent dat bioscoopfilms

ook direct beschikbaar komen op de

streamingdienst.


Vierhonderd jaar

na de boekenkist

Op 22 maart aanstaande is het precies vier

eeuwen geleden dat Hugo de Groot per boekenkist

uit Slot Loevestein ontsnapte. De

Delftse rechtsgeleerde zat er een levenslange

gevangenisstraf uit, die was uitgevaardigd

in opdracht van prins Maurits. De

vierhonderdste verjaardag van De Groots fameuze

vlucht is voor Slot Loevestein reden

om 2021 uit te roepen tot Hugo de Grootjaar.

Aan het programma wordt nog gewerkt,

maar veel aandacht en evenementen, waarbij

ook andere culturele instellingen betrokken

zijn, worden gewijd aan de verdiensten

die wonderkind Hugo de Groot heeft gehad

voor het zeerecht en het oorlogsrecht.

Jurist Hugo de Groot (1583-1645)


Piek

Ester Gebuis/ANP

IJzersterke cast: De Walle en Crutzen

Toptoneelstuk tourt

eindelijk in eigen land

Gif, geschreven in 2010 door Lot Vekemans,

heeft er al een reis om de wereld op zitten.

Het bekroonde toneelstuk over twee voormalige

echtgenoten die elkaar jaren na hun

scheiding voor het eerst weer treffen bij het

graf van hun kind, werd al in 21 landen en

met veel succes opgevoerd. De vorig jaar al

vroeg afgebroken tournee – de eerste grote

door Nederland – wordt dit voorjaar hervat.

Regie is in handen van Johan Doesburg;

top acteurs Carine Crutzen en Stefan de

Walle nemen het spel voor hun rekening.

Gif. Voorstellingen door het hele land,

van 10 februari tot en met 14 mei

Herman van Veen werd afgelopen jaar 75

Toernooiveld en harnassen in Hermitage

Theatericoon jubileert

Herman van Veens 75ste verjaardag, op 14

mei 2020, had het startsein moeten zijn van

een mooie jubileumtournee. Maar verreweg

de meeste uitvoeringen van zijn voorstelling

75 ‘Dat kun je wel zien dat is hij’ werden geschrapt.

De theatermaker probeert het in

2021 opnieuw, al is vooralsnog nog niet duidelijk

waar en wanneer. De show is voor een

deel gevuld met materiaal uit de voorstelling

waarmee Van Veen in 2017 in Carré stond.

Verder zijn er ingrediënten waarmee hij al

decennia successen viert: sketches, anekdotes

en heel veel muziek, gemaakt met zijn

vaste begeleidingsband.

Herman van Veen – 75 ‘Dat kun je wel zien

dat is hij’, voorstellingen door het hele land

Tsaren koesterden

de Middeleeuwen

De Russische tsarenfamilie Romanov was

gefascineerd door ridderverhalen, hoofse

liefde en relikwieën van de middeleeuwse

romantiek. Zo verzamelde Nicolaas I originele

harnassen en pronkwapens en haalde

Alexander III een fameuze collectie middeleeuwse

kunst naar Sint-Petersburg. De Hermitage

Amsterdam bracht 250 topstukken

uit de Petersburgse musea samen in een

schitterend vormgegeven familietentoonstelling.

Kloppend hart is een toernooiveld,

omringd door harnassen – waarvan er één

nog door keizer Karel V is gedragen.

Romanovs in de ban van de ridders, tot en

met 31 juli in Hermitage Amsterdam

Evert Elzinga


Carl Court/Getty Images Laurens Lindhout/ANP

Nederlands elftal is uit op revanche

Oranje op uitgesteld

EK nieuwe stijl

Na een jaar uitstel gaan de 24 beste

voetballanden van Europa onder dezelfde

noemer (EURO 2020) van 11 juni tot 11 juli

alsnog de strijd aan om het Europees

kampioenschap. Voor het eerst wordt het

toernooi verspreid over het continent

afgewerkt: de opening in Rome, de finale in

Londen. Van de 49 overige duels zijn er vier

in Amsterdam. De loting is uit Nederlands

perspectief zeer gunstig: in de groepsfase

neemt Oranje het in de Johan Cruijff Arena

op tegen Oekraïne (13 juni), Oostenrijk (17

juni) en Noord-Macedonië (21 juni).

Spelen terug in Tokio

Na 57 jaar keren de Olympische Spelen op

23 juli terug in de hoofdstad van Japan.

Schreef in 1964 judoka Anton Geesink

sportgeschiedenis in Tokio, ditmaal zijn de

Nederlandse ogen onder andere gericht op

de wielerbaan (Harrie Lavreysen en Jeffrey

Hoogland), het atletiektoernooi (Sifan Hassan),

de roeibaan (mannen-dubbelvier) en

de Oranje-handbalsters. Allen regerend wereldkampioenen

die hopen op olympisch

goud. Mede aan hen om de oranje-equipe te

helpen de score van 4,5 jaar geleden in Rio

(negentien medailles) te overtreffen.

Olympische Spelen in Tokio, openingsceremonie

23 juli, sluiting 8 augustus

Spelen in Tokio: uitgesteld, niet afgesteld?

Directeur van

Rotterdam Ahoy

Jolanda Jansen

(50) heeft een

zwaar jaar achter

de rug. Ze moest

40 procent van het

personeel ontslaan.

Nu vestigt ze haar

hoop op vaccinaties

en sneltesten.

‘Het Songfestival

gaat zeker door’

Gerry van der List

EW Rotterdam Ahoy bestaat op

15 januari vijftig jaar. Wordt dit

jubileum gevierd?

Jolanda Jansen: ‘We staan er

wel bij stil. Maar voorlopig is

het geen tijd voor festiviteiten.

Wij zijn niet van online. Later

in het jaar zullen we het samen

live vieren.’

EW U hebt 40 procent van het

personeel moeten ontstaan.

Jansen: ‘Dat was echt vreselijk.

Je kent al die mensen persoonlijk.

Ik heb onrustige nachten

gehad. Maar de reorganisatie,

kostenbesparingen, overheidssteun

en een gesprek met onze

huurbaas, de gemeente, hebben

inmiddels rust gebracht.

Het is een bizarre, maar leerzame

periode.’

EW Wat hebt u geleerd?

Jansen: ‘Je leert als manager je

nog beter aan te passen aan de

omstandigheden en te denken

in oplossingen. Je zoekt ook

nieuwe concepten en samenwerkingsverbanden.

En je beseft

dat er een enorme maatschappelijke

behoefte bestaat

aan wat wij te bieden hebben.’

EW Gaat het optreden van

Suzan & Freek in maart door?

Pieter Stam de Jonge/ANP

Jansen: ‘Dat is nog niet duidelijk.

Als het mag, zeker. In onze

nieuwe zaal, met een capaciteit

van 7.800, kunnen 1.200

mensen op anderhalve meter

van elkaar zitten. Er liggen

diverse scenario’s klaar. Het

Songfestival in mei gaat zeker

door. En het ABN AMROtennistoernooi.

Desnoods

zonder publiek of met dertig

mensen op de tribune.’

EW U bent woordvoerder van

de Alliantie van Evenementenbouwers.

Jansen: ‘Wij hebben de koppen

bij elkaar gestoken en zijn in

gesprek gegaan met de overheid.

Steun is hard nodig om te

overleven. Overigens zijn de

generieke steunpakketten hier

veel beter geregeld dan in andere

landen. De overheid heeft

unieke daadkracht getoond.’

EW Wat verwacht u van 2021?

Jansen: ‘Ik ben optimistisch.

Met vaccinaties en sneltesten

kunnen we in de loop van 2021

weer draaien, als de overheid

durft. We bieden een zo veilig

mogelijke omgeving. Maar je

kunt nooit 100 procent zekerheid

verlangen in het leven.’


OLYMPISCHE SPELEN

Op weg

naar Tokio

Olympisch kampioen Pieter van

den Hoogenband probeert als chef

de mission het Nederlandse team op

de Spelen tot recordhoogte te stuwen.

Gerry van der List

Gracenote is een Amerikaans

bedrijf dat een naam heeft

opgebouwd met het verzamelen

en verspreiden van

data. In de sportwereld geniet het onder

meer bekendheid door het voorspellen

van de medaillespiegel bij de Olympische

Spelen.

De laatste prognose dateert van februari

2020, toen nog niet bekend was dat

het sportevenement in Tokio in de zomer

niet zou doorgaan. Gracenote voorzag

prachtige prestaties van het Nederlandse

team. Met liefst 44 medailles, waaronder

zestien gouden plakken, en een zesde

plaats in het klassement, boven Groot-

Brittannië en Duitsland.

Dat was natuurlijk goed nieuws. Het

gaf aan hoe het kleine Nederland internationaal

sportief meetelt. Tegelijk vergrootte

het de uitdaging voor Pieter van

den Hoogenband, de voormalige zwemkampioen

die als chef de mission leiding

geeft aan het olympische team. Het record

voor Nederland is tot nu toe 25 plakken,

behaald in 2000 in de Australische

stad Syd ney. ‘VDH’ deed toen zelf een

flinke duit in het Oranje zakje. Hij won

twee keer brons en twee keer goud.

Pim Ras/HH/ANP

Pieter van den Hoogenband:

‘Ik wil niet in de weg lopen’

Van den Hoogenband (42) doet wat

luchtig over de prognoses waaraan hij

zich zelf – uiteraard – niet waagt. ‘Het

gaat mij vooral om de impact van medailles,

niet zozeer om het aantal plakken.

Inspire a generation, dat is wat mij

echt drijft.’

Hij spreekt in tamelijk abstracte begrippen

over zijn ambities voor de Olympische

Spelen in Tokio – die nu staan gepland

voor vrijdag 23 juli tot en met zondag

8 augustus – met uitdrukkingen als

‘optimaal prestatieklimaat realiseren’ en

‘sturen op vertrouwen en verantwoordelijkheid’.

En met een bescheiden taakopvatting.

‘Ik wil een mooie rol op de achtergrond

vervullen. De hoofdrol is weggelegd

voor de sporters en de coaches. Ik

wil niemand in de weg lopen.’

Van den Hoogenband lijkt zich te onderscheiden

van de vorige chef de mission,

die nu technisch directeur is bij

NOC*NSF. Maurits Hendriks stond een

beetje bekend als een schoolmeester. Hij

hield bijvoorbeeld vast aan de regel dat

sporters niet mogen meelopen met de

openingsparade op de Spelen als zij de

48 uur daarna in actie moeten komen. In

Tokio is de keus aan henzelf. En afgeschaft

is eveneens het gedwongen vertrek

naar huis van de Nederlanders die

naast een medaille grijpen. Hendriks

kreeg een hoop kritiek te verduren vanwege

deze ‘losersvluchten’.

‘Ik vind dat echt een vreselijke term,’

zegt Van den Hoogenband. ‘Die wil ik

Chefs de mission.

Esther Vergeer (in

de rolstoel) leidt het

paralympische team

Bart Maat/ANP


Chef met enorme

olympische ervaring

Pieter van den Hoogenband heeft

een nauwe band met de Olympische

Spelen. De laatste twee keer,

in Rio de Janeiro (2016) en Londen

(2012), was de chef de mission

erbij als commentator voor Eurosport.

De vier keer daarvoor, in respectievelijk

Atlanta, Sydney,

Athene en Peking, deed hij mee en

won hij in totaal zeven medailles.

Aan sommige chefs de mission

bewaart Van den Hoogenband

goede herinneringen. Bijvoorbeeld

aan Charles van Commenée vanwege

diens vakmanschap en inzicht.

En aan Jan Loorbach, de oudbasketballer

die het Nederlandse

team in 2000 25 medailles zag

winnen. ‘Jan heeft een aanstekelijk

gevoel voor humor. En ondanks zijn

forse postuur wist hij zich weg te

cijferen. Hij vervulde een dienende

rol. Dat wil ik ook doen.’

nooit gebruiken. Je moet beseffen dat de

Spelen het grootste sportfeest op aarde

zijn. En zo’n 70 procent van de deelnemers

maakt dat maar één keer mee. Je

moet daarom niemand naar huis sturen.

Ik ben een balansbewaarder. Ik probeer

de balans te vinden tussen presteren en

plezier hebben.’

Even dreigde Van den Hoogenband,

zoals zijn vrienden grapten, de

eerste chef de mission zonder Spelen te

worden. Er werd immers een

streep gehaald door alle

mooie sportactiviteiten van

de zomer van 2020. Toch wist

hij, sociaal vaardig en goed

bekend met topsport, zijn

Verlichte

olympische

ringen

in Tokio

draai te vinden. En te werken aan de realisering

van doelstellingen als een betere

kruisbestuiving, bijvoorbeeld door

middel van het uitwisselen van

informatie. In zijn eigen olympische

hoogtijdagen waren de diverse teams in

zijn ogen te veel eilandjes.

Maar op de stoel van deskundigen

gaan zitten, wil de chef per se niet. ‘Het

was natuurlijk voor de sporters een domper

toen de Spelen niet doorgingen. Dat

moesten ze verwerken. Maar ik ben geen

Van den Hoogenband:

‘Inspire a generation,

dat is wat mij echt drijft’

Tomohiro Ohsumi/Getty Images

psycholoog. Ik kan hoogstens een beetje

sparren, iets met ze drinken. Geregeld

doe ik een rondje Microsoft Teams. Om ze

te informeren hoe we ervoor staan. Gewoon

even lekker over de Spelen kletsen.

Het is best fijn af en toe te horen waar je

het ook al weer voor doet.’

Het viel de chef overigens op hoe snel

de sporters de draad weer oppakten.

‘Volgens het motto: accept, adapt and

move on. Dat gebruik ik nu ook thuis in

Waalre, in mijn gezin, met mijn vrouw en

onze vier kinderen.’

Het komende half jaar is het zaak

mentaal en fysiek fit te blijven, goed contact

te houden met de Japanse gastheren

en het toeval zo veel mogelijk uit te bannen.

Speciale projecten zijn ontwikkeld

om in te spelen op de bijzondere omstandigheden,

zoals de hoge temperaturen

en luchtvochtigheidsgraad in de olympische

arena’s.

Zo is er het programma Thermo Tokyo:

beat the heat, met gepersonaliseerde

koelstrategieën en warmte acclimatisatie

voor alle sporters. Ook waardevol in coronatijd,

weet Van den Hoogenband inmiddels.

‘Toen de pandemie uitbrak, konden

we zo koelvesten en herstelproducten leveren.

In Nederland heeft Thermo Tokyo

zijn nut dus al bewezen.’


GESCHIEDENIS

Slavernijverleden

in tien verhalen

verteld

Slavernij in het Rijksmuseum zal

wereldwijd de aandacht trekken, zeker

na het jaar van Black Lives Matter.


Gertjan van Schoonhoven

Het wordt zonder twijfel een

van de meest besproken

tentoonstellingen van 2021:

Slavernij in het Rijksmuseum.

Al een paar jaar wordt deze grote

historische tentoonstelling aangekondigd,

en zonder corona wás hij al lang geopend.

Nu gaat het alsnog gebeuren. Aan

de hand van 140 objecten – waarvan

honderd uit andere musea – en tien individuele

levensverhalen, vertelt het museum

de geschiedenis van het Nederlandse

slavernijverleden. Zowel in de

‘West’ als in de ‘Oost’, en van de zeventiende

tot en met negentiende eeuw.

Het uitstel heeft de belangstelling

geen kwaad gedaan. Integendeel. Een

jaar na de doorbraak van de Black Lives

Matter-beweging kijkt de hele wereld toe

hoe een vermaard instituut als het Rijksmuseum

dit beladen hoofdstuk uit de

Nederlandse geschiedenis gaat behandelen.

De onlinepresentatie, half december

door directeur Taco Dibbits en hoofd

geschiedenis Valika Smeulders, was in

handen van een voormalige BBC-journaliste

en werd bijgewoond door 70 internationale

journalisten.

Slavernij is dan ook meer dan een historische

tentoonstelling. Ze is ook een

vorm van ‘erkenning’ – in de woorden

van Dibbits – dat slavernij niet alleen

de geschiedenis van bijvoorbeeld Surinaamse

en Antilliaanse Nederlanders is,

maar werkelijk nationále geschiedenis.

‘We hopen dat hij bijdraagt aan beter onderling

begrip in onze samenleving.’

SLAVERNIJ

Tentoonstelling in

het Rijksmuseum,

Museumstraat 1,

Amsterdam,

12 februari t/m

30 mei 2021.

VOETBOEI

Deze meervoudige voetboei

met zes losse boeien in de

collectie van het Rijksmuseum

werd gebruikt

om slaven te ketenen.

SLAVENSCHIP

Installatie La Bouche du Roi

van Romuald Hazoumè is

geïnspireerd op prent van

het achttiende-eeuwse

Britse slavenschip Brooks.


GOUVERNEUR MAURITS

Johan Maurits van

Nassau-Siegen werd in 1636

voor de WIC gouverneurgeneraal

van de plantagekolonie

Brazilië. De naamgever

van het Mauritshuis

stuurde in 1637 een oorlogsvloot

naar Afrika om slavenfort

Elmina te veroveren en

had ook zelf slaven. Achter

hem op dit schilderij uit 1675

is een zwart kind te zien.





SURINAAMSE PLANTAGE

Olieverfschilderij én tekening

van Dirk Valkenburg,

die begin achttiende eeuw in

Suriname de plantages van

de Amsterdamse koopman

Jonas Witsen vastlegde. De

op zo’n plantage in slavernij

geboren Wally is één van de

tien personen die centraal

staan op de tentoonstelling

van het Rijksmuseum.


OOPJENS MANNEN

Een van de tien levensverhalen

op de tentoonstelling is

dat van Oopjen Coppit (1611-

1689), van het beroemde

huwelijksportret door Rembrandt.

Oopjen heeft twee

mannen gehad die beiden

Marten heetten en nauw verbonden

waren met de slavernij.

De eerste had een suikerraffinaderij,

de tweede was

militair in Brazilië geweest.


DWANGARBEID

Slaven aan het werk op een

onbekende plantage, omstreeks

1850. Nederland

zou in Suriname en de

Cariben de slavernij in

1863 formeel afschaffen.


ESSAY

Een toonbeeld van

dwarse nuchterheid

De honderdste geboortedag van Karel van het Reve (1921-1999) is een

mooie aanleiding om de prikkelende essays van de slavist te (her)lezen.

Gerry van der List


Ze staan heel fraai in de boekenkast: zeven delen

dundruk van uitgeverij G.A. van Oorschot,

6.860 bladzijden, op zuurvrij papier, genaaid

gebonden met stofomslagen en leeslinten.

Samen vormen ze het Verzameld Werk van

Karel van het Reve (1921-1999). Het is onverstandig om

in drukke tijden een van die liefdevol uitgegeven boeken

open te slaan. De beschouwingen van deze auteur

zijn namelijk zo helder en prikkelend geschreven dat je

bijna automatisch verder leest. Voordat je het weet, ben

je urenlang zoet.

Het werk van Van het Reve laat zien dat geen modes

volgen de beste manier is om voort te leven. De slavist

was in vele opzichten een ouderwetse man. Hij keerde

zich nadrukkelijk tegen de opvatting dat het nieuwe

vanzelf beter is dan het oudere. Het afschaffen van het

onderwijs in vreemde talen op middelbare scholen bijvoorbeeld

was ongetwijfeld een vernieuwing, merkte hij

op. Maar er bestond geen enkele goede reden die ontwikkeling

toe te juichen.

Zelf bleef hij zijn leven lang strooien met citaten in

het Engels, Duits en Frans in de overtuiging dat een beschaafd

mens deze moest begrijpen. Maar verder deed

de van geleerdheid overlopende intellectueel volstrekt

niet gewichtig. Hij hield van eenvoud. In zijn doen en

laten, in zijn redeneringen, in zijn taalgebruik. Met een

prettige afkeer van modieuze uitdrukkingen die veel

proza van zo’n halve eeuw geleden zo’n gedateerd

karakter geven en praktisch onverteerbaar maken.

Rond zijn honderdste geboortedag, 19 mei 2021, zal

Van het Reve ongetwijfeld vol bewondering worden

herdacht. Hij kent nog steeds tal van fans van naam en

faam. Maarten Biesheuvel is helaas niet meer; de schrijver

placht de Leidse hoogleraar als ‘God’ aan te duiden.

Maar de nog altijd zeer productieve Arnon Grunberg, die

een bloemlezing samenstelde uit het werk van de man

die hem naar eigen zeggen leerde schrijven en nadenken,

spreekt eerbiedig van een ‘halfgod’. Een kwalificatie

die Theodor Holman, auteur van het hagiografische

Karel, vast kan onderschrijven. Over erkenning had Van

het Reve tijdens zijn leven trouwens al niet te klagen. In

1982 mocht hij bijvoorbeeld de prestigieuze P.C. Hooftprijs

in ontvangst nemen.

Misschien werd Van het Reve wel het minst gewaardeerd

door vakgenoten. Hij was van 1957

tot 1983 als hoogleraar Slavische letterkunde

verbonden aan de Rijksuniversiteit Leiden. Met een onderbreking

van een jaar, toen hij als correspondent voor

de Amsterdamse krant Het Parool in Moskou verbleef.

Hoewel de omgang met studenten hem niet altijd makkelijk

viel, was hij een geliefde docent, van wiens onderhoudende

colleges veel op te steken viel. Zijn kennis van

zijn vakgebied etaleerde hij in zijn bijzonder vlot leesbare

Geschiedenis van de Russische literatuur.

Maar collega’s zagen dat de door de buitenwacht zo

gewaardeerde slavist een broertje dood had aan bestuurlijke

taken, door zijn slordigheid steken liet vallen

in zijn academische werk en geen moeite deed artikelen

te publiceren in internationale wetenschappelijke

tijdschriften. Bovendien stak hij in 1978 in de Huizingalezing

de draak met een universitaire bezigheid waaraan

zij juist waarde hechtten. Op geestige wijze nam Van

het Reve de literatuurwetenschap onder vuur, in zijn

ogen een vorm van onnodige gewichtigdoenerij die de

liefde voor romans en poëzie alleen maar vergalde.

In de spraakmakende Huizinga-lezing toonde Van

het Reve zijn dwarse nuchterheid. Hij profileerde zich


graag als de no-nonsense jongen uit Betondorp, de arbeidersbuurt

in Amsterdam waar hij opgroeide, die het

gezond verstand verdedigde tegen waandenkbeelden.

Zo fileerde hij in Het geloof der kameraden de communistische

heilsleer die zijn vader had aangehangen. En

onder het pseudoniem Henk Broekhuis bestreed hij in

NRC Handelsblad idées reçues, algemeen aanvaarde

opvattingen die niet tegen een kritische beschouwing

bestand zijn. Hij deinsde niet terug voor uitstapjes naar

terreinen waarop hij niet zo thuis was.

Zo wees hij op het onwetenschappelijke

karakter van de evolutieleer, een

Lichtvoetig leerde

Karel van het Reve

lezers anders tegen

zaken aan te kijken

onweerlegbare theorie waarin steeds

pas achteraf wordt uitgelegd waarom

een bepaalde soort overleeft. Evolutionisten

tonen zich erg geïrriteerd door

deze reviaanse bespiegelingen, maar

hebben eigenlijk nooit een goed weerwoord

gehad tegen de kritiek van

de scherpzinnige buitenstaander.

Zijn zoon David, die een tijd op

de eindredactie van EW heeft

gewerkt, adviseerde Karel

van het Reve om af en toe over zichzelf

na te denken. Waarop het antwoord

van papa luidde dat hij geen

flauw idee had hoe dat moest. Hij

hield niet van psychologische introspectie.

Interviewers bracht hij

tot wanhoop door op vragen over

zijn drijfveren en emoties steeds

met een droog ‘dat weet ik niet’ te

antwoorden. Hij was een heel andere

persoonlijkheid dan zijn broer

Gerard, de getourmenteerde romancier

die uit afkeer van de banaliteit

van het alledaagse wanhopig

vluchtte in het katholieke geloof.

Gerard ging zich steeds negatiever

over zijn ‘geleerde broer’ uitlaten.

Uiteindelijk kwam het tot een

breuk tussen de twee gelauwerde

schrijvers. Karel bleef mild, ook

over het communistische milieu

waaruit hij stamde, en over stalinisten

als Theun de Vries, wier wereldbeeld

hij verafschuwde. Hij

deelde liever met trefzekere ironie

speldenprikken uit dan met de

botte bijl strijd te leveren.

Toch blijken tussen de regels

door wel af en toe gevoelens van

treurnis van Van het Reve over het

lot van de arme Russen en andere

slachtoffers van totalitaire regimes. En zijn woede was

nauwelijks meer ingehouden wanneer hij schreef over

fellowtravellers als Harry Mulisch, westerse intellectuelen

die zich voor het karretje lieten spannen van dictators

in China en Cuba zonder aandacht te besteden aan

de verschrikkingen van het communisme aldaar.

Dat Karel van het Reve een aanmerkelijk scherper inzicht

demonstreerde in de schade die het geloof der

kameraden toebracht, is een van de redenen dat hij zo

werd en wordt geprezen. Maar over de

hele linie toonde hij zich een onafhankelijke

geest, altijd bereid om gevestigde

opinies tegen het licht te houden.

Op een lichtvoetige manier leerde hij

toehoorders en lezers anders tegen

zaken aan te kijken. Alleen daarom al

blijven zijn essays de moeite van het

(her)lezen waard.


Het poortje van de populaire Abdij

van Berne in Heeswijk-Dinther

Abdij van Berne

RELIGIE

Noord-Brabant vestigt

komend jaar de

aandacht op zijn

fraaie kloosters,

waarvan een aantal

een jubileum mag

vieren.

Gerry van der List

Bedreigd

roomskatholiek

erfgoed

Het gaat niet goed met de

kloosters in Nederland.

Monniken en nonnen vergrijzen

en sterven uit,

nieuwe aanwas doet zich nauwelijks

meer voor. In 1985 waren er bijvoorbeeld

nog 4.555 priester religieuzen en 1.690

broeders (die niet gewijd zijn tot priester),

in 2020 konden er slechts 1.035 respectievelijk

211 worden geteld.

Ze krijgen wel relatief veel aandacht.

Journalisten doen graag, zeker als het

tegen Pasen of Kerstmis loopt, een klooster

aan om de intrigerende zonderlingen

te belichten die min of meer in afzondering

een godvruchtig bestaan leiden. Het

monotone monnikenleven volgens de

geloften van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid

staat haaks op de modes

van de moderne maatschappij.

De doorgaans fraai gelegen kloosters

blijven ook in trek als toevluchtsoord

voor enigszins spiritueel ingestelde figuren

die even tot bezinning willen komen.

Zij kunnen profiteren van de gelegenheid

om een dag of langer de kloosterlijke

sfeer te proeven, waarbij wel de verwachting

bestaat dat ze het strakke dagelijkse

rooster in zekere mate volgen.

Nonnen en monniken staan bekend

om hun gastvrijheid. In de zesde eeuw

stelde de heilige Benedictus al in zijn

Regula Benedicti (voorschriften) dat

kloosterlingen een gast nooit de deur

mogen wijzen. In iedere vreemdeling

moeten zij de figuur van Christus zien.

Een van de populairste kloosters is en

blijft de Abdij van Berne. De plaatsnaam

verwijst naar het Gelderse dorpje aan de

Maas waar de ridder Fulco van Berne in

De fraai gelegen kloosters

zijn in trek als sereen oord

om tot bezinning te komen

1134 een klooster stichtte. In 1857 verhuisden

de monniken naar het Brabantse

Heeswijk-Dinther waar nu nog

een twintigtal woont. Ze trekken er geregeld

op uit om mensen bij te staan, indachtig

het motto Berna ut lucerna, dat

Berne het licht moge verspreiden.

Komend jaar is er reden voor feestelijkheden,

want de bewoners van de

fraaie abdij behoren tot een gemeenschap

die liefst negenhonderd jaar bestaat.

Hun traditie gaat namelijk terug

tot 1121, toen Norbertus van Xanten in

Prémontré, Frankrijk, een orde vormde.

Vandaar hun enigszins verwarrende

dubbele benaming: norbertijnen of premonstratenzers.

De aanduiding

‘wit heren’ wordt ook wel

gebruikt, vanwege de kleur

van hun habijt.

De norbertijnen/premonstratenzers/witheren

leven

Norbertinessen in Sint-Catharinadal,

een 750 jaar oud klooster in Oosterhout

Ridder Fulco van

Berne stichtte in 1134

de Abdij van Berne

Frans Lemmens/ANP


Vier kloosterlijke

jubilea in Brabant

De norbertijnen zijn niet de enige

kloostergemeenschap die in 2021 een

jubileum kan vieren. De orde heeft een

beschouwende vrouwelijke tak: de

norbertinessen. De – uiteraard ook in

het wit geklede – nonnen wonen in het

klooster Sint-Catharinadal dat 750

jaar bestaat (aanvankelijk gevestigd

in Vroenhout, tegenwoordig in Oosterhout).

Daarnaast viert Sint Agatha in het

gelijknamige Brabantse dorp het

650-jarig bestaan. Dit is het enige

Nederlandse klooster dat sinds de

Middeleeuwen onafgebroken in gebruik

is. Bewoners zijn de kruisheren,

die behoren tot de in het begin van de

dertiende eeuw gestichte Orde van het

Heilig Kruis.

En dan zijn er nog de clarissen, de

vrouwelijke tak van de franciscanen.

Zij laten zich leiden door de gedachten

van de heilige Clara (1194-1253). Hun

klooster Sint- Josephsberg in Megen,

een vestingstadje in de gemeente Oss,

bestaat drie eeuwen. Mede geïnspireerd

door het wereldwijde succes van

Light for the World, de cd van hun

Britse geestverwanten Poor Clares

of Arundel, hopen ze in maart een

(tweede) album met geestelijke

liederen uit te brengen.

volgens de kloosterregel van Aurelius

Augustinus (354-430), de grootste en invloedrijkste

kerkvader uit de geschiedenis.

Van oudsher houden ze zich niet alleen

bezig met contemplatie (godsdienstige

bezinning), maar eveneens met

praktische werkzaamheden, zoals zielzorg

en onderwijs. Met als leus ad omne

opus bonum paratus (tot elk goed werk

bereid). De nasleep van de Franse Revolutie

maakte het bestaan voor de norbertijnen

erg lastig, maar zij wisten zich in

de negentiende eeuw te herstellen van

de gevolgen van de atheïstische onverdraagzaamheid

ten tijde van de Franse

bezetting. Een fundamenteler probleem

vormt de moderne onverschilligheid. De

secularisatie heeft de animo voor een bestaan

binnen de kaders van de Rooms-

Katholieke Kerk sterk doen slinken.

Noord-Brabant grijpt het komende

jaar aan om een tegenwicht te bieden tegen

de seculiere tijdgeest. De provincie

wil het bedreigde

roomskatholieke

erfgoed

eens goed in het zonnetje

zetten. Het Jaar van

het Brabants Kloosterleven moet

duidelijk maken dat de eeuwenoude instituten

de samenleving diepgaand hebben

beïnvloed en dat ze in de toekomst

nog een bron van inspiratie kunnen vormen.

Met onder meer een reizende theatershow,

waarin een Nieuwe Orde wordt

gesticht, en kloosterresidenties voor

kunstenaars.

Voor sportieve types is een kloosterpad

uitgestippeld. Een 330 kilometer

lang wandelpad dat in vijftien etappes

langs veertig kloosters voert. Het biedt

tegelijk de gelegenheid de schoonheid

van Brabant te leren kennen, want het

voert langs fraaie plaatsen als Vught,

Uden en Oirschot. En Velp, dat in Gelderland

ligt, maar door de Brabanders erbij

is gesmokkeld vanwege het

Emmausklooster van de kapucijnen.

Wie zich verdiept in het kloosterleven,

beseft dat het allerlei variaties

kent. Zo loopt de mate van soberheid

nogal uiteen. Van de kartuizers, die als

kluizenaars leven, tot de tamelijk wereldse

jezuïeten. En wie de moeite neemt

zich een tijdje onder te dompelen in serene

monastieke sferen, zal gefascineerd

raken door het bijzondere bestaan van

onthouding, soberheid en stilte in dienst

van God.

Op de ene buitenstaander zullen de

monniken en nonnen vast de indruk maken

van benarde zielepoten die zich uit

levensangst vastklampen aan tovertrucs.

Maar de andere buitenstaander ziet

vooral bezielde religieuzen die het boeddhistische

ideaal van onthechting benaderen

en zich halverwege op weg naar de

hemel lijken te bevinden.

Defilé van grote namen

van 75 jaar EW

Het jubileumboek

Wie stonden aan de wieg van een van de grootste uitgeverijen ter

wereld? En wie aan die van het grootste journalistieke weekblad

van Nederland? In dit boek zijn geschreven portretten verzameld

van de uitgevers, journalisten en schrijvers die EW – uitgeefhuis en

tijdschrift – vooraanstaand hebben gemaakt.

Te beginnen met Jacs. G. Robbers, de ‘kwelgeest’ van Multatuli en

de grondlegger van het concern. Verder zijn zoon en romanschrijver

Herman Robbers, de visionair Ted Klautz en zijn opvolgers Dolf van

den Brink en Pierre Vinken.

En dan de journalisten en schrijvers, de gouden knapen Jan de

Hartog, Henk Lunshof, Godfried Bomans, Michel van der Plas,

Cees Nooteboom, Gerard Reve, Harry Mulisch, Ferry Hoogendijk, W.F.

Hermans, Rik Kuethe en tekenaar Jo Spier.

€ 14,95

Dit boek is verschenen ter gelegenheid van het 75-jarig jubileum van

EW, waarvan het eerste nummer verscheen op 27 oktober 1945.

Deze geïllustreerde uitgave telt 232 pagina’s, inclusief een

personenregister.

Bestel het boek Non Solus. Uitgevers

en gouden knapen van EW

via ewmagazine.nl/nonsolus

of bel 020 – 894 75 53 (tijdens kantooruren)

Woont u in het buitenland, neem dan contact op met de klantenservice via klantenservice@ewmagazine.nl of 0031-20-8947553.


LIESBETH

WYTZES

O nee, niet weer

dat schort voor!

Ik vind koken leuk, om dezelfde reden als waarom

ik schrijven leuk vind. Je maakt iets – niet voor de

eeuwigheid, al blijft het in het ene geval langer

dan in het andere – en het is jouw eigen, unieke

creatie. Zeker als je schrijft. Ooit vroeg iemand aan de

Amerikaanse schrijver Truman Capote waarover zijn

nieuwe boek ging. Hij antwoordde iets als: ‘De liefde.’

Of: ‘Het eeuwige onbegrip tussen mensen.’ In elk geval

een enorm cliché. De vragensteller gaapte en zei, nou,

dat is al zo vaak gedaan. Maar niet door mij, gaf Capote

snedig terug. En zo is het ook.

Koken geeft me dus veel plezier. Je bent enige tijd aan

het ploeteren, maar er ontstaat iets unieks. Geen enkele

cake of curry lijkt immers exact op een andere cake of

curry. Het is leuk om in kookboeken rond te snuffelen,

een menu te bedenken dat bij elkaar past en dat zo te

maken is dat je niet alles hysterisch op het laatst moet

doen, want de succesvolle kok is ook goed in timing.

Het mooie van koken is daarnaast dat je er steeds beter

in wordt, omdat je het gaat begrijpen. En ook doordat

het vaak mislukt, wat leerzaam is. Zo heb ik heel wat

uren doorgebracht met beduimelde kookboeken, en als

ze echt goed zijn, lees ik er in bed ook nog even in. Een

geslaagde maaltijd geeft nu eenmaal grote voldoening:

veel groter dan wanneer je het jezelf makkelijk maakt en

zo’n arm kind van Deliveroo door weer en wind een bak

eten laat thuisbezorgen. Toch een

beetje een zwaktebod.

Maar het moment is gekomen –

nee, al verstreken – dat ik er enorm

genoeg van heb. Als je eenmaal

min of meer kunt koken, verwachten

de mensen ook dat je dat steeds doet. Zo word je dus

een slachtoffer van je eigen succes, hoe beperkt ook.

Wat eerst een prettig mentaal uitje was, is een corvee

geworden. Ontsnappen aan de klus door uit eten te

gaan, is er niet bij. Dus sta ik elke avond, schort voor,

achter de stoof. Zuchtend neem ik één van de kookboeken

ter hand, lusteloos sla ik de pagina’s open. Wat zullen

we vanavond eens eten? En morgen? Overmorgen en

de dag erna? Ik weet ook wel dat ik me gelukkig moet

prijzen en dankbaar moet zijn dat ik überhaupt te eten

heb. Maar die overdaad levert keuzeproblemen op die

niet bestaan wanneer je slechts een rimpelige yam en

een oude koeienkluif als avondmaal hebt.

Het gaat om bedenken, kopen, maken, eten, opruimen.

Wat een gedoe! En van die dingen vind ik het kopen

het vervelendst. Daar sjok ik weer over straat, altijd

hetzelfde linnen tasje mee, daarin het boodschappenlijstje.

Bij wijze van afwisseling zet ik dat soms op mijn

telefoon, die nu helemaal onontbeerlijk is, want ik betaal

er ook mee. Een enorme verbetering trouwens.

Extra complicatie is het kieskeurige eetgedrag van

velen tegenwoordig. De allergieën vliegen je om de oren

en kokkie moet rekening houden met de meest ingewikkelde

wensen van haar gasten.

Vegetarisch is nog één ding, dan gooi je gewoon wat

klonten tofoe op het bord in plaats van dat heerlijke

stukje biologische (want dat is het altijd) wild. Maar tegenwoordig

hebben we er ook een vegan klantje bij: dat

is dus een soort vegetarisch-plus, zonder zuivelproducten.

Hij is niet de enige, want in de supermarkt zie je het

bordje ‘vegan’ bij van alles staan, en om nog aan kikkererwten

te komen, moet je vroeg je bed uit.

De Italiaanse schrijver en taalkundige Umberto Eco

betoogde ooit dat de westerse beschaving is gered

door het telen van peulvruchten. Die zitten vol proteïne,

zijn minder wispelturig dan andere gewassen en je kunt

ze lang bewaren. Hij noemt het, in een artikel uit 1999,

‘de grootste uitvinding ooit’. En toen had je al computers.

Door die peulvrucht werd de Europese bevolking,

die er rond het jaar 1000 nogal onderkomen en scharminkelig

bijliep, een bloeiend geheel dat als een gek

procreëerde. Zonder de peulvrucht waren wij er niet geweest!

Van ongeveer veertig miljoen inwoners in 1000,

zijn we gegroeid naar 741 miljoen mensen in 2016. Je zou

denken, laat die peulvrucht eens liggen, maar nee.

Ach, was het nog maar: vlees, aardappels, groente.

Nu moet je aan zoveel regels en wensen denken, dat het

hele proces van eten maken een halve dagtaak is geworden.

Maar wat moet, dat moet, met kikkererwten. Mijn

enige nieuwjaarsvoornemen is dus: niet zeuren over

deze taak. Of althans iets minder.

De Europese bevolking liep er rond 1000

nogal onderkomen en scharminkelig bij

René van Asselt

KOOP NU

Speciale Editie Eerste Kamer € 8,99

Speciale Editie Liberalisme € 8,99

Speciale Editie Jezus € 8,99

Speciale Editie Islam in Nederland € 8,95

SHOP.EWMAGAZINE.NL

Speciale Editie Ons Israël € 2,95

Ter Herinnering Ruud Lubbers € 2.95

Speciale Editie Boeddhisme € 8,95

Speciale Editie Ons Londen € 2,95


Van dag tot dag

Verkiezingen en herdenkingen,

evenementen en jubilea in 2021.

Max de Haan en Teun Toonen

JANUARI

Maandag 11

> Einde kerstreces

Tweede Kamer

Zaterdag 16-zondag 17

> Schaatsen, Europese

kampioenschappen

allround en sprint,

Heerenveen

Maandag 18

> Blue Monday

Maandag 18-zondag 31

> Tennis, Australian

Open, Melbourne

Dinsdag 19

> Prinses Margriet

wordt 78 jaar

Woensdag 20

> Inauguratie Joe Biden

als president van de

Verenigde Staten

Woensdag 20-Zaterdag

30

> Nationale Voorleesdagen

Donderdag 21

> Bestuur Europese Centrale

Bank bijeen in

Frankfurt, Duitsland

Vrijdag 22-zondag 24

> Shorttrack, Europese

kampioenschappen,

Gdansk, Polen

Zondag 24

> Presidentsverkiezingen

Portugal

Woensdag 27

> Internationale herdenkingsdag

Holocaust


> Wereldkampioenschappen

veldrijden,

Oostende, België

Zondag 31

> Prinses Beatrix wordt

83 jaar

> Nationale Holocaust

Herdenking

> 63ste uitreiking van

de Grammy Awards,

Los Angeles,

Verenigde Staten

FEBRUARI

Dinsdag 2

> Oud-premier Dries van

Agt wordt 90 jaar

Donderdag 4

> Wereldkankerdag

> Vierdekwartaal- en

jaarcijfers 2020 Shell


jaarcijfers 2020

Unilever

Vrijdag 5

> Kernwapenverdrag

New START tussen de

Verenigde Staten en

Rusland loopt af


> ABN AMRO Tennis

Tournament,

Rotterdam

Zondag 7

> Super Bowl American

Football, Tampa,

Verenigde Staten

Dinsdag 9

> 75-jarig bestaan Partij

van de Arbeid


jaarcijfers 2020

Randstad

Woensdag 10


jaarcijfers 2020

ABN AMRO

Donderdag 11-zondag 14

> Schaatsen, Wereldkampioenschap

afstanden,

Heerenveen

Vrijdag 12

> Chinees Nieuwjaar


jaarcijfers 2020 ING

Vrijdag 12-maandag

22 maart

> Voorjaars- en verkiezingsreces

Tweede

Kamer

Zondag 14

> Valentijnsdag

Zondag 14-dinsdag 16

> Carnaval

Woensdag 17


jaarcijfers 2020

Ahold Delhaize


> Huishoudbeurs, RAI

Amsterdam

Maandag 22

> Vijftienjarig bestaan

Partij voor de Vrijheid

Zaterdag 27

> Wielrennen, Omloop

het Nieuwsblad,

België

Zondag 28

> Uitreiking Golden

Globes, Beverly Hills,

Verenigde Staten

> Wielrennen, Kuurne-

Brussel-Kuurne,

België

MAART

Maandag 1

> Complimentendag

Vrijdag 5

> Opening Boekenweek

met Boekenbal,

Amsterdam

Jeroen van der Meyde

Prinses Beatrix

wordt 83 jaar

> Wereldgebedsdag

Vrijdag 5-maandag 8

> Bezoek van paus

Franciscus aan Irak


> Boekenweek

Zaterdag 6

> Wielrennen, Strade

Bianche, Italië

Zondag 7-zondag 14

> Wielrennen, Parijs-

Nice, Frankrijk

Maandag 8

> Internationale

Vrouwendag

Woensdag 10

> Biddag voor gewas en

arbeid

Woensdag 10-dinsdag 16

> Wielrennen, Tirreno-

Adriatico, Italië

Donderdag 11

> Bestuur Europese

Centrale Bank bijeen

in Frankfurt

Vrijdag 12-Zaterdag 13

> Vrijwilligersactie NLdoet

Woensdag 17

> Tweede Kamerverkiezingen

> Nationale Boomfeestdag

Zaterdag 20

> Wielrennen, Milaan-

San Remo, Italië

Zondag 21

> Formule 1, Grand Prix

van Australië,

Melbourne

> Wereld Poëziedag

Robin Utrecht/ANP

Donderdag 25-vrijdag 26

> Zitting Europese Raad

Zondag 28

> Zomertijd

> Wielrennen, Gent-

Wevelgem, België


van Bahrein, Sakhir

> Parlementsverkiezingen

Bulgarije

Zondag 28-zondag 4 april

> Pesach (Joods Pasen)

APRIL

Donderdag 1

> Witte Donderdag

Vrijdag 2

> Goede Vrijdag

> Première James

Bond-film: No Time

To Die

Zondag 4

> Eerste Paasdag

> Wielrennen, Ronde

van Vlaanderen,

België

Maandag 5

> Tweede Paasdag


Remko de Waal/ANP

BSR Agency/Getty Images

Stemmen

op 17

maart

2021

Daniëlle Celie/ANP

Middelbare

scholieren

beginnen op

17 mei met

eindexamen

Maandag 5-zondag 11

> Golf, Masters Tournament,

Augusta,

Verenigde Staten

Woensdag 7

> Wereldgezondheidsdag

Donderdag 8-zondag 11

> Vakantiebeurs, Jaarbeurs

Utrecht

Vrijdag 9

> Jom Hasjoa (Joodse

herdenking Holocaust)

Het is dit jaar 75 jaar

geleden dat kamp

Westerbork werd bevrijd

Zaterdag 10

> Prinses Ariane 14 jaar

Zondag 11

> Uitgestelde herdenking

75 jaar kamp

Westerbork bevrijd

> Wielrennen, Parijs-

Roubaix, Frankrijk


van China, Sjanghai

> Verkiezingen in Peru

Maandag 12 tot 12 mei

> Islamitische vastenmaand

ramadan

Oud-premier

Dries van Agt

viert zijn

negentigste

verjaardag

Woensdag 14

> Wielrennen, Brabantse

Pijl, België

Zondag 18

> Voetbal, KNVB Bekerfinale,

Rotterdam

> Wielrennen, Amstel

Gold Race, Nederland

Maandag 19

> Raúl Castro, leider van

de Communistische

Partij van Cuba, zal

waarschijnlijk aftreden

Maandag 19-zondag 25

> Nationale Museumweek

Woensdag 21

> Cijfers eerste kwartaal

van Randstad

> Wielrennen, Waalse

Pijl, België

Woensdag 21-zondag 25

> Europese kampioenschappen

turnen in

Basel, Zwitserland

Donderdag 22

> Dag van de Aarde

> Bestuur Europese


in Frankfurt

Vrijdag 23

> Koningsspelen

Vrijdag 23-maandag 10

mei

> Meireces Tweede

Kamer

Zondag 25

> Uitreiking filmprijzen

Academy Awards

(Oscars), Los Angeles,

Verenigde Staten

> Wielrennen, Luik-Bastenaken-Luik,

België

Dinsdag 27

Koningsdag

> Koning Willem-

Alexander wordt 54

jaar

Donderdag 29

> Eerstekwartaalcijfers

Shell


Unilever

Vrijdag 30

> Pieter van Vollenhoven

wordt 82 jaar

MEI

Zaterdag 1

> Dag van de Arbeid

Dinsdag 4

> Dodenherdenking

Maandag 3-zondag 9

> Huishoudbeurs, RAI

Amsterdam

Woensdag 5

> Bevrijdingsdag

Donderdag 6


ING


in Schotland en

Wales. Londen kiest

nieuwe burgemeester

Vrijdag 7

> Oud-premier Jan Peter

Balkenende wordt 65

jaar

> Laatste woorden

Anton Mussert bij zijn

executie vrijgegeven

(staatsgeheim)


> Wielrennen, Giro

d’Italia

Zondag 9

> Moederdag

> Europadag


van Spanje, Barcelona

Maandag 10

> Uitreiking Libris

Literatuur Prijs

Woensdag 12

> Suikerfeest


Ahold Delhaize


ABN AMRO

Donderdag 13

> Hemelvaartsdag

Maandag 17

> Koningin Máxima

wordt 50 jaar

Maandag 17-dinsdag

1 juni

> Centraal Examen

middelbare scholen

Maandag 17-zondag 6 juni

> Tennis, Roland Garros,

Parijs, Frankrijk

Dinsdag 18-vrijdag 21

> World Economic

Forum, Bürgenstock,

Zwitserland

Dinsdag 18-Zaterdag 22

> Eurovisie Songfestival,

Ahoy Rotterdam

Zondag 23

> Eerste Pinksterdag


van Monaco

Maandag 24

> Tweede Pinksterdag

Dinsdag 25

> Prinses Laurentien

wordt 55 jaar

Woensdag 26

> Finale voetbaltoernooi

Europa League,

Gdansk, Polen

Zaterdag 29


Champions League,

Istanbul, Turkije

Zaterdag 29-Zaterdag

5 juni

> Invictus Games,

Den Haag

Maandag 31-zondag 6 juni

> Kunstbeurs TEFAF,

Maastricht

JUNI

Vrijdag 4-zondag 13

> Europese kampioen-


VAKANTIES

De Europese kampioenschappen

hockey zijn deze zomer in Amstelveen

Willem Vernes/ANP

Voorjaarsvakantie

> Zuid-Nederland: zaterdag 13 februari-zondag 21 februari

> Noord- en Midden-Nederland: zaterdag 20 februari-zondag 28 februari

Meivakantie

> Heel Nederland: zaterdag 1 mei-zondag 9 mei

Zomervakantie

> Noord: zaterdag 10 juli-zondag 22 augustus

> Midden: zaterdag 17 juli-zondag 29 augustus

> Zuid: zaterdag 24 juli-zondag 5 september

Herfstvakantie

> Noord- en Midden-Nederland: zaterdag 16 oktober-zondag 24 oktober

> Zuid-Nederland: zaterdag 23 oktober-zondag 31 oktober

Kerstvakantie

> Heel Nederland: zaterdag 25 december-zondag 9 januari

George Rose/Getty Images

Op 4 juli vieren de Amerikanen Onafhankelijkheidsdag

schappen hockey,

Wagenerstadion

Amstelveen

Zondag 6

> Atletiekwedstrijd

Fanny Blankers-Koen

Games, Hengelo


van Azerbeidzjan,

Bakoe

Donderdag 10

> Bestuur Europese


in Frankfurt

Zondag 13


van Canada, Montreal

Vrijdag 11-zondag 11 juli

> Europees kampioenschap

voetbal, in 12

Europese landen


> NK Wielrennen,

Wijster

Vrijdag 18

> Presidentsverkiezingen

in Iran

Zaterdag 19

> Roze Zaterdag

Zondag 20

> Vaderdag


> Zitting Europese

Raad

Zaterdag 26

Veteranendag

> Prinses Alexia wordt

16 jaar

Zaterdag 26-zondag

18 juli

> Wielrennen, Tour de

France

Zondag 27


Frankrijk, Le Castellet

> Wielrennen, La

Course, Mûr-de-

Bretagne, Frankrijk

Maandag 28-zondag

11 juli

> Tennis, Wimbledon

Maandag 28-donderdag

1 juli

> Mobile World

Congress, technologiebeurs

in Barcelona

JULI

Donderdag 1

> Keti Koti, viering

afschaffing van de

slavernij

Vrijdag 2-zondag 11

> Wielrennen, Giro

Rosa, Italië

Zondag 4

> Formule 1, Grand

Prix van Oostenrijk,

Spielberg

> Onafhankelijkheidsdag

Verenigde Staten

Vrijdag 9-maandag 6 september

> Zomerreces Tweede

Kamer

Zondag 18


van Groot-Brittannië,

Silverstone

> Tisja Beav

(Joodse rouwdag)

Dinsdag 20

> Offerfeest

Dinsdag 20-vrijdag 23

> 104 de Nijmeegse

Vierdaagse

Donderdag 22

> Tweedekwartaalcijfers

Unilever

> Bestuur Europese

Centrale Bank

bijeen in Frankfurt

Vrijdag 23 juli

> Chinese Communistische

Partij viert

honderdjarig

bestaan

Vrijdag 23 juli-zondag

8 augustus

> Olympische Spelen,

Tokio

Dinsdag 27


Shell

Zaterdag 31

> Wielrennen, Clássica

San Sebastián, Spanje

AUGUSTUS

Zondag 1


van Hongarije,

Boedapest

Vrijdag 6


ING

Vrijdag 6-zondag 15


atletiek,

Eugene, Verenigde

Staten

Vrijdag 6-donderdag 12

> Sneekweek

Woensdag 11


Ahold Delhaize


ABN AMRO

Zaterdag 14-zondag

5 september

> Paralympische

Spelen, Tokio

Vrijdag 27-zondag 29

> Uitmarkt, Amsterdam

Zaterdag 28

> Groningens Ontzet

Zondag 29

> Formule 1, Grand

Prix van België,

Spa

Maandag 30-zondag

12 september

> Tennis, US Open,

New York

SEPTEMBER

Zondag 5


van Nederland,

Zandvoort

> Wereldhavendagen,

Rotterdam

Zondag 5


in Hongkong,

China


> Europese kampioenschappen

wielrennen,

Trente, Italië

Donderdag 9

> Bestuur Europese


in Frankfurt

Zaterdag 11

> Herdenking aanslagen

11 september, twintig

jaar geleden


> Open Monumentendag

Zondag 12


van Italië, Monza

Maandag 13


Noorwegen

Dinsdag 14

> Opening van de 76 ste


Berlinda van Dam/HH/ANP

Joods lichtfeest

Chanoeka in

Haarlem. Begint

op 28 november

Dan Istitene/Formula 1/Getty Images

Algemene Vergadering

van de Verenigde

Naties in New York

Donderdag 16

> Jom Kippoer (Joodse

Grote Verzoendag)

Zaterdag 18-zondag

3 oktober

> Arc de Triomphe in

Parijs ingepakt in de

stijl van kunstenaar

Christo



wielrennen,

Vlaanderen, België

Zondag 19


Rusland

> Dam tot Damloop

Dinsdag 21-maandag 27

> Soekot (Joods Loofhuttenfeest)

Dinsdag 21

> Prinsjesdag

> Internationale Dag

van de Vrede

> Wereld Alzheimer Dag

Taco van der Eb/HH/ANP

Leiden viert op

3 oktober feest

Wordt Max Verstappen in

2021 wereldkampioen?

Zaterdag 25

> Burendag

Zondag 26

> Federale verkiezingen

Duitsland

> Formule 1, Grand

Prix van Rusland,

Sotsji

OKTOBER

Vrijdag 1

> Opening uitgestelde

Expo 2020, wereldtentoonstelling

in Dubai,

Verenigde Arabische

Emiraten

Vrijdag 1-zondag 31

> Maand van de

Geschiedenis

Zondag 3


van Singapore

London Marathon

> Leidens Ontzet

Zondag 10


Nations League,

Milaan, Italië

> Formule 1, Grand

Prix van Japan,

Suzuka

> Chicago Marathon


> Zitting Europese Raad

Zondag 17

> Tokio Marathon

Donderdag 21

> Derdekwartaalcijfers

Unilever

Zondag 24

> Rotterdam Marathon


van de Verenigde

Staten, Austin

Donderdag 28


Shell

> Bestuur Europese


in Frankfurt


> G20-top in Rome

Zondag 31

> Wintertijd


van Mexico, Mexico-

Stad

> Ruimtevaartorganisaties

lanceren de James

Webb-ruimtetelescoop,

opvolger van

de ruimtetelescoop

Hubble

> Halloween

NOVEMBER

Maandag 1-vrijdag 12

> Verenigde Naties

Klimaatconferentie

in Glasgow, Schotland

Woensdag 3

> Dankdag voor gewas

en arbeid

Donderdag 4


ING

Zondag 7

> New York Marathon

Woensdag 10


ABN AMRO


Ahold Delhaize

Donderdag 11

> Sint-Maarten

Zondag 14

> Formule 1, Grand

Prix van Brazilië,

Sao Paulo

Vrijdag 19

> Dag van de

Ondernemer

Zondag 21

> Presidents- en

parlementsver kiezingen

in Chili

Vrijdag 26

> Black Friday

Zondag 28

> Formule 1, Grand

Prix van Saudi-

Arabië, Jeddah

Zondag 28-maandag

6 december

> Chanoeka

(Joods lichtfeest)

DECEMBER

Donderdag 2

> Internationale Dag

voor de Afschaffing

van de Slavernij

Zondag 5

> Sinterklaas


van Abu Dhabi

Dinsdag 7

> Prinses Amalia

wordt 18 jaar

Vrijdag 10

> Uitreikingsceremonie

Nobelprijzen,

Stockholm,

Zweden

> Dag van de

Mensenrechten

Woensdag 15

> Koninkrijksdag

Donderdag 16

> Bestuur Europese


in Frankfurt

Zaterdag 25

> Eerste Kerstdag

Zondag 26

> Tweede Kerstdag

Vrijdag 31

> Oudejaarsavond

EW Outlet

Blijvend in prijs verlaagd:

tientallen speciale uitgaven!*

Profiteer voor slechts € 2,95 van vele speciale uitgaven van EW.

Van Zuid-Afrika tot de Reformatie, van het IQ tot aan de Eerste Wereldoorlog.

Bekijk alle afgeprijsde speciale uitgaven en bestel direct via:

ewmagazine.nl/outlet

Of bel naar 020 - 894 75 53

* Actieprijzen zijn geldig tot maandag 22 februari 2021. Elsevier is een

geregistreerd merk van Elsevier B.V. en wordt gebruikt onder licentie.

Laatste

kans!

ONLINE

24 uur per dag, 7 dagen per week • Onderzoeken

• Nieuwsbrieven, vlogs, podcasts en webshop

EW is in 1945 opgericht als Elsevier

Weekblad door J.P. Klautz (1904-1990)

en H.A. Lunshof (1904-1978) en is een

voortzetting van Elsevier’s Geïllustreerd

Maandschrift (1891-1940)

● EW is 24 uur per dag, 7 dagen

per week online. Wat kunt

u digitaal van ons verwachten

in het nieuwe jaar?

● Op ewmagazine.nl vindt u

ook in 2021 dagelijks commentaren

en achtergronden bij het

laatste nieuws. Abonneer u op

onze nieuwsbrieven als u op

de hoogte wilt blijven. Dit kan

op ewmagazine.nl/nieuwsbrieven.

● EW maakt ook diverse podcasts.

In Brusselse Bobo’s bespreekt

Matthijs van Schie

met EU-correspondent Jelte

Wiersma wekelijks de machtsstrijd

in de Europese Unie en

de belangen die spelen in de

Brusselse politiek. In De Holland

Amerika Lijn spreekt

Victor Pak om de week met

Amerika-correspondent Emile

Kossen over de politiek in de

Verenigde Staten, waaronder

de plannen van de nieuwe

president Joe Biden en wat

die betekenen voor de plaats

van Amerika op het wereldtoneel.

De podcasts zijn gratis

te beluisteren op Spotify,

Apple en andere platforms.

Daar kunt u zich abonneren.

Dat kan ook op ewmagazine.

nl/podcast.

● Ook plaatst EW geregeld

video’s op YouTube met redacteuren

of bijzondere gasten,

zoals Amerika-deskundige

Koen Petersen. Hier zijn ook

veelbekeken video’s van het

afgelopen jaar terug te zien,

zoals de HJ Schoo-lezing van

president van De Nederlandsche

Bank Klaas Knot en de

Economie-lezing door Frans

van Houten, CEO van Philips.

Om op de hoogte te blijven van

onze actuele video’s kunt u

zich abonneren op het kanaal

EW. Klik op het icoontje met

een belletje om meldingen

te ontvangen zodra er een

nieuwe video online staat.

● Video’s vindt u ook op onze

website, zoals de vlog vanuit

een voormalig gevangeniscomplex

in Virginia door Amerikacorrespondent

Emile Kossen.

● In onze webshop (shop.

ewmagazine.nl) vindt u onze

speciale edities en boeken,

zoals 75x Nederlander van het

Jaar. In deze bundel zijn de

verhalen verzameld die EW

publiceerde over alle 75 Nederlanders

van het Jaar (1945-

2019). Van Willem Drees tot

Mies Bouwman en van Toon

Hermans tot Ayaan Hirsi Ali.

Ook vindt u hier al onze lezingen

in boekvorm.

● Sinds de jaren negentig publiceert

EW de resultaten van

eigen onderzoeken. EW Onderzoek

voert deze onderzoeken

zelf uit of in samenwerking

met gespecialiseerde bureaus

en wetenschappelijke

instituten. Onze onderzoeken,

waaronder Beste Ziekenhuizen,

Beste Studies, Beste Gemeenten,

Beste Klinieken en

‘Wie verdient wat?’, zijn te

vinden op ewmagazine.nl/onderzoek.

De artikelen kunt u vinden op

ewmagazine.nl/dezeweek

of door deze

QR-code te

scannen.

Voor vragen over abonnementen en bezorging bel de klantenservice: 020-894 75 53

(werkdagen 9:00 -17:00) of ga naar: ewmagazine.nl/klantenservice

Redactie: 020-2248022 | redactie@ewmagazine.nl | www.ewmagazine.nl

Postbus 11, 1110 AA Diemen

Hoofdredactie Arendo Joustra,

René van Rijckevorsel (adjunct)

Redactie Ruud Deijkers, Joppe Gloerich,

Bram Hahn, Joris Heijn,

Nicolette van den Hout, Marijn Jongsma,

Carla Joosten, Marieke ten Katen,

Ron Kosterman, Gerlof Leistra,

Gerry van der List, Rob Ramaker,

Gertjan van Schoonhoven, Eric Vrijsen,

Jeroen van Wensen, Jelte Wiersma

(Brussel), Robbert de Witt,

Liesbeth Wytzes

Ewmagazine.nl Matthijs van Schie (chef),

Max de Haan, Victor Pak, Tom Ramaker,

Fleur Verbeek

Eindredactie & organisatie

Eddy Schaafsma (chef), José Bernard,

Agnès Hoogendijk, Liesbeth Wiewel,

Tonny van Winssen

Beeld & presentatie Peter ter Mors

(art director), Jelrik Atema, jooZt Mattheij,

Wendelien Schmidt

Redactiesecretariaat Ingrid Pronk

Pictoright Van werken van beeldende

kunstenaars aan gesloten bij een CISACorganisatie

is het auteursrecht geregeld

met Pictoright te Amsterdam.

© c/o Pictoright Amsterdam 2021

ISSN 0922-3444

EW is een uitgave van

Directeur/Uitgever Erwin van Luit

Postbus 11, 1110 AA Diemen

Marketing Marijke Houwer (chef),

Elles Leijzer, Ilone Tijsseling

Advertentieverkoop

ONE Business: 020-224 8000

adverteren@onebusiness.nl

www.one business.nl.

Geldend advertentietarief van 1-1-2021

Advertentieafhandeling (traffic)

020-210 5450

traffic@onebusiness.nl

Abonnementen kunnen op elk gewenst

tijdstip ingaan. Opgave via ewmagazine.nl/

abonneer of telefonisch bij de Klantenservice.

Abonnementen tot wederopzegging

kunnen bij de Klanten service worden beëindigd

met inachtneming van minimaal 30

dagen. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per

e-mail. Ook voor informatie over uw lopende

© 2021 ONE Business B.V.

Documentatie Marijke Brouwer (chef),

Marceline Couwenhoven, Bas Derks,

Astrid Westbroek

Medewerkers Gerbert van der Aa,

Steven Adolf, Eveline Bijlsma (Parijs),

Michiel van Blommestein (Warschau),

Jeroen Bult (Tallinn), Hugo Camps,

Hans Crooijmans, Andrew Dasselaar,

Afshin Ellian, Joost Galema,

Renske Heddema (Zürich),

Diederik van Hoogstraten (Los Angeles),

Patrick van IJzendoorn (Londen),

Nicolaas Klei, Heidi Klijsen,

Edwin Koopman, Emile Kossen

(Washington), Leo Kwarten,

Wilma van der Maten (Islamabad),

Linda Otter (Rome), Koen Petersen,

Eefje Rammeloo (Sjanghai),

Max Rebattu jr., Simon Rozendaal,

Rob Savelberg (Berlijn), Rob van Scheers,

Riki Simons, Maurits Terwindt,

Philip van Tijn, Theo Toebosch,

Fred de Vries (Kaapstad), Jeroen Vullings,

Geerten Waling

Productie & distributie

Natalie Leenstra-Drost, Loes Mes

abonnement kunt u contact opnemen met

de Klantenservice.

Adreswijzigingen Drie weken van tevoren

schriftelijk doorgeven via de Klantenservice.

Prijzen Jaarabonnement Nederland (inclusief

digitale edities) € 293,00. Twee jaar

€ 465,00; drie jaar € 625,00; halfjaar

€ 150,00; kwartaal € 76,00 bij automatische

incasso. Administratiekosten voor andere

betaalwijzen € 2,50. Leest u liever

EW digitaal? Dat kan al voor € 12,50 per

maand.

Rabobank NL60RABO0314208844 t.n.v.

ONE Business te Amsterdam.

Jaarabonnement overige landen op aanvraag.

Per losse digitale editie: € 4,99 (gratis

voor abonnees). Ga naar de App Store,

Google Play of ewmagazine.nl/app voor

meer informatie.

Nabestellingen Oude nummers (tot zes weken

terug) via Klantenservice per telefoon of

e-mail (€ 7,99 per exemplaar).

Klantenservice (N.B. Niet voor redactie)

020-894 75 53 (werkdagen 9:00-17:00)

Postbus 23620, 1100 EC Amsterdam

www.ewmagazine.nl/klantenservice

Copyright Het is niet toegestaan om, zonder voorafgaande toestemming van ONE Business B.V., de uitgever van EW, door en in

EW gepubliceerde artikelen, onderzoeken of gedeelten daarvan over te nemen, te (doen) publiceren of anderszins openbaar te maken

of te verveelvoudigen.

Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van ONE Business B.V. zijn de algemene voorwaarden van

toepassing die te vinden zijn op www.onebusiness.nl/contact/voorwaarden/, waar u ze kunt printen en opslaan. Deze voorwaarden

zijn tevens van toepassing op uw abonnement.

Disclaimer Alle (redactionele) informatie, waaronder begrepen adviezen, ideeën en meningen, is op zorgvuldige wijze en naar beste

weten samengesteld. De inhoud en inkleding van advertenties is bepaald door of namens adverteerders en wordt door ONE Business

B.V. en/of door de redactie niet beoordeeld op juistheid, volledigheid en rechtmatigheid. ONE Business B.V. en de aan haar verbonden

auteurs zijn niet aansprakelijk voor schade in verband met gebruik van (redactionele) informatie en de inhoud en vormgeving van

advertenties. ONE Business B.V. sluit iedere aansprakelijkheid voor schade als gevolg van druk- en zetfouten uit.

Privacy ONE Business B.V., uitgever van EW, legt van haar abonnees en klanten in het kader van haar dienstverlening (persoons)

gegevens vast. Deze gegevens worden gebruikt ter uitvoering van de (abonnements)overeenkomst, en om informatie te verstrekken

over relevante producten en diensten van ONE Business B.V.

De gegevens kunnen ook worden gebruikt door zorgvuldig geselecteerde organisaties om abonnees en klanten te informeren over

relevante aanbiedingen betreffende producten en diensten. Als u deze informatie niet op prijs stelt, dan kunt u dit doorgeven aan

ONE Business B.V., Postbus 23620, 1100 EC Amsterdam o.v.v. ‘privacy. Of per e-mail: adresregistratie@onebusiness.nl. Voor meer

informatie verwijzen wij u naar het Privacy en Cookie beleid op www.onebusiness.nl/privacy.


500 tot 5 jaar geleden

Herdenken in 2021: oprichting PvdA, eerste

homohuwelijk, 9/11, Brexit-referendum.

Sadatsugu Tomizawa/AFP/ANP


500 JAAR GELEDEN

3 januari 1521 Excommunicatie

Maarten Luther

door paus Leo X.

400 JAAR GELEDEN

3 juni 1621 Oprichting

West-Indische Compagnie

(WIC).

250 JAAR GELEDEN

25 juni 1771 Het Russische

Tweede Leger verovert

de Krim in de

Vijfde Turks-Russische

Oorlog.

200 JAAR GELEDEN

5 mei 1821 Sterfdag

Napoleon Bonaparte.

150 JAAR GELEDEN

18 januari 1871 Duitse

Keizerrijk wordt opgericht

in Spiegelzaal van

paleis van Versailles.

20 april 1871 Aletta

Jacobs wordt als eerste

vrouwelijke student

toegelaten aan de Rijksuniversiteit

Groningen.

100 JAAR GELEDEN

23 juli 1921 De Communistische

Partij van

China wordt opgericht,

mede door de Nederlander

Henk Sneevliet.

75 JAAR GELEDEN

10 januari 1946 In Londen

is de eerste zitting

van de Algemene

Vergadering van de

Verenigde Naties.

9 februari 1946 Partij van

de Arbeid wordt opgericht.

5 juli 1946 De bikini geintroduceerd

in Parijs.

Oktober 1946 Veroordelingen

en executies van

de kopstukken van het

naziregime in de Neurenberg-processen.

50 JAAR GELEDEN

2 juni 1971 Ajax wint

voor het eerst de Champions

League, toen nog

Europa Cup I geheten.

45 JAAR GELEDEN

1 april 1976 Apple Computer

Company wordt

opgericht door Steve

Jobs, Steve Wozniak en

Ronald Wayne.

40 JAAR GELEDEN

13 mei 1981 Aanslag op

paus Johannes Paulus II

door de Turk Mehmet

Ali Ağca. De Paus

overleeft de aanslag en

schenkt de dader later

vergiffenis.

30 JAAR GELEDEN

25 juni 1991 De Tiendaagse

Oorlog na onafhankelijkheid

van Slovenië

betekent het begin

van de burgeroorlog in

Joegoslavië.

25 december 1991

Michail Gorbatsjov

draagt de macht over

aan Boris Jeltsin. Op het

Kremlin wordt de Sovjetvlag

vervangen door de

Russische vlag.

25 JAAR GELEDEN

29 mei 1996 Benjamin

Netanyahu wordt voor

Jason Connolly/AFP/ANP

Verwoestende

tsunami in

Japan in 2011

het eerst verkozen tot

premier van Israël.

20 JAAR GELEDEN

15 januari 2001 Wikipedia

wordt opgericht.

1 april 2001 Het burgerlijk

huwelijk wordt

opengesteld voor partners

van hetzelfde

geslacht. Nederland is

het eerste land dat het

homohuwelijk erkent.

11 juli 2001 Herman

Brood pleegt zelfmoord

door van het Amsterdamse

Hilton Hotel af te

springen.

11 september 2001

9/11, de terroristische

aanvallen op de Twin

Towers van het World

Trade Center in New

York en het Pentagon in

hoofdstad Washington.

15 JAAR GELEDEN

29 juni 2006 Kabinet-

Balkenende II valt.

30 december 2006 Iraks

voormalig president

Saddam Hussein wordt

opgehangen.

10 JAAR GELEDEN

9 januari 2011 In een referendum

stemt de bevolking

van Zuid-Sudan

voor onafhankelijkheid.

11 maart 2011 Tsunami

voor de kust van Japan

leidt tot ramp met ruim

vijftienduizend doden.

15 maart 2011 Protesten

in Damascus en Aleppo

betekenen het begin van

de Syrische burgeroorlog.

Donald Trump

versloeg in 2016

Hillary Clinton

22 juli 2011 Anders Breivik

pleegt aanslagen in

Oslo en Utøya (Noorwegen).

De rechts-extremist

doodt 77 mensen.

20 oktober 2011 Libische

president Muammar al-

Khaddafi wordt gedood.

5 JAAR GELEDEN

22 maart 2016 Terroristische

bomaanslagen op

de luchthaven en metro

van Brussel, 35 mensen

komen om het leven.

6 april 2016 61,1 procent

van de Nederlandse kiezers

stemt in een raadgevend

referendum tegen

de Associatieovereenkomst

tussen Europese

Unie en Oekraïne.

23 juni 2016 51,9 procent

van de Britten stemt

voor uittreding uit de

Europese Unie, Brexit

genoemd.

15-16 juli 2016 Mislukte

staatsgreep door een

deel van de Turkse

strijdkrachten.

8 november 2016 Donald

Trump wordt gekozen

tot 45ste president van

de Verenigde Staten.


Vooruitblik op 2022

Verkiezingen en herdenkingen,

evenementen en jubilea.


1 januari

Omgevingswet van kracht

Wet die regels rond

ruimtelijke ordening

moet versimpelen.

1 januari

Frankrijk wordt voorzitter

van de Raad van de

Europese Unie

1 januari

Exact 20 jaar geleden

werd de euro ingevoerd

4 januari

25 jaar geleden werd de

vijftiende Elfstedentocht,

tot nu toe de laatste,

verreden

29 januari

De Coca-Cola Company

bestaat 130 jaar

2 februari

Koning Willem-Alexander

en koningin Máxima zijn

20 jaar getrouwd

6 februari

Britse koningin Elizabeth

zit 70 jaar op de troon

4-20 februari

Olympische Winterspelen

in Peking (China)

22 februari

80 jaar geleden dat schrijver

Stefan Zweig overleed

4-13 maart

Paralympische Spelen in

Peking (China)

25 maart


Europese Economische

Gemeenschap (EEG) opgericht,

voorloopster van

de Europese Unie

8 april-23 april

Eerste ronde van de

Franse presidentsverkiezingen

Een eventuele tweede

ronde wordt twee weken

later gehouden.

14 april-9 oktober

Wereldtuinbouwtentoonstelling

Floriade Expo

2022 in Almere

15 april

110 jaar geleden zonk de

Titanic

6 mei

20 jaar geleden werd Pim

Fortuyn vermoord op het

Media Park in Hilversum

18 juni

Sir Paul McCartney wordt

80 jaar

25 juni

75 jaar geleden verscheen

eerste uitgave van Anne

Franks Het Achterhuis

29 juni

De iPhone bestaat 15 jaar

1 juli

Tsjechië voorzitter Raad

van de Europese Unie

2 juli

Miniatuurstad Madurodam

bestaat 70 jaar

6-31 juli

Europees Kampioenschap

vrouwenvoetbal in Engeland.

Nederland is regerend

Europees kampioen.

Frans Lemmens/ANP

Steve Jobs

introduceert

iPhone

in 2007

1 september

Oud-voetballer Ruud Gullit

wordt 60 jaar

13 september

Jip en Janneke bestaan

70 jaar

19 september

Nederlandse Aardolie

Maatschappij (NAM)

bestaat 75 jaar

30 september

Formule 1-coureur Max

Verstappen wordt 25 jaar

2 oktober

Verkiezingen voor president

en parlement Brazilië

7 oktober

Russische president

Vladimir Poetin wordt 70

jaar

28 oktober


Cubacrisis beëindigd

8 november

Tussentijdse verkiezingen

(midterms) in Amerika

21 november-

18 december

Wereldkampioenschap

voetbal wordt gehouden

in Qatar

19 december

Vijftig jaar geleden keerde

Apollo 17 terug op de

aarde met aan boord de

laatste mensen die op de

maan zijn geweest

30 december

Honderd jaar geleden

werd de Sovjet-Unie

opgericht

Ook in 2022 (nog geen

datum bekend)

Opening van de Zalmhaventoren

in Rotterdam

Hoogste woontoren van

Nederland: 215 meter.

India voert zijn eerste

bemande ruimtevlucht

uit

Gepland begin van de

bouw van de Nieuwe Kuip,

het nieuwe stadion van

Feyenoord

Op 4 januari 1997

werd de laatste

Elfstedentocht

verreden

Verkiezingen in 2022

(nog geen datum bekend)

Presidentsverkiezingen

in onder meer India, de

Filipijnen, Colombia,

Italië, Albanië, Hongarije

en Servië.

Parlementsverkiezingen

in onder meer Slovenië,

Letland, Hongarije en

Bosnië

Geboren in 1922

Amerikaanse actrice

en zangeres Doris Day

(sterfjaar 2019)

Jazzmuzikant en componist

Toots Thielemans

(sterfjaar 2016)

Jaap ter Haar, Nederlands

historicus en (kinderboeken)schrijver

(sterfjaar 1998)

Eerste Nederlandse

nieuwslezer Coen van

Hoewijk (sterfjaar 2007)

Franse modeontwerper

Pierre Cardin

(nog niet overleden)

David Paul Morris/Getty Images

INVESTEER IN UW EIGEN LUXE

APPARTEMENT IN 4-SEIZOENENGEBIED

BRAND, VORARLBERG

NOG ENKELE

APPARTEMENTEN

BESCHIKBAAR!

FULL-SERVICE VERHUUR MET

UITSTEKEND RENDEMENT

LUXE WELLNESSFACILITEITEN, GOLFBAAN,

SKIPISTES EN MOUNTAINBIKE ROUTES

SLECHTS 780 KM TOT ARNHEM

Het begin

van een

grote reis

door Corine

& Hein Muller

Ik zie de aarde

onder mijn nagels, ons

nog zo zitten

aan de keukentafel,

gesprekken zonder einde

brachten ons van heinde

en ver zijn we gekomen.

Corine en Hein Muller riepen met hun actie #doemeemetjeaow heel cultuurliefhebbend

Nederland op om kleine initiatieven, gezelschappen en makers door de coronacrisis

heen te helpen. Denkt u er ook over na om uw favoriete cultuur of natuur blijvend te steunen

via een schenking of bij testament? Kijk dan op www.cultuurfonds.nl/mijnbegin

EW Vooruitblik 2021

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?