culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
Blijkens een tekst over de inrichting van het Japanse bestuur op Java, geschreven in
juli 1946, voerden de Japanners een speciaal beleid ten opzichte van de Chinezen. Ze
erkenden naar hun eigen zeggen de sterke economische positie van de Chinezen en
trachtten hen tot samenwerking te brengen, daarbij vooropstellend, dat „de onredelijke
winsten, die zij gewoon waren te nemen‟, geleidelijk zouden moeten verdwijnen. De
politieke bejegening van de Chinezen was gelijk aan die van de inheemse bevolking. Op
deze wijze hebben de Japanners volgens de tekst gepoogd een samensmelting te
bewerkstelligen tussen de inheemse bevolking en de Chinezen. 306
In dat opzicht, en ook met betrekking tot de klachten van de eerder geciteerde
Indonesiër over de bevoordeling van de Chinezen tijdens de Japanse bezetting, is het
betoog van Mark naar aanleiding van de vijf Chinezen die in Medan door de Kempetai in
het openbaar werden geëxecuteerd interessant. Hij noemt de Chinese afkomst van de vijf
mannen „curieus‟ en acht dit een mogelijke „uitzondering in de Japanse strafcampagnes
tegen de plunderingen van begin 1942‟. De auteur zegt verder dat de moord op de vijf
mensen van Chinese afkomst een sociale breuklijn onderstreept die zelden zichtbaar
wordt in interviews. Het betreft een breuklijn niet tussen Indonesiërs en Japanners, maar
tussen de autochtone Indonesiërs en de Japanners enerzijds en de Chinezen anderzijds.
De inheemse elite en de massa waren verenigd in de hoop dat de Japanners de Chinezen
onder de duim zouden houden en hun onevenredig grote rijkdommen zouden
herverdelen. De belofte van deze economische „bevrijding‟ moet volgens Mark een
belangrijker reden zijn geweest voor het warme Indonesische onthaal van de Japanse
strijdkrachten dan de belofte van politieke onafhankelijkheid. Uit de brede steun onder de
autochtone elite voor de Japanse strafmaatregelen tegen de plunderaars valt echter op te
maken dat het schouwspel van het proletariaat dat het recht in eigen hand neemt, de elite
zo veel angst aanjoeg dat het elk gevoel van solidariteit met de arbeidersklasse in de
schaduw stelde. De Japanners wilden de Chinezen volgens de auteur het liefst als
„vijandelijke staatsburgers‟ afschilderen, maar ze merkten al snel dat ze het niet zonder de
Chinezen en hun kapitaal konden stellen als ze hun eigen voornaamste doel wilden
realiseren, namelijk het handhaven van de orde en de maximale inzet van middelen voor
de oorlogsinspanning. Het feit dat de Japanners er niet in slaagden de Chinezen
systematisch te onderdrukken op een manier die de autochtonen in de kaart speelde, was
volgens Mark een van de belangrijkste bronnen van teleurstelling voor alle pribumi, 307
ongeacht uit welke klasse ze kwamen. 308
Volgens de Australische historica Jemma Purdey bestonden er gedurende de
Japanse bezetting en de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd erna wel degelijk
nationalistische sympathieën onder de Chinezen, maar gewelddadigheden tegen de
Chinese gemeenschap door Indonesische revolutionairen en de algemene verwarring in
deze periode dwongen velen neutraal te blijven. De belangrijkste zorgen van de
Chinezen, zowel peranakans als totoks, was de veiligheid van hun families en
eigendommen. De omstandigheden waren bij de kant van de supporters van de
onafhankelijkheid reden voor grote twijfel aan de loyaliteit van de Chinezen aan de
toekomstige Indonesische natie. 309
306 De Graaf, Joustra en Vromans 1960, pag. 149.
307 Pribumi: autochtonen.
308 Mark 1999, pag. 81.
309 Purdey 2005a, pag. 7
93