culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
(Warganegara Asing of WNA). De vreemdelingen kunnen weer ingedeeld worden in
staatsburgers van de Volksrepubliek China en de zogenaamde staatloze Chinezen (dat
zijn staatsburgers van Taiwan of diegenen die zich losgemaakt hebben van de
Volksrepubliek en Taiwan). De Indonesische Chinezen zijn wat politieke oriëntatie
betreft pro-Jakarta, pro-Beijing, pro-Taipei of niet gebonden. Deze gedifferentieerde
minderheisgroep kan geïdentificeerd worden als groep in zover zij Chinese
familienamen hebben of gehad hebben. Zelfs zij die zich hebben verindonesischt als
peranakan Chinees of „van Chinese afkomst‟, behoren tot een subgroep van de
Indonesische Chinese gemeenschap.
Hoewel de Chinezen geen homogene groep vormen, werden ze wel als zodanig
beschouwd door de Indonesische autoriteiten. In hun ogen waren de Chinezen loyaal
tegenover Beijing en niet tegenover Jakarta. Zij zagen de Chinezen als een „vreemde
minderheid‟ die zich zou moeten verenigen met de inheemse bevolking door volledige
totale assimilatie. Volgens Suryadinata hangen de autoriteiten nog altijd dezelfde
zienswijze aan. 12
Om de identiteit van een Chinees vast te stellen moet men rekening houden met de
mate van „Chineesheid‟ van de persoon. Die wordt niet alleen door geografische en
politieke omstandigheden, maar ook door etnische, culturele en economische factoren
bepaald. Het is eigenlijk dan ook niet mogelijk het alleen maar over „de Chinezen‟ te
hebben. Charles Coppel komt tot de vaststelling dat als de identiteit van de
tegenwoordige in Indonesië wonende Chinezen ter sprake komt, wettelijke criteria niet
overeenstemmen met de maatschappelijke werkelijkheid. Een WNI, afkorting voor
Warga Negara Indonesia, hetgeen niet anders betekent dan „Indonesisch staatsburger‟,
zou betrekking moeten hebben op alle Indonesische staatsburgers ongeacht hun afkomst,
maar werd vooral tijdens het presidentschap van Soeharto steeds geïnterpreteerd als
„Indonesisch staatsburger van vreemde afkomst‟, in het bijzonder van Chinese afkomst. 13
Toch is een geografisch criterium zoals geboorteland of een eenvoudig raciaal
criterium zoals afkomst volgens de mannelijke lijn niet voldoende om te bepalen wie
Chinees is en wie niet. Wang Gungwu bezint zich op de vele identiteiten die Chinezen
kunnen hebben: een historische, nationalistische, culturele en etnische identiteit, 14 terwijl
de schrijvers van het lijvige boek The Encyclopedia of the Chinese Overseas een diagram
hebben gemaakt om de verschillende groepen van Chinezen in beeld te brengen. 15
Volgens hen bestaan er zeven onderscheiden groepen van Chinezen, in verschillende
graden van chineesheid. „Chineseness‟, de term die zij en andere onderzoekers gebruiken,
is slechts een van de factoren in het bepalen van het soort Chinees dat iemand is. Dat gold
ook voor de overzeese Chinezen in het verleden. Zolang een Chinees in China woonde,
was hij zich niet bewust was van zijn Chineeszijn. Immers, iedereen met wie hij omging
was Chinees. Er was meestal geen contact met niet-Chinezen. Dat veranderde op het
moment dat hij arriveerde in het land waar hij ging verblijven en vooral werken. Contact
met andere volkeren betekende ook competitie met andere volkeren. In gekoloniseerde
landen moesten de Chinezen zich behalve aan de inheemse bevolking ook aan de
12 Suryadinata 2008, pag. 2
13 Coppel 1983, pag. 3
14 Wang Gungwu‟s boek China and the Chinese Overseas (1991) gaat in zijn geheel over de identiteit van de overzeese
Chinezen.
15 Pan 1998, pag. 14.
39