culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
men dus niet moest streven naar gelijkheid, maar naar „gelijkwaardigheid‟. Dit argument
maakte deel uit, aldus Wertheim, van „de typisch-koloniale neiging om het bestaande
overwicht en de bestaande privileges voor Europeanen met redelijk-klinkende
argumenten te motiveren‟. 268
3.5.5. De Chinezen tijdens de Japanse bezetting en Indonesische
vrijheidsstrijd: 1942-1950
Nederlands-Indië was militair zwak, maar volgens H.J. de Graaf, A.H. Joustra en A.G.
Vromans, die het boek Nederlandsch-Indië onder Japanse bezetting, gegevens en
documenten over de jaren 1942-1945 (1960) hebben samengesteld, „niet de minste‟ van
de tegenstanders van Japan, zeker in vergelijking met wat Engeland en Amerika in het
gebied van Zuidoost-Azië ter verdediging konden inzetten. Er zijn echter Chinezen die
zeggen dat de Nederlandse troepen geen noemenswaardig verzet hebben geleverd tegen
de Japanners en dat ze op de vlucht zijn gegaan, onderweg deuren openbrekend van
winkels waarvan de Chinese eigenaars waren gevlucht naar veiliger oorden, om voedsel
in blik en sterke drank te stelen. 269 In vele plaatsen onstonden chaotische toestanden. In
Semarang, Beeld van een stad (1995) wordt een minder dan heldhaftig beeld gegeven van
het gedrag van de hoogste Nederlandse ambtenaren kort na de Japanse invasie. Niet
alleen in Semarang ontstonden chaotische toestanden, maar wat „de situatie in Semarang
reeds kort nadien, in de middag van die 1 ste maart, totaal uit de hand deed lopen, was de
aansluitende overhaaste aftocht uit de stad van vrijwel het voltallige bestuursapparaat, de
politie en de militaire en paramilitaire eenheden‟. 270 In de Chinese kamp werden op grote
schaal huizen, winkels en bedrijven leeggehaald en deels in brand gestoken. Resident mr.
J.F.A. van Bruggen, die zich bij de uittocht uit Semarang in de voorhoede bevond, had
kort voor zijn vlucht de gevangenissen laten openstellen. Het gevolg was dat in korte tijd
honderden roof- en wraakbeluste ex-gedetineerden, bij wie zich talloze andere
plunderaars en brandstichters aansloten, de stad overspoelden. De resident zou „volgens
oncontroleerbare berichten‟ de plunderaars zelfs hebben aangemoedigd door een oproep
daartoe aan de inheemse bevolking. De bedoeling was te voorkomen dat nog niet
vernielde voorraden in handen van de Japanners zouden vallen. 271
Op 7 december 1941 om 12.55 uur plaatselijke tijd vielen de Japanners de
Amerikaanse basis in Pearl Harbor in Hawaï aan. Op 8 december 1941 verklaarde
Nederland de oorlog aan Japan. In Nederlands-Indië werd de oorlogsverklaring over de
radio uitgesproken door gouverneur-generaal Jhr. Tjarda van Starkenborgh. De Japanners
bewogen snel. Een maand na de aanval op Pearl Harbor hadden zij de olievelden van
Noord-Sulawesi, Oost-Borneo en Zuid-Sumatra in hun macht. Op 1 maart landden ze op
Java. Op 9 maart 1942 gaf Nederlands-Indië zich over. 272 Het belangrijkste deel van de
archipel was in handen van Japan. De Japanners elimineerden na hun komst systematisch
„het Europese element‟. Alleen degenen die nog nuttig waren, werden aan het werk
268 Wertheim 1997, pag. 28.
269 Zie daarvoor de autobiografie van Siauw Giok Tjhan, de oprichter van Baperki (het overlegorgaan van de
Indonesische Chinezen, later een politieke partij), Siauw 1981, pag. 66, en een internettekst van Chan C.T. op
http://www.mail-archive.com/budaya_tionghua@yahoogroups.com/msg01731.html.
270 Brommer e.a. 1995, pag. 40.
271 Brommer e.a. 1995, pag. 41.
272 De Graaf, Joustra en Vromans 1960, pag. 17.
88