culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
Nederlands Indië blijkt, meer dan zeventig jaar na de gebeurtenis, nog verwondering over
de „verhevigde belangstelling‟ van de Chinezen in Nederlands-Indië voor het Chinese
vasteland. Dat werd „merkwaardig‟ gevonden, immers, de meeste van die Chinezen
waren al eeuwenlang, van vader op zoon, bewoners van de archipel. De foto laat zien hoe
in maart 1906 een hoge Chinese ambtenaar, Lao Soe Kin, 252 in opdracht van de Chinese
regering de onderwijsinstellingen voor Chinezen in Nederlands-Indië bezocht. Behalve
de Nederlandse driekleur was bij die gelegenheid ook de Drakenvlag van het keizerrijk
China ontvouwd. Verder wordt verteld dat het jaar daarop wederom een hoge Chinese
ambenaar in Indië verscheen. Hij kwam met twee moderne Chinese oorlogsschepen naar
Indië, terwijl hij volgens Het aanzien Nederlands Indië had laten weten dat hij noch als
ambassadeur, noch als officieel bezoeker moest worden beschouwd. Hij liet zich door de
Chinezen in Nederlands-Indië aanspreken als „de keizerlijke afgezant‟ en nam petities
van Chinezen in ontvangst, alsof hij de keizer vertegenwoordigde in een Chinese
provincie. Deze zaken én het feit dat hij in het officiële gewaad van een hoge Chinese
ambtsdrager gekleed ging, ergerden de Nederlanders in Indië bijzonder. Zij vonden dat de
hooggeplaatste Chinees zich op ontoelaatbare wijze met onderdanen van het Indische
gouvernement bemoeide. Hun ergernis werd nog gevoed door hun vrees voor het
ontwakende op China gerichte nationalisme bij de Indische Chinezen. 253
Niet alleen de Chinese regering, ook de inheemse samenleving toonde grote
belangstelling voor de THHK. De wedana (districtshoofd) van Weltevreden, Radja
Sabaroedin, die tevens president van de in 1908 opgerichte Indonesische vereniging
Boedi Oetomo was, verzocht een bestuursvergadering van de THHK te mogen bijwonen.
De nationalist Tirto Adhi Soerjo was verrukt over het succes van de THHK, die er in
korte tijd in slaagde in verscheidene plaatsen scholen op te richten, zo staat in zijn
biografie, door de bekende schrijver Pramoedya Ananta Toer geschreven. 254
Een van de oprichters van de THHK, Phoa Keng Hek 255 hoorde van gouverneurgeneraal
J.B. van Heutsz persoonlijk dat de regering scholen voor Chinese kinderen zou
oprichten die in kwaliteit niet zouden verschillen van de lagere scholen voor Nederlandse
kinderen. Deze werden de Hollands-Chinese scholen. De Chinezen waren ervan
overtuigd dat „that unexpected concession would surely not have been granted so quickly
had there not been at the time so many THHK schools already established in various
places‟. 256 Enkele jaren later werden de Hollands-Indische scholen geopend. „The three
ethnic groups, Dutch, Chinese and Indonesian, were thus segregated in government
primary schools‟, aldus Kwee. 257
252 Volgens Kwee Tek Hoay heette de man Lauw Soe Kie en was hij een 'minor official'. Speciaal voor het bezoek
kreeg hij de titel van admiraal in de Chinese zeemacht en op Java droeg hij een uniform van de zeemacht toen hij door
de gouverneur-generaal en andere ambtenaren werd ontvangen. Kwee 1969, pag. 19.
253 Naeff 1978, pag. 62.
254 Govaars-Tjia 1999, pag. 66. De door Pramoedya Ananta Toer geschreven biografie van Tirto Adhisoerjo is getiteld
Sang Pemula (1980, Jakarta: Hasta Mitra) en verscheen in 1988 in vertaling van Marjanne Termorshuizen als De
pionier: biografie van Tirto Adhisoerjo, Amsterdam: Manus Amici/Novib.
255 Phoa Keng Hek zou later tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau worden benoemd. Kwee 1969, pag. 44.
256 Kwee 1969, pag. 20.
257 Kwee 1969, pag. 21.
85