culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
De doeleinden van de vereniging waren volgens de statuten van THHK-Batavia als
volgt. De stichters wilden de gewoonten van de Chinezen verbeteren volgens de principes
van Confucius en hun kennis van de Chinese taal en literatuur vergroten. Daarvoor
wilden ze scholen oprichten en een boekencollectie opbouwen waaruit men kennis en
begrip kon verwerven. Om over de vereniging en andere zaken met elkaar te discussiëren
wilden ze ontmoetingsplaatsen voor de leden hebben in Batavia en andere plaatsen in
Nederlands-Indië. 241
Een van de oprichters van de THHK-Batavia was Lie Kim Hok. Lie ging naar een
zendingsschool waar het Sundanees de voertaal was. Hij werd opgeleid door dominees, 242
die in het Maleis onderwezen. Nederlands leerde hij in de namiddag. In die tijd konden
volgens Kwee alleen kinderen van rijke Chinezen en officieren op de Europese lagere
school komen. Toen Lie ook Nederlands kon lezen en schrijven kreeg hij een baan bij
enkele Maleistalige tijdschriften die beheerd werden door zendelingen, onder andere de
Bintang Djohor. Hij vervolmaakte zijn Maleis (dat was het Melayu Betawi, het Maleis
zoals het gesproken werd door de inwoners van Batavia) en schreef daar een boek over.
Volgens Kwee was dat Maleis „biangnya bahasa Melayu Tionghoa yang sekarang ini‟, de
oorsprong van het hedendaagse Chinees Maleis. 243
Omdat hij zelf, zoals de meeste peranakans, het Chinees niet machtig was en de
boeken van Confucius in het Chinees niet kon lezen, ging Lie in de leer bij vrienden die
wel Chinees konden lezen. 244 Hij las ook veel over Confucius in Nederlandstalige
boeken, geschreven door bijvoorbeeld Henri Borel, die tolk en ambtenaar voor Chinese
aangelegenheden in Nederlands-Indië was. 245 De biografie van Confucius, vertaald in het
Maleis door Lie als Hikajat Khong Hoe Tjoe, geschreven in 1896 en gepubliceerd bij
Kolff in 1897, werd de eerste poging om Confucius bekend te maken bij het Maleislezend
publiek. Confucianisme werd een middel om verlichting te brengen bij de
Chinezen in Indonesië. Het was echter nodig dat de Chinese kinderen ook Chinees
leerden lezen. Voor dat doel zette de THHK Chinese scholen op. Naar het voorbeeld van
de christelijke missiescholen moesten de leraren twee keer in de maand, op de eerste en
de vijftiende dag van de Chinese maand, sermoenen geven om confuciaanse teksten te
prediken. 246
De oprichters van de THHK-Batavia verschilden zo te zien van mening over wat nu
het eigenlijke doel van de THHK was. Volgens Kwee zag Lie Kim Hok als voornaamste
doel niet de bevordering van het onderwijs maar het bekendmaken van het
confucianisme. Anderen, bijvoorbeeld Phoa Keng Hek, de eerste president van de
THHK-Batavia, 247 hadden een ander doel voor ogen. Ze wilden de THHK-school
hem toen dat hij zijn gebeden maar moest aanpassen aan het beschikbare geld en moest bidden voor een waarde van f
25 en niet meer dan dat. Kwee 1969, pag. 31-32.
241 Kwee 1969, pag. 6.
242 C. Albers in Cianjur en S. Coolsma, die een zendingsschool opende in Buitenzorg (Bogor). Kwee 2001, pag. 414.
Het zendingsonderwijs is voor de Chinezen volgens Govaars-Tjia belangrijk geweest. Vanaf 1872 telde de school van
Coolsma in de regel 80 tot 90 hoofdzakelijk Chinese leerlingen. Op het einde van 1873 was dat aantal toegenomen tot
111. Govaars-Tjia 1999, pag. 53.
243 Kwee 2001, pag. 415.
244 Kwee 1969, pag. 13.
245 In 1900 kwam het Bureau voor Chinese zaken tot stand. De mensen die tolken waren, werden toen ambtenaren voor
Chinese zaken. Govaars-Tjia 1999, pag. 235. Overigens had Borel een niet al te hoge dunk van de Chinezen in Indië,
die hij 'eene degeneratie van de echte in China' noemde. Borel 1900a, Voorwoord.
246 Kwee 1969, pag. 16.
247 Ook Phoa Keng Hek had onderwijs gevolgd op de zendingsschool van C. Coolsma.
83