culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
probleem van hun identiteit. Een Nederlander kan men waarschijnlijk het best
omschrijven als iemand die het Nederlandse staatsburgerschap bezit. Maar voor Chinezen
gaat een soortgelijke definitie niet op. Niet iedereen die het Chinese staatsburgerschap
bezit is Chinees, en vele Chinezen zijn geen staatsburgers van China, of wat nu de
Volksrepubliek China genoemd wordt. Het begrip „Chinees‟ is zo ingewikkeld dat men
de indruk krijgt dat ook eminente wetenschappers op dat gebied er moeite mee hebben.
Die complexiteit geldt met name voor Chinezen die zich voorlopig of permanent in het
buitenland hebben gevestigd, de „Overseas Chinese‟ (ik neem deze term over als
overzeese Chinezen) en al helemaal voor de Indonesische Chinezen. Wang Gungwu,
specialist op het gebied van Chinese diaspora, geboren in Surabaya, Indonesië,
grootgebracht in Ipoh, Maleisië, en afgestudeerd van universiteiten in Singapore en
Londen, getuigt in veel van zijn werken van hun (en zijn eigen) ingewikkelde identiteit. 6
De Chinezen in Indonesië vormen geen homogene groep en zijn dat ook nooit
geweest. Zowel wat betreft afkomst, beroep, als maatschappelijke positie vormen en
vormden zij een uiterst heterogene groep. Net zoals de meeste onderzoekers, deelt Leo
Suryadinata, schrijver van een groot aantal werken over de culturele en politieke beleving
van de Chinese Indonesiërs, de Chinezen in Indonesië in twee grote groepen in, die van
de peranakan en van de totok. Het woord 'peranakan' is afkomstig van het woord 'anak',
kind. Peranakans zijn kinderen of nakomelingen van een inheemse ouder of voorouder en
een Chinese ouder of voorouder. 7 Een totok daarentegen is een nieuwaangekomen
Chinees. De belangrijkste karakteristiek van een peranakan is waarschijnlijk dat die het
Chinees niet machtig is en Indonesisch (of een Indonesische streektaal) spreekt in
huiselijke kring. Mona Lohanda, een Indonesische historica die zich gespecialiseerd heeft
in onderzoek naar de Chinezen in Nederlands-Indië, wijst erop dat tot de negentiende
eeuw de term „peranakan‟ betrekking had op Chinezen die zich tot de Islam bekeerd
hadden. Een peranakan was in die tijd dus een Chinese moslim. 8 Tot 1827 vormden de
moslim-Chinezen een eigen groep onder hun eigen hoofdman. 9
Leo Suryadinata kenschetst de Chinese minderheidsgroep in Indonesië als volgt. 10
De Chinese minderheidsgroep in Indonesië, die uit ongeveer zes miljoen mensen
bestaat, telt ongeveer drie percent van de Indonesische populatie. De groep wordt
gekarakteriseerd door heterogeniteit en verandering. Cultureel kunnen de Chinezen in
Indonesië ingedeeld worden in peranakans die Indonesisch spreken en totoks die
Chinees spreken. De eerste vormen de grotere groep. Wat betreft geloof zijn ze verdeeld
in christenen, boeddhisten, confucianisten, aanhangers van de Tridharma, 11 moslims en
volgelingen van andere georganiseerde religiën; wettelijk worden ze geclassificeerd als
Indonesische staatsburgers (Warganegara Indonesia of WNI) en vreemdelingen
6 Wang 1991, pag. 290. Dat het nog steeds problematisch is „Chineesheid‟ te omschrijven, is te lezen in recente werken,
zoals Suryadinata 2008, pag. 2; Ananta, Arifin en Bakhtiar 2008, pag. 17; Soebagjo 2008, pag. 142; Mackie 2008, pag.
178.
7 Het woord „peranakan‟ wordt in het Nederlands weleens vertaald als „kind van het land‟, wat terugvertaald naar het
Indonesisch en Maleis „bumiputra‟ is, een term die in Maleisië gebruikt wordt om autochtonen aan te duiden. In
Indonesië echter wordt een autochtoon „pribumi‟ genoemd, een benaming die de laatste tijd als racistisch gekleurd
beschouwd wordt, niet naar de autochtonen zelf maar ten opzichte van andere Indonesiërs die niet autochtoon zijn, o.a.
mensen van Chinese afkomst. In feite betekent peranakan „van gemengd bloed‟.
8 Lohanda 1994, pag. 7.
9 Heidhues 1998, pag. 153.
10 Suryadinata 1999, pag. xiii.
11 Een samensmelting van confucianisme, boeddhisme en taoïsme.
38