culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
lagere scholen konden zij slechts krijgen als de ruimte het toeliet. Wat de Europese lagere
school betreft, hier geeft het belang van het kind van de wegtrekkende Hollander de
doorslag, aldus Fromberg. Het Chinese kind werd alleen toegelaten als het aan
verschillende voorwaarden voldeed. Het moest de Nederlandse taal voldoende machtig
zijn om de lessen in de laagste klassen te kunnen volgen. Volgens Fromberg was dit zelfs
voor het onvoorwaardelijk toegelaten kind van de Indo-Europeaan een zeer zware eis.
Vervolgens moest het een verhoogd schoolgeld betalen. 210 En dan nog werd het pas
toegelaten als er plaats was in de klas en op de school. 211
Verder waren Chinezen uitgesloten van de burgerlijke dienst en werden niet
toegelaten tot het klein-ambtenaarsexamen, dat de toegang verschafte tot de lagere
betrekkingen in gouvernementsdienst. Chinese consuls op Java die beschermend zouden
kunnen optreden, werden niet toegelaten. 212
De conclusie van Fromberg was dan ook: „Als vreemdelingen werden [de
Chinezen] behandeld, maar ook bij alle andere vreemdelingen weder achter gesteld.
Chinezen op Java waren doorlopend gebleven wat zij in de tijd van Coen reeds waren:
“een industrieus, naarstig maar ongewapend volk, van hetwelk niets te vrezen was”.
Wellicht, stelt Fromberg, „heeft dit er toe bijgedragen dat onwelwillende beschouwingen
over Chinezen op Java steeds met grote vrijmoedigheid in de pers en in geschriften van
allerlei aard zijn geuit‟. 213
De grieven van de Chinezen namen in ernst toe toen in Indië de Japanners, ook een
Aziatisch volk, in 1899 de status van Europeaan kregen krachtens de zogenaamde, reeds
eerder genoemde „Japannerwet‟. Dit was niet, aldus rechtskundige Willem F. Wertheim,
omdat de Nederlanders de Japanners zo hoogachtten. De reden was van zowel politieke
als economische aard. Japan was op weg een grote moderne mogendheid te worden, zoals
gebleken was toen het Chinese Keizerrijk werd verslagen in de Sino-Japanse oorlog, en
erkenning van Japanners als gelijkwaardig maakte het voor Nederland mogelijk gunstige
handelsverdragen met Japan af te sluiten. 215 Een veelgehoorde klacht was dat zelfs
Japanse prostituees gelijkgesteld waren met Europeanen, terwijl gerespecteerde leden van
de Chinese maatschappij in Nederlands-Indië nog steeds gerekend werden tot de
Vreemde Oosterlingen, met alle nadelen van dien.
210 Bij besluit van 1 december 1868, no. 16, mochten kinderen van Chinezen de openbare scholen bezoeken met
toepassing van de twee hoogste categorieën van het schoolgeldtarief. Bovendien zou de tariefprijs van de middelste en
hoogste klassen voor hen met de helft worden verhoogd. Govaars-Tjia 1999, pag. 80.
211 Chinese kinderen konden pas worden toegelaten tot de Inlandse scholen indien er nog plaats was nadat alle
gegadigden toegang hadden verkregen. Verder hield de regering vast aan de interpretatie dat de term „Inlandsche
bevolking‟ in het regeringsreglement van 1854 alleen de inheemse bevolking inhield en niet ook de met haar
gelijkgestelde Chinezen. Hier werd streng de hand aan gehouden. In 1896 werd de subsidie van twee scholen in
Bandjarmasin ingetrokken omdat de schoolbevolking uitsluitend uit Chinese leerlingen bestond. Govaars-Tjia 1999,
pag. 80-81.
212 China sloot in 1863 een tractaat, waarbij het aan Nederlandse onderdanen in China exterritorialiteit toestond, en
zelfs aan Nederlandse zendelingen vergunde in het binnenland van China voor de Christelijke godsdienst propaganda te
maken, maar het wist, doordat het door inwendige verzwakking machteloos was om naar buiten als natie kracht uit te
oefenen, geen enkel voordeel te bedingen voor zijn nationalen in Nederlands-Indië.
213 Fromberg 1911, pag. 2.
215 Wertheim 1997, pag. 4.
78