culture
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
Hollands-Chinese Scholen opgericht: op 1 juli 1908 openden de eerste Hollands-Chinese
scholen in Batavia, Semarang en Surabaya hun deuren. 192 Andere scholen werden
opgericht, tot uiteindelijk in Nederlands-Indië ook de mogelijkheid bestond een hogere
studie te volgen. 193
Door het wegvallen van hun positie als pachters moesten vele Chinese handelaren
uitkijken naar andere investatiemogelijkheden en probeerden ze de segmenten te
veroveren die reeds gedomineerd waren door de inheemse ondernemers, de batik- en
sigarettenindustrie. Er ontstond een protestbeweging. In enkele steden werd er een
Sarekat Dagang Islam opgericht als tegenhanger van de Chinese handelaren en ter
bescherming van de inheemse handelaren. Deze vereniging zou zich ontwikkelen tot een
nationale vereniging, de Sarekat Islam, die op 26 januari 1913 haar eerste congres hield
in Soerabaja. 194 Daarvoor reeds was op 20 mei 1908 de Boedi Oetomo (het Schone
Streven) opgericht. Deze vereniging wordt gezien als het begin van de nationalistische
beweging op Java; het was de eerste vereniging die op westerse leest geschoeid was. 195
Het woord „Islam‟in Sarekat Islam betekende volgens Van den Doel eerder „niet-
Nederlands‟ en „niet-Chinees‟ dan „moslim‟. 196 Met de opkomst van de Sarekat Islam
nam ook het aantal gewelddadigheden tegen Chinezen toe. Volgens de Australische
onderzoekster Jemma Purdey schrijven vele historici het ontstaan van de Sarekat Islam
toe aan de splitsing van de Kong Sing, een Chinees-Javaanse kongsi. 197 Toen de Javaanse
leden zich terugtrokken uit de Kong Sing in 1911, kwamen ze in conflict met de Chinese
leden. De Chinezen in Nederlands-Indië zouden zich steeds zelfverzekerder en zelfs
hooghartiger hebben gedragen na de Chinese revolutie, wat tot vijandschap leidde binnen
de groep. 198 Volgens de Japanse onderzoeker Takashi Shiraishi, specialist op het gebied
van Zuidoost-Azië, werd het conflict aangeblazen door de Nederlands-Indische regering.
Nederlandse ambtenaren, die anti-Chinese sentimenten deelden met de inheemse
bevolking, gaven de schuld aan de Chinezen. Volgens Shiraishi voerden ze aan als
argument dat de Sarekat Islam opgericht was als een organisatorisch instrument waarmee
de inheemse bourgeoisie de groeiende intense handelscompetitie van de Chinezen kon
bevechten. Anti-Chinese gevoelens bij de inheemse handelaren werden bijgevolg als iets
natuurlijks beschouwd.
Deze zienswijze, zegt Shiraishi, is niet overtuigend en te simplistisch. De anti-
Chinese rellen bleven immers niet beperkt tot Surakarta (centrum van de batiknijverheid)
en Kudus (centrum van de sigarettenfabrikanten), en de splitsing van de raciaal gemengde
kongsi kan niet gezien worden als veroorzaakt door het intensiveren van
handelscompetitie. Shiraishi betoogt dat tijdens Java‟s oude orde (dat wil zeggen voor
1900) de onderscheiden tussen Europeanen, Chinezen en inheemsen geen zaak van ras en
gewoonten waren, want iedereen (mestizo peranakans, Europeanen, Chinezen en
inheemsen) deelden bloed, gewoontes en taal. Maar wettelijk was men ofwel Europeaan,
inlander, of Chinees. De wet bepaalde waar men mocht wonen, welke belastingen men
192 Govaars-Tjia 1999, pag. 99.
193 Op 4 december 1940 werd de Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte geopend met vier studierichtingen: sociale
wetenschappen, Indonesische taal- en letterkunde, geschiedenis en volkenkunde. R. Nieuwenhuys was een van de twee
docenten Nederlands aan de faculteit. Groeneboer 1993, pag. 431-432.
194 Van den Doel 1996, pag. 206.
195 Van den Doel 1996, pag. 205.
196 Van den Doel 1996, pag. 208.
197 Kongsi: een handelsvereniging of handelsassociatie.
198 Purdey 2005a, pag. 6.
75