culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
3.1. Inleiding
Hedendaagse onderzoekers die de geschiedenis van de Chinezen in Indonesië bestuderen
doen dat vaak vanuit de wetenschap dat het de Chinezen gedurende hun eeuwenlange
verblijf in Indonesië niet altijd gemakkelijk is gemaakt. Er wordt daarbij veel minder
gesproken van de Chinezenmoord in Batavia in 1740 dan van uitingen van ongenoegen
tegenover de Chinezen in latere tijden. Charles A. Coppel, die gedurende zijn gehele
carrière als Indonesianist over de Chinezen in Indonesië heeft geschreven, heeft het in
zijn meest recente onderzoeken, „in een onwelkome terugkeer‟ naar zijn vroegste
onderzoek, nodig gevonden zich opnieuw bezig te houden met het probleem van geweld
tegen de etnische Chinezen, een vergelijking makend tussen de situatie van de Chinese
Indonesiërs in de jaren 1960 en die in de jaren 1990. Mary Somers Heidhues, historica en
schrijfster van het hoofdstuk over Indonesië in de The Encyclopedia of the Chinese
Overseas, schrijft als inleiding op haar verslag over de Chinezen op de tineilanden
Bangka en Muntok: „De betrokkenheid van Chinezen verleent een bijzondere politieke
eigenschap aan dit onderzoek. Vanaf het begin van de twintigste eeuw zijn Chinezen in
Indonesië het doelwit geweest van wrok en somtijds geweld. [...] De redenering
daarachter was tweevoudig: de Chinezen waren uitzonderlijk rijk en hun aanwezigheid in
Indonesië was een erfenis van het koloniale beleid‟. 3 Ook in de Indisch-Nederlandse
literatuur, als min of meer overtrokken beeldopnames van de geschiedenis, is sprake van
wrok en somtijds geweld. Om te kijken of en in welke mate die literaire beeldopnames
van Chinezen in Nederlands-Indië vervormd zijn en waarom, nemen we eerst de
historische werkelijkheid in beschouwing. 4
3.2. De overzeese Chinezen en hun identiteit
Veel Chinese Indonesiërs zelf zijn gemarginaliseerd en voelen zich
vervreemd van hun sociale omgeving. Dit was niet slechts het geval toen
zij volgens de Nederlandse wetgeving werden geclassificeerd als
„Vreemde Oosterlingen‟ (hoewel zij „Nederlands onderdaan‟ waren) en
volgens de Indonesische wetgeving als „van vreemde afkomst‟ en niet
„autochtoon‟ (hoewel zij Indonesisch staatsburger waren). Hetzelfde gold
eveneens voor veel van de Chinese Indonesiërs die „terugkeerden‟ naar
wat zij als hun moederland beschouwden, om daar tot de ontdekking te
komen dat zij ook in China „vreemdelingen‟ waren en op een andere
manier werden behandeld dan de rest van de bevolking.
Charles A. Coppel. 'Introduction' in Tim Lindsey en Helen Pausacker (red.) Chinese
Indonesians. Remembering, Distorting, Forgetting. 2005, pag. 1-13
Een belangrijk probleem waar aandacht aan moet worden besteed bij het schrijven over
Chinezen, en dan met name Indonesische Chinezen – of Chinese Indonesiërs 5 – is het
3 Heidhues 1992, pag. xiv.
4 Ik ben me ervan bewust dat ook de geschiedschrijving niet altijd de 'werkelijkheid' vertelt maar eerder een
representatie daarvan is.
5 Charles Coppel gebruikte in zijn eerdere werken de term 'Indonesian Chinese' maar ging later over op 'Chinese
Indonesians', een term die hij „meer inclusief‟ vindt. Coppel 2005, pag. 2.
37