culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
inheemsen. 136 Deze wet bepaalde dat met Inlanders werden gelijkgesteld de Arabieren,
Moren, Chinezen en alle anderen, die Mohammedanen of heidenen waren. In 1855
werden zij voor het Europese burgerlijk en handelsrecht apart geclassificeerd als
Vreemde Oosterlingen, maar pas in 1906 werden Vreemde Oosterlingen ook wettelijk
een aparte groep, waardoor de tweedeling in de koloniale maatschappij plaats maakte
voor een driedeling: Europeanen en daarmee gelijkgestelden, Inlanders en Vreemde
Oosterlingen. 137 Volgens G.K.N. Liem, die deze reglementen heeft besproken in haar
thesis, speelden verschillende motieven, die meestal verband hielden met de politieke of
economische doelstellingen van de centrale overheid, een rol bij het opstellen van de
regelingen. 138 Hoewel de Chinezen als Vreemde Oosterlingen vanaf 1855 aan het
Europese burgerlijk en handelsrecht werden onderworpen (met uitzondering van het
familie- en erfrecht), moesten ze voor strafzaken voor het gerecht verschijnen dat
bestemd was voor de inheemsen. 139
De inlandse rechtspraak vond plaats op twee niveaus: de Landraad als de gewone
rechter voor de Inlandse bevolking, en de gerechten zoals de Regentschapsgerechten, de
Districtsgerechten en de Politierechtspraak of Politierol. 140 Het zou ons te ver voeren om
hier over hun respectieve bevoegdheden uit te weiden, maar over de politierol dient
gezegd te worden dat het vooral deze rechtspraak was die aanleiding gaf tot klachten van
de Chinese gemeenschap. Het was voor de politierol moeilijk om recht te laten gelden
door de grote macht en willekeur van de rechters. 141 Pieter Hendrik Fromberg, lid van de
Raad van Justitie en voorzitter van de Landraden in verscheidene steden, betoogt dat de
politierol ten tijde van het cultuurstelsel werd gehandhaafd als een krachtig middel om de
politiek van onderwerping en uitbuiting te ondersteunen. Om het cultuurstelsel te doen
gelukken was totale inspanning van de bevolking noodzakelijk, en daartoe was het nodig
een oude Aziatische vorm van bestuur te handhaven, bestaande in absolute macht van de
gouverneur-generaal en zijn residenten, en daartegenover, van de kant van de bevolking,
een blinde gehoorzaamheid aan de autoriteiten. 142 Voor de politierol werd recht
gesproken door een bestuursambtenaar, chef van de politie, zonder verplichting om
getuigen te horen en, indien hij dat wel deed, zonder verplichting om ze te beëdigen, met
dadelijke tenuitvoerlegging van zijn uitspraak. Het laat zich gemakkelijk begrijpen, aldus
Fromberg, welke tendens een dusdanige rechtspraak krijgt, maar ook wat een haat zij
opwekt, wanneer zij wordt uitgeoefend door een bestuursambtenaar die in Chinezen
undesirables ziet. 143 In 1914 kwam er een einde aan de zo gehate en gevreesde
politierol. 144
Wat betreft woonwijken moesten de Chinezen, zoals reeds vermeld, zich
onderwerpen aan strenge regels. Voor Vreemde Oosterlingen bepaalde een wet die in
136 Merz 1976, pag. 29.
137 Liem 1997, pag. 23-24.
138 Liem 1997, pag. 63. Liem is onder de naam Patricia Tjiook-Liem in 2009 gepromoveerd en heeft in haar
proefschrift getiteld De rechtspositie der Chinezen in Nederlands-Indië 1848-1942, wetgevingsbeleid tussen beginsel en
belang de ontwikkelingen in de rechtspositie en het wetgevingsbeleid van de koloniale en rijkswetgever t.a.v. de
Chinezen beschreven.
139 Liem 1997, pag. 41.
140 Liem 1997, pag. 35.
141 Willmott 1961, pag. 3.
142 Fromberg 1911, pag. 8.
143 Fromberg 1911, pag. 9.
144 Willmott 1961, pag. 7.
66