culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
De Chinese nederzettingen waren net als andere kolonieën van vreemde herkomst
georganiseerd in groepen onder hun eigen hoofdmannen. Deze politiek werd tot het begin
van de twintigste eeuw voortgezet. De hoofdman (kapitan genoemd) was
verantwoordelijk tegenover de VOC voor het innen van belastingen van de Chinezen. Hij
moest zijn mensen in de hand kunnen houden. De kapitans waren mannen met gezag, de
meest invloedrijke en rijkste mannen in de Chinese gemeenschap, maar ze moesten
uiteraard ook goed kunnen samenwerken met de Nederlanders.
Een ander koloniaal gebruik dat reeds in Batavia was begonnen was het
pachtsysteem. Hierbij kocht een pachter voor een bepaald bedrag (vooral voor de
opiumpacht was dat bedrag bijzonder hoog) het monopolie voor de verkoop van een
bepaald product of een bepaalde dienstverlening van de VOC af (later van de Nederlands-
Indische regering). De opbrengst boven die pachtsom mocht hij voor zichzelf houden.
Het pachtsysteem ging met allerlei misbruiken gepaard zowel door de pachters, die
meestal van Chinese afkomst waren, als door de Nederlanders. Beide zijden profiteerden
van het systeem, ten koste van de inheemse bevolking. In de twintigste eeuw werd het
pachtsysteem afgeschaft. De Nederlandse regering echter bleef, zonder pachters,
sommige monopolies behouden die nog grotere sommen opbrachten dan het
pachtsysteem. En de inheemse bevolking bleef doelwit en slachtoffer. In Indisch-
Nederlandse literatuur wordt vaak gewag gemaakt van deze pachters, daarom zal aan dit
systeem verder extra-aandacht worden geschonken.
Mede door de uitbreiding van de suikerindustrie maakte de Chinese bevolking van
Batavia een snelle groei door in de volgende jaren. Chinese jonken bezochten ieder jaar
de haven, en vele Chinese immigranten kwamen zich buiten de stadsmuren vestigen.
Toen de suikerfabrieken door economische problemen moesten sluiten, kwamen de
werkers in opstand. De kapitan kon zijn volk niet onder controle houden, de Nederlanders
reageerden in paniek met moorden. Batavia werd een „treurtoneel‟, de Chinezen „een
rampzalig volk, te onrecht ter dood gebracht‟. 116 Er werd geschat dat 10.000 mensen,
ongeveer twee derde van de Chinese bevolking, het slachtoffer werden van de moord op
de Chinezen in 1740. Dit feit liet de Chinese keizer volkomen koud. De Chinezen waren
immers misdadigers die niet anders verdienden, omdat ze hun land en hun voorouders
ontrouw waren geweest door te emigreren. Bijna onmiddellijk na de moordpartij,
beseffend dat ze niet zonder de Chinezen kon, begon de regering opnieuw Chinezen aan
te sporen naar Batavia te komen. Aan het einde van de achttiende eeuw waren de
Chinezen wederom de grootste bevolkingsgroep in Batavia.
Aanvankelijk waren de Chinese immigranten alle van het mannelijk geslacht, omdat
het vrouwen door de Manchu‟s verboden was te emigreren. De moslims onder de mannen
namen inheemse vrouwen, terwijl niet-moslims Balinese slavinnen namen die er geen
bezwaar tegen hadden varkensvlees te bereiden. 117 Anderhalve eeuw daarna wordt in
Chinees-Maleise romans verteld dat ook niet-moslims onder de Chinezen moslimvrouwen
tot vrouw namen en ze zelfs huwden. 118 Toch bleven deze mensen in
industrie in China een grote bloei kenden. Onder de munten waren ook de bekende ronde munten met een vierkant gat
in het midden, die nu nog gebruikt worden door Balinezen voor religieuze en decoratieve doeleinden.
116 Willem van Haren wijdde een klaagzang aan de massamoord van 1740. In een voetnoot voegt Kalff er bij: „De zaak
ging voor altijd in den doofpot‟. Kalff 1902, pag. 281-283.
117 Heidhues 1998, pag. 153.
118 Zulke relaties komen voor in o.a. Peniti-dasi Berlian door Tan King Tjan (1922), Bunga Roos dari Cikembang door
Kwee Tek Hoay (1927), en Njai Isah door Sie Lip Lap (1931). Volgens P.H. Fromberg echter is het nooit
62