culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
Zuidoost-Azië-specialist Anthony Reid in The Encylopedia of Overseas Chinese,
markeerde niet alleen het ontstaan van een nieuw koninkrijk, maar bracht ook een
belangrijke inbreng van Chinese technologie naar Java, in het bijzonder voor
scheepsbouwtechnieken en muntslag. 101 Majapahit wordt als het machtigste koninkrijk
beschouwd dat ooit in Indonesië bestaan heeft. Het besloeg ongeveer het gehele gebied
dat nu Indonesië is. Er wordt gezegd dat het volk tijdens de periode van Majapahit (eind
dertiende eeuw tot begin zestiende eeuw) welvarend was en niets tekort kwam, en dat de
wetten en rechten zonder uitzondering werden toegepast. De grootsheid van Majapahit
wordt toegeschreven aan de vooruitgang van de landbouw, waarbij gebruik werd gemaakt
van een geavanceerd irrigatiesysteem en een uitgebreid internationaal handelsnetwerk. 102
Java maakte een snelle groei door als maritieme macht. Het is aannemelijk dat het
daarvoor steunde op de kennis en ervaring van de zeemannen, kapiteins en
scheepseigenaars die de zeeroutes reeds bevoeren en die onder de heerschappij van
Majapahit verenigd waren. Deze werden gedomineerd door zeelieden en handelaren van
Chinese afkomst die plaatselijke bases in de Archipel hadden opgezet en door moslim
handelaren die zich oostwaarts verspreidden vanuit hun centra in Pasai en Oost-Java.
Hoewel de openheid van China tijdens de regering van de Ming-keizer Yongle niet
van lange duur was, had ze een belangrijke groei van het aantal Chinezen in de Nanyang
tot gevolg, alsook van de mogelijkheden voor de plaatselijke nieuwe heersers om
contacten aan te knopen met het Chinese rijk. Er is bewijs van het bestaan van sterke
Chinese handelscommunes op Java en Sumatra in de vroege vijftiende eeuw. De
expedities van Zheng He markeerden een beginpunt in de „eeuw van de handel‟ in
Zuidoost-Azië. 103 Zijn vloot stimuleerde de verbouwing van peper, kruidnagel en
nootmuskaat – precies die producten die respectievelijk een eeuw en twee eeuwen daarna
de Portugezen en Nederlanders naar Indonesië trokken. Na 1450 was de belangstelling
van de Ming-keizers voor Zuidoost-Azië tot op een dieptepunt gedaald. Gedurende deze
tijd van relatieve isolatie vermengden zich de overzeese Chinezen met de internationale
gemeenschap in de Zuidoost-Aziatische havensteden. Vaak voerden Chinezen de taak uit
van syahbandar, „meester van de haven‟, wier verantwoordelijkheid het was leges te
heffen 104 en het havenverkeer te regelen in naam van de plaatselijke regeerder. Ze
introduceerden de handelaren bij de bendahara, de schatmeester, en hielpen de
handelaren met het zoeken van een pakhuis. De syahbandars vervulden aldus een zeer
belangrijke functie. 105 Syahbandars waren er bijvoorbeeld in de havens van Banten en
Atjeh. 106 Ook in latere eeuwen bleef de rol van de syahbandar groot. De syahbandar
wordt weleens beschouwd als voorloper van de pachters, waarvan een belangrijk deel uit
Chinezen bestond.
Volgens Heidhues had het sultanaat Banten in de zestiende eeuw een belangrijke
pacinan, een Chinese wijk, die tegelijkertijd handelscentrum was en gescheiden was van
het hof van de sultan en de moskee die het politiek-religieuze centrum uitmaakten. 107 De
101 Reid 1998, pag. 50.
102 Ensiklopedi Nasional Indonesia 1990 dl. 10 pag. 46.
103 Reid 1998, pag. 50.
104 1-2% van de waarde van de geimporteerde of geëxporteerde goederen. Rantoandro 1999.
105 Rantoandro 1999.
106 In de historische roman Oude glorie van M.C. van Zeggelen (1935) lezen we hoe de syahbandar van Atjeh Cornelis
Houtman en zijn manschappen ontvangt.
107 Heidhues 1998, pag. 152.
60