culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
genoemd, naar de taal die ze spreken. Maar Kantonees is een taal met vele plaatselijke
dialecten, die onderling onverstaanbaar zijn. Voordat de Han-Chinezen zich in deze
streek kwamen vestigen, was Guangdong schaars bevolkt door de oorspronkelijke
bewoners, met wie de nieuwkomers zich etnisch en linguistisch vermengden. Er ontstond
een nieuwe groep die zich „Tangren‟ noemde, de Tang-mensen. Daarbij voegden zich de
Hakka‟s en de Tanka bootmensen. Nog een ander volk kwam Guangdong bewonen, een
zeevolk dat in boten voer met ogen geschilderd op hun boegen. Ze werden denigrerend
„hoklo‟ genoemd, mensen uit Fujian, maar in Indonesië zijn ze bekend als Teochiu‟s. Een
kwart van Guangdong bestaat uit gebieden die puur Hakka zijn. In het Medan van
Nederlands-Indië waren in het begin van de twintigste eeuw de Majoor der Chinezen
Tjong A Fie en zijn broer Tjong Yong Hian bekende figuren. Zij kwamen uit Meixian, de
onofficiële hoofdstad van de Hakka‟s. Hun neef met wie ze samen de Chaozhou-Shantou
spoorweg in China bouwden was waarschijnlijk Teochiu van afkomst. Het was ook een
migrant uit Meixian, Luo Fangbo, 47 die in 1778 de Lanfong-kongsi van goudmijnwerkers
oprichtte in West-Borneo. Terwijl G.F.E. Gonggryp, samensteller van de handzame
Geïllustreerde Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië de Hakka‟s „uitstekende koelies‟
vindt, vormen de Teochiu‟s volgens hem „het allerbeste koelie-element‟. 48
Een streek die in meer bescheiden mate emigranten leverde voor Nederlands-Indië
is het eiland Hainan. Ongeveer 2 miljoen Chinezen uit Hainan leven nu verspreid in
ongeveer 50 landen, de meeste in Zuidoost-Azië, met name in Thailand en Indonesië. 49
Hainan is lange tijd recipiënt van migranten uit het vasteland geweest en leveraar van
emigranten. De vroegste emigranten waren kleinhandelaars tijdens de Ming-dynastie, en
vanaf het midden van de negentiende eeuw is een grote stijging te zien in het aantal
emigranten.
3.3.2. Emigratiepatronen
Het grapje dat de eerste astronauten op de maan een Chinees restaurant aantroffen laat
zien dat de Chinezen het imago hebben van een trekkend volk dat aanwezig is in alle
uithoeken van de wereld. Als we het over overzeese Chinezen hebben, moeten we
vanzelfsprekend aandacht schenken aan het verschijnsel „emigratie‟. Wang Gungwu
onderscheidt verschillende typen van migranten. In grote trekken wordt er, net zoals het
geval is met Nederlanders die naar de kolonie migreerden, onderscheid gemaakt tussen
„sojourners‟ en „migrants‟. Sojourners of „trekkers‟ of in het Chinees huaqiao zijn
mensen die slechts voorlopig uit China zijn weggetrokken en alle intentie hebben er na
verloop van tijd naar terug te keren. Migrants 50 of „blijvers‟ zijn mensen die de reis naar
een nieuwe plaats ondernemen met de bedoeling er te blijven. Wang Gungwu overweegt
in zijn toonaangevende boek over migratie en de Chinezen, China and the Chinese
Overseas, de moderne Chinese term yimin te gebruiken. Deze echter geeft een
47 Lo Fong-phak in de verhandeling van J.J.M. de Groot, zie 3.1.1. Gouddelvers en kongsihoofden.
48 Gonggryp, 1991, pag. 211.
49 In Indonesië is Hainan voornamelijk bekend door de 'nasi Hainan', een gerecht van rijst en kip.
50 Volgens Wang Gungwu zijn er in het Chinees allerlei termen voor verschillende soorten van migranten, maar geen
enkele term vindt hij bevredigend om het verschijnsel emigrant aan te duiden: iemand die naar het buitenland verhuist
en daar voorgoed blijft. Zelfs de term huaqiao is niet geschikt om een 'trekker' (in tegenstelling tot een 'blijver') uit te
drukken, omdat die term politiek beladen is. Wang 2001, pag. 56. Govaars-Tjia meldt dat er behalve trekkers en
blijvers ook een tussengroep was. Deze bestond uit Chinezen die in China waren geboren maar in de Nederlandse
kolonie bleven wonen en werken en regelmatig geld zond naar de familie die in China was achtergebleven. Govaars-
Tjia 1999, pag. 26.
49