culture

De geschiedenis van de Chinezen in Indonesië
bouwmateriaal en papier leverden, en beplant met een inheemse plant die onder zijn
Fujianse benaming de wereld zou veroveren, hetgeen in de negentiende eeuw
verregaande gevolgen zou hebben voor China: thee. Fujianezen produceerden wit
porselein, het zogenaamde blanc de Chine, dat kopers vond ver buiten de Chinese
grenzen.
Import van rijst en export van thee, porselein en andere producten maakten van de
Fujianezen beroemde zeehandelaars. Het hoeft ons niet te verwonderen dat ze ook goed
op de hoogte waren van de situatie in de streken die ze aandeden met hun schepen. En als
ze zelf geen schipper waren – mijn voorvader was dat wel, volgens onderzoek van een
van zijn nazaten, de econoom T. I. Tan 44 – hoorden ze over die gebieden van familie en
kennissen. 45 Op het cirkeldiagram dat ik als variant van het eerste diagram dat in The
Encyclopedia of the Chinese Overseas heb gemaakt, staan deze Fujianezen in de
cirkellaag van aspirant-migranten.
Een tweede groep Chinezen die in belangrijke mate naar Indonesië verhuisde is die
van de Hakka‟s, waartoe de familie van mijn moeder behoorde. Ze worden in The
Encyclopedia of the Chinese Overseas als een taal- en etnische groep beschouwd, en niet
zozeer als een geografische. Hakka betekent „gasten‟, „nieuwkomers‟. Ze worden
„sojourners and migrants par excellence‟ genoemd, 46 die er niet tegenop zien risico‟s te
nemen en moeilijkheden het hoofd te bieden in hun streven naar een betere toekomst. De
Hakka‟s wonen verspreid, in cirkelvormige gebouwen die meer op vestingen lijken dan
op woonhuizen. De afgelegen marginale hooglanden, de randgebieden die door andere
Chinezen werden geschuwd, waren hun natuurlijk woongebied. Ze waren bedreven in het
openen van bossen voor verbouwing, en werkten ook als rondtrekkende arbeiders in
minerale mijnen en houtzagerijen. De Hakka‟s bewoonden de heuvelterreinen samen met
de oorspronkelijke bevolking, de She. Net zoals de She-vrouwen bonden de Hakkavrouwen
hun voeten niet. De andere Chinezen waren de Hakka‟s vijandig gezind, omdat
de laatsten altijd – zoals ze trouwens genoemd werden – de nieuwkomers waren. Door
hun marginaliteit hadden de Hakka‟s een lage status in de Chinese sociale hierarchie. Ze
werden in extremis zelfs niet beschouwd als Chinezen. Er onstonden voortdurend
conflicten met de bevolking in de streken waar ze zich vestigden. Die liepen uiteindelijk
uit op rechtstreekse oorlogen. De gekerstende Hakka‟s richtten het Hemels Rijk van de
Vrede op, oorspronkelijk een religieuze, daarna politieke beweging, die zich bewapende
en uitgroeide tot een leger dat de Taiping-opstand veroorzaakte in 1851. De Hakka‟s
bevolkten vooral de onherbergzame gebieden van de Archipel, gelijkend op hun eigen
woongebied in China: Borneo en Sumatra.
De derde groep is net zo complex als de Chinezen zelf. De provincie Guangdong,
waar de meeste emigranten die zich in de hele wereld gingen vestigen vandaan kwamen,
wordt bewoond door een mengeling van allerlei volksgroepen. Guangdong is de plaats
waar de noord-, oost- en west-rivieren bij elkaar komen, een provincie met een hoofdstad
waar talrijke landen en hun handelsbedrijven een „hong‟ of fabriek opzetten, de enige
plaats waar dit volgens een keizerlijk decreet in 1757 geoorloofd was: Kanton, nu
Guangzhou genoemd. De inwoners van Kanton worden van oudsher Kantonezen
44 Tan 2002, pag. 33.
45 Oei Hong Kian beschrijft in het verhaal over zijn familie, Kind van het land (1998), hoe de vader van Tiauw Ting, de
eerste van Oei‟s voorvaders die naar Indonesië emigreerde, informatie inwon over de Nanyang, het gebied wat nu
Zuidoost-Azië genoemd wordt.
46 Pan 1998, pag. 26.
48