Inkijkexemplaar De mooiste fotolocaties

SNEAK PREVIEW
De MOOISTE FOTOLOCATIES
Nederland
665 natuurgebieden en 2650 locaties

Colofon
Auteurs
Karin Broekhuijsen, Hans Brongers Nancy Carels, Margreet Frowijn-Druijven,
Jessica Geertsma, Herman van der Hart, Chiel Jacobusse, Marcel van Kammen,
Nico van Kappel, Wilco van der Laan, Bob Luijks, Bert Ooms, David Pattyn,
Niels de Schipper, Daan Schoonhoven, Floris Slooff, Douwe Struiksma, René Vos,
Johan van der Wielen, Fred van Wijk, Jeroen van Wijk
Tekstredactie
Bob Luijks
Tekstcorrectie
Yvonne Bos, Wilma Kapoen
Inhoudelijke correctie
Robin Kraaij, Ellen Luijks
Ontwerp, vormgeving en lithografie
Studio Schulte, Arno ten Hoeve, Bob Luijks - PiXFACTORY
Eindredactie
Daan Schoonhoven
Maart 2021
Copyright foto's: de fotografen zoals vermeld
Bron kaarten: J.W. van Aalst, www.opentopo.nl
Copyright: Uitgeverij PiXFACTORY
2
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieen, opnamen of op enige andere manier zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Putter. Wilco van der Laan; Canon 7D II op 600mm; 1/1000s bij
f/6.3; ISO 400. 26-4-2019.

Voorwoord
Nederland, wat ben je mooi en veelzijdig! Maar waar moet je heen? Waar vind je nu
dat waanzinnige landschap dat je ergens in een flits voorbij zag komen? Waar moet
je zijn voor die ene soort die al zo lang op je verlanglijstje staat? Afgelopen twee jaren
werkten we met tientallen auteurs aan een unieke reeks: De mooiste fotolocaties van
Nederland. Vijf delen maakten we. Zuid was ons eerste deel, met daarin Zeeland,
Noord-Brabant en Limburg. Daarna volgde deel Oost met Flevoland, Overijssel en
Gelderland. Noord was het derde deel met Friesland, Groningen en Drenthe. Van
Texel, het vierde deel, maakten we een special, simpelweg omdat daar zoveel moois
te ontdekken valt. Tot slot volgde deel West met daarin Noord-Holland, Zuid-Holland
en Utrecht
Vele natuurfotografen delen graag hun
technische kennis en visie over de natuurfotografie
via Praktijkboeken, Natuurfotografie
Magazine of workshops. Het
delen van locaties blijkt vaak een ander
verhaal. Dat is ook niet zo gek, want een
goede locatie vind je niet zomaar. Vaak
gaat daar een jarenlange zoektocht van
uitproberen, vallen en weer opstaan aan
vooraf. We zijn dan ook ongelooflijk trots
dat tientallen natuurfotografen uit het
gehele land hun kennis bundelen in deze
reeks.
De auteurs nemen je mee naar hun favoriete
gebieden. Door hun ervaring kunnen
zij precies vertellen waar je naar toe moet
voor die perfecte landschapsfoto of waar
je die ene fotogenieke soort kunt verwachten.
Natuur blijft uiteraard natuur. Dit
boek maximaliseert je kansen, maar kan
uiteraard nooit 100% garantie bieden.
Het weer van het moment, maar zeker
ook voor de voorgaande periode bepaalt
in grote mate de aan- of afwezigheid van
bepaalde soorten.
natuurgebieden. Sommige van deze
gebieden genieten grote bekendheid,
andere plekken wachten nog op ‘ontdekking’.
In de reeks presenteren we een zo
gevarieerd mogelijke mix, van groot tot
klein, van bekend tot onbekend, van waanzinnig
landschappen, via interessante dieren
tot macrodetails. Ieder natuurgebied
is uitgewerkt in een aantal locaties waar
je zeker eens een kijkje moet nemen. De
auteurs vertellen niet alleen waar je moet
zijn, maar geven je per locatie ook tal van
praktische fotografietips. Staar je niet
blind op de genoemde plekken alleen.
Trek je wandelschoenen aan, neem je
camera en verrekijker mee en ontdek wat
het noorden van Nederland allemaal nog
meer te bieden heeft!
Via deze sneak preview willen we jou kennis
laten maken met de unieke reeks van
gebiedenboeken. De reeks die we vooral
zo praktisch mogelijk hebben ingestoken,
door bijvoorbeeld te werken met handige
steunkleuren, pictogrammen en bundeling
in regio's. Veel leeslezier!
Evenmin kan dit boek volledig zijn.
Nederland bevat duizenden grote en kleine
Bob Luijks
Daan Schoonhoven
3

Introductie
Gebruiksaanwijzing
Dit boek bundelt zoveel mogelijk kennis. Dat doen
we in woord en beeld. Hiernaast zie je hoe we een
gebied presenteren. Op deze pagina's lees je hoe
1
2
je dit boek gebruikt.
1 Regionaam
Elke provincie is ingedeeld in regio’s. Alle
gebieden staan per regio gerangschikt.
3
2 Gebiedsnaam
Er zijn 160 verschillende gebieden uit
de provincies Friesland, Groningen en
Drenthe in dit boek opgenomen. Iedere
provincie heeft zijn eigen kleur.
3 Inleiding
In een korte inleidende tekst krijg je gelijk
een indruk wat je van dit gebied kunt
verwachten en wat je er kunt fotograferen.
4
4 Kaartje
Gedetailleerde kaart waarop de exacte
locaties duidelijk zijn aangegeven. Ook de
parkeerplaatsen en bezoekerscentra worden
op dit kaartje getoond.
5 Provincie-omtrek met stip
Op dit overzichtskaartje zie je in één oogopslag
waar de locatie zich in de betreffende
provincie bevindt.
5
6
6 Parkeren
Alle relevante parkeerplaatsen worden
hier vermeld. Soms wel tot vijf verschillende
parkeerplaatsen. Per parkeerplaats
staat door middel van een nummer aangegeven
voor welke locaties deze geldt. Staat
er geen nummer bij, dan kun je vanaf die
parkeerplaats iedere locatie bereiken.
7 Waarneming-ID
Dit nummer correspondeert met het ID
dat Waarneming.nl heeft gekoppeld aan
dit gebied. Op deze manier kun je op
Waarneming makkelijk zoeken naar recente
waarnemingen in dit gebied. Ga naar
www.waarneming.nl/locations/xxx en ver -
vang de xxx door het nummer dat je in
het boek leest. Je komt dan meteen op de
juiste pagina uit en ziet de recente waarnemingen.
4

Introductie
13 Locatie met gps-coördinaten
Bij elke locatie vind je de exacte gps-coördinaten,
de meest exacte manier om de
beschreven locatie te vinden. Kopieer ze
naar Google Maps of je gps-apparaat.
12 Tekst locatie
Uiterst praktische informatie wat je ter
plekke kunt fotografen, met welke punten
je rekening dient te houden en concrete
fotografietips.
11 Waar, wanneer en hoe
In een uiterst gecomprimeerde vorm zie je
hier per locatie welke maanden geschikt
zijn, op welk moment van de dag, onder
welke weersomstandigheden en voor welke
natuurfotografische discipline.
• In welke maanden van het jaar je het
best naar de genoemde locatie kunt
gaan. Uiteraard liggen er het gehele
13
jaar door kansen, maar vaak biedt een
bepaalde periode je de beste kansen.
Denk daarbij aan het bloeien van een
bepaalde plant, de vogeltrek of intense
herfstkleuren. 1-12 betekent dat een
12
gebied het gehele jaar door de moeite
waard is, individuele nummers verwijzen
naar de afzonderlijke maanden. 1 is
januari, 2 februari, enzovoorts.
• Op welk moment van de dag dat je er
het beste komt:
Gehele dag interessant
Ochtend: net voor zonsopkomst tot
halverwege de ochtend
Middag: van halverwege de ochtend
tot halverwege de middag
Avond: tweede helft van de middag
tot de periode net na zonsondergang
• Welk weertype dat de beste mogelijkheden
geeft:
Zon
Half bewolkt
Bewolkt
9
Regen
Sneeuw
7
8
11
10
Mist
Wind
• Welke vormen van fotografie dat je er
kunt beoefenen:
Landschapsfotografie
Wildlifefotografie
Vogelfotografie
Macrofotografie
Creatieve fotografie
8 Eigendom
Hier vind je altijd de naam van de terreinbeherende
organisatie. Zo kun je bijvoorbeeld
nog gemakkelijk achtergrondinformatie
van het gebied, aanwezige routes of
actuele ontwikkelingen opzoeken.
9 Interessante soorten
Hier vind je een overzicht van de meest in
het oog springende soorten die je in dit
gebied kunt fotograferen. Uiteraard kan
de lijst nooit volledig zijn, daarom ook de
Waarneming-ID's.
10 Nabijgelegen gebieden
Een boek als dit kan nooit compleet zijn.
Onder dit kopje geven we je nog een aantal
interessante suggesties of tips.
5

Introductie
Inhoudsopgave
Friesland 8
Wadden 10
Noord-Friesland 40
Zuidoost-Friesland 68
Zuidwest-Friesland 116
Marcel van Kammen.
Paul Oostveen.
Ton Drijfhamer.
Paul Oostveen.
Groningen 138
West-Groningen 140
Noord-Groningen 162
Oost-Groningen 198
Drenthe 228
Noord-Drenthe 230
Zuidwest-Drenthe 314
Zuidoost-Drenthe 340
Soortenindex 362
Friesland
Aekingerzand 101
Alpherbos 78
Ameland, Feugelpôlle 26
Ameland, Groene strand 24
Ameland, Het Oerd & Kwelder 29
Ameland, Pier 28
Ameland, West-Ameland 23
Bakkeveen 72
Beetsterzwaag en Lippenhuisterheide 74
Bekhofschaans 104
Blesdijkerheide 114
Bocht fan Molkwar 129
De Deelen 94
De Hege Bulten 67
De Houtwiel 56
De Mieden 54
Dekemastate 59
Delleboersterheide en Diakonieveen 96
Duurswouderheide 84
Eastermar 70
Ezumakeeg 50
Fochteloërveen 88
Fogelsangh State 52
Gaastmeer 124
Grote Wielen en Kleine Wielen 62
Heanmar 128
Heeg 125
Hegebeintum 55
Hempensermeerpolder 63
Hindeloopen 126
Holwerd 44
Idzegea 122
It Heidenskip 130
6

Introductie
Ton Drijfhamer.
Groningen
Ae's Woudbloem 186
Bellingwolde en Oudeschans 212
Biessum 167
Breebaartpolder 170
Dannemeer 182
De Baggerputten 202
De Witte Molen 151
Doezumermieden 156
Dokter Hommesbos 215
Groninger kerkjes 226
Haansvaart en vogelakkers 180
Harkstederbroeklanden 172
Heemtuin Muntendam 210
Hoeksmeer 168
Kolhamster Mainschoar 192
Kolhamster-Westerpolder 190
Korengarst en Noordbroeksterhamrik 200
Kwelders Noordoost-Groningen 162
Landgoed Ennemaborg 209
Landgoed Fraeylemaborg 195
Landgoed Verhildersum 150
Lauwersmeer 140
Leekstermeer 160
Middag-Humsterland 154
Paterswoldsemeer 208
Polders Dollard 198
Reitdiepgebied 152
Rietgors Wildervank 214
Schildmeer 178
Smeerling 220
't Roegwold 174
Ter Apelerbossen 224
Ter Borg 222
Ter Wupping 218
Tetjehorn 175
Trimunt en Jilt Dijksheide 158
Uitwierde 166
Vloeivelden en Pagedal Stadskanaal 216
Westpolder 148
Zuidlaardermeergebied 205
Ketliker Skar en Ketlikerheide 108
Kiekenberg 106
Makkumerwaard 116
Martenastate 58
Merskenheide 111
Moddergat 48
Mokkebank 119
Nationaal Park Alde Feanen 64
Nationaal Park Schiermonnikoog 32
Ottema-Wiersmareservaat 60
Rottige Meente 112
Schaopedobbe 99
Skrok 53
Slotermeer 134
Ternaard 43
Terschelling, de Boschplaat 18
Terschelling, duinen 14
Terschelling, Waddendijk 21
Twijzelermieden 68
't Zwin 132
Vlieland 10
Westhoek 40
Wierum 46
Wijnjeterper Schar 80
Workumerwaard 120
Wyldemerk 136
Zwarte Haan 42
Drenthe
Amerdiep 277
Anlooërdiepje 247
Assen 269
Balloërveld 266
Bargerveen 354
Boswachterij Buinerveld 340
Boswachterij Gieten-Borger 280
Boswachterij Grolloo 299
Boswachterij Schoonloo 306
Boswachterij Sleenerzand 346
Deurzerdiep 275
Diependal 290
Doldersummerveld en Wapserveld 312
Drouwenerzand 285
Echtenerzand en nabijgelegen ven 330
Eexterveld 262
Elperstroom 303
Friese Veen, Vennebroek en De Braak 233
Gasterse Duinen 255
Geeserstroomgebied 351
Groote Zand 296
Hijkerveld 292
Holtingerveld 327
Hondstong 235
Hunebedden 358
Hunzedal Bonnerklap Torenveen 282
Hunzedal Gasselternijveen 284
Kampsheide 272
Kortewegse Bos 288
Landgoed De Schipborg 244
Landgoed Rheebruggen 329
Landgoed Terborgh 258
Landgoed Vledderhof 320
Landgoederen De Havixhorst
en Dickinge 333
Mantingerveld 349
Nationaal Park Drents-Friese Wold 314
Nationaal Park Dwingelderveld 322
Norgerholt 250
Odoornerzand 344
Onlanden 230
Orvelterzand en Meeuwenplas 308
Oude Willem en oostelijke deel
Drents-Friese Wold 318
Oudemolen 252
Reestdal 335
Schapenpark/Poolshoogte 342
Scharreveld 312
Strubben-Kniphorstbosch 242
Ter Horsterzand 310
Tulpen 360
Zeegserduinen 240
Zwartendijksterschans 238
7

Friesland
Friesland
10
2
4
Wadden
3
5
12
7
6
9
8
14
21
Noord-Friesland
13
15 16
17
1
11
23
24 25
26
22
20
18
30
29
27
31
48
50
54 55
56
57
19
51
52 53
58 Zuidwest-Friesland
59
28
38
45 32
33 34 35 36
Zuidoost-Friesland
39
43
40
44 42
41
37
49
60
46
47
8

Friesland
Friesland, het land van de vele meren en eindeloze watersportmogelijkheden. Wie aan Friesland denkt, ziet een eindeloos
open landschap met hier en daar een terpdorp. Friesland heeft echter veel verrassingen in petto met bossen, kleinschalige
landschappen, heideterreinen en zelfs een klif. Op Texel na behoren ook alle Waddeneilanden tot Friesland. De eilanden hebben
een geheel eigen, uniek karakter. Wanneer je de boot neemt, laat je de hectiek van het vaste land achter je en kom je in een oase
van rust, ruimte en groen. Op Vlieland vind je het hoogste punt van Friesland. Het Vuurboetsduin torent maar liefst 45 meter
boven de zeespiegel uit.
Nummer Gebied Pagina
1 Vlieland 10
2 Terschelling, duinen 14
3 Terschelling, de Boschplaat 18
4 Terschelling, Waddendijk 21
5 Ameland, West-Ameland 23
6 Ameland, Groene strand 24
7 Ameland, Feugelpôlle 26
8 Ameland, Pier 28
9 Ameland, Het Oerd & Kwelder 29
10 Nationaal Park Schiermonnikoog 32
11 Westhoek 40
12 Zwarte Haan 42
13 Ternaard 43
14 Holwerd 44
15 Wierum 46
16 Moddergat 48
17 Ezumakeeg 50
18 Fogelsangh State 52
19 Skrok 53
20 De Mieden 54
21 Hegebeintum 55
22 De Houtwiel 56
23 Martenastate 58
24 Dekemastate 59
25 Ottema-Wiersmareservaat 60
26 Grote Wielen en Kleine Wielen 62
27 Hempensermeerpolder 63
28 Nationaal Park Alde Feanen 64
29 De Hege Bulten 67
30 Twijzelermieden 68
Nummer Gebied Pagina
31 Eastermar 70
32 Bakkeveen 72
33 Beetsterzwaag en Lippenhuisterheide 74
34 Alpherbos 78
35 Wijnjeterper Schar 80
36 Duurswouderheide 84
37 Fochteloërveen 88
38 De Deelen 94
39 Delleboersterheide en Diakonieveen 96
40 Schaopedobbe 99
41 Aekingerzand 101
42 Bekhofschaans 104
43 Kiekenberg 106
44 Ketliker Skar en Ketlikerheide 108
45 Merskenheide 111
46 Rottige Meente 112
47 Blesdijkerheide 114
48 Makkumerwaard 116
49 Mokkebank 119
50 Workumerwaard 120
51 Idzegea 122
52 Gaastmeer 124
53 Heeg 125
54 Hindeloopen 126
55 Heanmar 128
56 Bocht fan Molkwar 129
57 It Heidenskip 130
58 't Zwin 132
59 Slotermeer 134
60 Wyldemerk 136
De Deelen. Paul Oostveen.
9

Noord-Friesland
Ezumakeeg
Douwe Struiksma & Marcel van Kammen
Ezumakeeg is een natuurgebied aan de westkant van het Lauwersmeer. Nadat je de dijk op de toegangsweg overgegaan bent, kom
je in een weidse omgeving met mooie vergezichten. Vanaf die dijk heb je een prima overzicht over het gebied: grote waterplassen
met veel watervogels, en ruige gras- en rietlanden waar vogels foerageren en waar konikpaarden en reeën hun voedsel zoeken,
jongen krijgen en rusten. De konikpaarden en reeën zijn de moeite van het observeren en fotograferen waard, grazend in de
gras- en rietlanden of trappend door de plassen. Als het meezit en je hebt genoeg geduld komen ze bij je in de buurt. Het hele
jaar door is er veel te zien en vaak ook te fotograferen in het gebied. In de winter zijn er tienduizenden overwinterende ganzen. In
het voorjaar arriveren hier zomergasten die, na opgevet te zijn, in de omgeving hun eieren leggen, broeden, de jonkies opvoeden
en dan weer vertrekken. In de zomer zijn er onder andere kemphanen, die alweer terugkomen van hun broedgebieden in het
noorden, en in de herfst zijn er de ‘winterverblijvers’.
P 1
P 2
2
Douwe Struiksma.
1
Praktisch
Parkeerplaats P1: 2
Esumakeech, Anjum
(53.354331, 6.153509)
Ezumakeeg-Noord. Let op: na
het gebied in te zijn gereden
op de T-splitsing linksaf en
dan doorrijden tot einde weg,
daar is het parkeerterrein.
Parkeerplaats P2: 1
Vogelkijkhut, Esumakeech, Lauwersoog
(53.343427, 6.154199)
Ezumakeeg-Zuid. Let op: na het gebied in
te zijn gereden op de T-splitsing rechtsaf en
dan doorrijden tot de vogelkijkhut, daar zijn
parkeerplaatsen.
Waarneming-ID
25209
10

Noord-Friesland
Locatie 1 - Vogelkijkhut
Ezumakeeg-Zuid
53.343506, 6.154189
Het maakt eigenlijk niet uit wat voor weer
het is: fotografisch zijn de omstandigheden
in het gebied vaak mooi en uitdagend,
of het nu zonnig is, bewolkt, of het
sneeuwt of regent. Dat geldt voor het fotograferen
van vogels, konikpaarden en reeën,
maar ook voor het landschap zelf. De
opkomende zon en een beetje mist geven
sfeervolle beelden. En dat alles is te fotograferen
vanaf de weg die door het gebied
loopt. Zet de auto aan de kant en je kunt
aan de slag. Eind september, begin oktober
arriveren ook de overwinteraars weer
in het gebied. Dan komen de eerste groepen
brand- en andere ganzen terug uit hun
broedgebieden in het noorden en nemen ze
hun overwinteringsgebied op Ezumakeeg
weer in bezit. Na de eerste groepen komen
er steeds meer, uiteindelijk zijn het er
tienduizenden. De massaliteit maakt het
indrukwekkend. Voor de natuurliefhebber
is het een machtig gezicht. ’s Ochtends
vroeg vertrekken de ganzen in grote groepen
naar hun foerageergebieden: de omliggende
weilanden. Dat vertrek gaat gepaard
met veel ‘gezang’. Ben je er op tijd dan kun
je dat ervaren en fotograferen. Vriezend
weer, mist en wellicht nog wat sneeuw erbij
levert tevens een prachtige setting om
de ganzen te observeren en te fotograferen.
In het late voorjaar en de nazomer
kun je vanuit de vogelkijkhut heel goed de
vele honderden tot duizenden steltlopers
fotograferen. Kemphanen, kluten, grutto’s,
kieviten, maar ook minder algemene
soorten als bosruiter, groenpootruiter en
zwarte ruiter foerageren soms tot op enkele
meters voor de hut. Hoewel het een ietwat
hoog standpunt is om te fotograferen,
geeft het nog voldoende mogelijkheden
om interessante beelden te maken van de
grote hoeveelheid vogels die er dan te zien
zijn. Voor een lager standpunt kun je ook
in de berm langs de weg gaan liggen en
wachten op de steltlopers die dicht langs
de weg lopen.
Locatie 2 - Kijkbult
Ezumakeeg-Noord
53.354739, 6.152945
Wanneer je de Ezumakeeg binnenrijdt en
bij de T-splitsing links aanhoudt, kom je
uiteindelijk bij de kijkbult van Ezumakeeg-
Noord. In de late zomermaanden verzamelen
zich ook hier volop steltlopers, zie
je soms de prachtige casarca en heb je
regelmatig de kans om de jagende reuzenstern
te fotograferen. De plek is niet alleen
interessant voor vogels overdag; ’s nachts
zijn op deze donkere locatie in Dark Sky
Park Lauwersmeer prachtige foto’s van de
sterrenhemel te maken.
Casarca. Marcel van Kammen.
De zon komt op, het mist een beetje en de
lucht kleurt prachtig. Douwe Struiksma;
Leica M8 op 28mm; 1/45s bij f/8; ISO 160.
Bergeendengevecht. Marcel van Kammen;
Nikon D300 op 700mm; 1/1000s bij f/8;
ISO 250. 11-5-2012.
Reuzenstern. Marcel van Kammen;
Nikon D700 op 700mm; 1/1000s bij f/7.1;
ISO 250. 6-8-2013.
Eigendom
Staatsbosbeheer
Interessante soorten
Konik, ree, pijlstaart, wintertaling, kuifeend,
grote zilverreiger, kemphaan
Wat, waar en wanneer?
1 10-3
2 4-9
Sterrenhemel boven de Ezumakeeg.
Marcel van Kammen; Nikon D4 op 16mm; 30s bij
f/4; ISO 1600. 22-8-2019.
11

Groningen
Groningen
10
10
1
7
8
2
3
5
6
West-Groningen
9
4
Noord-Groningen
11 10
12
10
13 14
17 18
16 19
20
25
15 21
24 26
22
27
23
30
28
29
31
Oost-Groningen
32
33
35
34
36
37
38
39
12

Groningen
Stad en Ommelanden, zo wordt de provincie Groningen nogal eens genoemd. Het landschap is er weids; nergens in het land vind
je kleurrijkere akkers op een grotere schaal dan hier. Natuur en cultuur zijn vaak nauw met elkaar verwerven. Toch is Groningen
meer dan boerenland, sterker nog, het is verrassend veelzijdig! Uitgestrekte moerassen bieden onderdak aan een zeer rijk
vogelleven, bossen vol paddenstoelen en natuurlijk de kust met de fotogenieke kwelders. Kortom, er gaat niets boven Groningen!
Nummer Gebied Pagina
1 Lauwersmeer 140
2 Westpolder 148
3 Landgoed Verhildersum 150
4 De Witte Molen 151
5 Reitdiepgebied 152
6 Middag-Humsterland 154
7 Doezumermieden 156
8 Trimunt en Jilt Dijksheide 158
9 Leekstermeer 160
10 Kwelders Noordoost-Groningen 162
11 Uitwierde 166
12 Biessum 167
13 Hoeksmeer 168
14 Breebaartpolder 170
15 Harkstederbroeklanden 172
16 't Roegwold 174
17 Tetjehorn 175
18 Schildmeer 178
19 Haansvaart en vogelakkers 180
20 Dannemeer 182
Nummer Gebied Pagina
21 Ae's Woudbloem 186
22 Kolhamster-Westerpolder 190
23 Kolhamster Mainschoar 192
24 Landgoed Fraeylemaborg 195
25 Polders Dollard 198
26 Korengarst en Noordbroeksterhamrik 200
27 De Baggerputten 202
28 Zuidlaardermeergebied 205
29 Paterswoldsemeer 208
30 Landgoed Ennemaborg 209
31 Heemtuin Muntendam 210
32 Bellingwolde en Oudeschans 212
33 Rietgors Wildervank 214
34 Dokter Hommesbos 215
35 Vloeivelden en Pagedal Stadskanaal 216
36 Ter Wupping 218
37 Smeerling 220
38 Ter Borg 222
39 Ter Apelerbossen 224
40 Groninger kerkjes 226
Uitwierde. Ton Drijfhamer.
13

Noord-Groningen
Dannemeer
Wilco van der Laan
Het Dannemeer is nog jong, maar wel het grootste deelgebied van het grotere
Roegwold. Het vormt de schakel tussen het deelgebied Ae's Woudbloem
en Haansvaart. In 2015 is het gebied, waar tot een aantal jaar geleden nog
landbouwgronden lagen, voor het eerst onder water gezet. Sindsdien ontwikkelt
het zich razendsnel. Dat betekent dat de laagveenbodem van het gebied zich
door veranderende omstandigheden verder ontwikkelt, en daarmee de dynamiek
in het landschap verandert. Het gebied is nu al legendarisch om de verschillende
bijzondere vogel- en plantensoorten die er hun plek hebben gevonden. Talloze
interessante vogels zijn in het Dannemeergebied op bezoek geweest, de ene
wat langer dan de andere. Verspreid in het water steken naast het knuppelpad
eeuwenoude boomstobben uit het water, die nog herinneren aan het oerbos van
Locatie 1 - Knuppelpad
53.241492, 6.782592
Over het water van het Dannemeer bevindt
zich een van de langste vlonderpaden van
Nederland, het knuppelpad. Het smalle
beleefpad van iets breder dan een meter
en 750 meter lang geeft het gevoel dat
je over het water loopt. Doordat het pad
zo smal is en je elkaar bij het passeren
dicht benadert, wordt dit pad ook al wel
het ‘knuffelpad’ genoemd. In het midden
van het pad ligt een eilandje met daarop
een bankje waar je heerlijk kunt genieten
van de natuur en een prachtige zonsondergang
kunt fotograferen.
zesduizend jaar geleden.
3
Het knuppelpad onder lichtende nachtwolken.
Wilco van der Laan.
8
4
11
10
5
2
7
1
9
P
6
Praktisch
Parkeerplaats
Dannemeerweg 8,
Schildwolde
(53.241648, 6.785291)
Dannemeerweg helemaal
uitrijden tot je niet verder kan.
14

Noord-Groningen
Locatie 2 - Heikikkers
53.240181, 6.769527
Locatie 3 - Baardmannetjes
53.246986, 6.775997
Locatie 4 - Klapekster
53.243733, 6.758964
De heikikker is een tot de verbeelding sprekende
kikker waarvan de mannetjes gedurende
een aantal dagen in het voorjaar een
specifieke blauwe kleur dragen. Het vergt
een beetje timing om ze op het juiste moment
te fotograferen. Wanneer de eerste
aangename dagen in maart zich aandienen,
heb je kans om heikikkers tegen te
komen. Ze houden zich vaak op in ondiepe
plassen en vennetjes, maar ook in sloten.
Het geluid van deze kikkers is meestal het
eerste teken dat de blauw gekleurde amfibieën
in de buurt zijn. Fotograferen op een
laag standpunt levert een mooie onscherpe
achtergrond op. Voor meer creatieve
opnamen is het leuk om ze in tegenlicht
tijdens het gouden uurtje te fotograferen,
wat een mooi bokeh oplevert.
Wandelend over het fietspad van de
Dannemeerweg op een koude windstille
winterochtend is er al snel kans om
baardmannetjes te horen. Het metaalachtige
geluid – ‘tieuw tieuw tieuw’ – van deze
prachtig gekleurde vogeltjes uit de familie
van de mees is onmiskenbaar. In groepen
van vijf tot tien stuks dwarrelen ze door
het goudgele riet op zoek naar voedsel.
Vaak zitten ze boven op de rietpluimen,
op zoek naar zaden, maar ze geven ook
voorkeur aan de vruchten van de lisdodde,
die ze massaal plunderen. Het volwassen
mannetje is te herkennen aan zijn zwarte
bakkebaarden onder de ogen, waardoor
het lijkt of zijn mascara is uitgelopen. De
foto krijgt extra sfeer als er een laagje rijp
op de rietpluimen ligt.
Dit bijzondere roofvogeltje met de proporties
van een lijsterachtige, de klapekster,
komt als wintergast voor in het
Dannemeer. Je ziet pas hoe klein hij is
wanneer hij een muis heeft gevangen. De
klapekster is een prachtig vogeltje dat biddend
boven het veld hangt op zoek naar
een prooi. Het bijzondere aan deze vogel
is dat hij zijn prooi als voorraad spietst in
een struik of boom. Nadat de klapekster
een prooi heeft gevangen, verdwijnt hij
naar de plek waar hij hem bewaart en gaat
dan weer op jacht. Ook zit hij vaak op de
uitkijk in het topje van een boom. De klapekster
herken je direct aan zijn grijs-witte
verenkleed en zijn zwarte boevenmasker.
Aan de snavel zit een haak waarmee hij
makkelijk zijn prooi open kan trekken. De
klapekster fotograferen kost wel wat geduld,
hij zit vaak op verschillende plekken.
Vergadering van heikikkers. Wilco van der Laan;
Canon 7D II op 600mm; 1/1000s bij f/7.1;
ISO 200. 28-3-2017.
Baardmannetjesman tussen twee rietstengels.
Wilco van der Laan; Canon 7D II op 600mm;
1/500s bij f/6.3; ISO 160. 6-2-2018.
Klapekster. Matthijs van Eerden;
Canon 7D II op 600mm; 1/1600s bij f/6.3;
ISO 400. 15-3-2017.
Waarneming-ID
193482
Eigendom
Staatsbosbeheer
Interessante soorten
Wezel/hermelijn, dwergmuis, sprinkhaanzanger,
geoorde fuut, lepelaar, roerdomp, heikikker,
Europese meerkikker, distelvlinder, landkaartje,
icarusblauwtje, kleine ratelaar, dauwnetel,
blauw glidkruid, waterviolier
15

Noord-Groningen
Locatie 5 - Porseleinhoen
53.238926, 6.766747
Locatie 6 - Veldleeuwerik
53.241129, 6.785435
Dit spookje van het moeras hoor je wel,
maar zie je niet: de porseleinhoen. Met
heel veel geduld krijg je eventueel na het
broedseizoen in augustus/september dit
zeer schuwe vogeltje te zien. Vanuit de
auto als mobiele schuilhut is een handige
manier om een lange periode te wachten.
Met een beetje geluk komt de porseleinhoen
langs om zich even te laten fotograferen.
Mocht dat niet het geval zijn, dan
heb je altijd nog kans om de waterral te
fotograferen, een mooi alternatief.
In de groene grasranden om het Dannemeer
broeden elk jaar veldleeuweriken.
Deze typische akkervogel is een echte
hoogvlieger. Bij de eerste zonnestralen
van het voorjaar, medio februari, hoor je
ze al voorzichtig zingen. De veldleeuwerik,
die al aardig zeldzaam is geworden, deelt
zijn biotoop met andere vogels, zoals de
graspieper en gele kwikstaart. In de avond
en nacht worden de stroken gebruikt als
jachtterrein voor de velduil. Meestal zie je
de veldleeuwerik zeilend in de lucht, maar
als je geluk hebt tref je hem aan op een
paaltje of zittend in het veld.
Locatie 7 - Dauwnetel
53.24398, 6.781498
Porseleinhoen. Matthijs van Eerden;
Canon 7D II op 569mm; 1/100s bij f/6.3;
ISO 800. 22-8-2019.
Veldleeuwerik. Wilco van der Laan;
Canon 7D II op 500mm; 1/500s bij f/7.1;
ISO 250. 30-4-2016.
De mooi gekleurde dauwnetel valt net
als blauw glidkruid onder de familie van
de lipbloemigen. In de ochtend is deze
veldbloem mooi te fotograferen met zacht
licht. De plant is fors, met een lengte van
0,6-1,5 meter. Hij bloeit van juni tot de
herfst met wit-geel-paarse bloemen. De
haren op de dauwnetel zijn fraai in het tegenlicht
en prikken gelukkig niet zoals die
van zijn naamgenoot.
Dauwnetel heeft fotogenieke, kleurrijke
bloemen. Wilco van der Laan; Canon 5D III op
150mm; 1/640s bij f/8; ISO 800. 17-7-2019.
Overal geniet je van de fraaie vergezichten.
Wilco van der Laan; Canon 7D II op 35mm;
1/200s bij f/14; ISO 125. 23-9-2017.
Wat, waar en wanneer?
1 1-12
2 3-4
3 1-12
4 1-4
5 8-9
6 3-8
7 6-8
8 1-12
9 7-9
10 2-4
11 11-4
16

Noord-Groningen
Locatie 8 - Geoorde fuut
53.245679, 6.774025
Locatie 10 - Klein hoefblad
53.239605, 6.765618
Als de kokmeeuwen in februari en maart
weer in de moerasgebieden te horen zijn,
is er ook een goede kans om de geoorde
futen te zien. De rode ogen en de gouden
oorpluimen vallen direct op. De geoorde
fuut is een prachtige verschijning in
’t Roegwold en is sinds 2016 als nieuwe
broedsoort in het gebied bijgeschreven.
Het Zuidlaardermeergebied was doorgaans
het dichtstbijzijnde gebied waar
deze moerasvogel voorkwam. Om hem
zonder schuilhut te kunnen fotograferen,
is het handig om te wachten tot hij onderduikt.
Op dit moment kun je dichterbij komen,
om bij het opduiken een foto te maken.
Om harde schaduwen, contrasten en
overbelichting te voorkomen, is het beste
moment de ochtend of de avond.
Locatie 9 - Blauw glidkruid
53.241527, 6.782555
Evenals dauwnetel valt deze bloem onder
de familie van de lipbloemen en hij
groeit graag op natte, humusrijke grond.
Vandaar dat blauw glidkruid in de vegetatie
aan de waterkant vaak in combinatie
met de moerasandoorn voorkomt.
Fotografeer wanneer het windstil is, om
bewegingsonscherpte te voorkomen, tenzij
je een creatieve opname wilt natuurlijk.
Klein hoefblad is een overblijvende soort
die lange ondergrondse wortelstokken
maakt. In het vroege voorjaar of in een
milde winter verschijnen de gele bloemen.
Het blijft een bijzonder gezicht, bloemen
zonder bladeren. Die komen immers pas
later. Zo klein de bloemen zijn, zo groot
zijn de hartvormige bladeren, tot soms
wel 30 centimeter. Om een mooie compositie
te kunnen vormen, is een laag standpunt
wenselijk, waarbij andere bloemen in
de achtergrond worden meegenomen.
Locatie 11 - Wintertaling
53.24232, 6.763171
Een van de vele nieuwe eendensoorten
die een groot deel van het jaar het gebied
aandoen is de wintertaling, een mooi
gekleurde wilde eend die overwintert
in ’t Roegwold. Ze zijn er vaak in groepen
en maken een zacht fluitgeluid. Dat
klinkt aanmerkelijk zachter dan de fluit
van de smient, maar is wel vaker te horen.
Naast de wintertaling komt in het
voorjaar de zomertaling voor, die al net
zo fraai is, maar een heel ander geluid
maakt. Naast de winter- en zomertaling
komen ook voor: slobeend, smient, tafeleend,
krakeend, pijlstaart en af en toe
een rosse stekelstaart.
Blauw glidkruid. Jan Tonnis Dik; Canon 6D op
180mm; 1/640s bij f/4; ISO 500. 16-7-2019.
Klein hoefblad is een zeer vroege bloeier.
Wilco van der Laan; Canon 5D III op 200mm;
1/640s bij f/3.5; ISO 640. 16-3-2020.
Om dichterbij te kunnen komen, kun je wachten tot de geoorde fuut onder water duikt.
Wilco van der Laan; Canon 7D II op 500mm; 1/1250s bij f/6.3; ISO 200. 3-6-2016.
De wintertaling is een exotisch gekleurde eend.
Wilco van der Laan; Canon 7D II op 499mm;
1/3200s bij f/6.3; ISO 640. 29-3-2018.
17

Drenthe
Drenthe
1
2
3
36
4
33
34 35
5 6
9
7
10
11 8
12
14 13
15 16
17
Noord-Drenthe
18
23 26
24 25 27
29
28
30
19
20
21
22
43
44 45
31 32
37
38
39
Zuidwest-Drenthe
47
48
46
Zuidoost-Drenthe
40
41
49
42
18

Drenthe
Met 185 inwoners per vierkante kilometer mag Drenthe zich de dunst bevolkte provincie van Nederland noemen. Dat betekent
ruimte en natuur in overvloed. Die ruimte is er ook letterlijk in de vele uitgestrekte heidevelden, compleet met grafheuvels en
uiteraard hunebedden. Daarnaast kent Drenthe vele prachtige beekdalen waar de tijd stil lijkt te hebben gestaan, inclusief een
unieke flora en fauna. Niet voor niets dat de Drentsche Aa één van de drie nationale parken van Drenthe is. Dan is er ook nog
UNESCO Global Geopark De Hondsrug, het enige Geopark van Nederland!
Nummer Gebied Pagina
1 Onlanden 230
2 Friese Veen, Vennebroek en De Braak 233
3 Hondstong 235
4 Zwartendijksterschans 238
5 Zeegserduinen 240
6 Strubben-Kniphorstbosch 242
7 Landgoed De Schipborg 244
8 Anlooërdiepje 247
9 Norgerholt 250
10 Oudemolen 252
11 Gasterse Duinen 255
12 Landgoed Terborgh 258
13 Eexterveld 262
14 Balloërveld 266
15 Assen 269
16 Kampsheide 272
17 Deurzerdiep 275
18 Amerdiep 277
19 Boswachterij Gieten-Borger 280
20 Hunzedal Bonnerklap Torenveen 282
21 Hunzedal Gasselternijveen 284
22 Drouwenerzand 285
23 Kortewegse Bos 288
24 Diependal 290
25 Hijkerveld 292
26 Groote Zand 296
Nummer Gebied Pagina
27 Boswachterij Grolloo 299
28 Elperstroom 303
29 Boswachterij Schoonloo 306
30 Orvelterzand en Meeuwenplas 308
31 Ter Horsterzand 310
32 Scharreveld 312
33 Nationaal Park Drents-Friese Wold 314
34 Doldersummerveld en Wapserveld 314
35 Oude Willem en oostelijke deel
Drents-Friese Wold 318
36 Landgoed Vledderhof 320
37 Nationaal Park Dwingelderveld 322
38 Holtingerveld 327
39 Landgoed Rheebruggen 329
40 Echtenerzand en nabijgelegen ven 330
41 Landgoederen De Havixhorst en Dickinge 333
42 Reestdal 335
43 Boswachterij Buinerveld 340
44 Schapenpark/Poolshoogte 342
45 Odoornerzand 344
46 Boswachterij Sleenerzand 346
47 Mantingerveld 349
48 Geeserstroomgebied 351
49 Bargerveen 354
50 Hunebedden 358
51 Tulpen 360
Reestdal. Paul Oostveen.
19

Zuidoost-Drenthe
Bargerveen
Karin Broekhuijsen & Bert Ooms
Bargerveen is een uniek hoogveengebied van 2.100 hectare. Het
bestaat uit drie delen: in het zuiden het Schoonebeekerveld, in het
noorden het Meerstalblok en in het midden het Amsterdamseveld.
Het kent verschillende landschapstypen: moeras, grasland, heide
en water. Door de variatie in landschappen is het gebied enorm
Een wolkenlucht reflecteert in het water. Zorg ervoor dat de wolken
goed over de lucht verdeeld zijn. Karin Broekhuijsen; Canon 5DS R
op 26mm; 1/80s bij f/10; ISO 200. 17-4-2016.
soortenrijk, zowel wat betreft vogels als planten.
Locatie 1 - Reflectie
52.694653, 7.016134
Bert Ooms.
Reflecterende stapelwolken in spiegelglad
water zijn en blijven het hele jaar door
mooi. Als het flink waait krijg je een minder
goed effect, aangezien het water dan
steeds in beweging is. Een beschut meertje
of vennetje is daardoor sneller fotogeniek
dan water dat zich in het open veld bevindt.
De beste wolkenluchten zijn er vaak bij een
wind uit het noorden, zeker in het najaar.
Met een polarisatiefilter maak je de blauwe
lucht dieper blauw. Pas echter op dat je de
reflecties in het water niet tenietdoet.
1
P 1
5
P 2
8
2 9
4
Locatie 2 - Aardbeivlinder
52.693889, 7.02911
Het Meerstalblok, het noordelijk deel van
het Bargerveen, is het meest vlinderrijk.
i
6
P 3
P 4
3
7
Praktisch
Parkeerplaats P1: 1, 2, 5, 6, 8
Laardijk, Zwartemeer
(52.703833, 7.027455)
Parkeerplaats P2: 3, 4, 9
Kamerlingswijk Westzijde 83,
Zwartemeer
(52.701094, 7.045798)
20

Zuidoost-Drenthe
Vooral de bovenzijde van de aardbeivlinder is fotogeniek. Wacht daarom
totdat de vlinder de vleugels spreidt. Karin Broekhuijsen.
Aalscholverkolonie. Bijkomend voordeel van mist is dat de bomen met de
nesten loskomen van de achtergrond. Karin Broekhuijsen.
Dit deel kent natte en schrale graslanden.
De zeldzame aardbeivlinder die er
voorkomt, houdt van vochtige graslanden
en heiden. Deze vlinder staat op de Rode
Lijst en is maar op een paar plekken in
Nederland te vinden. Als je aandachtig
rondkijkt, kom je vanzelf wel een exemplaar
tegen. Je kunt hem zien van eind
april tot en met juni. Soms tref je in de
zomer nog een tweede generatie.
Locatie 3 - Herfsttinten
52.684405, 7.042202
Qua vennen heb je in het Bargerveen eindeloos
veel keuze. In de herfst kleuren
de berken en het pijpenstrootje. Zeker
op een dag met een blauwe lucht, en
daarmee blauw water, zorgt dat voor een
krachtig kleurcontrast. Ook onder dreigende
of winterse weersomstandigheden
maak je hier fraaie foto’s. De weidsheid
benadruk je met een groothoeklens. Zoek
naar een paar pollen gras om de voorgrond
body te geven. Met een telelens leg
je dan weer de nadruk op enkele elementen,
al dan niet met hun weerspiegelingen
in het water.
Herfsttinten in het Bargerveen zijn warm van
kleur. Karin Broekhuijsen; Canon 5D III op
25mm; 1/160s bij f/11; ISO 400. 27-10-2012.
Locatie 4 - Aalscholverkolonie
52.691004, 7.048009
In het Bargerveen zit een grote aalscholverkolonie.
Dat is niet alleen een mooie fotolocatie
vanwege de kolonie zelf: je kunt hier
ook goed het bijzondere waterlandschap
van het Bargerveen fotograferen. Deze locatie
is een flink eind lopen. Daarom kan
het handig zijn om een fiets mee te nemen
voor de eerste 3 kilometer. Alleen de laatste
kilometer moet je dan alsnog lopen.
Om er te komen, ga je vanaf de parkeerplaats
over het fietspad recht naar het
oosten. Aan het eind (Duitse grens) volg
je het fietspad naar rechts. Na ongeveer
1,5 kilometer kun je rechtsaf het gebied in.
Dat pad is niet geschikt om te fietsen. Je
ziet de kolonie na 800 meter aan de rechterkant
in een aantal bomen in het water.
Mist en opkomende zon geven deze plek de
sfeer van een mysterieus sprookje.
Parkeerplaats P3: 6
Ambachtsweg 4, Weiteveen
(52.675839, 6.998717)
Parkeerplaats P4: 3, 6, 7
Zuidersloot 202, Weiteveen
(52.670036, 7.025324)
Bezoekerscentrum
Veenloopcentrum Weiteveen
Zusterweg 17, Weiteveen
Waarneming-ID
4499
Eigendom
Staatsbosbeheer
Interessante soorten
Schaap, ree, rund, grauwe klauwier, blauwborst,
dodaars, aalscholver, klapekster, adder,
levendbarende hagedis, heikikker, aardbeivlinder,
watersnuffel, noordse witsnuitlibel, koraaljuffer,
groentje, veenmos, welriekende nachtorchis,
kleine zonnedauw
21

Zuidoost-Drenthe
Beijsde heide. Karin Broekhuijsen; Canon 5D III
op 50mm; 1/60s bij f/8; ISO 320. 23-3-2013.
Locatie 5 - Wind en vrieskou
52.701536, 7.02892
overigens ook in het Bargerveen voorkomt,
is deze slang niet giftig. De gladde slang
houdt van gebieden met een gevarieerde
vegetatie, met open plekken om een zonnebad
te kunnen nemen. Van te fel zonlicht
houden de slangen dan weer niet. Onder
dergelijke omstandigheden kruipen ze onder
een polletje gras of een heidestruikje.
Met de perfecte schutkleur zijn ze dan zeker
niet gemakkelijk te vinden. De meeste
kans om ze te zien is in het voorjaar of najaar,
of op een vroege ochtend, momenten
dat het nog niet warm is en de slangen weinig
mobiel zijn. Om de dieren niet te verstoren
is een telelens beslist handig.
Gladde slang. Karin Broekhuijsen;
Canon 1D IV op 180mm; 1/160s bij f/11;
ISO 400. 14-9-2019.
Als het heel koud is met veel wind uit het
oosten, is het mogelijk dat opspattend
water op de aanwezige heidestruiken bevriest.
Het ijs op de heideplanten zorgt
voor een bijzonder gezicht, waarmee je in
één klap het gure winterweer overbrengt in
je foto. Ook kunnen er onder deze omstandigheden
ijspegels ontstaan aan de takjes
die boven het water hangen. Met een teleen
een macrolens leg je de details van
deze ijswereld het best vast. Tip: kleed je
goed aan, met meerdere laagjes kleding
over elkaar en vergeet je handschoenen
niet. De harde wind in combinatie met de
vrieskou laat je fotografieplezier anders
snel bederven.
Locatie 6 - Gladde slang
52.68495, 7.023158
Locatie 7 - Rietganzen
en wilde zwanen
52.677121, 7.041922
Elk jaar overwinteren er tienduizenden ganzen,
voornamelijk rietganzen, in Zuidoost-
Drenthe. Die slapen bijna allemaal in de
plassen van het Bargerveen. ’s Morgens,
ruim voor zonsopkomst, vertrekken ze
naar de omliggende akkers om te foerageren:
een adembenemend spektakel. Na
een alsmaar aanzwellend roepen valt het
even helemaal stil en dat is het sein om
met oorverdovend geraas massaal het
luchtruim te kiezen. Je komt er door vanaf
de parkeerplaats aan de Zuidersloot
circa 1 kilometer recht naar het oosten
te lopen en na de eerste bocht circa 1 kilometer
recht naar het noorden. Fietsen
kan ook, maar hier en daar trapt het wat
lastig. Enkele tientallen tot soms wel een
paar honderd wilde en kleine zwanen overnachten
’s winters in dezelfde plassen. Die
vertrekken meestal pas na zonsopkomst
om te foerageren. Soms blijven ze de hele
dag aanwezig. De beste kansen krijg je als
een groepje opstijgt (aangekondigd door
alsmaar toenemend onderling ‘getoeter’)
en een rondje boven de plas maakt alvorens
te vertrekken. Met wat geluk komen
ze dan even dichtbij langsvliegen. En
’s avonds komt het hele spul weer terug!
Met een flinke dosis geluk kun je in
het Bargerveen de gladde slang tegen-
komen. In tegenstelling tot de adder, die
Wat, waar en wanneer?
22
1 1-12
2 5-6
3 1-12
4 4-8
5 12-3
6 4-9
7 11-2
8 4-8
9 1-12
Het karakteristieke getoeter kondigt zowel de aankomst als het vertrek aan en geeft je de
gelegenheid om je camera op tijd in stelling te brengen. Bert Ooms.

Zuidoost-Drenthe
Locatie 8 - Geheimzinnig
vogellandschap
52.698292, 7.026964
Om het hoogveen in het Bargerveen te redden
en te laten groeien, is in een groot gebied
rond het Meerstalblok, waar de hoogveenkern
zich bevindt, de waterstand sterk
verhoogd. Het bestaande, veelal met berken
begroeide landschap kwam daardoor
onder water te staan. In de loop der jaren
zijn van veel bomen alleen nog de resten
van dode stammen overgebleven, die overal
nog uit het water omhoogsteken. Hierdoor
is een merkwaardig, wat sinister waterlandschap
ontstaan, waar onder andere
dodaars en geoorde fuut zich thuis voelen.
Met wat geduld en geluk kun je ze in dit
bijzondere decor vastleggen.
Tussen de verzonken berkenstammetjes zoekt een dodaars voedsel voor zijn jong. Ga wat verscholen
langs de waterkant zitten en wacht af: ze komen vanzelf dichterbij. Bert Ooms; Nikon D300s op
700mm; 1/400s bij f/7.1; ISO 400. 6-8-2014.
Geoorde futen zijn schuwe vogels, maar als je
ruimte laat voor de bizarre omgeving heb je
aan 400-500 mm genoeg. Bert Ooms.
Locatie 9 - Jagende klapekster
52.6942, 7.054934
Een biddende klapekster is niet ongewoon, maar je moet natuurlijk wel het geluk hebben dat hij
een keer bij je in de buurt komt ‘staan’. Bert Ooms; Nikon D810 op 700mm; 1/2500s bij f/6.3;
ISO 800. 25-1-2015.
De klapekster is een vaste wintergast in het
Bargerveen. In het hele gebied worden elke
winter wel vijf tot tien geteld. Deze locatie
is gelegen op een brede dam, van waaruit
je een flink stuk terrein kunt overzien dat
geschikt is als jachtterrein voor de klapekster.
Speur alle toppen van boompjes en
struiken in de omgeving af en als je voldoende
tijd neemt, is de kans groot dat je
hem treft. Loop er niet naartoe, maar blijf
stil en wat verscholen wachten. Gok op een
paar locaties bij je in de buurt die de vogel
zou kunnen uitkiezen als uitkijkpost. Via
de dam kun je naar een kijkscherm lopen,
maar vanuit het scherm zijn de fotokansen
klein. Soms gaat een klapekster bidden boven
het veld, dan sta je op de dam eerste
rang! Uiteraard is 500 millimeter hier wel
de minimum vereiste.
23

Noord-Holland
Noord-Holland
1
Texel
2
8
3
4
5
6
11
12 10
7
9
13
14 15
1617
Kop van Noord-Holland
IJmond
en
Zuid-Kennemerland
46
42
44
45
18
19
2021
West-Friesland
Noord-Kennemerland
22
24
23
26
25 27 31 32
28 29 Zaanstreek
33
30
en
Waterland
34 35 37 38
43
36
47
5148
4950
Amsterdam
en
Amstelland-Meerlanden
52
53
40
41
54
39
55 56
57 58
59 60 61 62 Gooien
63
Vechtstreek
64
24

Noord-Holland
Noord-Holland heeft met onze hoofdstad Amsterdam misschien het imago van vol en druk, maar schijn bedriegt. Wanneer je
de grote stad, waar overigens veel te fotograferen valt, achter je laat, ervaar je de rust van het veenweidegebied en de oude
droogmakerijen. Overal is het water voelbaar: Texel dat tussen Noord- en Waddenzee ligt, de hoogste duinen van het land in
Schoorl, het nog altijd imposante water van de voormalige Zuiderzee, grote meren ontstaan door vervening, eindeloos veel
slootjes en vaarten, en een imposante verdedigingslinie rond de hoofdstad, eveneens door water gestuurd.
Nummer Gebied Pagina
1 Nationaal Park Duinen van Texel 10
2 Vogelboulevard Texel 13
3 Grafelijkheidsduinen 16
4 De Nollen-Zuid 19
5 Balgzand 21
6 Wieringen 23
7 Den Oever 26
8 Afsluitdijkmonument 28
9 Robbenoordbos en Dijkgatbos 29
10 Poldertuin 31
11 Botgat 32
12 Nollenland van Abbestede/Zandpolder 34
13 Zwanenwater 36
14 Pettemerduinen 39
15 Wildrijk 41
16 De Hondsbossche Duinen 42
17 Harger- en Pettemerpolder 45
18 Schoorlse Duinen 47
19 ’t Oude Hof Bergen 51
20 Kleimeer 52
21 Geestmerambacht 54
22 Kuststrook Castricum aan Zee tot Camperduin 56
23 Noordhollands Duinreservaat 59
24 Nijenburg 69
25 Zeerijdtdijkje 71
26 Schermer Molens 73
27 Eilandspolder 75
28 De Groote Ven 77
29 Alkmaarder- en Uitgeestermeer 79
30 Landgoed Marquette 82
31 De Beemster 84
32 Zeevang 86
33 Forten van de Stelling van Amsterdam 88
Nummer Gebied Pagina 34 Guisveld
92
35 Zaanse Schans 94
36 Ilperveld 96
37 Purmerbos 99
38 Heitje van Katham en Hoogedijk 101
39 Marken 103
40 Waterland Oost 105
41 IJmeer-Waterlandse Dijk 107
42 Zuidpier van IJmuiden en Kennemermeer 110
43 Buitenplaats Beeckestijn 112
44 Nationaal Park Zuid-Kennemerland 114
45 Elswout 118
46 Amsterdamse Waterleidingduinen 121
47 Amsterdamse grachten 128
48 Albert Cuypmarkt 130
49 Amsterdamse Bos 132
50 Dr. Jac. P. Thijssepark 134
51 Vondelpark 136
52 Amstelpark 137
53 Landje van Geijsel 138
54 Fort Pampus 140
55 Naarden Vesting 142
56 Naarder Eng, Landgoed Oud Naarden
en Limitische Heide 144
57 Naardermeer 146
58 Blaricummer Eng 149
59 ’s-Gravelandse Buitenplaatsen 151
60 Franse Kamp en Spanderswoud 154
61 Zanderij Crailoo en Zanderij Cruysbergen 156
62 Westerheide 158
63 Oppad en Kromme Rade 160
64 Einde Gooi 162
Wormer- en Jisperveld. Paul Oostveen.
25

Kop van Noord-Holland
Zwanenwater
Margreet Frowijn-Druijven & Jessica Geertsma
Groentje. Jessica Geertsma.
Het Zwanenwater is een uniek natuurgebied in de duinen waarin zich de twee grootste
natuurlijke duinmeren van West-Europa bevinden. Door de verschillende biotopen in
een relatief klein gebied zie je vele soorten planten en dieren. De brede en rietorchis
leggen in mei en juni een paars kleed over de graslanden en langs het wandelpad.
Ook voor landschaps- en vogelfotografen zijn hier mogelijkheden genoeg aanwezig.
P
6 7
5
1
Locatie 1 - Orchideeën
52.825324, 4.697053
Vanaf eind mei zie je langs de bruine
wandelroute maar liefst acht soorten
orchideeën. Tussen de vele duizenden brede
en rietorchissen staan ook minder opvallende
soorten, zoals de grote keverorchis
en de welriekende nachtorchis. Vlak aan
de rand van het asfaltpad staan ieder jaar
zelfs enkele bijenorchissen. De bijenorchis
heeft opvallende gekleurde bloemen die
fotografisch zeer interessant zijn. Hoewel
deze orchis op foto’s opvallend lijkt, is het
wel een soort die je pas opvalt als je er echt
naar zoekt. Als je er een gevonden hebt,
kijk dan eerst even verder. Wellicht staat
er een paar meter verderop een die nog
mooier is. Grassprietjes die voor en dicht
achter de orchis staan zorgen voor verstoring
in je foto. Druk de in de weg zittende
sprietjes even naar de zijkant toe. Door
vervolgens voor een lage diafragmawaarde
te kiezen, creëer je een rustige achtergrond,
waardoor de orchidee goed tot zijn
Met een beetje verbeelding lijkt de onderlip
van de bloem van de bijenorchis op een bij.
Margreet Frowijn-Druijven; Nikon D80 op
105mm; 1/640s bij f/5; ISO 250. 25-6-2015.
2
4
Praktisch
Parkeerplaats
Schoolstraat, Westervelde
Het Zwanenwater,
Natuurmonumenten,
Zuidschinkeldijk, Callantsoog
(52.829706, 4.701258)
26
3
Waarneming-ID
534

Kop van Noord-Holland
Dopheide met sfeervol tegenlicht.
Margreet Frowijn-Druijven; Nikon D80 op
105mm; 1/320s bij f/5; ISO 160. 27-9-2013.
Moeras met stijve zegge. Margreet Frowijn-
Druijven; Nikon D80 op 16mm; 1/400s bij
f/10; ISO 250. 20-6-2018.
Het doorkijkje varieert per seizoen.
Jessica Geertsma; Nikon D300 op 145mm;
1/1250s bij f/5; ISO 100. 5-4-2020.
recht komt. Maak de diafragmawaarde
echter niet te klein; je wilt de haartjes op
de onderlip waarschijnlijk wel scherp hebben.
Om al dit moois te beschermen, mag
je in het Zwanenwater niet buiten de aangegeven
wandelpaden komen. Zet dan ook
niet je spullen in de kant, want voor je het
weet is er weer een bijenorchis minder en
zoveel bijenorchissen zijn er helaas niet.
Locatie 2 - Heide en parnassia
52.822619, 4.694585
Rondom dit houten bankje groeit in de
zomermaanden onder andere dopheide
en het zeldzame heidekartelblad. Terwijl
je in het Zwanenwater op de aangegeven
wandelpaden moet blijven, is hier rond het
bankje ruimte genoeg om dicht op je onderwerp
te kruipen en samen met een macrolens
kun je de bloem mooi isoleren van
de achtergrond. Hierdoor kun je spelen
met de compositie en scherptediepte.
In de ochtend kun je hier goed gebruikmaken
van het tegenlicht dat de zon geeft.
Locatie 3 - Moeras in de duinen
52.815454, 4.703828
In de winter komen de pollen met stijve
zegge los te staan van het water. Vooral
met dreigende wolken geeft dit een indrukwekkend
landschap. In de zomermaanden
is deze poel de ideale locatie voor libellenfotografie.
Tientallen waterjuffers en libellen
jagen hier tussen de pollen met stijve
zegge door. In de ochtend en in de namiddag
zijn deze insecten iets rustiger en zitten
ze vaker stil op een takje of blaadjes
boven het water. Gebruik van een teleobjectief
met macrofunctie helpt om dichter
bij je onderwerp te komen. Een van de
speciale soorten die hier regelmatig wordt
gezien, is de zeldzame gevlekte witsnuit.
De larven van deze libel leven twee tot drie
jaar onder water. Hierdoor is het een soort
die je niet ieder jaar tegenkomt. De beste
kans is er door de waarnemingen goed in
de gaten te houden. In mei en begin juni
sluipen ze uit hun larvenhuidje.
Locatie 4 - Doorkijkje
52.823039, 4.706635
Dit is in ieder seizoen een van de mooiste
doorkijkjes van het Zwanenwater.
Het geeft je een prachtige blik tussen de
bomen door en uitzicht op de achterliggende
gras- en rietlanden. In het voorjaar
bloeit hier de gele lis. Later in het
jaar graast hier vaak de groep Blonde
d’Aquitaine-runderen. In de winter staat
het grasland onder water en met helder
weer reflecteert de blauwe lucht in het
water. Door een kleine telelens te gebruiken
druk je het beeld in elkaar. Hierdoor
ontstaat een heel ander beeld dan wanneer
je een groothoeklens zou gebruiken.
Als je even verder doorloopt zie je in de
wintermaanden de gaspeldoorn in volle
bloei staan. Vooral met rijp geeft dit een
vervreemdend effect.
Eigendom
Natuurmonumenten
Interessante soorten
Vos, boommarter, konijn, blauwborst,
roodborsttapuit, boomleeuwerik, roerdomp,
baardmannetje, zandhagedis, bruine
kikker, rugstreeppad, groene kikker, kleine
watersalamander, duinparelmoervlinder, groentje,
icarusblauwtje, argusvlinder, kleine vuurvlinder,
duinviooltje, bijenorchis, parnassia, heidekartelblad,
gele lis, puntmutswasplaat, zandaardtong, grote
parasolzwam, witte kluifzwam, gladde roosroest
Nabijgelegen gebied
Uitlandse Polder: Aan de overkant van de weg
van de ingang naar de parkeerplaats van het
Zwanenwater ligt de Uitlandse Polder. Hier is
enkele jaren geleden voormalige bollengrond
omgezet in nolletjes en bloemrijke graslanden.
Blonde d’Aquitaine-runderen grazen in dit
natuurgebied en zijn van dichtbij te fotograferen.
Wat, waar en wanneer?
1 5-6
2 5-8
3 1-12
4 1-12
5 3-4, 10-11
6 4-5, 7-8
7 7-8
27

Zuid-Holland
Zuid-Holland
1
23
25
2
3
Bollenstreek
4 6
5 7
24
8
13
Groene Hart
9
10
11 12
2627
Haaglanden
32 16
30
17
29
28
18 20
31
33
19 21
34
43 44
22
45
36
35
Rijnmond 37
46
48
41
38
40
55 56 47
57 58
49
39
42
59
61 62 50 Zuid-Hollandse Eilanden
60
51
53
63
52
64
65
54
14
15
Alblasserwaard
en
Drechtsteden
28

Zuid-Holland
Zuid-Holland is de dichtst bevolkte provincie van ons land. Toch valt er meer dan genoeg te fotograferen. Soms op de bekende
plekken, zoals aan de kust, dan weer op een verrassende locatie onder de rook van de stad of zelfs in de stad. Natuur is overal
te vinden en daarmee liggen ook de fotokansen voor het oprapen. Zuid-Holland heeft een enorme variatie aan mogelijkheden:
schitterende duinen, de rivierdelta met de getijdennatuur, de veenweiden met weidevogels en plassen en uiteraard het hart van
de bollenteelt.
Nummer Gebied Pagina
1 Bollenvelden 166
2 Kasteel Keukenhof en Keukenhofbosch 168
3 Leeuwenhorst 171
4 Katwijk aan Zee 174
5 Berkheide 176
6 Huys te Warmont 178
7 Bospark Rhijngeest en kasteel Endegeest 181
8 Landgoed Duivenvoorde 183
9 Groene Jonker 186
10 Ruygeborg 189
11 Nieuwkoopse Plassen 191
12 De Haeck 194
13 Molenviergang Aarlanderveen 196
14 Reeuwijkse Hout en Reeuwijkse Plassen 198
15 Vlist 200
16 Rottemeren – Koornmolengat 202
17 Eendragtspolder 204
18 Zevenhuizerplas 206
19 Hitland 208
20 Blokboezems Krimpenerwaard 210
21 Berkenwoudse Driehoek, polder Berkenwoude,
polder De Nesse en de Berkenwoudse boezem 212
22 Loetbos 215
23 Meijendel 217
24 Koninklijke Landgoederen De Horsten 228
25 Landgoed Clingendael 232
26 Solleveld 234
27 Landgoed Ockenburgh 237
28 Ackerdijkse Plassen en Polder Schieveen 240
29 Staelduinse Bos 243
30 Van Dixhoorndriehoek 245
31 Maasvlakte en noordzijde Oostvoornse Meer 248
32 Groenzoom 251
33 Hoge en Lage Bergse Bos 254
Nummer Gebied Pagina 34 Kralingse
Bos 256
35 Stadsnatuur Rotterdam 258
36 Trompenburg Tuinen en Arboretum 259
37 De Esch 260
38 Kasteelgaarde Rhoon 261
39 Rhoonse Grienden, Klein Profijt en
Carnisse Grienden 263
40 Crezéepolder 265
41 Kinderdijk 266
42 Develbos, Munnikepark en Zuidpolder 268
43 Slikken van Voorne 270
44 Groene Strand en Oostvoornse Meer 272
45 Landgoed Mildenburg 276
46 Voornes Duin 279
47 Quackjeswater 283
48 Holle Mare 285
49 Bernisse 287
50 Benigerwaard en Spuimonding-West 288
51 Korendijkse Slikken 291
52 Tiengemeten 293
53 Oude Land van Strijen 302
54 Oeverlanden Hollands Diep 304
55 Duinen van Goeree 306
56 Kwade Hoek 308
57 Buitenhaven van Stellendam 311
58 Scheelhoek en Het IJ 312
59 Westduinen Ouddorp 313
60 Brouwersdam 315
61 Grevelingen onder water 316
62 Koudenhoek & Markenje 318
63 Slikken van Flakkee 319
64 Battenoord 321
65 Hellegatsplaten 322
Meijendel. Paul Oostveen.
29

Zuid-Hollandse Eilanden
Slikken van Voorne
Nico van Kappel
De aanleg van de industrie op de Maasvlakte was gek genoeg niet alleen nadelig voor
de natuur. Ten zuiden van de industrie ontstond door de veranderende zeestroming
een dynamisch kustlandschap dat volledig onder invloed staat van het getij.
Het gebied zelf is alleen langs de randen toegankelijk en juist hier op de overgang
van zout naar zoet en van nat naar droog is er van alles te zien.
Locatie 1 - Kwelder
51.911249, 4.055674
Als je over dit gebied heen kijkt met de
uitgestrekte slikken en schorren is het
moeilijk te geloven dat dit vroeger een
autostrand was. Als je onderaan het
pad naar links afslaat, loop je langs het
groene strand met rietlanden en ruige
graslanden. Met (spring)vloed stroomt
dit gebied vaak nog onder water. Langs
het pad zijn in de zomermaanden planten
te vinden, zoals wilde selderij en aardbeiklaver.
Gedurende een aantal weken loopt
hier in de herfst een schaapskudde rond.
In de wintermaanden vind je er ook vaak
groepen reeën.
Nico van Kappel.
2
Aardbeiklaver. Nico van Kappel.
Praktisch
P
Parkeerplaats
Strandweg 1, Oostvoorne
(51.915184, 4.060662)
30
1
Waarneming-ID
5189
Eigendom
Het Zuid-Hollands Landschap

Zuid-Hollandse Eilanden
Locatie 2 - Duinen en
getijdengebied
51.922615, 4.044889
Als je vanaf de parkeerplaats naar het
noordwesten loopt, ligt aan de rechterkant
van het pad een rij duinen en aan de linkerkant
een kwelder-en-slikkenlandschap.
Aan het eind van dit pad is links een open
gebied met slikken en schorren met uitgestrekte
velden zeekraal en zeeaster. In
oktober kleuren deze mooi rood, geel en
oranje. De slikken zijn beperkt toegankelijk
tot aan de palen met verbodentoegangsborden.
De duinen aan de rechterkant
van het pad zijn aangelegd om wat nu het
Oostvoornse Meer is in te dammen. In
dit gebied groeien allerlei zeldzame kustplanten,
zoals zeewolfsmelk, zeewinde
en blauwe zeedistel. Tussen de planten
zijn veel insecten aanwezig zoals blauwvleugelsprinkhaan
en zandloopkever.
Melkkruid. Nico van Kappel. 27-5-2018.
Zeewolfsmelk in de winter. Nico van Kappel;
Nikon D700 14mm; 1/25s bij f/14; ISO 400.
Slikken van Voorne tijdens de herfst. Nico van Kappel; Nikon D800 14mm; 1/50s bij f/11; ISO 400.
5-10-2018.
Interessante soorten
Ree, schaap, lepelaar, blauwe kiekendief,
zandhagedis, blauwvleugelsprinkhaan,
wolfsmelkpijlstaart, bastaardzandloopkever,
strandzandloopkever, julikever, zeewolfsmelk,
zeewinde, gelobde melde, langarige zeekraal,
zeeaster, duinfranjehoed, duinstinkzwam
Wat, waar en wanneer?
1 1-12
2 1-12
Wilde selderij. Nico van Kappel. 22-7-2012.
31

Utrecht
Utrecht
1
2
32
3
42
Vecht
en
Plassen
4
5
6
Groene Hart
46
Utrecht
Vijfheerenlanden
7 11
12
8 10
9 13
14
15 16
48
4344 47 49 45
50
33
3435
17
36
Eemland
38
37
39
40
41
19
18
23
29
21 22
20
Utechtse Heuvelrug
24 26
25 28
27
30
31
32

Utrecht
Utrecht is de op één na kleinste provincie van het land, maar dat wil niet zeggen dat er weinig te fotograferen valt. Integendeel:
klein maar fijn! De landschappelijke variatie van de hoge stuwwallen tot de laaggelegen rivier- en veenweidegebieden zorgt voor
een nog grotere variatie aan planten en dieren. Waar ga jij voor? De beukenbossen en landgoederen op de stuwwal, de boeiende
cultuurhistorie van de Hollandse Waterlinie en de Grebbelinie of de vele water- en moerasvogels in het plassengebied?
Nummer Gebied Pagina
1 Botshol 326
2 Waverhoek 329
3 De Meije 331
4 De Kievit 333
5 Kasteel de Haar 335
6 Maximapark en Haarrijnseplas 337
7 Griftpark 339
8 Binnenstad Utrecht 341
9 Lunetten 343
10 Botanische Tuinen Utrecht 346
11 Beerschoten 348
12 Landgoed Sandwijck 351
13 Landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen 354
14 Nieuwe Hollandse Waterlinie: Fort bij Vechten 359
15 Nieuw Wulven 361
16 Krommerijnstreek 363
17 Zeisterbos 366
18 Heidestein en Bornia 368
19 Boswachterij Austerlitz 371
20 Moersbergen 373
21 Kaapse Bossen 375
22 Leersumse Veld 377
23 Kasteel Renswoude 380
24 Landgoed Zuylestein 382
25 Amerongse Bovenpolder 385
26 Amerongse Berg 388
Nummer Gebied Pagina
27 Plantage Willem III 390
28 Kwintelooyen 393
29 Grebbelinie 395
30 Grebbeberg 401
31 Blauwe Kamer 403
32 Polder Eemland 406
33 Landgoed Groeneveld 408
34 Lage Vuursche 411
35 De Stulp 414
36 Landgoed Schothorst 417
37 Schammer 419
38 Soesterduinen 420
39 De Stompert 423
40 Den Treek-Henschoten 425
41 Valleikanaal 429
42 Willeskop 433
43 Nieuwe Hollandse Waterlinie: Fort Honswijk 435
44 Nieuwe Hollandse Waterlinie:
Werk aan de Groeneweg 437
45 Steenwaard 439
46 Zouweboezem en Achthovense Uiterwaarden 442
47 Polders Bolgerijen en Autena 446
48 Everdingerwaard 449
49 Nieuwe Hollandse Waterlinie: Fort Everdingen 452
50 Diefdijk 454
Boswachterij Austerlitz. Paul Oostveen.
33

Utrechtse Heuvelrug
Zeisterbos
Floris Slooff & Hans Brongers
Laantje zonder Einde. Floris Slooff.
Het Zeisterbos is een verrassende omgeving, met een grote cultuurhistorische waarde.
Sinds 1913 wordt het bos voor recreatieve doeleinden onderhouden, waardoor cultuur
en natuur naadloos met elkaar verweven zijn. Een combinatie van lange zichtlijnen
en slingerende wandelpaden geeft veel fotografische kansen, ook omdat de meeste
plekjes goed bereikbaar zijn. Wegens de gunstige ligging ten opzichte van de
uitvalswegen kan het in het weekend een goed bezocht bos zijn. Gelukkig is er nog
veel rust te ontdekken op de momenten dat het licht op zijn mooist is.
Locatie 1 - Laantje zonder
Eind, bosvijver
52.089212, 5.260054
Op deze plek is goed te zien hoe het landschap
gecultiveerd is, met de aangelegde
lanen, bosvijver en heuveltjes. Door de
leeftijd hiervan is de begroeiing volwassen
en geven de oudere bomen mooie
fotokansen, vooral in het voor- en najaar.
De bosvijver is rond 1935 aangelegd en
de manenschapen zijn nog een overblijfsel
van een kleine dierentuin uit diezelfde tijd.
Het Laantje zonder Eind (bijna 5 kilometer
lang) is een leuke plek om een telelens
te gebruiken. Door het veranderen van de
kleur met de seizoenen en de stand van
de zon gedurende de dag zijn er veel kansen
om te spelen met deze lange laan. Als
je richting het noordoosten wandelt en de
weg oversteekt, kun je het laantje verder
vervolgen en zal ook de vegetatie wat veranderen;
de beukenrij is niet over de gehele
lengte van het laantje aanwezig.
Rondom de bosvijver heeft het bos een speels
karakter. Floris Slooff; DJI Phantom 4 op
3,61mm; 1/30s bij f/2.8; ISO 100. 6-5-2020.
1
Praktisch
Parkeerplaats P1
Prins Bernhardlaan, Zeist
(52.083436, 5.254329)
2
P 1
P 2
3
Parkeerplaats P2
Zeist, Oranje Nassaulaan,
Zeist
(52.084091, 5.267502)
34

Utrechtse Heuvelrug
Locatie 2 - Rondom het hertenkamp
52.08422, 5.256534
Ook op deze plek zijn nog tekenen van het
dierentuinverleden van het Zeisterbos te
vinden. Tegenover dit hertenkamp is een
(recreatie)veld gelegen dat het Bizonveld
heet. Hier liepen in het verleden daadwerkelijk
bizons. Het hertenkamp is nog steeds
bewoond door damherten. Net zoals op
vele andere plekken in dit bos staan er in
dit deel een aantal oude loof bomen, die
vooral in de herfst mooi kleuren. De aanwezigheid
van de oude sprengen (kunstmatige
beekjes) helpt bij het maken van
aantrekkelijke foto’s, doordat het wat meer
reliëf aan het landschap geeft.
Locatie 3 - Nabij het
bezoekerscentrum
52.085095, 5.261802
Op korte afstand van de parkeerplaats
bevinden zich heuveltjes die in de beginperiode
van het Zeisterbos zijn aangelegd.
De vegetatie is hier iets anders, met aanzienlijk
meer grove dennen. Er is een grote
kans verschillende soorten bosvogels
te zien, zoals de boomkruiper, roodborst,
boomklever, grote bonte specht, mezen
en vinken. Vroeg in de ochtend laten deze
soorten zich goed horen. Ook de eekhoorn
is op verschillende plekken regelmatig te
zien. In het voorjaar spelen jongere eekhoorntjes
door de bomen. Dan hoor je
goed hoe ze met hun klauwen in de bast
van de bomen grijpen. Omdat dit deel van
het bos niet zo groot is, kun je er makkelijk
rondwandelen zonder te verdwalen.
Een spreng tijdens de herfst. Hans Brongers; Fujifilm X-T3 op 52mm; 4s bij f/11; ISO 80.
25-11-2019.
De boomklever doet zijn naam eer aan.
Met wat geluk laten de eekhoorntjes zich zien.
Hans Brongers; Canon 5D op 500mm; 1/250s Floris Slooff; Nikon D700 op 200mm; 1/250s
bij f/4; ISO 6400. 30-6-2020.
bij f/2.8; ISO 1000. 8-8-2016.
Bezoekerscentrum
Bezoekerscentrum Boswerf
Prins Bernhardlaan 3, Zeist
Waarneming-ID
671400
Interessante soorten
Eekhoorn, ree, grote bonte specht, roodborst,
zwarte specht, goudhaan, vliegenzwam
Wat, waar en wanneer?
1 3-11
2 3-11
3 3-11
Eigendom
Utrechts Landschap
35

Flevoland
Flevoland
1
Noordoostpolder
2
3
6
4
5
9
7
8
14
12
13
11
10
Flevoland 17
18
15 16
19
20
24
22
23
21
36

Flevoland
Van Zuiderzee naar land, gemaakt land. De menselijke hand is in Fleovland onmiskenbaar. Toch is er binnen de strakke opzet
ruimte voor toeval: een gepland industrieterrein transformeerde in een internationaal wetland, de Oostvaardersplassen, en
een spontaan wilgenbos werd een reservaat. Ook de in rijtjes aangeplante bossen krijgen een steeds wilder karakter, waarbij
je, afhankelijk van de exacte bodemsamenstelling, soms ineens voor verrassingen komt te staan. Ben je nu op de Veluwe, de
Achterhoek of toch echt in de Flevopolder? Kortom, er valt meer dan genoeg te ontdekken in het nieuwste stukje Nederland.
Nummer Gebied
Pagina
1 Kuinderbos 10
2 Urkerbos 12
3 Urk: vuurtoren 14
4 Schokland 16
5 Waterloopbos 18
6 Tulpenroute 20
7 Observatorium Robert Morris 22
8 Swifterbos 23
9 Marker Wadden 24
10 Natuurpark Lelystad 26
11 Gelderse Hout 30
12 Oostvaardersplassen 32
Nummer Gebied
Pagina
13 Hollandse Hout 36
14 Lepelaarplassen 38
15 Wilgenreservaat 40
16 Knarbos 42
17 Larservaartbos 44
18 Wildwallen en Heggenlandschap 46
19 Harderbos 48
20 Harderbroek 50
21 Het Atol 51
22 Horsterwold 52
23 Gelderse Slenk en Voorlanden 54
24 Hulkesteinse Bos 56
Paul Oostveen.
37

Flevoland
Horsterwold
René Vos
René Vos.
Het Horsterwold is het grootste loofbos van Nederland. Een afwisselend gebied
met zoveel mooie plekken en plekjes dat het onmogelijk is ze hier allemaal te
behandelen. Hier dus alleen een paar hoogtepunten, maar je leert het pas echt
kennen door ongepland rond te struinen in het uitgestrekte bosgebied. Afwisseling
genoeg tussen strak aangeplante bospercelen, ruigten en open gebieden, en
niet te vergeten de vele
waterpartijen en tochten,
die plaats bieden aan een
keur aan flora en fauna.
Het kan erg nat zijn in het
gebied, dus waterdichte
schoenen of laarzen zijn
geen overbodige luxe.
Locatie 1 - Stille Kern
52.309955, 5.468895
Ga vanaf parkeerplaats 1 in zuidelijke richting.
Na 50 meter zie je een T-splitsing.
Rechts vind je (na ruim 100 meter) een
prachtige uitkijktoren. Ga je links, dan
kom je (na 500 meter) bij nog een fraai
uitzichtpunt. Ondanks het mooie uitzicht
op beide punten is er maar zicht op een
klein deel van dit ruim 900 hectare grote
gebied. In de eind jaren tachtig aangeplante
bossen zijn diverse waterpartijen aangelegd.
Deze dienen als retentiebekken.
Ten tijde van veel regenval kan het er dus
behoorlijk nat zijn. De productiedoelstelling
van de bossen is ruim 25 jaar geleden
opgeheven. De graslanden worden sindsdien
begraasd met paarden en runderen.
Vanaf november 2012 leven hier konikpaarden.
Deze kudde is inmiddels uitgegroeid
tot ongeveer honderd dieren. Door
het gebied lopen diverse wandel- en fietspaden.
Grote delen zijn echter verwilderd.
Gelukkig mag je hier vrij rondstruinen, zodat
je deze ‘nieuwe wildernis’ naar hartenlust
kunt verkennen en fotograferen.
P
2
P
1
P
In de Stille Kern leven ruim honderd
konikpaarden. Fokko Erhart.
4
Praktisch
3
P
Parkeerplaats 1
Flediteweg 23, Zeewolde
(52.315458, 5.469389)
Parkeerplaats 2
Naamloze weg, Zeewolde,
(52.312828, 5.446247)
38

Flevoland
Locatie 2 - De noordelijke poelen
52.316141, 5.447381
Het noordelijkste deel van het Horsterwold
valt onder de term ‘nieuwe natuur’ en is
later toegevoegd aan het gebied. Je kunt
dit vooral nog zien aan de planten die je
tegenkomt. Typische pionierssoorten zoals
de moerasandijvie komen hier nog veel
voor. Fotografisch gezien kun je alle kanten
op, met zowel macro-, landschaps- als
wildlifefotografie. Mocht je dat allemaal
willen, zorg dan voor een goedgevulde
fototas met de verschillende lenzen. Dit
gebied is rustig en je kunt er uren doorbrengen
zonder iemand tegen te komen.
Ga ergens verdekt zitten wachten op een
voorbijkomende ree of vos, of ga actief op
jacht naar libellen en vlinders. Voor vogelfotografen
bieden de rietkragen kans op
rietzangers, blauwborsten en karekieten.
perfect moment om hier eens langs te
gaan. Interessant is ook het feit dat er relatief
veel zwarte damherten gezien worden,
wat trouwens wel een extra fotografische
uitdaging vormt wat betreft de belichting.
Locatie 4 - Paddenstoelenroute
52.304381, 5.537496
In de herfstperiode is deze locatie ideaal
om op zoek te gaan naar paddenstoelen.
Een groot aantal soorten bedekt de bosbodem
en het rottende hout. De blauwe
wandelroute is een goede start om het
gebied te ontdekken, maar lekker rondstruinen
kan natuurlijk ook. Neem dus je
macrolens mee of een van de creatieve
vintagelenzen en leef je uit. Misschien heb
je nog tijd om ’s ochtends vroeg even de
dijk over te wippen en de zonsopkomst
boven het Nuldernauw mee te maken,
met uitzicht op het oude land. In de zomer
is de stand van de zon net even wat
te ver noordoostelijk voor een goede zonsopkomstfoto,
maar zo grofweg tussen september
en april heb je kans op een mooie
zonsopkomst boven het water. Buitendijks
groeien overigens weer heel andere soorten
paddenstoelen door de zanderige bodem.
Daardoor is dit stukje ook in andere
jaargetijden interessant: dan komen hier
zonnedauw en zelfs de zandhagedis voor!
Locatie 3 - Damhertterritorium
52.291298, 5.479685
Hoewel je damherten door het hele gebied
tegen kunt komen, heb je de meeste kans
op een ontmoeting in het zuidelijke stuk.
Verwacht geen tamme dieren die rustig blijven
grazen als je aan komt lopen. Ze zijn
tamelijk schuw en voor close-ups heb je
én een telelens, én, als het kan, camouflage
nodig. Van herten in hun leefomgeving
kun je echter prima foto’s maken tijdens
je wandeling. Vooral onder wat mistige
omstandigheden ontstaat er een feeërieke
sfeer in het bos. Uiteraard is de bronstperiode
van de damherten, van de tweede
helft van oktober tot begin november, een
(Ree)bokkensprong. René Vos.
Vliegenzwam. René Vos.
Damherten in het sprookjesbos. René Vos. Nikon D750 op 310mm; 1/125s bij f/5.6; ISO 2000.
Parkeerplaats 3
Bingelweg, Zeewolde,
(52.285414, 5.479809)
Parkeerplaats 4
Naamloze weg, Zeewolde
(52.308264, 5.536627)
Waarneming-ID
142490
Eigendom
Staatsbosbeheer
Interessante soorten
Damhert, ree, konik, vos, klapekster, wielewaal,
zomertortel, poelkikker, zandhagedis, eikenpage,
gehakkelde aurelia, zwervende pantserjuffer,
grote keizerlibel, brede wespenorchis, eenstijlige
meidoorn, hazenpootje, parelstuifzwam,
plooivlieswaaiertje
Wat, waar en wanneer?
1
2
3
4
1-12
1-12
1-12
1-12
39

Overijssel
Overijssel
1 2
3
7
Kop van Overijssel
4
6 8
5
9 10 Salland 16
12 11 13 17
15 18
19
14
20
22
31
21
45 44
46
47
24
23
26
25
Twente
38
36
27
32
28 29
30
43
37
33
34
35
39
40 4142
49 50
48
40

Overijssel
Van het zompige moeras van De Wieden-Weerribben tot de ruim 85 meter hoge Tankenberg, Overijssel heeft het allemaal. Aan de
westzijde van de provincie zorgt de IJssel -volgens velen de mooiste rivier van Nederland- voor een rijke natuur en cultuurhistorie
met Hanzesteden zoals Kampen en Zwolle. Verder naar het oosten vinden we nog meer riviertjes, zoals de Dinkel en de Regge.
Daartussen liggen bossen, heiden, bloemrijke graslanden en kleinschalige landbouwgebieden met fraaie boerderijen.
Nummer Gebied
Pagina
1 De Weerribben 60
2 Woldlakebos 64
3 De Wieden 65
4 Mandjeswaard 69
5 Heemtuin Kampen 70
6 Polder Mastenbroek 72
7 IJsselmonding 74
8 De Brommerd 75
9 Reevediep 76
10 Zalkerbos 78
11 Bentinkswellen 81
12 Vreugderijkerwaard 83
13 Singel van Zwolle en Almelose Kanaal 85
14 Tichelgaten Windesheim 87
15 Rechterense Veld 90
16 Junner Koeland 92
17 Beerze 94
18 Landgoed Eerde 96
19 Lemelerberg 97
20 Vistrap bij Hancate 99
21 Boetelerveld 101
22 Duursche Waarden 103
23 Teugse Kolk en Veenoordkolk 105
24 Oude Schipbeek 107
25 Kooiplas 109
Nummer Gebied
Pagina
26 Engbertsdijkvenen 110
27 Kroezeboom 113
28 Manderheide 114
29 Springendal en dal van de Mosbeek 117
30 De Bergvennen 120
31 Wierdense veld 121
32 Molenven 124
33 Stroothuizen en Punthuizen 125
34 Lutterzand 127
35 Arboretum Poort Bulten 129
36 Landgoed Twickel 131
37 Kanaal Almelo-Nordhorn 134
38 De Doorbraak 137
39 Duivelshof 140
40 Haagse Bos en Snippert 142
41 Dinkeldal Losser 144
42 De Oelemars 147
43 Kristalbad 149
44 Nationaal Park de Sallandse Heuvelrug 151
45 Sprengenberg 153
46 Numendal 155
47 De Borkeld 157
48 Witte Veen 159
49 Lankheet 161
50 Haaksbergerveen 164
Paul Oostveen.
41

Kop van Overijssel
IJsselmonding
Herman van der Hart
De IJsselmonding is de oostelijkste zoete rivierdelta van Nederland en wordt ook wel
Jan Nap toren. Herman van der Hart.
eens de ‘Biesbosch van het oosten’ genoemd. Tussen 2000 en 2006 zijn er een aantal
eilanden in de monding van de IJssel opgespoten, waardoor de delta weer een beetje
zijn oude karakter heeft herwonnen. Inmiddels zijn de eilanden begroeid met struiken
en wilgen. Door de dynamiek van de rivier de IJssel verandert het gebied steeds en
is er een grote variatie in diersoorten. Voor vogels is het een uitermate belangrijk
gebied. Talloze eenden en ganzen vinden er hun toevluchtsoord. Het gebied zelf
Zeearend. Herman van der Hart.
straalt een grote rust uit en is voor wandelaars en fietsers niet toegankelijk. Met een
bootje kun je delen van het gebied in (Staatsbosbeheer organiseert bootexcursies,
wat de kans op het maken van mooie vliegbeelden aanzienlijk vergroot). Wel zijn
er enkele nieuwe wandel- en fietspaden aangelegd waarmee je vanaf een dijk een
prachtig uitzicht hebt op het gebied.
Blauwborst. Herman van der Hart.
Locatie 1 - Uitkijktoren Jan Nap
52.597952, 5.83855
Vanaf deze uitkijktoren, die in 2010 is gebouwd
uit eerbetoon aan Jan Nap (een bekende
vogelaar uit Kampen), heb je in de
ochtenduren een schitterend uitzicht over
een deel van de IJsselmonding met enkele
eilanden. De laatste jaren kun je hier vrijwel
dagelijks één of meerdere zeearenden
bewonderen, die hier broeden. Ook boven
het riet jagende bruine kiekendieven komen
in voorjaar en zomer dikwijls langs.
In april en eind augustus/september zie
je hier regelmatig doortrekkende visarenden.
Onderaan de dijk zijn in het voorjaar
soorten als blauwborst te zien en, met
enig geduld en geluk, ook te fotograferen.
Dat geldt ook voor de baardman en de buidelmees.
Voor de uitkijktoren liggen een
fiets- en wandelpad. Voor het fotograferen
van de eerdergenoemde soorten alsook
rietvogels, zoals kleine karekiet en rietzanger,
kun je uitstekend deze paden gebruiken.
Omdat het gebied zich voornamelijk
leent voor vogelfotografie, zijn een statief
en telelens van minimaal 400 millimeter
noodzaak. Bij spectaculaire wolkenluchten
is deze plek in de avond mooi voor
zonsondergangen.
Praktisch
Parkeerplaats
Rechterveldweg 8, Kampen
Interessante soorten
Zeearend, visarend, blauwborst, baardman,
bruine kiekendief, lantaarntje, paardenbijter,
gewone oeverlibel, steenrode heidelibel
(52.597883, 5.839073)
42
1 P
Waarneming-ID
6351
Eigendom
Staatsbosbeheer
Wat, waar en wanneer?
1 1-12

Kop van Overijssel
De Brommerd
Johan van der Wielen
Johan van der Wielen.
De Brommerd, ook wel Streukeler Buitenland genoemd, is een uiterwaardengebied
bij Hasselt dat bekendstaat om zijn enorme hoeveelheid kievitsbloemen. Deze
zeldzame stinsenplant groeit alleen in een zeer specifieke biotoop. De plant is daarbij
erg afhankelijk van de grondwaterstand en heeft een voedselarme bodem nodig. De
zaadverspreiding gebeurt door overstromingen, waarbij de drijvende zaden op andere
plekken terechtkomen. Tijdens de bloei mag de groeiplaats echter niet overstroomd
zijn. In de gebieden rond het Zwarte Water, de Overijsselse Vecht en de IJssel komen
op diverse plekken de kievitsbloemen voor, maar bijna nergens in de grote aantallen
zoals in de Brommerd. Dit gebied is dan ook vooral interessant tijdens de bloeitijd van
de kievitsbloemen, rond de derde week van april.
Johan van der Wielen.
Locatie 1 - De Brommerd
52.578411, 6.107706
In de kievitsbloementijd, de tweede tot
vierde week van april, zijn de graslanden
afgesloten. Vanaf de parkeerplaats loopt
een wandelpad; ga twee hekken door en
steek een bruggetje over. Vervolgens loop
je tussen de graslanden door met aan
weerszijden een hek. Het is als wandelaar
niet mogelijk om buiten het pad op
het grasland te komen om tussen de kievitsbloemen
te fotograferen. De bloemen
bloeien echter wel tot tegen het pad aan
en zijn daardoor prima onder het draad
door te fotograferen. Wil je wel tussen de
bloemen liggen, ga dan mee met een excursie
van Staatsbosbeheer, te boeken via
Toeristisch Informatiepunt (TIP) in Hasselt.
Aan het begin van het wandelpad staat nog
geen hek en kun je gemakkelijker de bloemen
bereiken, maar loop niet te veel op het
gras. Er wordt veel gecontroleerd en de kievitsbloemen
zijn gevoelig voor betreding.
Zeker omdat de planten pas na zeven jaar
voor het eerst bloeien en daarvoor alleen
met groene sprietjes boven de grond komen,
vertrap je ze al snel zonder het te weten.
Let aan het eind van de middag op de
rietkragen, er loopt vaak een groep reeën.
1
P
Praktisch
Parkeerplaats
Gennerdijk 10, Hasselt
(is de kleine parkeerplaats
vol, zet dan je auto bij het
gemaal neer)
(52.574806, 6.11194)
Waarneming-ID
6804
Eigendom
Staatsbosbeheer
Interessante soorten
Ree, haas, rietgors, blauwborst, bruine kiekendief,
ooievaar, rietzanger, vroege glazenmaker, bruin
zandoogje, gewone oeverlibel, oranjetipje, klein
geaderd witje, wilde kievitsbloem, pinksterbloem,
slanke vrouwenmantel, gulden boterbloem
43

Gelderland
Gelderland
1 2
3
4
7
5
6
17
8
13
10
11
9
12
14
15
16
56
58
57
18
59
35
Rivierenland
26
25
30 3132
33
34
36 37
60
66
Veluwe
27
28
29
19
20
39
41
42 43
40
38
55
53
61 62
63
64
65
67 68
22 23
24
21
44
45 46
Achterhoek
54
52
47
48
49
50
51
44

Gelderland
Gelderland staat haast synoniem voor natuur. Meteen denk je daarbij aan de Veluwe, maar Gelderland heeft meer. Je kunt
eindeloos struinen door de (relatief nieuwe) riviernatuur, flaneren onder de haast ontelbare kilometers monumentale lanen van
de vele landgoederen of teruggaan in de tijd in Nationaal Landschap Winterswijk. Gelderland heeft zoveel te bieden, dat je er
gemakkelijk een eigen boek mee kunt vullen. Dit boek vormt dan ook haast een eerste kennismaking met deze uiterst veelzijdige
provincie. Trek je wandelschoenen aan of pak de fiets om de rest eens op je gemak te verkennen!
Nummer Gebied Pagina
1 Drontermeer 170
2 Polder Oosterwolde 172
3 Landgoed IJsselvliedt 174
4 Kloosterbos en Zwarte Kolk 176
5 De Dellen 178
6 Renderklippen 180
7 Veluwemeer 183
8 Beekhuizerzand 184
9 Vierhouterbos 185
10 Leuvenumse Bos 186
11 Landgoed Staverden 188
12 Tongerense Heide 190
13 Speulder- en Spielderbos 192
14 Kroondomein Het Loo 195
15 Paleispark 205
16 De Wilpse Klei 209
17 Arkemheen 212
18 Klein Bylaer 215
19 De Vrijenberg, Hoeve Delle, Reeënberg 218
20 Ramenberg 220
21 Rammelwaard 222
22 Empese en Tondense Heide 224
23 Landgoed Voorstonden 226
24 Het Leusveld 230
25 Kootwijkerzand 233
26 Wekeromse Zand 236
27 Nationaal Park De Hoge Veluwe 238
28 Deelerwoud 243
29 Veteranen Landgoed Vrijland 247
30 Edese Bos en Edese Heide 249
31 Noord-Ginkel en Hindekamp 251
32 Planken Wambuis 254
33 Reijerscamp 259
34 Wolfhezerheide 261
Nummer Gebied Pagina
35 Binnenveld 263
36 Wageningse Bovenpolder 266
37 Doorwerth 268
38 Sonsbeek en Zypendaal 270
39 De Imbos 275
40 Rheder- en Worth-Rhederheide 277
41 Onzalige Bossen 279
42 Herikhuizerveld 281
43 Landgoed Middachten 284
44 Landgoed de Voorst 286
45 Hackfort 288
46 Landgoed Vorden 291
47 Needse Achterveld en ’t Vleer 293
48. Zwillbrocker Venn 295
49 Korenburgerveen 297
50 Bekendelle 300
51 Willinks Weust 302
52 Aaltense Goor 304
53 Rijnstrangen 306
54 Bergherbos 309
55 Meinerswijk 313
56 Loevestein 315
57 Heerlijkheid Mariënwaerdt 318
58 Betuwe 321
59 Leeuwense Waard 324
60 Beuningse Uiterwaarden 327
61 Kasteel Doornenburg 330
62 Klompenwaard 331
63 Millingerwaard 335
64 Ooijpolder 339
65 Duivels- en Wylerberg 344
66 Overasseltse en Hatertse Vennen 346
67 Groesbeekse Bos 348
68 De Bruuk 350
Paul Oostveen.
45

Veluwe
Planken Wambuis
Jeroen van Wijk & Fred van Wijk
Planken Wambuis is een afwisselend Veluws natuurgebied bij Ede met bos,
heide, voormalige akkers, stuifzand en oude eikenhakhoutbossen. Het vormt een
aaneengesloten gebied met het Roekelse Bos, de Edese Heide, Noord-Ginkel en
Zuid-Ginkel. Het gebied wordt begraasd door New Forest-pony’s en Sayaguesarunderen,
die vrij rondlopen. Het noordoostelijke deel is een groot, niet toegankelijk
rustgebied. Enkele voormalige landbouwgronden zijn teruggegeven aan de natuur
en zijn nu aantrekkelijk voor het wild (ree, wild zwijn en edelhert).
Zonnestralen in het mistige beukenbos nabij de
parkeerplaats. Fred van Wijk
Locatie 1 - Beukenbos
52.029227, 5.792061
Vanaf de parkeerplaats Oud Reemserlaan
kijk je richting het oosten in een oud
beuken bos. Vooral in de herfst kan de
sfeer hier prachtig zijn, als er na een heldere
nacht mist is ontstaan en de zon
door de boomtoppen schijnt. Als de mist
lang blijft hangen, is het tussen negen en
tien uur (zomertijd) ’s morgens op zijn
mooist omdat de zon dan hoger staat.
Op het dode hout dat onder de bomen
ligt groeien paddenstoelen, waaronder de
porseleinzwam.
P
P
9
10
7
11
6
IJshaar op een dode tak in het beukenbos.
Jeroen van Wijk.
8
Praktisch
4
3
P
Parkeerplaats 1, 2, 5, 8
Oud Reemsterlaan, Otterlo
(52.029081, 5.791948)
P
2
1
P 5
Parkeerplaats 3, 4
Harderwijkerweg 1A, Otterlo (Oud-Reemst)
(52.043426, 5.808864)
46

Veluwe
Herfstkleuren in de Oud Reemsterlaan. Fred van Wijk; Nikon D4 op
95mm; 1/15s bij f/9; ISO 100. 24-11-2013.
Wild zwijn tussen het bloeiende jakobskruiskruid. Jeroen van Wijk;
Nikon D7100 op 600mm; 1/160s bij f/5.6; ISO 400. 27-6-2016.
Locatie 2 - Oud Reemsterlaan
52.032005, 5.794995
Vanaf de parkeerplaats Oud Reemsterlaan
loopt deze lange, rechte laan het gebied
in. Het is een oude beukenlaan met een
onverhard fietspad. In het voorjaar ontstaat
er met het frisse nieuwe beukenblad
een groene tunnel. Ook in de herfst, wanneer
het blad verkleurt en van de bomen
valt, maak je hier prachtige beelden met
diverse soorten objectieven, van groothoek
tot tele. Sneeuw op de kale takken
zorgt weer voor een heel andere sfeer en
fotokansen. In de beuken kan de zwarte
specht zijn nest uithakken. Op de bodem
zijn in de herfst vele soorten paddenstoelen
te vinden. Een rondwandeling kan
worden gecombineerd met het kijkpunt
bij Oud-Reemst, de Nieuw Reemsterlaan
en de Dennenkamp.
Locatie 3 - Kijkpunt Oud-Reemst
52.040438, 5.804625
Vlak bij de parkeerplaats van Oud-
Reemst ligt langs de Oud Reemsterlaan
een kijkpunt dat uitzicht geeft over een
voormalig landbouwperceel. In de ochtend-
en avonduren geeft deze plek nagenoeg
een garantie op het zien van wilde
zwijnen en reeën. Ook New Forest-pony’s
en Sayaguesa-runderen zijn hier regelmatig
te vinden. De beste foto’s zijn
echter niet te maken vanaf het kijkpunt
zelf, maar vanuit de bosrand ernaast of
vanaf het wandelpad dat vanuit de Oud
Reemsterlaan over het veld loopt. Vanaf
hier kom je namelijk op ooghoogte met
de dieren. De omstandigheden zijn hier
op hun mooist tussen eind juni en begin
augustus, wanneer het jakobskruiskruid
in bloei staat. Vanaf het pad over het
veld is er de mogelijkheid om bij een mistige
en heldere zonsopkomst met fraai
tegenlicht te fotograferen. ’s Winters
zijn er vanaf het kijkpunt ook regelmatig
jagende blauwe kiekendieven te zien.
Parkeerplaats 1, 2, 5
Planken Wambuisweg 1A, Ede
(52.03125, 5.785372)
Parkeerplaats 6-9, 11
Apeldoornseweg 42, Wekerom (vanaf de
parkeerplaats gaat de Planken Wambuisweg als een
zandweg met verhard fietspad richting Boerderij
Mossel. Na 1.100 meter fietsen of wandelen door het
Roekelse Bos steek je de Koeweg over en bereik je
Planken Wambuis)
(52.084428, 5.723748)
Parkeerplaats 10
Arnhemseweg 102, Otterlo
(52.086337, 5.776913)
Waarneming-ID
9114
Eigendom
Natuurmonumenten
Interessante soorten
Wild zwijn, ree, edelhert, paard, rund, zwarte
specht, klapekster, raaf, roodborsttapuit, blauwe
kiekendief, zandhagedis, hazelworm, beuk,
zomereik, vliegenzwam, porseleinzwam
47

Veluwe
Locatie 4 - Nieuw Reemsterlaan
52.041804, 5.803938
Berijpte heide en Nieuw Reemsterlaan rond zonsopkomst. Jeroen van Wijk; Nikon D7100 op 12mm;
1/4s bij f/11; ISO 100. 30-12-2016.
Komend vanaf de parkeerplaats bij Oud-
Reemst in westelijke richting splitst de
beukenlaan zich na ongeveer 250 meter
in tweeën op. Door rechts aan te houden,
volg je de Nieuw Reemsterlaan, welke
aan beide kanten is omgeven door een
uitgestrekt heideveld. In het najaar zijn
in de laan halverwege de ochtend zonneharpen
te zien; op vroege winterse
ochtenden kan de laan, samen met de
heide, een prachtig berijpt of besneeuwd
decor vormen. Naast dit landschap kunnen
hier New Forest-pony’s, Sayaguesarunderen
en reeën in de heide worden
gefotografeerd. Langs de laan loopt ook
een fietspad.
Locatie 5 - Dennenkamp
52.028745, 5.798098
Reebok op de voormalige landbouwgrond
van de Dennenkamp. Jeroen van Wijk;
Nikon D500 op 600mm; 1/320s bij f/6.3;
ISO 560. 7-8-2019.
Dicht bij de parkeerplaats aan de Oud
Reemsterlaan ligt ten oosten van deze
laan de Dennenkamp. Deze voormalige
landbouwgronden zijn teruggegeven aan
de natuur en zijn tegenwoordig een goede
plek om reeën te fotograferen. Ook wilde
zwijnen, New Forest-pony’s en Sayaguesarunderen
zijn hier geregeld te vinden. In
de zomer kleuren deze velden geel door
het bloeiende jakobskruiskruid. De meidoorns
en dennen op de velden dienen
’s winters vaak als uitkijkpunt voor
de klapekster.
Locatie 6 - Akkers Boerderij Mossel
52.060724, 5.754561
48
Wild zwijn in de sneeuw op een van de akkers
rondom Boerderij Mossel. Jeroen van Wijk;
Nikon D500 op 420mm; 1/250s bij f/5.6.
ISO 1000. 10-12-2017.
Zwarte (melanistische) reegeit tussen
het bloeiende jakobskruiskruid op een van
de akkers rondom Boerderij Mossel.
Jeroen van Wijk.
Vanaf de kruising van de Planken
Wambuisweg met de Kreelseweg/
Mosselseweg kijk je uit over twee grote,
glooiende velden. Door de Mosselseweg
in noordoostelijke richting te volgen, worden
aan de rechterhand nog twee kleinere
velden zichtbaar. Deze voormalige landbouwgronden
van Boerderij Mossel zijn
teruggegeven aan de natuur en vormen nu
aantrekkelijke foerageergronden voor verschillende
soorten zoogdieren. Gedurende

Veluwe
de hele dag kun je hier New Forest-pony’s
en Sayaguesa-runderen aantreffen. Rond
zonsopkomst en zonsondergang laten
ook reeën, wilde zwijnen en in een enkel
geval edelherten zich hier zien. De beste
manier om deze dieren te fotograferen, is
door gecamoufleerd plaats te nemen in
een bosrand. De zuidwestelijke hoek van
het veld grenzend aan het rustgebied van
de Hindekamp is hier geschikt voor, evenals
het observatiepunt in de noordwestelijke
bosrand van dit veld. Dit punt is te
bereiken via een klein zijpad in westelijke
richting vanaf de Planken Wambuisweg.
Ook het zandpad vanaf de Mosselseweg
in zuidelijke richting, vlak voor het bereiken
van Boerderij Mossel, biedt goede
kansen. Bloeiende meidoornstruiken in
het voorjaar, bloeiend jakobskruiskruid
in de zomer en, met wat geluk, een laag
sneeuw in de winter geven de gelegenheid
om de dieren hier in verschillende
settings vast te leggen.
Zonneharpen in een van de eikenbossen rondom de akkers van Boerderij Mossel. Jeroen van Wijk;
Nikon D7100 op 14mm; 0.8s bij f/11; ISO 100. 2-10-2015.
Locatie 7 - Oud eikenbos
52.064063, 5.746987
De akkers rondom Boerderij Mossel zijn
grotendeels omringd door oude eikenhakhoutbossen.
Kronkelende boomstammen,
dood hout en bodems begroeid met bosbes
geven deze bossen een sprookjesachtig
karakter. Het grootste bos begint
na het passeren van het wildrooster in
de Planken Wambuisweg, gelegen in de
bosrand ten noordwesten van de akkers
van Boerderij Mossel. Vooral in het najaar
biedt dit bos mooie kansen voor landschapsfotografie,
wanneer halverwege de
ochtend de zon vanuit het oosten door
het kronendak schijnt en hierdoor zonneharpen
verschijnen tussen de grillige
boomstammen. Zowel groothoek- als
tele(zoom)objectieven kunnen worden
gebruikt om dit vast te leggen. Een teleobjectief
komt hier hoe dan ook goed van
pas, aangezien er gedurende het hele jaar
een aanzienlijke kans is om ’s ochtends
vroeg of ’s avonds wilde zwijnen of reeën
tegen te komen. De omstandigheden voor
wildfotografie zijn echter op zijn best in
Jong edelhertmannetje in de mist op de heide. Jeroen van Wijk; Nikon D7100 op 420mm; 1/160s
bij f/5.6; ISO 800. 26-9-2016.
het voorjaar, wanneer het bos wordt gekleurd
door het frisse groen van de uitlo-
te bereiken, bijvoorbeeld door de Planken
locatie is alleen te voet of met de fiets
pende eiken en bosbessenstruiken en er Wambuisweg te volgen vanaf de parkeerplaats
aan de Arnhemseweg.
nog voldoende licht in het bos aanwezig
is om snelle sluitertijden te bereiken. De
49

50
Zeeland
Zeeland
1
3
4 5
6
7
8
9
10
11 12 13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34 35
36
39
41
42
43
44
45
46
47
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
49
48
50
40
38
37
2
Zuid-Beveland
Noord-Beveland
Walcheren
Zeeuws-Vlaanderen
Schouwen-Duiveland
Tholen
&
Sint Philipsland
2 3
1
4
5
6
7

Zeeland
Zeeland, land van de eeuwige strijd tegen het water. De sporen daarvan zie je overal, vaak erg oud, soms verrassend nieuw.
Achter de dijken liggen steeds weer nieuwe dijken. Op deze manier won deze provincie letterlijk terrein op de zee. In dat nieuwe
land kom je oude kreken en zeearmen tegen. De eilanden van veleer bereik je nu gemakkelijk via dammen en bruggen. Deze
menselijke elementen beschermen ons tegen groot onheil en kennen weer een geheel eigen natuur. Spectaculair zijn uiteraard
de duinen die de grens richting de Noordzee vormen. Met al dat water is het licht anders dan elders in het land. Beroemde
landschapsschilders wisten dit al, nu is het aan jou om dat magische licht te vangen!
Nummer Gebied Pagina
1 Brouwersdam 10
2 Grevelingendam 12
3 Gadra 15
4 Meeuwenduinen 16
5 Zeepeduinen 17
6 Boswachterij Westerschouwen 18
7 Strand rond de Kop van Schouwen 20
8 Verklikkerduinen 22
9 Verklikkerstrand 23
10 Koudekerkse Inlaag 24
11 Schelphoek 26
12 Plan Tureluur 28
13 Bommenede 31
14 Dijkwater 32
15 Neeltje Jans 33
16 Zeelandbrug 36
17 Rumoirtschorren 37
18 Pluimpot 38
19 Stinkgat en Van Haaftenpolder 39
20 Plaat van de Vliet en Slikken van de Heen 40
21 De Schotsman 42
22 Inlagen van Noord-Beveland 45
23 Goudplaat 48
24 Oranjezon 49
25 Manteling van Walcheren 52
26 Westkapelle 55
27 Klein en Groot Valkenisse 58
28 Veerse Kreek en Bos 60
29 Sint Laurense Weihoek 61
30 Park Toorenvliedt 62
31 Rammekenshoek 63
Nummer Gebied Pagina
32 Kaloot 64
33 De Piet 66
34 Middelplaten 67
35 Schelphoek bij Wolphaartsdijk 68
36 Poelbos 69
37 Zwaakse Weel 70
38 Sint Jacobspolder en schor van Baarland 72
39 Oude sluizen Hansweert 74
40 Oesterdam 75
41 Yerseke Moer 76
42 Haven Rattekaai 80
43 Het Zwin 82
44 Panoramaweg en Waterdunen 84
45 Willem-Leopoldpolder 86
46 Wallen van Retranchement 87
47 De Blikken 88
48 Inlaag Hoofdplaat 89
49 Sophiapolder 90
50 Nummer Een 92
51 Kanaal van Gent naar Terneuzen 94
52 Braakman-Noord 95
53 Braakman-Zuid 98
54 Margarethapolder 100
55 Otheense Kreek 102
56 Smitsschorre 104
57 Strekdam Het Oude Hoofd 105
58 Grote Putting en de Vogel 106
59 Groot Eiland 108
60 Clingse bossen 111
61 Het Verdronken Land van Saeftinghe 114
Saeftinghe. Paul Oostveen.
51

Zuid-Beveland
Yerseke Moer
Niels de Schipper & Chiel Jacobusse
De Yerseke Moer wordt wel het openluchtmuseum van het Zeeuwse landschap
genoemd. Je vindt er sporen uit de geschiedenis van het landschap van de laatste
tweeduizend jaar en dat maakt het gebied tot een unicum. De Yerseke Moer is een
zogenaamd 'oudlandgebied', dat wil zeggen een oude polder die in de middeleeuwen
als opwas bedijkt is. Bijzonder aan de Yerseke Moer zijn de grillige kavelindeling, de
kronkelige wegen gelegen op oude kreekbeddingen en de nog herkenbare patronen
van de middeleeuwse veenwinning (moernering). Het gebied bestaat overwegend
uit vochtige weilanden die vooral in het winterhalfjaar grotendeels plasdras staan.
Langs de wegen liggen plaatselijk smalle akkertjes die als akkerreservaat in gebruik
Torenvalk met prooi. Jannie Timmer;
Nikon D500 op 420mm; 1/3200s bij f/6.3;
ISO 800. 10-10-2018.
zijn. Op enkele plaatsen groeien lage meidoornstruwelen op de perceelsgrenzen.
Voor de natuurfotograaf is er veel te beleven. Het valt aan te raden vanuit de auto te
fotograferen. Vogels zijn dit gewend en zitten vaak dicht aan de weg.
9
8
Locatie 1 - Postbrug
51.49734, 4.007274
Er is geen betere plek te bedenken om de
dag bij zonsopkomst te starten dan op het
talud van de Postbrug. Zittend met je kont
in het gras en je korte telelens (om de
lieflijke kerktorens in de verte niet te klein
in je beeld te krijgen) op statief de zonsopkomst
afwachten. Zeker op dagen met
grondmist, is dit zeker de moeite waard.
7
1
2
Praktisch
P
4
5
6
Parkeerplaats
Reeweg/Schelvrijwegeling,
Yerseke
(51.493648, 4.007233)
Waarneming-ID
4398, 4399, 4400
52
3

Zuid-Beveland
Locatie 2 - Akkerseweg
51.497856, 4.023826
Voorjaar in de Moer is elk jaar weer een
spektakel. Het is een herrie van de vele
weidevogels. Kieviten buitelen over elkaar
heen en op de weidepaaltjes zie je nog
ouderwetse aantallen tureluurs. Grutto's
laten luidruchtig van zich horen en overal
hoor je veldleeuweriken. Bergeenden zijn
er veel en in de ondiepe plassen naast
de weg zie je kluten met hun gekke capriolen.
Maar let ook op de doortrekkers.
Zwarte ruiter, witgatje, groenpootruiter,
oeverloper, bosruiter, kemphaan en zelfs
steltkluut behoren tot de mogelijkheden.
Vooral in de vroege ochtend of in
de avond, als het licht op zijn mooist is,
loont het zeker om een rondje 'autovogelen'
te doen.
Locatie 3 - Vlakeweg
51.481801, 4.026022
Heerlijk wakker worden met een zonsopkomst boven de Yerseke Moer. Niels de Schipper;
Canon 20D op 58mm; 1/800s bij f/8; ISO 200. 21-3-2009.
Let op: als je plotseling een groep smienten
of goudplevieren in paniek ziet opvliegen,
is het tien tegen één een jagende
slechtvalk die de onrust veroorzaakt.
Deze is het hele jaar aanwezig, ook in de
broedtijd. Het nest ligt namelijk in een van
de hoogspanningsmasten bij het kanaal.
Toch is dit gedeelte van de Moer het meest
interessant in de winter. Dan zijn er volop
brand- en kolganzen, met soms een roodhalsgans
of sneeuwgans ertussen. Talrijk
zijn ook de overwinterende luidruchtig
fluitende smienten, die zich vanaf de weg
goed laten fotograferen.
Parende kluten. Niels de Schipper;
Canon 20D op 700mm; 1/1600s bij f/8;
ISO 200. 21-4-2007.
Een close-up van een brandgans in een
sneeuwstorm. Soms moet je momenten
pakken in je local patch. Niels de Schipper;
Canon 30D op 700mm; 1/60s bij f/6.3;
ISO 400. 23-11-2008.
Eigendom
Stichting Het Zeeuwse Landschap
Interessante soorten
Haas, kolgans, brandgans, rotgans, grutto,
tureluur, kievit, veldleeuwerik, gele kwikstaart,
rugstreeppad, icarusblauwtje, astermonnik,
moshommel, argusvlinder, zulte, grote ratelaar,
bolderik, fijn goudscherm, muizenstaart,
papegaaizwammetje, elfenwasplaat, gele
knotszwam, kwelderchampignon
Wat, waar en wanneer?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
3-6, 9-11
3-6
10-3
7-10
5-7
1-12
1-5
3-7
3-7
53

Zuid-Beveland
Wandelroute Zoutvegetatie. Niels de Schipper; Canon 20D op 10mm;
1/160 bij f/13; ISO 200. 16-8-2008.
Vechtende hazen. Niels de Schipper; Canon 7D op 200mm; 1/200s bij
f/8; ISO 200. 13-4-2014.
Akkeronkruidenreservaat. Niels de Schipper; Canon 7D op 300mm;
1/125 bij f/5.6; ISO 200. 28-5-2017.
De weilanden in bloei met grote ratelaar. Niels de Schipper; Canon 20D
op 14mm; 1/160 bij f/13; ISO 200. 25-5-2008.
54
Locatie 4 - Zoutvegetatie
51.493576, 4.009364
Alleen in de periode tussen 15 juli en
15 oktober mag je struinen door de weiden
van de Yerseke Moer. Het rode-palenpad
vertelt je via informatieve bordjes de
geschiedenis van Zeeland gedurende de
laatste tweeduizend jaar. Je ziet sloten
die duizend jaar geleden door de getijden
gevormd zijn en sommige weilanden vertonen
nog heel fraai de sporen van middeleeuwse
veenwinning. Het reliëf komt
het best tot zijn recht bij een laagstaande
zon! In de moerassige, hobbelige weiden
moet je zijn voor kleurrijke zoutvegetaties
met planten als de zeekraal, schorrenkruid,
zeeweegbree, aardbeiklaver
en zilte rus. Kenners weten soms grote
zeldzaamheden als de beursjesganzenvoet
of de draadklaver te vinden, evenals
bijzondere paddenstoelen zoals verschillende
soorten wasplaten.
Locatie 5 - Yerseke Moer-akkertje
51.491973, 4.010737
Aan de oostkant van de Reeweg ligt een
onkruidakkertje. Vooral in juni en juli is dit
vaak een ware bloemenzee. Er staan diverse
soorten oude akkeronkruiden zoals
klaproos, korenbloem en bolderik. Het akkertje
is niet vrij toegankelijk, maar er zijn
een paar toegangsdammen die uitstekende
gelegenheden bieden om al dit moois
te fotograferen. Gebruik een telelens om
net die ene iets hogere bloem te vangen te
midden van alle andere kleuren.
Locatie 6 - Everseweg
51.490939, 4.021975
De Everseweg is een smal weggetje met
aan beide kanten diepe sloten. De randen
zijn versterkt met oude dakpannen uit de
oesterkweek. Vanaf deze weg is het gehele
jaar prima te fotograferen vanuit de auto.
In de winter de vele ganzen en smienten,
in het voorjaar de boksende hazen, weidevogels
en foeragerende lepelaars. De
weilanden kleuren dan tevens geel van
de grote ratelaar. In de zomer is het een
prima plek om kuifeenden met jongen
te fotograferen. In het najaar kleuren de
slootkanten uitbundig paars van de bloeiende
zulte. Met een beetje geluk en speurwerk
vind je er zelfs de prachtige rups van
de astermonnik.

Zuid-Beveland
Locatie 7 - Yerseke Moer-Noord
51.500155, 4.011264
Ook aan de noordzijde van het gebied is
het prima toeven voor de vogelfotograaf.
Pas wel even op met het passeren van de
Postweg. In de winter vind je hier vaak grote
groepen brand- en rotganzen die vanuit
de auto prima te benaderen zijn. In het
voorjaar is dit vooral een topplek voor allerlei
soorten steltlopers en lepelaars.
Locatie 8 - Zeeuwse bloemdijk
51.512728, 4.017224
Vanaf dit punt bij de Koude en Kaarspolder
ligt er een keur aan mogelijkheden. De
zuidhelling van de Breedsendijk is een
toplocatie voor Zeeuwse bloemdijkvegetatie.
Je vindt er graslathyrus, kattendoorn
en wilde marjolein en diverse soorten
dagvlinders. Ook de zoute kwelplas onderaan
deze dijk is een prima locatie om
diverse soorten steltlopers zoals kluten
te fotograferen.
Met veel geduld en rustig afwachten in de rijdende schuilhut komen de kansen vanzelf.
Niels de Schipper; Canon 30D op 700mm; 1/800s bij f/8; ISO 200. 10-8-2008.
Locatie 9 - Koude en Kaarspolder
51.51612, 4.016763
Aan de andere kant van de Oosterscheldedijk
ligt een oud karreveld met een grote
plas die gebruikt wordt als hoogwatervluchtplaats
voor steltlopers vanuit de
Oosterschelde. Soms staan er honderden
scholeksters en rosse grutto's bijeen.
Ook zit hier een behoorlijke kolonie kokmeeuwen
en visdieven. Vanuit de auto
kun je van korte afstand met een telelens
prachtige plaatjes schieten. Blijf wel in
de auto in verband met verstoring van de
broedende vogels.
Foeragerende lepelaars laten zich hier prima benaderen vanuit de rijdende schuilhut.
Niels de Schipper; Canon 20D op 700mm; 1/110 bij f/7.1; ISO 200. 20-5-2007.
Kneu. Chiel Jacobusse; Canon 7D op 600mm;
1/160s bij f/9; ISO 160. 24-4-2018.
Kattendoorn is een typische Zeeuwse bloemdijksoort
die zijn naam eer aandoet met zijn
scherpe stekels. Niels de Schipper; Canon 7D
op 70mm; 1/160 bij f/8; ISO 200. 2-6-2012.
55

Noord-Brabant
Noord-Brabant
18
17 20
19
42
61
40
15
13
12
16
14
2
8 Wijde Biesbosch
1 Brabantse Delta
24
11 21
9
22
28
32
23
31
7
25 De Baronie
10 17
20
27
18
44
2 4 19
3 5
26
6
29
30
Meierij
De Kempen
38 3940
40
33 34 35 36
43
41 42
Maas en Meierij
37
55
45
46
51
Boven Dommel 62
58
54
57
59
61
47
48
53
50
Peel en Maas
De Peel
15
14
52
63
1 2
3
49
4
8
9
5
6
56
60
16
17 18
19
56

Noord-Brabant
Noord-Brabant meet maar liefst ruim 5.000 km 2 . Een groot deel van de provincie bestaat uit 'arme' zandgronden, ofwel een
rijke natuur van onder andere heide en vennen. Boegbeeld van al dit zand zijn de Loonse en Drunense Duinen, de grootste
woestijn van Europa. Tal van beekjes slingeren door het landschap om uiteindelijk uit te monden in de Maas. Aan de randen van
Noord-Brabant laat je het kleinschalige 'zandlandschap' achter je en ervaar je de invloeden van het water. Het landschap oogt
vaak uitgestrekt, bestaat uit klei en is soms erg nat. Soms blijken zelfs laarzen niet voldoende en zit er niets anders op dan een
bootje te nemen. Maak kennis met deze veelzijdige provincie!
Nummer Gebied Pagina
1 Dintelse Gorzen 118
2 Markiezaat 120
3 Landgoed Mattemburgh 122
4 Landgoed Lievensberg en Heidetuin 124
5 Woensdrechtsche Heide 126
6 Grenspark Kalmthoutse Heide 127
7 Halsters Laag en West-Brabantse Waterlinie 130
8 Appelzak 131
9 Gastels Laag 132
10 Watermolenbeek 133
11 Kelsdonk 134
12 Biesbosch MuseumEiland 136
13 Biesbosch Noordwaard 138
14 Biesbosch Zuidwaard 140
15 Groesplaat 142
16 Kornsche Boezem 143
17 Rucphense Heide 144
18 De Moeren 146
19 Oude Buisse Heide 147
20 Pannenhoef 148
21 Emerput 151
22 Liesbos 152
23 Mastbos en Galdersche Heide 154
24 Landgoed Oosterheide 155
25 Markdal 156
26 Het Merkske 158
27 Strijbeekse Heide 160
28 Boswachterij Dorst 162
29 Loonse en Drunense Duinen 164
30 De Brand 168
31 Wandelbos en Oude Warande 171
32 Huis ter Heide 172
Nummer Gebied Pagina
33 Oisterwijkse Bossen en Vennen 174
34 Kampina 176
35 De Mortelen 179
36 De Scheeken 181
37 Aarlesche Heide 183
38 Moerputten 185
39 Bossche Broek 187
40 Dommeldal 188
41 Landgoed De Utrecht 190
42 Dal van de Groote Beerze 192
43 Landschotse Heide 193
44 Regte Heide 194
45 De Maashorst e.o. 196
46 Leijgraaf 199
47 Keent, Mariëndaal en Hertogswetering 200
48 Raamdal, De Maurik en Landgoed Tongelaar 202
49 Maasheggen en De Vilt 205
50 Kraaijenbergse Plassen 208
51 Het Hurkske 209
52 Boswachterij Sint Anthonis en Ullingse Bergen 210
53 De Stippelberg 212
54 Herbertusbossen 215
55 Nuenens Broek en Heerendonk 216
56 De Plateaux-Hageven 218
57 Malpie 220
58 Valkenhorst en Spinsterberg 222
59 Leenderbos 224
60 Looserplas 228
61 Kleine Dommel en Collse molen 230
62 Strabrechtse Heide 232
63 Deurnsche Peel 234
Loonse en Drunense Duinen. Paul Oostveen.
57

Meierij
Oisterwijkse Bossen en Vennen
Nancy Carels & David Pattyn
In de bossen van Oisterwijk liggen veertien grote en kleine vennen. Nevel en mist in
de ochtend toveren de rustgevende vennen om in een mysterieus landschap. Op de
vennen kun je allerlei vogels tegenkomen: eenden, aalscholvers, ganzen, reigers en
als je geluk hebt zie je misschien een ijsvogeltje over het water flitsen!
Locatie 1 - Voorste Goorven
51.564855, 5.20622
Het Voorste Goorven is op z'n mooist in de
vroege ochtend bij mistige omstandigheden.
In de zomer met witte lelies en leliebladeren
op de voorgrond maak je ook een
heel sfeervol beeld. De zon komt voor je
op en kan bij helder weer ineens fel gaan
schijnen. Zorg ervoor dat je deze zoveel
mogelijk uit je beeld laat, anders krijg je
een witte uitgebleekte vlek in de foto en
zonnevlekken. Het Voorste Goorven is een
bekende fotolocatie; probeer eens een
creatieve benadering, bijvoorbeeld meervoudige
belichting, zwart-wit of een lange
sluitertijd. Of loop eens naar de andere
kant voor frisse perspectieven. Voor menig
Voorste Goorven. Nancy Carels.
P
3
4
fotograaf vormt de aalscholver een welkom
accent. De aalscholvers komen echter
pas enige tijd na zonsopkomst, houd
daar rekening mee. Met name in de herfst
en winter kunnen de paden modderig en
glibberig zijn. Het is verstandig om (hoge)
bergschoenen of laarzen te dragen.
P
P
i
1
Praktisch
Parkeerplaats 1, 2
Van Tienhovenlaan 4, Oisterwijk
(51.565617, 5.197915)
58
2
Parkeerplaats 3
Heisteeg/Bosweg, Oisterwijk
(51.569637, 5.206665)

Meierij
De zon komt op achter de bomen, wat een
mooie belichting op het linker eilandje kan
opleveren. Nancy Carels; Nikon D810 op
175mm; 1/160s bij f8;ISO 400. 18-9-2015.
Locatie 2 - Diaconieven
51.55961, 5.1944
Om het Diaconieven te bereiken loop je
een kleine 30 meter na het bezoekerscentrum
rechts het bos in. Na ongeveer
75 meter sla je links af, het ven ligt dan
aan je rechterhand. Leuk weetje: van alle
vennen blijft de mist hier het langst hangen.
Hierdoor kun je bijvoorbeeld eerst
naar het Voorste Goorven, om vervolgens
hier te eindigen. In het Diaconieven liggen
twee eilandjes met een boompje erop. Het
rechter eilandje is groter dan het linker,
dat een beetje een bonsai-effect geeft. De
zon komt links voor je op, maar zit 's ochtends
nog achter de bomen waardoor je
een mooie lichtval hebt. Op het ven zitten
meestal kuifeenden en dodaars, deze duiken
steeds onder om op een andere plek
weer boven water te komen; probeer dit
maar eens vast te leggen!
Ganzen of kuifeenden in een mooie formatie op het Van Esscheven geven je foto iets speciaals.
Nancy Carels ; Nikon D800 op 70 mm;1/60s bij f/6,3;ISO 500. 16-11-2013.
Locatie 3 - Van Esscheven
Locatie 4 - Wolfsputven
51.570183, 5.212438
51.576363, 5.219731
Vanaf de parkeerplaats steek je de De Oisterwijkse Bossen en Vennen hebben
Bosweg over. Je komt dan halverwege het meer te bieden dan de bekende stekjes.
Van Esschenven uit. Als je links rondom De belangrijkste tip is dan ook vooral zelf
het ven blijft lopen, kom je bij een klein goed rond te kijken naar andere plekken
'zandstrandje' uit met uitzicht op de twee en eigen mogelijkheden. Het Wolfsputven
eilanden in het ven. Vanaf dit standpunt is zo'n plekje. Het heeft geen idyllisch eilandje,
maar wel een kleurrijke oever van
heb je bij zonsopkomst de zon in de rug
of links van je. Het Van Esschenven is op gele lissen. Pieken op het hoogtepunt van
zijn mooist 's ochtends vroeg bij mistige de bloei vormt hier de grootste uitdaging.
omstandigheden. Ganzen en kuifeenden Aangezien dit rond juni valt, betekent dat
zijn regelmatige bezoekers van dit ven. Als vroeg opstaan voor een beetje sfeer in het
je graag in het donker fotografeert, kun je landschap. Natuurlijk lenen de bloemen
vanaf deze locatie ook eens proberen de zich ook prima voor macrofoto´s. Vroeg
volle maan vast te leggen.
opstaan is dan minder noodzakelijk.
Parkeerplaats 3, 4
Adervendreef, Oisterwijk
(51.571452, 5.218878)
Bezoekerscentrum
Bezoekerscentrum Oisterwijk
Van Tienhovenlaan 4, Oisterwijk
Waarneming-ID
173
Eigendom
Natuurmonumenten
Interessante soorten
Ree, aalscholver, grote canadese gans, grauwe
gans, blauwe reiger, kuifeend, bruine kikker,
poelkikker, levendbarende hagedis, witte waterlelie,
vliegenzwam, hazenpootje
Wat, waar en wanneer?
1
2
3
4
1-12
5-10
1-12
5-7
59

Limburg
Limburg
48
50
1 2
3
49
52
4
60
54
62
15
16
17 18
19
53
14
8
63 9
5
10
20
24
21
Midden-Limburg
23
22
25
6
7
Noord-Limburg
27 28
26
29
31 30
33
32
11
12
13
34
35 36
37
Zuid-Limburg 38
47
4849
50 51
39 40
44 41
45 43 46
42
52 5354 55 56
60

Limburg
Bij Limburg denk je misschien automatisch aan het on-Nederlandse heuvellandschap met zijn planten en dieren die je verder
nergens anders in het land aantreft. Limburg biedt echter nog veel meer moois. Ook in Noord-Limburg tref je hoge heuvels met
aan de voet de Maas die de levensslagader door de gehele provincie vormt. In Midden-Limburg vergezellen grote plassen de
Maas, terwijl de rivier in Zuid-Limburg ongetemde karaktertrekjes kent. Op de grens met Noord-Brabant liggen dan weer enkele
grote hoogveengebieden. Tel daar een aantal van de meest natuurlijke beekdalen van het land bij op en je beseft dat deze kleine
provincie heel wat te bieden heeft!
Nummer Gebied Pagina
1 Mookerheide 238
2 Sint-Jansberg 241
3 Niers 243
4 De Maasduinen 245
5 Boshuizerbergen en Landgoed Geijsteren 252
6 't Sohr 254
7 Schuitwater 256
8 Aan de Paardekop 257
9 Mariapeel 258
10 Winkel 262
11 Ravenvennen 264
12 Zwart Water en Venkoelen 265
13 Groote Heide 266
14 De Groote Peel 268
15 Weerterbos 272
16 Weerter- en Budelerbergen 275
17 Loozerheide en Boshoverheide 277
18 De IJzeren Man 280
19 Tungelerwallen 282
20 Sarsven, de Banen en Schoorkuilen 283
21 Leudal 286
22 Swalmdal 288
23 Asseltse Plassen 292
24 Maaspanorama 295
25 Beegderheide en Lange Vlieter 296
26 Koningssteen 299
27 Itterbeek 300
28 Meinweg 302
Nummer Gebied Pagina
29 Roer 306
30 Munnichsbos 308
31 Molenplas 310
32 De Doort 312
33 De Rug 314
34 Grasbroek 315
35 Maasvallei Meers 316
36 Geleenbeek en Stammenderbos 318
37 Elsloërbos 320
38 Brunssummerheide 322
39 Landgoed Terworm 324
40 Cranenweyer 326
41 Kunderberg 329
42 Heuvelland 330
43 Putberg 333
44 Schaelsberg 334
45 Gerendal 336
46 Roodborn en Eysser Bosschen 338
47 Maastricht 340
48 Cannerbos en Jekerdal 343
49 Sint-Pietersberg 346
50 Eijsder Beemden 349
51 Savelsbos 351
52 Gulpdal 353
53 Onderste en Bovenste Bosch 355
54 Geuldal 357
55 Vijlenerbos 358
56 Vaalserberg 361
Roerdal. Bob Luijks.
61

Zuid-Limburg
Vijlenerbos
Bob Luijks
De weg gaat omhoog en omhoog, helemaal naar het dak van de wereld. Nou ja, in ieder geval van Nederland. Het Vijlenerbos is het
hoogstgelegen bos van ons land en heeft veel te bieden voor de fotograaf, waaronder een uniek microklimaat. Nergens in ons land
valt meer neerslag dan op de hoge toppen ten zuiden van Vijlen. Dat klinkt weinig positief, maar in de winter kleurt het landschap
nogal eens wit, terwijl de rest van het land groen blijft. Frisgroen oogt het bos sowieso door de vele neerslag. En met de toppen in de
wolken heb je hier ook een grotere kans op mist. Wie het Vijlenerbos binnenwandelt, is aanvankelijk misschien wat teleurgesteld. Het
bos heeft namelijk niet
direct de typische looks
en feels van sommige
kalkrijke bossen in de
regio. Schijn bedriegt:
in het Vijlenerbos komen
de nodige soorten voor
die je elders niet of
nauwelijks tegenkomt.
Locatie 1
Zicht op 'bergdorpje' Vijlen
50.778949, 5.948928
Vanaf de noordelijke bosrand nabij de
Groeneweg heb je het fraaiste zicht op
Vijlen. Het gehele jaar maak je hier mooie
foto's. In de lente is alles frisgroen, in het
najaar hult het landschap zich in vlammende
kleuren. Het mooiste licht heb je
net voor tot net na zonsopkomst. Gebruik
een korte telelens om de solitaire boom en
de kerktoren te laten spreken en zo te veel
aandacht op de akker te voorkomen.
5
1
Net voor zonsopkomst valt een gouden
gloed over het heuvellandschap. Bob Luijks;
Canon 5D III op 70mm; 30s bij f/14; ISO 500.
2-11-2015.
Praktisch
P 3
2
P
7
4
P
Parkeerplaats
Diverse parkeerplaatsen
langs de Epenerbaan, Vaals
(50.765665, 5.962783)
Waarneming-ID
4926
62
6

Zuid-Limburg
Normaal wil je in een bos geen zonlicht, maar
hier geven ze de kleuren een flinke boost.
Bob Luijks; Canon 5D III op 16mm; 1/50s bij
f/7.1; ISO 100. 29-10-2015.
In de herfst geniet je van alle warme tinten, terwijl de massale witte bloesem de lente siert. Bob Luijks;
Bob Luijks; Canon 5D II op 200mm; 1/250s bij f/5.6; ISO 400. 29-10-2015.
Locatie 2
Zicht op Epen-Sippenaken
50.768284, 5.935833
Ook aan de zuidwestzijde van het
Vijlenerbos heb je indrukwekkende vergezichten,
ditmaal over het Geuldal met de
bebouwing van onder andere Camerig,
Diependal en Terziet, afgewisseld met
hoogstamfruitbomen. Het kerkje van
Sippenaken vormt een markant richtpunt.
In de ochtend heb je kans op mist in het
dal, terwijl je 's avonds getrakteerd wordt
op fraai (schuin) tegenlicht. Gebruik ook
hier een korte telelens. Bij restaurant
Buitenlust kun je de auto parkeren.
Eigendom
Staatsbosbeheer
Interessante soorten
Steenmarter, das, wilde kat, kortsnavelboomkruiper,
raaf, middelste bonte specht, koekoek, eikenpage,
reuzenhoutwesp, kranssalomonszegel, mispel,
boswederik, boslathyrus
Locatie 3 - Beukenkathedraal
50.768263, 5.937037
Nagenoeg op dezelfde locatie als de vorige,
maar dan een klein stukje het bos in. Het
bos bestaat hier vrijwel alleen uit beuken
zonder onderbegroeiing. In de late herfst
(meestal begin november) nemen de beuken
de fraaiste kleuren aan. Zorg dat je erbij
bent, binnen een paar dagen is het weer
gedaan met de mooie kleuren. Hoewel je
op zonnige dagen bossen het beste kunt
mijden, zorgt dit weer nu juist voor extra
felle kleuren. Een paar haarspeldbochten
hogerop vind je langs de Groeneweg soortgelijke
stukjes beukenbos.
Wat, waar en wanneer?
1
2
3
4
5
6
7
1-12
1-12
10-11
5-6, 10-11
1-12
1-12
1-12
Op een druilerige dag komt het 'oerwoud' tot
leven. Bob Luijks; Fujifilm GFX50S op 32mm;
1.5s bij f/22; ISO 400. 11-1-2019.
Locatie 4 - Oerwoud
50.766582, 5.962639
Verschillende delen van het Vijlenerbos
worden al tientallen jaren niet meer beheerd.
Deze zogenaamde bosreservaten
beginnen steeds meer op een oerwoud te
lijken. Dikke bomen, dood hout, weelderige
varens en overal paddenstoelen zijn het
gevolg. Langs het wandelpad, maar ook in
de berm van de Epenerbaan tref je de enige
groeiplaatsen van kranssalomonszegel
in Nederland aan. Andere bijzonderheid is
de wilde mispel, een boomvormige struik,
waaraan in de herfst eetbare vruchten verschijnen.
De mooiste periode is de herfst
en dan het liefst een wat mistige of druilerige
dag. Gebruik een polarisatiefilter om
de kleuren een boost te geven.
63

Zuid-Limburg
Locatie 5 - Gespleten
persoonlijkheid
50.78352, 5.943923
Op een weitje staat een opvallende, in
drieën gespleten wilg. Het aardige van
deze locatie is dat de weide via twee stegeltjes
(draaipoortjes) gewoon toegankelijk
is. Het mooiste licht heb je ongeveer
een uurtje na zonsopkomst. Op dat moment
valt het licht over het omringende
bos op de toppen van de wilg. Een ochtend
met mist is een pre, omdat de boom
anders grotendeels wegvalt tegen het bos.
Vergeet ook zeker niet af en toe de diepte
in te kijken, want het uitzicht is ook hier
weer erg indrukwekkend.
Locatie 6 - Hulstbos
50.755882, 5.978647
Hulst is onze enige wintergroene loofboom
en vaak te zien in oude bossen. Hele
bossen met hulst als hoofdsoort zijn zeldzaam.
In het Vijlenerbos ligt zo’n ‘hulstbos’.
Het bos ademt een mysterieuze, wat
dreigende sfeer door het donkere karakter.
Niet alleen laten de vele hulstbomen weinig
licht door, ook de donkergroene bladeren
dragen bij aan de sfeer. Het bos is een
paradijs voor macrofotografen, waarbij de
puntige bladvorm en het licht zorgen voor
vele abstracte mogelijkheden.
Kortsnavelboomkruipers zijn lastig te herkennen,
een foto geeft uitsluitsel. Patrick Palmen;
16-1-2019.
De markante vorm en het glimmende karakter
lenen zich prima voor abstracte macrofoto’s.
Bob Luijks; Canon 5D III op 50mm; 1/125s bij
f/1.8; ISO 200. 15-2-2015.
Locatie 7 - Kortsnavelboomkruiper
50.766866, 5.954232
64
Dankzij de mist komt de markante wilg los van de bosrand. Bob Luijks; Canon 5D III op 135mm;
1/1250s bij f/4.5; ISO 250. 2-11-2015.
In het Vijlenerbos komen maar liefst drie
soorten boomkruipers voor! Allereerst natuurlijk
de ‘gewone’ boomkruiper (Certhia
brachydactyla), maar daarnaast ook de
taigaboomkruiper (Certhia familiaris) als
wintergast. Van deze laatste soort bestaat
weer een ondersoort, de kortsnavelboomkruiper
(Certhia familiaris macrodactyla).
Juist deze laatste is uniek
voor het Vijlenerbos. De soort werd pas
in 1993 ontdekt en bleek toen al met zestien
broedparen aanwezig. De verschillen
met de andere boomkruipers zijn uiterst
klein. Specialisten herkennen de (onder)
soort aan het geluidje, dat net even anders
klinkt. De beslissende herkenningspunten
vormen de (net) V-vormige geeloranje
streep op de vleugel, de wittere kleur van
zowel de buik als de wenkbrauw en de iets
kortere snavel.

Zuid-Limburg
Vaalserberg
Bob Luijks
De Vaalserberg is met zijn 322,4 meter het hoogste puntje van Nederland. De
meeste mensen kennen het gebied waarschijnlijk onder de naam Drielandenpunt.
Tot 1919 was dit echter een vierlandenpunt (Nederland, België, Duitsland en
Moresnet). Het punt rond de landsgrenzen wordt nogal lelijk toeristisch uitgebuit
met de 50 meter hoge Boudewijntoren en een labyrint. Iets lager op de flank staat de
uit 2011 stammende Wilhelminatoren.
Locatie 1 - Wilhelminatoren
50.761209, 6.017182
Al in 1905 stond er op deze plek een uitkijktoren.
Het huidige exemplaar stamt
uit 2011. Je kunt zowel met de lift als de
trap omhoog. Daar wacht voor de durfallen
op 34 meter hoogte een glazen skywalk.
Vanaf de toren heb je een indrukwekkend
uitzicht over de beboste heuveltoppen,
Vaals en de rest van het Zuid-Limburgse
heuvellandschap. Natuurlijk kom je hier
voor het uitzicht, maar vergeet zeker niet
een kijkje te nemen in het omringende bos.
Je vindt er diverse stokoude haagbeuken,
alsmede bijzondere flora en fauna.
Durf jij tot het einde te gaan? Bob Luijks.
Panorama van 8 foto's. Bob Luijks; Fujifilm
GFX50S op 64mm; 1/100s bij f/13; ISO 400.
Praktisch
Parkeerplaats
Viergrenzenweg 154, Vaals
(50.761808, 6.01777)
Waarneming-ID
9475, 17710
Eigendom
Staatsbosbeheer
Interessante soorten
Wilde kat, middelste bonte specht,
kortsnavelboomkruiper, matkop, oranje kogel,
kruisbladige wolfsmelk, schaduwkruiskruid,
muskuskruid, lievevrouwebedstro, eenbloemig
parelgras
Wat, waar en wanneer?
1 1-12
1 P
65

Texel
Inhoudsopgave
2
3 4
1
5
24
25
Nationaal Park
Duinen van Texel 10
6
26
De Hors. Bob Luijks.
1
8
7
35
27
28
Bonte strandloper. René Pop.
Vogelboulevard 80
12
13
14 15
9
10 11
16
43
17
22
1 19
18 21 23
45
20
38
44
36 37
41
42
39
31 32
33
34
40
29
30
Nog meer natuur 104
Hoge Berg. Sytske Dijksen.
Soortenindex 138
66

Texel
Reeds vanaf de veerpont naar Texel begint het fotografische avontuur. Eenmaal op Texel valt er erg veel te kiezen. Ga je voor de
vele vogels, perfect te spotten vanaf de 'Vogelboulevard', de dynamische duinen die geen dag hetzelfde zijn of plof je liever neer
bij de vele bijzondere planten? Texel heeft het allemaal, van zomer tot winter, bij mooi of juist slecht weer.
Nummer Gebied
Pagina
1 Het strand van Paal 9 tot 33 12
2 Vuurtoren en directe omgeving 17
3 Eierlandse Dam 20
4 De Tuintjes 22
5 Landal Sluftervallei 25
6 De Slufter 28
7 De Muy en De Nederlanden 33
8 Camping Kogerstrand en
Zeereeppad De Koog 36
9 Seetingsnollen 38
10 Ecomare 40
11 Alloo 43
12 Bleekersvallei 45
13 Westerslag (paal 15) 47
14 Westerduinen 48
15 Het Texelse bos 51
16 Bollekamer 55
17 De Geul 59
18 Horsmeertjes 62
19 Kreeftepolder 66
20 De Hors 69
21 Mokbaai 73
22 De Petten 76
Nummer Gebied Pagina 23
Schilbolsnol 78
24 De Volharding 82
25 Haventje van Sil 84
26 De Schorren 86
27 Utopia 88
28 Drijvers Vogelweid De Bol 91
29 Wagejot 93
30 IJzeren Kaap 95
31 Eendenkooi van Spang 96
32 Zandkes 98
33 Nieuw Buitenheim 100
34 Dijkmanshuizen 101
35 Eierland 106
36 Waalenburg 109
37 Oosterend 113
38 Notaristuin 116
39 Oudeschild 118
40 Garnalenkotter 122
41 Hoge Berg 126
42 Fort de Schans 130
43 Den Hoorn 132
44 Prins Hendrikzanddijk 134
45 Veerboot en veerhaven 136
Pieter de Vries
67

Texel - Vogelboulevard
De Schorren
Daan Schoonhoven
Daan Schoonhoven.
De Schorren is een buitendijks kweldergebied dat niet toegankelijk is, maar vanaf de
Waddendijk heb je een goed overzicht over dit gebied. Het is zowel landschappelijk
interessant alsook voor groepen steltlopers. Het gebied vormt een belangrijke
hoogwatervluchtplaats voor vogels en is bekend vanwege de lepelaarskolonie. In de
winter vind je er groepjes sneeuwgorzen en fraters en maak je langs de dijk kans op
de velduil. Dit kweldergebied is een overblijfsel van inpolderingen uit de 19 e eeuw,
waardoor de polders de Eendracht en het Noorden zijn ontstaan. Deze werken werden
door Zeeuwen uitgevoerd. Zeeuwen kennen het woord kwelder niet, zij noemen het
schorren, vandaar de naamgeving van dit gebied.
P 2
2
Locatie 1 - Zuidelijk deel
53.125517, 4.900158
Vanaf dit punt heb je goed overzicht over De
Schorren. Als je hier bent om groepen vogels
te fotograferen, houd dan de getijden
goed in de gaten, aangezien De Schorren
een belangrijke hoogwatervluchtplaats is.
Als het hoogwater wordt, zie je voortdurend
kleine groepen vogels naar deze plek
vliegen. Tijdens de steltlopertrek in mei en
augustus/september zijn de vogelaantallen
het hoogst. Deze aantallen worden zichtbaar
als een slechtvalk of andere roofvogel
gaat jagen. De formaties kunnen dan
indrukwekkend zijn. Met een flinke telelens
kun je de groepen opvliegende vogels goed
in beeld krijgen. Met een telezoom kun je
proberen om de groepen vogels in combinatie
met het landschap te fotograferen.
Ook de winterperiode is boeiend: vanaf het
najaar tot en met het voorjaar verblijven
hier duizenden ganzen, eenden en steltlopers
zoals rotgans, smient, wulp, rosse
grutto, kanoet en bonte strandloper. Bij
springtij kan het hele gebied onder water
Lepelaars broeden in De Schorren.
Wil Meinderts; Nikon D2X op 500mm;
1/500s bij f/9; ISO 200. 18-5-2007.
Praktisch
1
Parkeerplaats P1
Haven 9C, Oudeschild
(53.040321, 4.849877)
Voor het zuidelijke deel van De
Schorren. Loop of fiets langs
Utopia en ga dan de dijk omhoog.
P 1
68
Smienten. René Pop.

Texel - Vogelboulevard
lopen. Je hebt dan aan de buitenzijde van
de Waddendijk meer kans op langsvliegende
groepen steltlopers en ganzen. De
waterplasjes aan de binnenzijde van de
Waddendijk herbergen op deze momenten
ook grotere aantallen vogels, deze plekken
hebben ze nodig om te rusten. In de winter
en het vroege voorjaar vormt het wad
in de vroege ochtend ook een slaapplaats
voor rotganzen. Als het laag water is, is het
de moeite om hier voor zonsopgang al te
zijn met de telelens of de telezoomlens. De
combinatie van opkomende zon en de grote
groepen rotganzen vind je bijna nergens
in Nederland.
Bonte strandloper. René Pop.
Kanoeten. René Pop.
Maak eens gebruik van het tegenlicht, mooi bij
(rot)ganzen. Nico van Kappel.
De zeekraal kleurt in de nazomer en het begin van de herfst fraai rood. Ronald van Wijk;
Nikon D300 op 180mm; 1/30s bij f/22; ISO 100. 3-10-2011.
Locatie 2 - Noordelijk deel
53.139974, 4.901504
Hier bevindt zich het vogelkijkpunt De
Schorren. Je hebt hier met een verrekijker
zicht op de kolonie lepelaars tijdens de
broedtijd. Ook hier kun je groepen vogels
fotograferen, maar het zuidelijk deel leent
zich er iets beter voor. In de avond met
een laagstaande zon kan het licht over
De Schorren magisch zijn en daarmee
een favoriete plek voor landschapsfotografen.
Een telezoom objectief van
bijvoorbeeld 70-200/300 leent zich het
beste om dit gebied te fotograferen. Je
kunt de uiterste zoomstand gebruiken
als je de combinatie van landschap en
groepen vogels wilt fotograferen. Tegen
augustus kleurt het gebied roze/paars
vanwege het bloeiende lamsoor. Rond
het einde van de zomer kleuren bepaalde
delen rood vanwege de verkleurende
zeekraal. De wandelroute erheen, vanaf
de parkeerplaats aan de Stengweg in De
Cocksdorp, is goed voor groepen steltlopers.
Vooral met opkomend water kunnen
grote groepen tureluurs, kanoeten, rosse
grutto's en bonte strandlopers vlak onder
aan de dijk foerageren. In mei en augustus/september
zijn er onder aan de dijk
vaak regenwulpen te zien en te fotograferen.
De regenwulpen foerageren hier op
krabben tussen de basaltblokken.
Parkeerplaats P2
Stengweg 15, De Cocksdorp
(53.15471, 4.880912)
Hier ligt een kleine parkeerplaats vanwaar je de dijk op
kunt lopen. Volg de dijk richting het zuidoosten en je
komt bij De Schorren.
Waarneming-ID
32368
Eigendom
Natuurmonumenten
Interessante soorten
Haas, wulp, lepelaar, bergeend, rosse grutto, bonte
strandloper, sneeuwgors, blauwe kiekendief, frater,
velduil, kleine zilverreiger, rotgans, lamsoor
Wat, waar en wanneer?
1 1-12
2 1-12
69

Soortenindex
Soortenindex
7-stippelig lieveheersbeestje 235, 236
Aalscholver 32, 117, 118, 119, 127, 129, 135,
142, 179, 231, 355
Aardbeiklaver 33
Aardbeivlinder 80, 81, 354, 355
Adder 75, 77, 79, 81, 85, 97, 98, 107,
115, 159, 256, 267, 293, 297,
300, 304, 311, 319, 339
Addertong 15
Adelaarsvaren 236, 307, 341
Akkermelkdistel 33
Akkervogel 180, 184
Alpenwatersalamander 253
Amerikaans krentenboompje 304, 329
Amethistzwam 52, 109, 110, 253, 300
Appelvink 245, 271, 345
Argusvlinder 123
Atalanta 150
Avondroodstekelzwam 233
Azuurwaterjuffer 211
Baardman 25, 57, 62, 117, 119, 129,
132, 141, 145, 161, 177, 179,
183, 214
Bandheidelibel 222, 225, 329, 335, 337, 339
Bastaardkikker 173
Bastaardsatijnvlinder 15
Beekpunge 253
Beekrombout 253, 254
Beenbreek 81, 97, 98, 115, 241, 267, 315
Beflijster 180
Bergeend 16, 17, 20, 22, 29, 32, 33, 34,
40, 41, 42, 43, 44, 45, 51, 117,
164, 169
Berkenboleet 309
Berkenzwam 256, 293
Bessenschildwants 239
Beuk 72, 79, 159, 215, 225, 233,
240, 241, 347
Bever 206, 252, 253
Beverrat 206
Bevertjes 214
Biestarwegras 13, 25, 33
Blauw glidkruid 183, 184, 185
Blauw walstro 148
Blauwborst 11, 15, 25, 40, 61, 62, 69, 70,
71, 90, 93, 95, 113, 117, 119,
123, 142, 145, 146, 157, 180,
181, 187, 199, 201, 205, 206,
291, 355
Blauwe breedscheenjuffer 97, 107, 189, 248, 249, 276, 329
Blauwe glazenmaker 188, 189
Blauwe kiekendief 32, 144, 180, 181, 198, 199, 200,
201, 205, 328
Blauwe knoop 80, 81, 265, 328
Blauwe reiger 81, 93, 109, 142, 169, 234,
267, 311
Blauwe zegge 67, 80, 309
Bleekbruine bekerzwam 343
Bleke moeraszwavelkop 263
Bloedrode heidelibel 85, 93, 97, 100, 102, 109,
111, 115, 159, 223, 251, 273,
281, 295, 297, 302, 311, 316,
324, 331
Bloedrode roofmier 350
Boerenkrokus 58, 59, 209
Boerenzwaluw 70, 111, 239, 321
Bont zandoogje 236, 245, 256, 287, 311,
313, 350, 352
Bontbekplevier 11, 25, 27, 32, 45, 129
Bonte krokus 269
Bonte strandloper 15, 22, 26, 27, 40, 42, 45, 46,
148, 170
Bonte vliegenvanger 234, 304
Boomblauwtje 159, 334
Boomkikker 321, 337
Boomklever 76, 84, 85, 109, 115, 150, 241,
271, 297, 324, 331, 334
Boomkruiper 109, 115, 209, 271, 289
Boomleeuwerik 99, 100, 285, 286, 328
Boommarter 74, 75, 109, 286, 319, 321
Boompieper 82, 97, 99, 100, 110, 111, 202,
204, 236, 259, 297, 304
Boomvalk 67, 286, 300, 321, 352
Bosaardbei 236
Bosanemoon 196, 209, 221, 224, 231, 232,
234, 235, 237, 243, 247, 249,
250, 251, 265, 269, 333, 334
Bosgeelster 212, 213
Bosmuis 193, 196, 321
Bosmuur 250, 251
Bosrietzanger 65, 112, 113, 117
Bosruiter 51
Bostulp 58, 59
Bosuil 73, 75, 76, 79, 334, 347
Bosvogel 175
Botercollybia 234
Braamsluiper 29, 236
Brandgans 27, 32, 37, 49, 55, 94, 142, 143,
148, 160, 169, 171, 179, 313
Brandrood rund 319
Brede orchis 33, 36, 105, 248, 249, 263, 265
Brede wespenorchis 245, 246, 259, 260, 269, 271,
286, 287
Brem 238, 297, 300, 337, 338
Brilduiker 141, 142
Bruin blauwtje 13
Bruin zandoogje 25, 29, 243, 284
Bruine daguil 249
Bruine glazenmaker 173, 304
Bruine kiekendief 11, 17, 24, 25, 29, 32, 40, 45,
54, 56, 57, 64, 69, 71, 94, 95,
112, 113, 119, 123, 128, 129,
142, 145, 153, 155, 170, 175,
176, 181, 191, 199, 207, 232
Bruine kikker 52, 71, 73, 79, 102, 117, 136,
137, 150, 157, 159, 173, 191,
194, 219, 223, 234, 256, 299,
300, 331, 337, 352
Bruine korenbout 107
Bruine rat 45
Bruine ringboleet 273
Bruine trilzwam 345
Bruine vuurvlinder 97, 232, 316, 328, 343
Bruine winterjuffer 106, 107, 114, 115, 328
Bruinrode heidelibel 111, 211
Buizerd 81, 85, 105, 109, 111, 142, 144,
145, 153, 155, 159, 198, 235,
236, 237, 245, 252, 257, 267,
276, 291, 295, 301, 307, 309,
311, 329, 331, 343, 345, 352
Bundelchloormycena 347
Buntgras 243
Bunzing 193, 259
Casarca 51
Citroenlieveheersbeestje 286
Citroenvlinder 225, 243, 309, 317, 321,
343, 352
Cranberry 10, 13, 19
Dadelfranjehoed 329
Dagkoekoeksbloem 114, 115
Dagpauwoog 181, 200, 243, 256
Dalkruid 110, 114, 215, 225, 235,
245, 251, 256, 259, 269, 273,
274, 329
Damhert 108, 109, 110, 234
Das 71, 73, 79, 90, 97, 98, 109, 110,
159, 253, 258, 274, 281, 288,
289, 300, 303, 304, 305, 307,
308, 309, 311, 316, 317, 318,
319, 324, 328, 331, 335, 337,
343, 345, 347, 350, 352
Daslook 59, 216, 217, 224
Dauwnetel 183, 184, 185
Dennenbloedzwam 159
Dennenvoetzwam 90, 300
Distelvlinder 181, 183, 236, 256, 304,
313, 350
Dodaars 25, 97, 117, 123, 177, 222, 223,
231, 241, 260, 291, 307, 311,
324, 355, 357
Donker eikenbladzwammetje 345
Donzig breeksteeltje 328
Doolhofzwam 225, 256, 286, 287
Dotterbloem 117, 131, 157, 187, 265, 275,
276, 278, 337
Douglas spar 287, 321
Dove heidelucifer 305
Dovenetels 58
Draadgentiaan 15
Draaihals 142
Drents heideschaap 73, 81, 84, 86, 96, 110, 222, 272,
296, 298, 323, 344
Driehoekseendagsvlieg 223
Drieteenstrandloper 11, 16, 23, 32, 42, 49, 165
Drijvend fonteinkruid 321
Dubbelloof 90, 260
Duindoorn 33
Duinfranjehoed 11
Duinparelmoervlinder 11, 15, 24, 25, 29, 33, 35
Duinreigersbek 17, 23
Duinroos 10, 23
Duinviooltje 15, 29, 33
Duizendguldenkruid 164
70

Soortenindex
Dwergmuis 45, 183
Dwergstern 25, 27
Dwergvlas 15, 236
Dwergvleermuis 109
Echt judasoor 159
Echte honingzwam 52
Echte koekoeksbloem 83, 123, 128, 179, 181, 247, 248,
249, 253, 270, 271, 276, 278,
333, 334, 337
Echte kopergroenzwam 196
Echte tolzwam 328
Echte tonderzwam 73, 90, 297, 347
Echte valeriaan 142
Eekhoorn 73, 75, 79, 81, 85, 109, 115, 192,
193, 215, 221, 245, 271, 276,
278, 300, 311, 316, 321, 328,
331, 334, 337, 347, 352
Eenarig wollegras 90, 97
Eenden 25, 35, 62, 64, 92, 93, 94, 117,
119, 127, 129, 130, 131, 132,
135, 141, 143, 144, 160, 168,
176, 185, 206, 207, 231, 234,
239, 241, 289, 291, 293, 302,
311, 321, 323, 324, 325, 336
Egel 271, 337
Egelboterbloem 284
Eider 16, 22, 32, 34
Eikenpage 67, 73, 80, 289
Eikentrilzwam 273, 328
Ekster 125
Elzenvlag 157, 253
Engels gras 11, 19, 29, 33, 37, 38
Exmoor 17, 73, 92, 96
Fazant 159, 256, 276
Fijne kervel 11
Fijne waterranonkel 270, 271
Fijnspar 287, 319
Fitis 15, 157
Fluitenkruid 58, 207, 227, 248, 274, 304
Fluiter 251, 286
Fraaisteelmycena 209, 329
Franjeporiezwam 259
Franjestaart 234
Franjevlekplaat 259
Frater 43, 165
Fuut 25, 71, 118, 123, 129, 132, 133,
153, 177
Gaai 192, 193, 243, 281, 307, 331,
341, 343, 347
Galloway 17, 96, 97, 98, 304
Ganzen 25, 27, 28, 35, 37, 43, 49, 50, 51,
66, 70, 75, 85, 87, 89, 92, 93, 94,
109, 117, 127, 131, 132, 135,
141, 144, 160, 161, 168, 169,
176, 177, 205, 206, 231, 235,
238, 241, 249, 289, 290, 291,
293, 294, 301, 302, 311, 323,
324, 325, 336, 351
Geelbruin mosklokje 203
Geelgors 82, 97, 100, 108, 110, 180,
200, 209, 211, 236, 237, 249,
253, 263, 279, 286, 321, 331,
338, 339
Gehakkelde aurelia 225, 245, 311
Gekraagde roodstaart 52, 69, 71, 99, 108, 110, 111,
150, 241, 259, 350
Gele knolamaniet 234
Gele kwikstaart 129, 170, 184, 190, 198, 199,
201, 206, 293, 316
Gele lis 142, 258
Gele luzernevlinder 181, 200
Gele plomp 104, 133, 187, 278
Gele trilzwam 73, 85, 256, 302
Gentiaanblauwtje 264, 265, 316
Geoorde fuut 65, 79, 102, 103, 183, 185, 191,
205, 206, 207, 357
Gerande schijnspurrie 49
Geringde ridderzwam 67
Gerst 200
Gesteeld veenknoopje 337, 339
Gesteelde lakzwam 286, 287
Gesteelde stuifbal 11
Gevlekt longkruid 59
Gevlekte aronskelk 59
Gevlekte orchis 16, 19, 67, 248, 314
Gevlekte rietorchis 33, 81, 82, 90, 92, 105, 142, 147,
181, 187, 203, 211, 263, 265,
275, 276
Gevlekte witsnuitlibel 211
Geweizwam 52, 159, 209, 245
Gewone berkenboleet 309
Gewone beurszwam 256
Gewone boomwrat 253
Gewone brunel 293
Gewone dophei 85, 100, 109, 159, 256, 311,
331, 350
Gewone dotterbloem Zie dotterbloem
Gewone hertenzwam 253
Gewone margriet 142
Gewone oeverlibel 61, 100, 104, 105, 111, 259, 263,
278, 293, 295, 311, 337, 339
Gewone pad 52, 57, 61, 65, 71, 79, 105, 157,
173, 232, 234, 241, 256, 267,
307, 329, 337
Gewone pantserjuffer 100, 102, 107, 109, 284, 300,
311, 324, 331
Gewone rietorchis 33, 142, 214, 232
Gewone salomonszegel 110, 114, 215, 217, 219, 221,
224, 225, 235, 245, 249, 251,
256, 259, 269, 273, 274, 300,
321, 329
Gewone vogelmelk 209
Gewone waterbies 131
Gewone zeehond 11, 18, 19, 32, 40, 46, 170
Gewone zoutmelde 19, 148, 149
Gewone zwavelkop 343
Gewoon biggenkruid 181
Gewoon eekhoorntjesbrood 85, 109, 115, 281
Gewoon elfenbankje 286
Gewoon ijsvingertje 300
Gewoon plooirokje 203
Gewoon sneeuwklokje Zie sneeuwklokje
Gewoon vuurzwammetje 203, 307
Gierzwaluw 102
Gladde slang 90, 324, 352, 356
Glanskop 251
Glassnijder 157, 202
Goudhaan 271, 297, 311
Goudknopje 142, 190, 191
Goudplevier 123, 267
Goudvink 85, 203, 225, 236, 245, 273, 350
Grasklokje 239, 307
Grasmus 15, 32, 201, 211, 249, 256
Graspieper 29, 54, 66, 121, 148, 239, 284
Grauwe gans 17, 27, 32, 62, 66, 85, 133, 142,
216, 217, 291, 305, 313, 326
Grauwe gors 180, 200
Grauwe kiekendief 171, 198, 199, 200
Grauwe klauwier 181, 187, 191, 236, 257, 263,
285, 286, 304, 314, 316, 337,
350, 352, 355
Grauwe vliegenvanger 52, 71, 150, 236
Greppelsprinkhaan 209, 283
Grijze zeehond 11, 19, 23, 32
Groene anijstrechterzwam 193
Groene glazenmaker 67, 108, 187, 188, 210, 232
Groene kikker 52, 57, 61, 65, 67, 71, 73, 75,
79, 81, 115, 117, 136, 137, 157,
181, 196, 211, 219, 223, 259,
276, 278
Groene specht 67, 74, 76, 79, 196, 234,
256, 289
Groenknolorchis 33, 112, 113
Groenling 180, 345
Groenpootruiter 17, 51, 117, 170, 217, 293
Groentje 11, 79, 80, 90, 91, 99, 100, 293,
294, 336, 355
Groenwordende koraalzwam 193, 225
Groninger blaarkop 186, 190
Groot blaasjeskruid 176
Groot dikkopje 309, 311, 317
Groot heksenkruid 273
Groot hoefblad 58, 269
Groot koolwitje 200, 267
Groot springzaad 307
Grote aardster 194, 316
Grote bloedbij 23
Grote bonte specht 23, 52, 76, 82, 115, 142, 193,
215, 225, 243, 289, 300, 309,
341, 343, 345, 347
Grote Canadese gans 61, 71, 74
Grote ereprijs 123
Grote groene sabelsprinkhaan 200, 321, 336, 337, 339
Grote keizerlibel 61, 104, 157, 187, 188, 196, 203,
278, 329
Grote keverorchis 33, 35, 36
Grote lijster 52, 180
Grote lisdodde 119, 133, 352
Grote muggenorchis 19
Grote muur 245, 269
Grote parasolzwam 187, 253, 329
Grote ratelaar 67, 117, 128, 179, 191, 243, 293
Grote roodoogjuffer 61, 179, 209, 283
Grote spinnende watertor 334
Grote sponszwam 300, 324
Grote stern 23, 27, 32
Grote stinkzwam 79, 159, 319
Grote teunisbloem 239, 319
Grote veenbes 11, 15, 16, 319
Grote wederik 352
Grote zaagbek 117, 179
Grote zilverreiger 51, 62, 69, 142, 145, 148, 157,
217, 254, 263, 278, 283, 325
Grove den 331, 343, 345
Grutto 26, 27, 28, 32, 53, 54, 63, 66,
121, 122, 123, 128, 130, 131,
142, 153, 154, 155, 168, 169,
171, 206
Haagbeuk 231
Haarlems klokkenspel 58
Haas 32, 40, 43, 45, 46, 53, 55, 57,
61, 62, 63, 65, 67, 69, 71, 113,
121, 123, 142, 148, 150, 157,
159, 164, 173, 200, 221, 223,
248, 249, 297, 329, 345, 350
Hageheld 336, 337
Hanenkam 90
Harlekijn 15, 19
Havik 64, 79, 95, 105, 173, 175, 188,
192, 193, 196, 206, 235, 236,
267, 289, 334
Hazelworm 241, 243, 259, 267, 297, 316,
320, 321, 324, 328, 345, 352
Heggenmus 125
Heideblauwtje 73, 79, 81, 86, 90, 91, 96, 97,
99, 102, 103, 223, 253, 263,
264, 267, 293, 294, 298, 307,
316, 317, 319, 323, 324, 325,
328, 336
Heidekartelblad 11, 81, 82, 115, 263, 265, 313,
316, 328
Heideknotszwam 210, 211, 286, 287, 345
Heidelibellen 83, 85, 100, 225, 235, 281,
294, 295, 296, 298, 300, 301,
302, 311, 316, 323, 324, 325,
326, 331
Heidesabelsprinkhaan 97
Heikikker 57, 60, 61, 64, 65, 75, 79
71

Soortenindex
72
Heivlinder 15, 102, 287
Heksenboter 234, 243, 342, 343
Helmgras 13, 14, 20, 25, 33
Hengel 110, 225
Hereford 186, 282, 283
Hermelijn 45, 54, 65, 69, 113, 142, 155,
169, 179, 180, 181, 183, 187,
191, 196, 200, 205, 206, 231,
232
Hertsmunt 253
Holenduif 76, 78
Holpijp 109, 276
Holsteelkluifzwam 193
Holwortel 58, 59, 334
Hondsdraf 283
Hooibeestje 90, 91, 123, 181, 239, 263,
313, 345
Hoornaar 334
Houtduif 243
Houtpantserjuffer 52
Houtsnip 32, 159
Huiszwaluw 284
Hulst 215, 249, 251, 279, 309,
321, 343
Icarusblauwtje 13, 117, 147, 159, 183, 187, 211,
236, 239, 286, 287, 309, 352
IJsvogel 52, 61, 64, 65, 67, 137, 142, 150,
159, 181, 187, 206, 217, 224,
231, 232, 234, 252, 253, 277,
278, 279, 329, 336, 337
Indische gans 37
Inktviszwam 304
Italiaanse aronskelk 59
Jakobskruiskruid 191
Jeneverbes 102, 241, 256, 293, 311, 324,
331, 343, 345, 350
Kale jonker 33, 35, 179, 181, 284
Kamsalamander 320, 321, 328, 339
Kanoet 15, 22, 26, 27, 32, 40, 44, 46
Kastanjes 58, 233, 234, 246, 297
Kattendoorn 33
Kauw 297
Keep 157, 199, 200
Keizersmantel 328
Kemphaan 50, 51, 53, 120, 121, 129, 130,
144, 168, 169, 189, 206, 217
Kerkuil 46, 155, 271, 329
Kievit 27, 32, 37, 51, 53, 54, 55, 66, 69,
118, 120, 121, 122, 123, 128,
129, 131, 153, 154, 155, 168,
169, 313
Kikkers 60, 78, 79, 86, 91, 133, 173, 183,
188, 245, 257, 268, 269, 304,
321, 325, 347
Klapekster 90, 91, 181, 183, 257, 297, 298,
307, 328, 355, 357
Klaprozen 181, 219
Klein geaderd witje 29, 81, 93, 249, 304, 343
Klein hoefblad 185
Klein koolwitje 309, 313, 343
Klein oorzwammetje 81, 85, 109, 276, 278, 316
Kleine alk 22
Kleine bonte specht 82, 236, 237, 251, 256, 281,
329, 331
Kleine karekiet 65, 70, 71, 117, 118, 119,
123, 146
Kleine keverorchis 33, 39
Kleine maagdenpalm 352
Kleine parelmoervlinder 23, 24, 25, 29
Kleine plevier 129, 131
Kleine ratelaar 11, 67, 183
Kleine roodoogjuffer 105
Kleine strandloper 22
Kleine veldkers 267
Kleine vos 123, 150, 200, 211
Kleine vuurvlinder 29, 67, 73, 99, 102, 157,
159, 181, 187, 267, 286,
287, 319, 345
Kleine watersalamander 159, 191, 271, 334
Kleine zilverreiger 32
Kleine zonnedauw 81, 82, 98, 100, 105, 115, 202,
203, 204, 211, 281, 293, 307,
313, 355
Kleine zwaan 141, 144, 262, 263, 301,
302, 356
Kleinst waterhoen 205
Kleverig koraalzwammetje 90, 193, 259, 300, 311, 324
Klokjesgentiaan 81, 85, 95, 97, 100, 105, 115,
263, 264, 265, 316, 324, 326,
328, 339
Kluut 11, 22, 25, 27, 32, 34, 40, 41, 42,
44, 45, 51, 53, 63, 129, 130, 131,
164, 169, 170
Kneu 165, 191, 199, 249, 289,
300, 338
Knikkende distel 17, 33
Knikkende vogelmelk 59, 150, 213
Knobbelzwaan 61, 62, 69, 129, 278, 302
Knoopkruid 33, 35
Knotwilg 202
Koekoek 29, 65, 71, 112, 115, 161,
172, 173, 202, 211, 309, 336,
343, 345
Koevinkje 100, 159, 225, 289, 317
Kokerjuffer 299, 300
Kokmeeuw 27, 54, 63, 66, 127, 131, 185,
280, 328
Kolgans 32, 142, 160, 309
Kommavlinder 97, 99, 267, 293, 316
Kompaskwal 34
Konijn 17, 32, 52, 71, 84, 102, 159, 223,
236, 256, 263, 276, 324, 331,
343, 350
Konik 50, 51, 60, 61, 142, 145,
146, 209
Koningskaars 239
Koningsmantel 193
Koningsvaren 90, 319
Koolmees 343, 347
Koolzaad 198, 199, 200, 201, 226, 237
Koperwiek 142, 334
Koraaljuffer 98, 248, 256, 265, 281, 324,
326, 355
Kraaihei 11, 85, 100, 102, 109, 241,
256, 296, 297, 298, 311, 331,
345, 350
Kraanvogel 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93,
291, 292, 293, 302, 314, 316,
317, 318, 319, 324, 326
Krabben 16, 34
Krabbenscheer 187, 211, 276, 283
Krakeend 25, 32, 35, 53, 62, 65, 117, 168,
185, 217, 291
Kramsvogel 142, 235, 298
Krokus 58, 59, 209, 269
Krombekstrandloper 41, 42
Kruipbrem 286
Kruisbek 76, 89, 90, 281, 319, 321
Kuifaalscholver 22, 142
Kuifeend 51, 69, 142, 144, 147, 179,
241, 328
Kuifmees 74, 75, 319, 328, 337
Kwallen 16, 34
Kwartel 102, 161, 181, 200, 230
Kwartelkoning 161, 230
Lamsoor 11, 19, 22, 25, 27, 28, 29, 33, 34,
45, 148, 149
Landkaartje 183, 196, 243, 256, 283
Lange zonnedauw 90, 311
Langsteelfranjehoed 337
Lantaarntje 85, 99, 225, 251, 265, 273, 276,
278, 281, 295, 297, 301, 311,
324, 325, 326, 332
Lavendelhei 85, 240, 241, 256, 350
Lelietje-van-dalen 215, 217, 219, 224, 225, 251,
256, 307
Lepelaar 11, 17, 22, 25, 26, 27, 29, 30, 32,
35, 42, 65, 71, 92, 93, 118, 132,
133, 145, 148, 168, 170, 183,
206, 263, 290, 291, 294, 313,
336, 337, 338, 352
Levendbarende hagedis 73, 81, 82, 85, 87, 97, 98, 100,
102, 106, 107, 109, 223, 238,
239, 253, 256, 259, 281, 286,
297, 300, 304, 309, 316, 324,
331, 337, 339, 345, 350, 355
Libellen 17, 61, 64, 67, 71, 81, 82, 83,
84, 85, 86, 87, 88, 91, 93, 96,
97, 98, 100, 103, 104, 106, 107,
108, 110, 111, 114, 115, 136,
137, 151, 164, 172, 187, 188,
202, 210, 211, 220, 222, 223,
225, 232, 235, 236, 237, 240,
245, 251, 253, 254, 256, 258,
263, 264, 265, 269, 274, 276,
278, 279, 281, 283, 286, 288,
293, 294, 295, 296, 298, 300,
301, 302, 310, 311, 315, 316,
317, 320, 323, 324, 325, 326,
330, 331, 321, 335, 338, 339
Lidsteng 283
Liggende vleugeltjesbloem 345
Limousin 187, 329
Linde 137
Lissnuitkever 187
Luzerne 181, 198, 200
Maarts viooltje 58
Mammoetboom 259, 260
Mandarijneend 74, 336
Mannetjesereprijs 225
Matkop 109, 243, 256, 259
Meerkikker 173, 181, 183, 191, 203
Meerkoet 62, 69, 118, 131, 132, 135, 160,
176, 206, 283
Meeuwen 16, 17, 25, 30, 34, 38, 39, 119,
135, 142, 207, 324, 328
Meidoorns 58, 191, 235, 279
Meikever 245
Melkeppe 179
Melkkruid 15, 22, 24, 25, 29, 40
Melkweg 46, 47, 227
Merel 125, 180
Metaalglanslibel 259
Middelste bonte specht 74, 75, 76
Middelste groene kikker 196
Middelste zaagbek 142
Moerasandoorn 185
Moeraskartelblad 67, 253, 263, 333, 334, 336, 337
Moeraslathyrus 117, 179
Moerasspirea 252, 253, 254, 278, 329
Moerassprinkhaan 232, 234, 321, 339
Moerasvergeet-mij-nietje 248, 249
Moerasviooltje 61, 157, 202, 203
Moeraswespenorchis 30, 33, 35, 36, 142, 146,
164, 214
Moeraswolfsklauw 105, 339
Moeraszuring 131
Moeraszwavelkop 263
Mol 123, 248, 352
Muizenstaartzwam 102, 273
Muskuskaasjeskruid 225
Muskusrat 57
Naaldwaterbies 173
Nachtegaal 25, 29, 62, 142
Nachtzwaluw 100, 328

Soortenindex
Narcissen 58, 215
Nederlandse landgeit 17, 110, 137
Nevelzwam 209
Nijlgans 148, 239, 273, 284, 313
Nonnetje 123, 141, 179, 231
Noordse stern 25, 27
Noordse winterjuffer 106, 107, 114, 115
Noordse witsnuitlibel 90, 91, 173, 211, 300, 316, 355
Noordse zegge 109, 339
Noorse kreeft 16
Oeverzwaluw 67, 137, 338
Ooievaar 62, 64, 65, 75, 112, 113, 155,
196, 219, 221, 235, 248, 249,
252, 253, 284, 301, 304, 333,
334, 335, 352
Oranje zandoogje 289, 313
Oranjetipje 81, 93, 105, 157, 203, 209, 221,
232, 236, 241, 245, 270, 271,
278, 304, 321, 352
Orchideeën 10, 24, 30, 35, 36, 67, 82, 104,
105, 140, 146, 147, 164, 210,
214, 254, 262, 265
Ortolaan 32
Otter 62, 67, 109, 112, 113, 117, 131,
142, 157, 161, 187, 232, 252,
253, 265, 271, 275, 276, 278,
335, 337, 338
Paapje 116, 157, 198, 199
Paard 44, 90, 167, 249, 266, 306, 340,
341, 343
Paardenbijter 85, 172, 173, 187, 188, 223, 225,
281, 284, 286, 296, 297, 300,
316, 319, 331, 334
Paardenbloem 248
Paarse dennenzwam 307
Paarse knoopzwam 196
Paarse schijnridderzwam 102
Paarse strandloper 21, 142, 165
Panteramaniet 309
Parelamaniet 259, 309, 321, 337, 350
Parelstuifzwam 245, 246, 334, 345
Parnassia 15, 24, 25, 29, 30, 33, 142, 147
Patrijs 180, 181, 199, 200, 267, 273
Pestvogel 142, 203
Pijlkruid 173, 237, 253, 329, 337,
338, 339
Pijlstaart 51, 142, 169, 185
Pijpenstrootje 106, 317, 319, 355
Pilvaren 211
Pinksterbloem 80, 81, 105, 128, 142, 221, 248,
270, 278, 283, 304
Pitrus 248, 304, 317, 352
Platbuik 105, 173, 223, 253, 263, 274,
311, 328
Platte tonderzwam 334
Plooirokmycena 67
Plooivlieswaaiertje 225
Plooivoetstuifzwam 319
Pluimvoetbij 286, 350
Pluimzegge 94, 95, 117
Poelkikker 97, 232, 249, 263, 300, 311, 321,
334, 352
Populieren 182, 194
Porseleinhoen 56, 65, 161, 175, 184, 206, 230
Porseleinzwam 79, 159, 196, 215, 324, 326,
334, 337
Prachtmycena 79
Prachtvlamhoed 234
Puntmutswasplaat 11, 328
Puntwederik 181
Purperbruine mycena 67
Purperreiger 94, 95
Putter 161, 165, 175, 180, 198,
199, 278
Raaf 73, 78, 79, 173, 249, 319,
338, 350
Ransuil 125
Rechte koraalzwam 193
Ree 45, 50, 51, 57, 61, 62, 65, 66, 67,
68, 69, 70, 71, 73, 75,77, 79,
81,85, 89, 90, 98, 102, 104, 105,
109, 110, 111, 113, 115, 117,
119, 129, 132, 133, 134, 135,
142, 150, 157, 158, 159, 160,
161, 167, 173, 187, 191, 193,
200, 203, 218, 219, 221, 223,
224, 225, 231, 232, 234, 235,
236, 237, 241, 243, 245, 246,
247, 248, 249, 252, 253, 254,
256, 258, 259, 260, 263, 264,
266, 267, 273, 276, 277, 278,
281, 283, 286, 287, 288, 289,
291, 293, 294, 297, 298, 300,
304, 306, 307, 308, 309, 311,
316, 317, 318, 319, 321, 324,
325, 328, 329, 331, 334, 335,
336, 337, 338, 341, 343, 345,
347, 350, 352, 355
Regenwulp 43
Reuzenbalsemien 236, 237, 283, 289
Reuzenstern 51, 121, 141, 206
Riet 24, 45, 54, 56, 57, 61, 63, 70,
71, 94, 95, 104, 117, 118, 119,
129, 142, 143, 144, 145, 164,
177, 183, 206, 214, 217, 274,
329
Rietganzen 89, 356
Rietgors 15, 70, 119, 123, 132, 145,
214, 241
Rietorchis 25, 33, 35, 36, 67, 81, 82, 90, 91,
92, 105, 142, 147, 164, 179, 181,
187, 190, 191, 203, 211, 214,
219, 232, 248, 263, 265, 269,
271, 275, 276
Rietzanger 25, 54, 63, 64, 65, 71, 112, 113,
117, 123, 129, 145, 146, 160,
206, 214, 279
Ringslang 75, 77, 79, 81, 82, 85, 90, 97,
98, 109, 232, 278, 293, 311,
316, 319, 321, 324, 328, 331,
350, 352
Rode eekhoorn
Zie eekhoorn
Rode grutto 131
Rode heidelucifer 100
Rode kelkzwam 202, 203
Rode klaver 181
Rode ogentroost 15
Rode wouw 337, 338
Rode zwavelkop 209
Rododendron 244, 245, 260, 294, 321
Roek 234, 235, 284
Roerdomp 56, 57, 64, 67, 95, 117, 119, 132,
133, 141, 144, 145, 146, 160,
161, 175, 177, 183, 187, 205,
206, 230, 231, 232
Roestbruine kogelzwam 225
Rond wintergroen 142, 164
Ronde zonnedauw 33, 35, 61, 102, 214, 293
Rood bekermos 100
Roodborst 84, 85, 125, 181, 213, 276,
281, 331
Roodborsttapuit 15, 29, 81, 82, 86, 90, 91, 100,
102, 103, 111, 141, 180, 181,
201, 205, 241, 245, 249, 253,
263, 285, 286, 293, 297, 298,
300, 316, 324, 350
Roodgerande houtzwam 319
Roodhalsfuut 25, 142, 290, 291
Roodhalsgans 27
Rosse franjepoot 22
Rosse grutto 15, 22, 26, 32, 40, 42
Rosse stekelstaart 185
Rosse woelmuis 75, 200
Rossige melkzwam 211
Rotgans 22, 27, 32, 37, 43, 143
Roze grondschijfje 328
Roze stinkzwam 194
Roze winterpostelein 286
Rozenbladgalwesp 23
Rozenkever 11
Rugstreeppad 119, 312, 313
Ruig haarmos 100, 323, 331
Ruigpootbuizerd 45, 142, 157
Rund 44, 45, 69, 136, 167, 186, 191,
234, 249, 256, 283, 284, 304,
308, 310, 316, 322, 325, 326,
342, 352, 355
Ruwe berk 343
Sayaguesarund 314, 316
Schaap 45, 102, 153, 243, 267, 273,
281, 313, 315, 316, 324, 343,
345, 355
Schaatsenrijders 329
Scheermes 11
Schelpen 11, 16, 146
Scherpe boterbloem 123
Schijnaardbei 259
Scholekster 15, 22, 25, 26, 27, 28, 32, 34,
37, 43, 44, 45, 49, 122, 131, 164,
169, 206
Schoonebeker heideschaap 292, 293
Schorrenkruid 49
Schorzijdebij 11
Schotse hooglander 96, 97, 98, 142, 145, 222, 223,
235, 253, 254, 255, 256, 262,
263, 264, 270, 292, 293, 294,
295, 296, 297, 298, 308, 309,
312, 313, 314, 315, 316, 319,
321, 336, 337, 338, 347, 352,
353
Sierlijke witsnuitlibel 210, 211
Sijs 25, 165, 198, 225, 273, 307
Sint-jacobsvlinder 211
Sitkaspar 147
Slangenwortel 223, 256, 273, 335, 337
Slechtvalk 42, 45, 141, 142, 144, 175, 181,
188, 205, 206
Slobeend 25, 32, 35, 62, 65, 89, 94, 117,
122, 168, 185
Smaragdlibel 67, 73, 81, 82, 203, 248, 253,
258, 261, 350
Smelleken 144
Smient 22, 33, 53, 62, 94, 95, 132, 133,
179, 185, 291
Sneeuwgors 46
Sneeuwklokje 58, 173, 209, 213, 234, 269, 334
Snor 71, 117, 119, 160, 175, 206, 232
Spaanse aak 267
Spaanse ruiter 67, 95, 97, 223, 304
Sparren 82, 108, 192, 194
Speenkruid 196, 209, 231, 232, 250,
251, 324
Sperwer 73, 82, 97, 142, 144, 175, 188,
192, 193
Sperwergrasmus 142
Spitsmuizen 45, 67, 172
Splijthoedhertenzwam 157
Spotvogel 172, 173
Spreeuw 56, 57, 145, 169, 175, 188, 199,
291, 293, 298
Sprinkhaanzanger 71, 112, 113, 175, 183, 205
Sprinkhanen 164, 232, 336
Staartmees 159, 225
Steenbraam 224, 225
Steenloper 21, 22, 28, 32, 34, 39, 142, 165
Steenmarter 181, 187, 193, 329
Steenrode heidelibel 79, 103, 115, 251, 259, 284, 311,
316, 339
73

Soortenindex
Steltkluut 205, 206, 207
Steltlopers 27, 41, 45, 51, 62, 130, 144, 165,
170, 171
Stijve klaverzuring 273
Stijve ogentroost 211
Stinzenflora 58, 59, 197, 210, 213, 234,
333, 334
Stormmeeuw 17, 49, 179
Strandduizendguldenkruid 24, 25, 142, 147, 267
Strandleeuwerik 16, 43
Strandplevier 25, 32
Strekspin 296
Struikhei 85, 99, 102, 106, 109, 110, 159,
243, 256, 281, 286, 296, 298,
309, 311, 316, 319, 328, 343,
345, 350
Tafeleend 25, 185
Tamme kastanje 233, 234, 246, 297
Tandjesgras 80
Tangpantserjuffer 110, 173
Tapuit 15, 29, 30, 32, 245, 286, 289
Tarwe 200
Tengere pantserjuffer 100, 107, 289, 297, 298, 307,
319, 323, 337, 339
Tjiftjaf 211
Torenvalk 49, 144, 145, 155, 181, 257, 283,
294, 295
Tormentil 80, 103, 115
Tureluur 27, 28, 32, 37, 40, 45, 53, 54, 63,
66, 121, 122, 123, 142, 153, 154,
155, 164, 168, 169, 206
Valkruid 99, 100, 328
Valse hanenkam 311, 324, 326
Valse kopergroenzwam 194
Variabele waterjuffer 52, 61, 123, 179
Veenmos 82, 203, 204, 355
Veenmosvuurzwammetje 102
Veenpluis 16, 36, 79, 97, 157, 203, 281,
298, 300, 301, 308, 309, 324
Veenwortel 283
Veldboon 181
Veldleeuwerik 25, 33, 37, 53, 66, 97, 120, 121,
122, 123, 128, 142, 181, 184,
190, 200, 292, 293, 295
Veldmuis 40, 45, 121, 177, 199, 200
Veldrus 232
Velduil 25, 32, 45, 46, 73, 142, 144, 164,
180, 181, 184, 200
Veldzuring 123, 128
Venwitsnuitlibel 73, 79
Vergeet-mij-nietjes 58
Vermiljoenbekerzwam 203
Vermiljoenhoutzwam 267
Vierslippge aardster 192, 193, 194
Viervlek 67, 81, 82, 87, 157, 241, 245,
249, 259, 265, 300, 311, 339
Vingerhoedskruid 78, 239, 289, 297, 325
Vink 84, 115, 331
Visarend 60, 61, 64, 65, 71, 117, 118, 145,
161, 175, 231, 232, 291
Visdief 15, 27, 32, 54, 66, 118, 129, 131
Vlasbekje 253
Vleeskleurige orchis 15, 33, 36, 117
Vliegenzwam 90, 102, 109, 137, 193, 194, 196,
209, 210, 213, 223, 245, 276,
281, 304, 311, 316, 324, 326,
334, 347
Vos 45, 67, 73, 79, 81, 85, 90, 97,
102, 104, 105, 115, 133, 142,
148, 157, 159, 160, 161, 164,
169, 170, 173, 177, 181, 187,
190, 191, 200, 203, 206, 219,
221, 223, 231, 232, 243, 253,
254, 258, 266, 267, 276, 278,
281, 285, 286, 289, 291, 293,
300, 307, 308, 309, 311, 318,
319, 324, 328, 341, 347, 350
Vroege glazenmaker 81, 82, 107, 115, 157, 181,
202, 265
Vuurgoudhaan 259
Vuurjuffer 52, 90, 91, 115, 241, 259,
300, 311
Vuurlibel 203
Wadvogels 12, 20, 33, 34, 37, 41, 42, 44,
45, 165
Wateraardbei 15, 202
Waterhoen 329
Waterkruiskruid 109
Waterral 45, 56, 57, 65, 71, 112, 146, 160,
161, 175, 176, 184, 202, 206,
230, 232, 302
Watersnip 54, 63, 68, 69, 122, 168, 293,
303,304, 305
Watersnuffel 85, 109, 225, 251, 265, 273, 276,
278, 281, 293, 294, 295, 296,
297, 301, 307, 311, 323, 324,
325, 331, 332, 355
Waterspitsmuis 67, 172
Waterviolier 183, 202, 271, 278, 304
Watervleermuis 150, 234
Weidebeekjuffer 104, 105, 225, 232, 241, 252,
253, 254, 263, 269, 273, 274,
276, 278, 279, 283, 329
Weidekringzwam 267
Weidevogels 26, 27, 32, 37, 53, 54, 63, 66, 69,
120, 121, 122, 124, 128, 129,
130, 131, 132, 143, 154, 155,
168, 173, 181, 206
Welriekende nachtorchis 355
Wespendief 97
Wespspin 67, 85, 109, 249, 264, 276, 311,
331, 334
Wezel 45, 69, 142, 155, 169, 173, 181,
183, 187, 191, 196, 200, 205,
206, 231, 232, 328
Wielewaal 81, 97, 108, 112, 113, 142, 172,
173, 187, 191, 223, 234, 252,
253, 256, 278, 311, 316, 336,
337, 350
Wilde eend 53, 55, 61, 62, 87, 118, 185, 283
Wilde gagel 307
Wilde hyacint 59
Wilde kamperfoelie 215
Wilde kardinaalsmuts 33
Wilde kievitsbloem 131, 196
Wilde marjolein 214
Wilde zwaan 102, 103, 263, 273, 276
Wilgenroosje 267
Winterakoniet 213
Winterkoning 117, 118, 276, 279, 297
Winterpostelein 245, 286
Wintertaling 33, 51, 53, 65, 89, 179, 185,
257, 291
Wintertarwe 200
Wit oorzwammetje 115, 297, 311
Witte abeel 142
Witte bultzwam 309
Witte klaverzuring 215, 221, 225, 300
Witte kluifzwam 11
Witte kwikstaart 129
Witte waterlelie 123, 156, 211, 238, 239, 260,
270, 324, 325
Witwangstern 205, 206, 207
Wolfspoot 352
Wondklaver 214
Wouw 239
Wulp 22, 23, 28, 32, 34, 42, 43, 45, 66,
81, 181
Zachte berk 79, 159
Zadelzwam 196, 243
Zandblauwtje 103, 286
Zandhagedis 328
Zandloopkevers 11, 91, 311
Zandtulpje 11
Zanglijster 180, 271
Zeealsem 19, 22, 28, 33
Zeearend 64, 65, 118, 119, 131, 140, 141,
142, 144, 160, 161, 205, 206,
207, 230, 232
Zeeaster 16, 33, 34, 40, 42, 44, 45, 49,
148, 149, 171
Zeehonden 10, 13, 18, 21, 33, 148, 170
Zeekoet 21, 22
Zeekool 21
Zeekraal 11, 12, 15, 16, 19, 22, 27, 28, 33,
34, 40, 42, 43, 44, 45, 49, 149
Zeepkruid 148
Zeepostelein 22
Zeeraket 24, 25
Zeesla 22
Zeewinde 23
Zeggen 67
Zevenster 224, 244, 245
Zilte schijnspurrie 21
Zilveren boomkussen 249
Zilveren maan 303, 304, 335, 337
Zilvermeeuw 11, 127, 129
Zilverplevier 15, 41, 42
Zilverschoon 284
Zoete kers 235, 321
Zomereik 71, 102, 243, 250, 251, 287, 318,
328, 341, 347
Zomertortel 112, 142, 291
Zompsprinkhaan 234
Zomtertaling 33, 122, 129, 168, 185, 207, 291
Zonnebloem 181, 199
Zulte 11
Zuring-rietroest 123
Zuringspanner 239
Zwart reuzenkussen 67
Zwarte els 71
Zwarte heidelibel 100, 281, 302, 311
Zwarte ooievaar 155
Zwarte roodstaart 142, 159
Zwarte specht 74, 75, 76, 78, 79, 89, 103, 243,
251, 259, 274, 319, 321, 324
Zwarte stern 70, 71, 94, 95, 130, 131
Zwarte zee-eend 21
Zwarte zeekoet 22
Zwartkop 211, 236, 237
Zwartpootruiter 17
Zwartsprietdikkopje 11, 15, 123, 191, 209, 241, 283,
336, 337
Zwartwordende wasplaat 187, 203, 211
Zwavelzwam 243, 245, 249, 343, 350
Zwervende pantserjuffer 302
De kleuren in deze index verwijzen naar de provincies Friesland,
Groningen en Drenthe, zodat je ook gemakkelijk op provincie
kunt zoeken. Een soort die in het meervoud genoemd wordt,
betreft een soortgroep of familie.
74

VIND JE DIT BOEK
WAARDEVOL?
PiXFACTORY is ook uitgever van Natuurfotografie Magazine,
hét magazine voor iedereen met interesse in natuurfotografie.
Elk nummer bevat leerzame tutorials, boeiende interviews, inspirerende
portfolio’s, een verdiepend thema, overzichten van de nieuwste relevante
apparatuur en gadgets, verrassende tips, leuke columns en overzichten
wanneer je waar en wat kunt fotograferen.
Zes nummers met 600 pagina’s boordevol informatie en inspiratie
kost slechts € 46,50 voor adressen in Nederland. Ga naar
www.natuurfotografie.nl/magazine voor meer informatie of naar
www.natuurfotografie.nl/abonnementen voor een overzicht van de
verschillende vormen om abonnee te worden.
DIT IS WAT LEZERS SCHRIJVEN OVER
NATUURFOTOGRAFIE MAGAZINE:
“Vandaag erin gedoken en hij is al uit... zeer fijn en informatief blad. Hij las erg lekker weg. Toppie!” - Chantal
“De layout leest heel prettig en ziet er mooi uit. Het enige jammere is dat ik nu 2 maanden moet wachten
tot de volgende editie :-) Ik kijk er nu al naar uit!” - Paula
“Ziet er goed uit, boordevol nuttige informatie en mooie platen.” - Michiel
“Ik ben echt onder de indruk. Ook het feit dat ik het online kon lezen was handig, want ik ben momenteel
met vakantie en moest dus niet wachten tot ik het uit de bus kon nemen.” - Peter
“Gisteren binnen gekregen en in een ruk uitgelezen, erg leuk geworden.” - John
Elke 2 maanden een superdikke
NFM van 100 pagina’s
GRATIS digitaal lezen
Je zit nergens aan vast en je
kunt maandelijks opzeggen
Elk jaar opnieuw veel abonneevoordeel
via onze partners
75

eeks
De reeks Praktijkboeken
fotografie is de toonaangevende
reeks over fotografie.
Elk van de intussen 10 delen
is hét standaardwerk over
deze onderwerpen in het
Nederlandse taalgebied.
Elke titel is verkrijgbaar via
webshop.natuurfotografie.nl.
Binnen Nederland geen
verzendkosten en de
volgende dag in huis.
76
brengt natuurfotografie dichterbij
Praktijkboek
natuurfotografie
JAARROND is de perfecte aanvulling
op De Mooiste Fotolocaties dat antwoord
geeft op de WAAR-vraag. Dit boek laat je
zien HOE en WANNEER je je onderwerpen
kunt vinden.