Een spoor van Stolpersteine in Gouda

Al 208 gedenksteentjes voor vermoorde Joodse stadsgenoten
Een spoor van
Stolpersteine in Gouda
tekst: soesja citroen
foto’s: soesja citroen en marianka peters
Stolpersteine lijken tegenwoordig
een natuurlijke aanwezigheid in
steden en dorpen van Europa, maar zo
vanzelfsprekend zijn ze niet. Er was een
kunstenaar voor nodig om deze steentjes
ter herinnering aan slachtoffers van de
naziterreur in de Tweede Wereldoorlog te
ontwerpen. Gunter Demnig wil mensen aan
het denken zetten over de naziterreur. Zijn
kunst is echter ook een vingerwijzing naar
hoe we nu omgaan met vluchtelingen en
met minderheden.
Kunstenaar Gunter Demnig
plaatst Stolpersteine terwijl Soesja Citroen het verhaal vertelt van de
verdwenen Joodse stadsgenoten. Foto Marianka Peters
In 1990 herinnerde Demnig aan de deportatie van Sinti en Roma uit
Keulen vijftig jaar eerder door met een krijtrol een wit spoor door
die stad te trekken. Daarmee symboliseerde hij hun tocht vanaf hun
woonplekken naar het station. Het verfspoor vervaagde. Demnig wilde
dat spoor toch op een paar plekken symbolisch behouden, mede
omdat een buurtbewoonster zei: “Heel mooi wat u hier doet, maar in
onze wijk hebben toch nooit zigeuners gewoond.” Zo ontstonden de
eerste Stolpersteine, de met messing bedekte betonblokjes van 10 x 10
centimeter.
Symbolisch kunstwerk
Al snel bestemde Demnig de Stolpersteine voor nazislachtoffers in
het algemeen. Van Joden en Roma en Sinti tot euthanasieslachtoffers
en Jehova’s getuigen. Elke steen begint met: “hier woonde”. Op elke
steen staat een naam, een geboortedatum en een eindstation van
een mensenleven. De steentjes zijn inmiddels zijn levenswerk. Met
zijn struikelstenen legt hij een spoor aan van herinneringen aan de
naziterreur in Europa. Hierbij luidt zijn motto uit de Tora: “Een mens is
pas vergeten als zijn of haar naam vergeten is.” In Europa liggen al rond
de 60.000 Stolpersteine.
Demnig oogst veel waardering met zijn project, toch is er ook kritiek.
Sommigen vinden het lopen over de stenen respectloos. De steentjes
zijn echter geen graven, ze zijn symbolische herinneringen. Dat hij
massaproductie afwijst, terwijl er steeds meer vraag naar de steentjes
komt, valt ook niet goed bij iedereen.
Stolpersteineproject in Gouda
Een artikel over de Stolpersteine in de NRC in 2007 riep bij mij het
verlangen op om deze gedenksteentjes ook in Gouda op straat te zien.
Ik besprak dit met Hans Slooter toenmalig educatief medewerker van
het Verzetsmuseum Zuid-Holland. Hij haalde Donald Pagrach erbij,
de voorzitter van de Stichting Gouds Metaheerhuis. Op het Open
Podium van de gemeente vroeg ik subsidie aan voor de eerste zeven
Stolpersteine. Met succes. Hierna kwam het geld voor alle volgende
gedenkstenen van particulieren, bedrijven en instellingen. Het project
vond onderdak bij de Stichting Gouds Metaheerhuis; ik werd bestuurslid
voor de Stolpersteine. Dat betekent onderzoek doen, verhalen schrijven
en plaatsingen organiseren, maar ook bijvoorbeeld het opzetten van een
Stolpersteineroute en onderhouden van een facebookpagina.
Erfgoud 48

Je struikelt over de steentjes
met je hoofd en je hart
‘Een mens is pas vergeten, als zijn
of haar naam vergeten is’
Mooie ingetogen plaatsingsdagen
Mensen in Gouda steunen het project
enthousiast, ook de plaatselijke kranten.
Leerlingen van het Wellant College bereiden
iedere keer de stoepen voor. Inez Meter en Klara
Smeets maakten ieder een stolpersteinegedicht.
De plaatsingen zijn mooie ingetogen
herdenkingen. Terwijl Demnig onverstoorbaar
zijn steentjes plaatst, vertel ik het verhaal
van de vroegere bewoners. Soms spreekt een
familielid, soms een vroeger schoolvriendje.
Donald Pagrach zegt kadisj en de aanwezigen
leggen kiezelsteentjes op de nieuwe
Stolpersteine. Met elkaar staan we op elke plek
even stil bij leven en dood van een of meer
Joodse stadgenoten.
Op de Lange Tiendeweg herinnert nu een
gedenksteen aan de negenjarige Edith
Roseij Beek. Zij moest moederziel alleen
onderduiken en werd verraden. Met een carré
van Stolpersteine langs de Ridder van Catsweg
herdenken we zeven Jeugdfarmleerlingen en
hun begeleiders Manfred Litten en Schoschana
Litten-Serlui. Zoon Gideon Lotan kon hier
eindelijk kadisj zeggen.
Op de Oosthaven liggen 56 Stolpersteine voor
de bewoners van het voormalig Joods
Bejaardentehuis. Ies Cohen, met een tante
in het tehuis, haalde bij de plaatsing zijn
bittere herinneringen aan hun deportatie
op. Zo is er een verhaal bij elke Stolperstein
te vertellen.
208 Stolpersteine op 46 plekken
Er liggen nu 208 Stolpersteine op 46 plekken
in Gouda. In steeds meer Nederlandse steden
zijn deze steentjes te vinden. Doordat we al zes
jaar bezig zijn, liggen er hier relatief veel. Uit
onderzoek van Tom Verwaijen blijkt dat 385
Goudse Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog
zijn omgekomen. Dat betekent dat we nog 177
Stolpersteine te plaatsen hebben. Een spoor van
Stolpersteine is hier nu zichtbaar voor iedereen,
de gedenksteentjes maken deel uit van de stad.
Ze bieden troost aan direct betrokkenen, zijn
een respectvolle herinnering en symboliseren de
hoop op een veilige toekomst.
Soesja Citroen is zangeres-componiste en sociaal
psycholoog. Ze nam veertien jazzalbums op. Voor
de Stichting Gouds Metaheerhuis organiseert ze
de plaatsing van Stolpersteine.
stolpersteinegouda@gmail.com
www.goudsmetaheerhuis.nl
Stolpersteine, steentjes om
even bij stil te staan
49 Erfgoud