Naar een visionaire woningbouw

7
INLEIDING
0.1 Aanleiding van de studie
Vlaanderen maakt vandaag een nieuw Beleidsplan Ruimte en
een Woonbeleidsplan. Hierin worden de lijnen uitgezet voor
de komende decennia. Op hetzelfde moment voorspellen
demografische prognoses een toename van het aantal huishoudens
met 13% tussen nu en 2030 en een verdere toename
van het fenomeen van vergrijzing en gezinsverdunning. Als
we veronderstellen dat elk bijkomend huishouden overeenstemt
met één woning – hetgeen een onderschatting is als
we weten dat er vandaag dubbel zoveel woningen worden
gebouwd dan er huishoudens bijkomen – dan betekent dit
een behoefte van 330.000 extra woningen. De kernvraag is
dus hoe en waar deze huishoudens zullen wonen. 1
In deze context lanceerde de Vlaams Bouwmeester een
oproep voor een onderzoek met als onderwerp het inventariseren
en scherpstellen van de uitdagingen met betrekking tot
collectief wonen in Vlaanderen. De Vlaams Bouwmeester wil
“meewerken aan de ontwikkeling van concepten die de realisatie
van een woningaanbod moet toelaten dat een alternatief
is voor de klassieke individuele vrijstaande gezinswoning
en dit binnen de context van de schaarste van de ruimte, de
stijgende aandacht voor milieuaspecten en klimaatverandering
en de evolutie van de woonbehoefte.” Deze ambitie vertaalt
de doelstellingen van de Vlaamse Regering, verwoord
in de Beleidsnota Wonen 2009 – 2014: “Recente demografische
ontwikkelingen van vergrijzing, migratie en gezinsverdunning
dagen de Vlaamse Overheid uit om een creatief
woonbeleid te voeren. Want er is nood aan meer woningen.
Maar Vlaanderen kan niet worden volgebouwd. Hoe we de
schaarse ruimte inschakelen om voldoende woningen te
voorzien op maat van iedereen, is een centrale vraag voor
een duurzame langetermijnvisie op woonbeleid en ruimtelijke
ordening. Het kwaliteitsvol inschakelen van woningen in de
ruimte met aandacht voor een aangename woonomgeving is
hierbij een belangrijk aandachtspunt”. 2
0.2 Methodologie
Deze studie integreert twee invalshoeken. Er wordt gekeken
naar de uitdagingen die er liggen op schaal van Vlaanderen.
Hierbij raakt het woonvraagstuk onvermijdelijk aan het meer
algemene planningsvraagstuk (Hoe moet Vlaanderen verder
verstedelijken?). Tegelijkertijd wordt er gekeken naar de
uitdagingen en bekommernissen die op lokaal vlak leven. Op
verschillende niveaus zijn er heel wat actoren bezig met het
woon- en ruimtevraagstuk en spelen zij in op uitdagingen die
er liggen. Op dit lokaal niveau is er – vaak redelijk onafhankelijk
van elkaar – heel wat expertise opgebouwd. Door middel
van gesprekken met verschillende actoren zijn deze ervaringen
opgetekend, naast elkaar gelegd en geanalyseerd om
hier een gemeenschappelijke onderstroom uit af te leiden.
Doorheen de studie wordt getracht de inzichten die voortkomen
uit deze macro-tendenzen en de specifieke getuigenissen
naar elkaar toe te brengen en in een ruimer verband met
elkaar te plaatsen.
Concreet is de onderzoeksaanpak gefundeerd op 4 pijlers.
Deze worden kort toegelicht teneinde de geldigheid van de
studie te ondersteunen:
Onderzoeksteam
Het onderzoek werd gevoerd door de Architecture Workroom
Brussels (AWB). Drie externe deskundigen werden aan het
team toegevoegd: Pascal De Decker (onderzoeker), Michael
Ryckewaert (onderzoeker) en Dirk Somers (praktiserend
architect). Vanuit een eigen achtergrond heeft elk van de
deskundigen een specifieke expertise met betrekking tot de
problematiek van het wonen in Vlaanderen. AWB stond in
voor de continuïteit van het onderzoek en de coördinatie met
de opdrachtgever. Op regelmatige tijdstippen werden overlegmomenten
gehouden met de externe deskundigen om de
evoluties van de inhoud van het onderzoek af te toetsen aan
hun expertise. Vanuit hun specifieke expertise hebben twee
deskundigen ook individueel bijgedragen aan de studie in de
vorm van een kort essay, dat duiding geeft bij een onderdeel
van de studie. In bijlage is de biografie van het onderzoeksteam
opgenomen.
Bestaande kennis
Een belangrijk onderdeel van deze studie betreft het in
kaart brengen en de interpretatie van de bestaande kennis
over wonen. Hiervoor kon beroep gedaan worden op het
onderzoek dat in het kader van het Steunpunt Ruimte &
Wonen (SRW) is verricht. SRW is een van de dertien door de
Vlaamse regering erkende Steunpunten voor Beleidsrelevant
Onderzoek. De doelstelling van het SRW is om beter inzicht
te verwerven in de transformaties van de ruimte en in het
wonen die in Vlaanderen plaatsvinden en nagaan waarom
en hoe de transformaties gebeuren. 3 Waar het SRW vooral
onderzoek doet naar de bestaande toestand, integreert deze
studie eveneens een speculatieve dimensie.
In de tekst zijn uitvoerig voetnoten opgenomen die verwijzen
naar het bronnenmateriaal dat werd geraadpleegd.
Achteraan in de bijlagen werd een overzicht opgenomen van
de relevante studies en onderzoeken met betrekking tot de
thematiek van de studie.
Op een meer indirect wijze werd de kennis van het SRW ook
geïntegreerd via twee van de deskundigen, die er als onderzoekers
bij betrokken zijn.
Interviews
In Vlaanderen zijn veel lokale actoren, zowel publiek als
privé, actief bezig met de problematiek van het wonen. Deze
actoren hebben vaak los van elkaar veel kennis en expertise
opgebouwd. Door middel van interviews met een selectie van
actoren werd getracht deze lokale inzichten en uitdagingen
in kaart te brengen, naast elkaar te leggen en hier gemeenschappelijke
elementen in te herkennen. Citaten uit deze
interviews zijn doorheen de studie opgenomen.
Een interview duurde gemiddeld zo’n twee uur en werd
gestructureerd volgens de thema’s: lokale trends en uitdagingen,
actoren van de woonproductie, beleidsknelpunten,
instrumenten, ‘best practices’.
De kaart geeft een overzicht van de actoren die werden geïnterviewd
en hun geografische spreiding. Er werd gesproken
met actoren uit de privésector, maar het merendeel van de
interviews betrof actoren uit de publieke sector. Hierbij valt
het op dat het gemakkelijker was gesprekpartners te vinden
in de steden dan in landelijk gebied.
Workshops
Gedurende het onderzoekstraject werden verschillende
workshops georganiseerd. Van bij het begin werden twee
grote work shops vastgelegd met de verschillende actoren
van het wonen. Naar het einde van het traject toe werden
in functie van de evolutie van de studie een reeks kleinere
workshops georganiseerd met deskundigen uit verschillende
sectoren. In bijlage is de volledige deelnemerslijst van de
workshops opgenomen.
1 Studiedienst van de Vlaamse Regering, SVR-projecties van de bevolking en de
huishoudens voor Vlaamse steden en gemeenten, 2009–2030, 2 maart 2011.
2 Beleidsnota Wonen 2009-2014, Freya Van den Bossche, Vlaams minister van
Energie, Wonen, Steden en Sociale Economie.
3 http://www.steunpuntruimteenwonen.be/steunpuntruimteenwonen/