Naar een visionaire woningbouw

113 SYNTHESE & CONCLUSIES
3.3 Naar een visionaire
woningbouw
Na de analyse van de bestaande mechaniek van de woonproductie
exploreren we de kansen en opgaven voor een ‘visionaire
woningbouw’. Onder het begrip ‘visionaire woningbouw’
verstaan we een duurzame woonproductiemechaniek
die er in slaagt de maatschappelijke uitdagingen te beantwoorden.
Dit betekent dat het wonen betaalbaar moet zijn,
er spaarzaam met de schaarse ruimte wordt omgesprongen,
we energiezuinig wonen, we minder de auto gebruiken ten
voordele van duurzaam openbaar vervoer en dat de woonomgevingen
waarin we wonen kwalitatief en duurzaam
zijn. Hierbij mag dus niet enkel gekeken worden naar deelaspecten
van de mechaniek, maar moet deze in zijn geheel
beschouwd worden. Tot nu toe werken verschillende actoren
steeds vanuit één invalshoek (vb. Wonen in Meervoud focust
enkel op woonproducten). De uitdaging is te komen tot een
totaalvisie.
Eerst gaan we dieper in op een aantal kansen die kunnen
benut worden om in te grijpen in de mechaniek van de woonproductie.
Deze werden aangereikt door de verschillende
actoren van het wonen. Daarna staan we stil bij de ruimtelijke
dimensie van een trendbreuk op planningsschaal en
op schaal van de woonomgeving. Vandaag is in Vlaanderen
op niveau van de woonomgeving het verkavelingsmodel
dominant, wat op schaal van Vlaanderen samenhangt met
een model van gelijkmatig gespreide verstedelijking. Een
ruimtelijke trendbreuk betekent dat dit schema verandert.
Kwantitatieve en kwalitatieve sturende principes op schaal
van Vlaanderen (=duurzame armatuur) vertalen zich in
nieuwe duurzame woonomgevingen op lager schaalniveau.
Hierin zitten de ontwerpopgaven voor de toekomst vervat.
Enerzijds is de uitwerking van een duurzame armatuur een
ontwerpopgave op schaal van Vlaanderen. Anderzijds zijn er
de ontwerpopgaven op schaal van de woonomgeving, waarbij
de analyse van de mechaniek van de woonproductie uit
het eerste deel dient geïntegreerd te worden teneinde niet te
vervallen in vrijblijvende ontwerpoefeningen.
In het tweede hoofdstuk bekijken eerst de bestaande context
van gelijkmatig gespreide verstedelijking en interpreteren
we deze vanuit onderzoek naar verstedelijkingsprocessen en
migratiedynamieken. Daarna doen we een eerste aanzet voor
een duurzame armatuur op basis van woonomgevingskwaliteiten
(= kwalitatieve benadering) en toetsen we dit af aan
sturingsmodellen van het wonen (kwantitatieve benadering).
Deze oefening kan als aanzet dienen voor ontwerpend onderzoek
naar nieuwe woonomgevingen.
Kansen
De kansen die werden aangereikt door de actoren van het
wonen hebben meestal betrekking op een specifiek onderdeel
van de woonproductiemechaniek. Eén aanpak springt
er uit – het idee van een Lokaal WoonOntwikkelingsBedrijf
voorgesteld door Filip Canfyn – directeur stadsplanning en
-ontwikkeling van de Stad Kortrijk – omdat het een oplossing
voorstelt op lokaal niveau die de verschillende onderdelen van
de mechaniek integreert. Volgende kansen werden aangereikt:
1. Beleid voor de huurmarkt. Het beleid in België
heeft altijd de kaart getrokken van eigendom en individueel
opdrachtgeverschap en nauwelijks beleid gevoerd voor de
huurmarkt. Het inzetten op de huurmarkt kan een antwoord
zijn op het betaalbaarheidsprobleem. Het is niet ondenkbaar
dat er als gevolg van het betaalbaarheidsprobleem een
verschuiving gaat plaats vinden naar de huurmarkt waarvan
uiteindelijk de laagste inkomens het slachtoffer zijn.
2. Een actief grondenbeleid van de overheid. Door de
passieve en volgende houding van het beleid heeft de overheid
nooit een actief grondenbeleid gevoerd. Hierin ligt echter
een belangrijke hefboom voor het creëren van een aanbod
aan betaalbare en duurzame woonomgevingen (en als men
de koppeling maakt met het vorige punt, kunnen deze gronden
gebruikt worden voor het uitbouwen van een huurmarkt).
3. Grotere woningbouworganisaties zoals bijvoorbeeld
in Zwitserland, Duitsland of Nederland zijn professionele
actoren die een ruim en betaalbaar woningaanbod kunnen
realiseren. In vergelijking hiermee zijn de sociale huisvestingsmaatschappijen
in Vlaanderen kleine actoren. Rekening
houdend met de typische kenmerken van de Vlaamse
woningmarkt, kan de professionalisering van de sociale huisvestingsmaatschappijen
als een opportuniteit gezien worden.
4. Gemeenschappelijk woonvormen zijn vandaag een
uitzondering in een Vlaamse wooncultuur die wordt gekenmerkt
door individueel woningbezit. Toch lijken vormen
van gemeenschappelijk wonen meer en meer hun ingang te
vinden. Twee formules springen hierbij in het oog: de bouwgroepen
en co-housing. Bij co-housing nemen verschillende
gezinnen het initiatief om samen een woonproject op te starten,
waarbij er een belangrijke mate van gemeenschappelijkheid
is in het dagelijkse leven. Bij bouwgroepen ligt de nadruk
op het gemeenschappelijke bouwproces. Een groep van
mensen kiest er dan voor om samen een woningbouwproject
te ontwikkelen.
5. Er bestaan een aantal bijzondere formules zoals
Community Land Trust of Erfpacht die tonen hoe via het
creatief inzetten van juridische en fiscale mogelijkheden
bepaalde uitdagingen zoals betaalbaarheid, kunnen beantwoord
worden.
6. Het LokaalWoonOntwikkelingsBedrijf voorgesteld door
Filip Canfyn is een integrale oplossing die beleid, woonproduct
en operationele strategie koppelt op een lokaal niveau als antwoord
op de selectieve stadsvlucht uit de steden.
Interpretatie van de ruimtelijke context
op basis van verstedelijkingsprocessen
en migratiedynamieken
De morfologische analyse van het Vlaamse territorium op
basis van verstedelijkingsprocessen en migratiedynamieken
resulteert in een andere lectuur dan de indeling in stedelijk
gebied en buitengebied van het RSV. De bedoeling is niet een
nieuwe afbakening te introduceren, maar op morfologisch
niveau de contexten te identificeren die elk een eigen logica
hebben en waarvoor eigen verstedelijkingsprincipes moeten
ontwikkeld worden.
1. Stadsregionale schaal
Met deze term wordt de dynamiek aangeduid die bestaat
tussen de kernstad en het randstedelijk gebied. Vandaag
bestaat er een grote discrepantie tussen de werking van het
stedelijk systeem en de administratieve indeling. De kernsteden
in Vlaanderen hebben een heropleving gekend de
laatste jaren, door een sterke projectmatige aanpak ondersteund
door een uitgebreid palet aan instrumenten en middelen
zoals het stedenfonds, stadsontwikkelingsbedrijven,
conceptsubsidies etc. Dit zet zich echter niet door buiten
het kernstedelijk gebied. In de 20ste eeuwse gordel van de
steden ligt vandaag nog veel potentieel voor verdichting. Er
zijn nog veel onbebouwde percelen en een belangrijk deel van
de vraag naar nieuwe woningen kan hier opgevangen worden,
waarbij men het voordeel heeft in de nabijheid te wonen van
tewerkstelling en voorzieningen.
2. Tussengebied
Deze term verwijst naar een heel ruim gebied in Vlaanderen
waar een niet onbelangrijke verstedelijkingsdruk op ligt. Door
deze druk zijn deze oorspronkelijk landelijke gebieden geleidelijk
getransformeerd tot een patchwork van dorpen, verkavelingswijken
en linten waarachter nog grote groene ruimtes
liggen. In dit gebied liggen er nog veel bouwmogelijkheden die
in een trendvolgend scenario verder zullen opgevuld raken
met gestandaardiseerde verkavelingswijken. Op dit hybride