FM2020 000 Willem Witteveen

Tekst: Willem Witteveen, willemwitteveen.com
De beruchte ‘vloek van de farao’
is het populaire volksgeloof
dat degenen die zich illegaal
toegang verschaffen tot het
graf van een farao zullen
worden gestraft met de dood.
Diverse legendes zijn gekoppeld
aan dit geloof, omdat bepaalde
inscripties - vooral die in de
graven van de koningen van
het Oude Rijk (ca. 2639-2216 BCE)
zijn gevonden - verwijzen naar
het verschrikkelijke lot dat
grafrovers zou treffen bij
onrechtmatige betreding van de
graven. Deze inscripties stonden
meestal bij de ingang van de
graftombe. Elk vervelend of
onverklaarbaar incident dat zich
voordeed bij de ontdekking
van een nieuw (konings)graf
werd dan ook meteen
toegeschreven aan deze
De ‘Vloek van de Farao’
mythe of werkelijkheid?
Er wordt beweerd dat er ook een dergelijke
tekst te vinden was boven de ingang van
het graf van Toetanchamon dat zo’n vloek
of onheilsbezwering beschrijft. Deze tekst
zou zijn geweest: “Degene die de slaap van de farao
verstoort, zal worden getroffen door de vleugels van
de dood.” Er is echter nooit bewijs gevonden voor
de aanwezigheid van een dergelijke tekst bij de ingang
van het graf van Toetanchamon, hoewel er wel
andere graven zijn met soortgelijke waarschuwingen
om grafrovers af te schrikken. Zo’n vloek van de farao
benadrukt de diepgaande mystiek van het oude
Egypte en werd dan ook dankbaar gebruikt door
de media om de verkoop van kranten en bladen te
stimuleren. Ook de filmindustrie droeg - en draagt
nog steeds - zijn steentje bij aan het in stand houden
van een dergelijke mythe.
Een voortijdige dood
Het beroemdste verhaal over de vermeende vloek
van de farao is die van de ontdekking van het graf
van farao Toetanchamon, onder leiding van Howard
Carter. Tweeëntwintig mensen die betrokken
waren bij de opening en opgraving van het graf
van Toetanchamon stierven een voortijdige dood,
waarvan er dertien aanwezig waren bij de eerste
ontdekking en blootlegging van het graf in 1922.
Onder hen was de financier van de expeditie, Lord
Carnarvon, die zes weken na de opening van het
graf ernstig ziek werd, in coma raakte en stierf.
Op de dag van zijn dood gingen alle lichten uit in
Caïro en de legende vertelt dat zijn hond, die bij
hem thuis in Engeland was, begon te janken en
tegelijkertijd stierf met zijn baas. Onderzoek heeft
aangetoond dat Carnarvon waarschijnlijk stierf
vermeende vloek. Afbeelding 1. Howard Carter (A) en Lord Carnarvon (B) - 1922
22 FRONTIER 2020 ONLINE 2020 ONLINE FRONTIER 23

Vloek van de Farao
EGYPTE
aan bloedvergiftiging, veroorzaakt door het opensnijden
van een muggenbeet tijdens het scheren,
maar er wordt nog steeds veel gespeculeerd over
mogelijke andere oorzaken van zijn dood. Ook
wordt beweerd dat hij opzettelijk zou zijn vergiftigd,
omdat na zijn dood zijn maag werd verwijderd
in het ziekenhuis van Caïro om de bewijslast
van eventuele vergiftiging te verdonkeremanen.
Howard Carter, de archeoloog die het graf van
Toetanchamon daadwerkelijk opende en gedurende
lange tijd in het graf werkte, werd duidelijk
niet beïnvloed door deze vloek, aangezien hij op
64-jarige leeftijd een volledig natuurlijke dood
stierf. Er wordt beweerd dat hij ‘energetisch’ werd
beschermd door het dragen van een 5000 jaar oude
Egyptische stenen ring met mysterieuze inscripties,
die tegenwoordig ook wel ‘Atlantisring’ wordt
genoemd. Deze ring zou in 1860 zijn ontdekt door
een Franse egyptoloog bij opgravingen in de Vallei
der Koningen dichtbij het tegenwoordige Luxor.
Infecties
Hoewel de vloek van de farao inmiddels achterhaald
is en mogelijk niets met magie te maken had,
toont onderzoek aan dat tombes en graven die
lange tijd afgesloten zijn geweest van de buitenlucht,
gevaarlijk hoge concentraties bacteriën en
schimmels kunnen bevatten zoals bijv. Aspergillus
Niger en Aspergillus Flavus. Het is nu bekend
dat infecties door schimmels een breed scala aan
ziekten aan de luchtwegen kunnen veroorzaken,
bekend onder de naam Aspergillose. Tegenwoordig
wordt de term ‘vloek van de farao’ ook gekscherend
gebruikt voor de korte intense buikkrampen
en diarree die veel toeristen treft die Egypte
bezoeken. Dit is voornamelijk het gevolg van
‘verandering van klimaat’ en het lokale voedsel en
water waaraan men niet is gewend.
En toch is er nog iets anders dat mensen ziek kan
maken bij een langer verblijf in graven die voor het
eerst na vele eeuwen worden betreden. Dit geldt
voornamelijk voor Oud-Egyptische graven en
plaatsen waar houten artefacten of houten ceremoniële
boten samen met de overledene, of afzonderlijk,
werden begraven om van dienst te kunnen zijn
in het hiernamaals. Het hout moest namelijk zeer
lang worden beschermd tegen ongedierte, meestal
in de vorm van schadelijke houtaantastende insecten
zoals houtmieren, termieten en houtkevers
die zich gemakkelijk toegang konden verschaffen
tot de graven en de ondergrondse ruimten met
de houten boten. Soort en hoeveelheid schadelijk
ongedierte was direct gerelateerd aan het toen
heersende klimaat, landschap en vegetatie, maar
ook aan het uitgestrekte overstromingsgebied van
de Nijl voor de betreffende locaties. Vochtigheid
speelde hierin een belangrijke rol.
De houten boten werden meestal begraven in diepe
rechthoekige ruimtes of putten en bestonden uit
meerdere afzonderlijke ‘bouwpakketten’ die in de
put werden geplaatst waarna de put werd afgedekt
“DEGENE DIE DE SLAAP
VAN DE FARAO VERSTOORT,
ZAL WORDEN GETROFFEN
DOOR DE VLEUGELS
VAN DE DOOD”
Afbeelding 2a. Oud-Egyptische houten artefacten in perfecte staat
24 FRONTIER 2020 ONLINE 2020 ONLINE FRONTIER 25

Vloek van de Farao
EGYPTE
Afbeelding 2b. Ceremoniële zonneboot van farao Khufu
26 FRONTIER 2020 ONLINE

Vloek van de Farao
EGYPTE
met zeer zware stenen balken. Zo’n ruimte en een
gereconstrueerde ceremoniële zonneboot zijn te
zien in het bootmuseum op het plateau van Gizeh
aan de zuidkant van de Grote Piramide (afbeelding
2b). In dit museum valt meteen op dat het hout van
de 4500 jaar oude boot in perfecte staat verkeert,
hetgeen wordt toegeschreven aan de ondergrondse
luchtdichte verpakking van de 1223 stukken waaruit
deze boot was samengesteld. Maar in hoeverre
is luchtdicht afsluiten een garantie voor de conditie
van het hout van duizenden jaren oud?
Zowel de uitgegraven en gereconstrueerde houten
boten alsmede alle houten artefacten afkomstig
uit graftombes, die in verschillende musea over de
hele wereld worden tentoongesteld, bevinden zich
in een perfecte staat na 4000 jaar of soms nog langer
begraven te zijn geweest onder diverse klimatologische
omstandigheden (afbeelding 2a en 2b).
Niet aangetast door ongedierte maar later soms
wel gescheurd als gevolg van kortstondige veranderingen
in luchtvochtigheid en/of temperatuur,
hetgeen meestal het gevolg was van onwetendheid
met betrekking tot de ideale relatieve vochtigheid
behorende bij de houtsoort van het specifieke
object. Logisch gezien moest er iets in de tombe
of bootput aanwezig zijn om het hout afdoende te
kunnen beschermen tegen deze schadelijke invloeden
van buitenaf, zoals houtaantastende insecten.
op door zijn alledaagse lichtbruine kleur en normale
vorm en eventuele straling van zo’n steen kan
niet worden gedetecteerd zonder gebruik te maken
van een moderne professionele geigerteller.
In het bootmuseum van Gizeh wordt een vergelijkbare
steen tentoongesteld in een vitrine en
aangeduid als “granieten hamer gevonden in de
bootput”, alsof deze steen zou zijn gebruikt als
gereedschap bij de constructie van zo’n perfect
gevormde boot (afbeelding 3). Tot nu toe is deze
steen nooit gecontroleerd op mogelijke radioactiviteit
omdat deze optie nooit is overwogen door
de Egyptische autoriteiten. Ook met een eenvoudige
geigerteller kon geen verhoogde radioactieve
gammastraling worden gemeten, zodat we gerust
kunnen concluderen dat deze steen niet langer
‘meetbaar’ is en dus geen gevaar meer oplevert
voor de menselijke gezondheid.
Een karakteristiek kenmerk van radioactiviteit is
dat de ioniserende straling met de tijd afneemt;
hoe ouder het object, hoe minder straling er wordt
gemeten. Dit wordt uitgedrukt door middel van
de ‘halveringstijd’; de tijd die nodig is om telkens
de helft van de radioactiviteit kwijt te raken en dat
kan soms pas merkbaar zijn na duizenden jaren.
De natuur regelt namelijk zelf dat de radioactiviteit
van bepaalde stoffen na verloop van tijd verdwijnt
omdat de zogenaamde instabiele elementen in
zo’n stof een evenwicht zullen bereiken waardoor
de radioactieve stof stabiel wordt en geen straling
meer uitzendt.
Het mineraal uraniniet UO2 is een uraniumoxidemineraal
en het belangrijkste uraniumerts. Het
heeft een bruinzwarte kleur en is zéér radioactief.
Een verscheidenheid aan soorten uraniniet wordt
wel ‘pekblende’ genoemd, een combinatie van uraniniet
en enkele andere mineralen. Dit mineraal is
gevaarlijk voor mensen en wordt ook aangetroffen
in de Egyptische natuurlijke omgeving. Pekblende
werd in de late jaren 1890 en 1900 door Pierre en
Marie Curie bestudeerd en leidde uiteindelijk tot
de Theorie van de Radioactiviteit.
Stralingshormese
De oude Egyptenaren waren zich terdege bewust
van de eigenschappen en gevaren van radioactiviteit
in de vrije natuur en waren duidelijk in staat
om het te gebruiken voor het behoud van houten
artefacten, zoals blijkt uit de perfecte staat waarin
alle houten voorwerpen verkeren die wereldwijd in
musea te zien zijn. Ook de luchtdichtheid van een
ruimte speelde daarin een belangrijke rol, maar in
een gebied met overstromingen en mogelijk aardbevingen
is luchtdichtheid niet altijd gegarandeerd. En
ongedierte laat zich hier ook niet door tegenhouden.
De ‘Ouden’ gebruikten zelfs radioactieve stenen
voor het genezen van mensen, wat het hormeseeffect
wordt genoemd, het effect waarbij een lage
dosis radioactieve straling een gunstige uitwerking
heeft op de gezondheid van mensen die anders
toxisch of dodelijk is wanneer ze in hogere doses
wordt gegeven. Deze methode staat bekend als
‘Stralingshormese’, maar in feite maakt de behandeling
van zieke of beschadigde lichaamscellen door
middel van geluidsresonantie ook deel uit van het
hormese-effect, omdat de frequenties die in beide
gevallen worden gebruikt een belangrijk onderdeel
vormen van het elektromagnetisch spectrum. In
beide gevallen vindt er intense trilling plaats in
de zieke of beschadigde lichaamscellen waardoor
de cellen als het ware ‘terug getrild’ worden in de
oorspronkelijke gezonde toestand. In de huidige
wetenschappelijke gezondheidszorg wordt veel
onderzoek verricht naar deze bijzondere methode
omdat er al vele positieve resultaten mee zijn
behaald.
Hormese vindt zijn oorsprong in het Oud-Griekse
woord ‘hormáein’ wat ‘in gang zetten’, ‘aanzetten’
of ‘aansporen’ betekent. Hormese is relatief
onbekend voor het grote publiek en het bestaan
van Stralingshormese wordt zelfs in twijfel getrokken
door regelgevende instanties en autoriteiten,
maar dat komt helaas vaker voor in de grotendeels
conservatieve gezondheidszorg. Toch zal de hier-
Radioactief
Om het kostbare hout effectief te beschermen
tegen ongedierte werden mogelijk één of meerdere
natuurlijke radioactieve stenen of radioactieve
mineralen meebegraven in de graftombe of
bootput om ervoor te zorgen dat het hout niet zou
worden aangetast door ongedierte, omdat deze
de blootstelling aan een lage dosis gammastraling
niet zouden overleven. Natuurlijke radioactieve
stenen en radioactieve mineralen zijn wereldwijd
te vinden en worden zelfs soms geclassificeerd als
zwaar radioactief!
De schadelijke gammastraling van deze bijzondere
stenen en mineralen kan een negatieve invloed
hebben op de gezondheid van mensen en zeker na
langdurige blootstelling tijdens de opgraving en
onderzoek van een nieuw ontdekt graf. Mogelijke
symptomen van lichte stralingsziekte zijn misselijkheid
en braken, diarree en hoofdpijn. Zo’n, soms
zwaar radioactieve, steen in een graftombe valt niet
“NATUURLIJKE RADIOACTIEVE
STENEN EN RADIOACTIEVE
MINERALEN KOMEN WERELDWIJD
VOOR IN DE VRIJE NATUUR EN
WORDEN SOMS GECLASSIFICEERD
ALS ZWAAR RADIOACTIEF!”
Afbeelding 3. Natuurlijke radioactieve bronnen
28 FRONTIER 2020 ONLINE 2020 ONLINE FRONTIER 29

Vloek van de Farao
“DE OUDE EGYPTENAREN WAREN ZICH TERDEGE BEWUST
VAN DE EIGENSCHAPPEN EN GEVAREN VAN RADIOACTIVITEIT
DIE VRIJ IN DE NATUUR VOORKOMT EN WAREN DUIDELIJK
IN STAAT OM HET TE GEBRUIKEN VOOR HET BEHOUD VAN
KOSTBARE HOUTEN ARTEFACTEN, ZOALS BLIJKT UIT DE
PERFECTE STAAT WAARIN DE MEESTE HOUTEN VOORWERPEN
VERKEREN DIE WERELDWIJD IN MUSEA WORDEN
TENTOONGESTELD”
aan gerelateerde ‘resonantietherapie’ een steeds
belangrijker onderdeel gaan vormen in de huidige
en toekomstige gezondheidszorg vanwege de
positieve werking en de lage kosten, maar waarbij
de lage kosten eerder een ernstige ‘belemmering’
zullen vormen(!)
Heilige Portalen naar het Hiernamaals
Misschien niet zoals verwacht en niet bedoeld
om mensen kwaad te doen, maar de vloek van de
farao zou eigenlijk best nog steeds springlevend
kunnen zijn. Bij het betreden van nieuw ontdekte
graven kan het voor archeologen zeker noodzakelijk
zijn om de gehele graftombe of soortgelijke
ruimte te testen op de aanwezigheid van radioactiviteit
als gevolg van opzettelijk meebegraven
radioactieve stenen of radioactieve mineralen. Het
is daarom zeker verstandig om voorzichtig te zijn
en jezelf tegen het risico van ioniserende straling
te beschermen. Schadelijke ioniserende straling
verandert namelijk DNA-moleculen, echter de
meeste levende organismen hebben het vermogen
om te regenereren nadat ze zijn blootgesteld aan
lage stralingsdoses. Bij sterkere stralingsdoses zijn
de effecten bijna altijd onomkeerbaar en zéér schadelijk,
met meestal de dood tot gevolg.
Ten tijde van de eerste opgravingen in het 19eeeuwse
Egypte waren archeologen duidelijk niet op
de hoogte van mogelijke stralingseffecten vanwege
het gebrek aan kennis over het bestaan van radioactiviteit
in het algemeen en radioactiviteit dat
voorkomt in de vrije natuur. In feite hadden deze
zorgvuldig verborgen ‘Heilige Portalen naar het
Hiernamaals’ ook nooit mogen worden geopend
en vrijgegeven voor archeologisch onderzoek. Dat
is natuurlijk niet reëel omdat we altijd nieuwsgierig
zullen blijven naar ons verleden. Nu moet men
echter altijd wel rekening houden met de latente
aanwezigheid van de gevolgen van de vloek van de
farao - wanneer we niet in staat blijken te zijn om
de met eerbied begraven doden uit een ver verleden
met rust te kunnen laten.
30 FRONTIER 2020 ONLINE