ConnectING 13

DOCENT IN DE KIJKER
ETHIEK ALS MINDSET
VOOR DE INGENIEUR
“Wat ben je aan het doen? En waarom doe je dat? En waarom
doe je dat op die manier?” Vragen die aan iedereen gesteld
worden – ook aan organisaties en ingenieurs. Die vragen au
sérieux te willen nemen, en er in alle eerlijkheid op te willen
antwoorden: dat is de basishouding die prof. dr. ir. Martin
Meganck aan zijn studenten op de Technologiecampussen
Gent en Aalst wil meegeven.
In wie heb je het meeste vertrouwen: in
een leraar die gewoon goed les kan
geven, of in een leraar die niet alleen
goed lesgeeft, maar daarnaast ook nog
een wijze kijk lijkt te hebben op opvoeding
en onderwijs? In een arts die alleen maar
goede diagnoses kan stellen en
behandelingen begeleiden, of in een arts
die daarnaast ook verstandige dingen
weet te zeggen over gezondheid en
ziekte? In een ingenieur die creatief en
trefzeker producten en processen weet te
ontwerpen en op te volgen, of een
ingenieur die daarnaast ook nog kan
meepraten over hoe techniek een rol
speelt in de samenleving?
Leraren, artsen of ingenieurs die niet
alleen pragmatisch efficiënt optreden,
maar die daarnaast ook nog bewust
nadenken over hun functioneren in de
maatschappij: ze worden weleens
“reflective practitioners” genoemd. Bij
studenten die reflex losweken, hoort bij
het werken aan de “disciplinary future
self” waar KU Leuven volgens haar
onderwijsvisie naar streeft. Soms wordt
beweerd dat dit allemaal weinig
onmiddellijk nut heeft. Toch blijf ik ervan
overtuigd dat je daardoor betere
professionals krijgt.
Sociaal vs. Exact
“Op de campussen in Gent en Aalst
doceer ik wetenschaps- en techniekfilosofie
in de tweede bachelor en
beroeps- en bedrijfsethiek in het masterprogramma.
Mijn vakken behoren tot de
zgn. ‘sociale’ of ‘geesteswetenschappen’
terwijl wiskunde, fysica, chemie en
technische vakken bij de ‘exacte wetenschappen’
worden gerekend.
Deze opdeling is niet alleen artificieel, ze
is stilaan ook achterhaald. Wetenschappen
en techniek zijn net zo goed sociale
werkelijkheden. Techniek is een product
van menselijke activiteit en daar spelen
altijd sociale factoren mee. Dat is trouwens
nu meer dan ooit het geval. Techniek
doordringt het totale leven: van prenatale
diagnostiek tot psychotherapie, van
mobiliteit tot telematica. Dus is het niet
meer dan normaal dat mensen zich
vragen stellen bij de impact ervan en de
gevolgen voor de samenleving, de cultuur
en de natuur.
Verantwoordelijkheid
In de maatschappelijke discussies rond
techniek staan ingenieurs vaak aan de
techniek optimistische kant van het
spectrum. Als je voor ingenieursstudies
kiest, houdt dat wellicht in dat techniek je
interesseert, en dat je gelooft in de
positieve mogelijkheden van techniek. In
ingenieursverenigingen vond je vroeger
vaak een nogal éénzijdig, blind vooruitgangsoptimisme:
wie vragen durfde te
stellen bij het vanzelfsprekend goede van
technische groei, werd beschuldigd van
domheid of slechte bedoelingen. Vandaag
realiseren bedrijven en ingenieursverenigingen
zich dat techniek geen
tovermiddel is: dat sommige problemen
toch wel zéér weerbarstig zijn, en dat er
zelfs problemen zijn die mede veroorzaakt
worden door techniek. Dat zoveel
Prof. Martin Meganck
ingenieursverenigingen nu gedragscodes
ontwikkelen, en dat zoveel bedrijven de
‘sustainable development goals’ in hun
beleid opnemen, is alvast een teken dat
men geen vrede meer neemt met de
kritiekloze goede bedoelingen van weleer.
Hoe ga je daar als individu én ingenieur
mee om? Soms is het verleidelijk om de
verantwoordelijkheid van zich af te
wentelen: door te zeggen dat techniek
neutraal is, bijvoorbeeld, en dat alles
afhangt van hoe de gebruiker ermee
omspringt. Of door te beweren dat je de
vooruitgang toch niet kan sturen of
tegenhouden. Of door zich te verschuilen
achter een rolverantwoordelijkheid: ik doe
alleen maar wat van mij gevraagd wordt.
Of door verantwoordelijkheid te laten
verdwijnen in ‘het systeem’: structuren of
26