Bijlagen - Erfgoedcel Kempens Karakter

“KEMPENS KARAKTER”
SAMEN WERKEN AAN
ERFGOED IN DE KEMPEN
Bijlagen intentienota
Stad Herentals
Gemeente Lille
Gemeente Olen
Gemeente Nijlen
Gemeente Herenthout
Gemeente Grobbendonk
Gemeente Vorselaar
Najaar 2007
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 1

9. BIJLAGEN
1. Charter “zeven gemeenten werken samen aan erfgoed”
2. Statuten projectvereniging, Raad van Bestuur en gemeenteraadsbesluiten
3. Uittreksels uit cultuurbeleidsplannen en gemeenteraadsbesluiten
4. Verslagen en presentaties
5. Overzicht geschiedenis werkingsgebied
6. Overzicht roerend erfgoed werkingsgebied
7. Overzicht immaterieel erfgoed werkingsgebied
8. Overzicht onroerend bouwkundig erfgoed werkingsgebied
9. Overzicht onroerend landschappelijk erfgoed werkingsgebied
10. Bronnen en publicaties uit werkingsgebied
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 2

9.1. Charter “Zeven gemeenten werken samen aan erfgoed”
� Zie bijlage:
- charter
- persartikels
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 3

9.2. Statuten projectvereniging, Raad van Bestuur en gemeenteraadsbesluiten
� Zie bijlage:
- samenstelling Raad van Bestuur
- verslag goedkeuring intentienota Raad van Bestuur
- statuten ‘Kempens Karakter’
- oprichtingsovereenkomst
- uittreksels uit gemeenteraden (goedkeuring statuten)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 4

� BIJLAGE BIJ 9.2: SAMENSTELLING RAAD VAN BESTUUR
Van Peer Alex meerderheid Grobbendonk stemrecht
Ryken Ingrid meerderheid Herentals stemrecht
Raeymaekers Stijn meerderheid Herenthout stemrecht
Van Mechelen Ann meerderheid Lille stemrecht
Engelen Marc meerderheid Nijlen stemrecht
Lisette Boeckx meerderheid Olen stemrecht
Janssens Lieven meerderheid Vorselaar stemrecht
Herman Cambré oppositie Grobbendonk raadgevend
Kris Peeters oppositie Herentals raadgevend
Kerkhofs Freddy oppositie Herenthout raadgevend
Keirsmakers Kurt oppositie Nijlen raadgevend
Leo Mertens oppositie Olen raadgevend
Bakelants Jos oppositie Vorselaar raadgevend
Ulrik Anthonis meerderheid Grobbendonk plaatsvervanger Alex Van peer
Schellens Jos meerderheid Herentals plaatsvervanger Ingrid Ryken
Roger Gabriëls meerderheid Herenthout plaatsvervanger Stijn Raeymaekers
Luyten Luc meerderheid Nijlen plaatsvervanger Marc Engelen
Marc Luyckx meerderheid Olen plaatsvervanger Lisette Boeckx
Dens Simon meerderheid Vorselaar plaatsvervanger Lieven Janssens
Gustaaf Dieltjens oppositie Grobbendonk plaatsvervanger Herman Cambré
François Vermeulen oppositie Herentals plaatsvervanger Kris Peeters
Van Dyck Jan oppositie Herenthout plaatsvervanger Freddy Kerkhofs
Leemans Annick oppositie Nijlen plaatsvervanger Kurt Keirsmakers
Marc Triolet oppositie Olen plaatsvervanger Witje Mertens
Mariën Tjén oppositie Vorselaar plaatsvervanger Jos Bakelants
� Cf. besluiten in bijlage
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 5

� BIJLAGE BIJ 9.2: VERSLAG GOEDKEURING DOOR RAAD VAN BESTUUR
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 6

� BIJLAGE BIJ 9.2: OPRICHTINGSOVEREENKOMST & STATUTEN
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 7

9.3. Uittreksels uit cultuurbeleidsplannen en gemeenteraadsbesluiten
� Zie bijlage
- uittreksels uit cultuurbeleidsplannen (of algemene beleidsprogramma’s)
- uittreksels uit de gemeenteraden (goedkeuring plannen)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 8

9.4. Verslagen en presentaties
� Zie bijlage (enkel de belangrijkste verslagen)
** Werkgroep volkgebruiken (volkstradities)
- Verslag werkgroep volksgebruiken (1ste plenaire bijeenkomst)
- Verslag werkgroep volksgebruiken (2de plenaire bijeenkomst)
- Verslag werkgroep volksgebruiken (3ste plenaire bijeenkomst)
- Verslag werkgroep volksgebruiken (visietekst)
** Werkgroep nijverheden en ambachten (lokaal vakmanschap)
- Verslag werkgroep vakmanschap (1ste plenaire bijeenkomst)
- Verslag werkgroep vakmanschap (2de plenaire bijeenkomst)
- Verslag werkgroep vakmanschap (visietekst)
** Werkgroep landschappelijk erfgoed
- Verslag werkgroep landschappelijk erfgoed (1ste plenaire bijeenkomst)
- Verslag werkgroep landschappelijk erfgoed (2de plenaire bijeenkomst)
** Presentaties
- Powerpoint-presentaties infovergaderingen en plenaire vergaderingen: zie bijlage
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 9

9.5. Overzicht geschiedenis werkingsgebied
** Algemene beschrijving
���� GROBBENDONK
Al van in de Middeleeuwen kwamen in Grobbendonk regelmatig toevallige, archeologische vondsten aan
het licht; toch is de gemeente niet echt rijk aan prehistorische vindplaatsen: met uitzondering van een
Bronstijdgrafveld (1000-700 v.C.) op de Scheidhaag (30 tot 40 urnen N.-Z.-georiënteerd), beperken de
archeologica zich tot geïsoleerde vondsten (silexvoorwerpen als pijlpunten, schrapers, lemmers, een bijl,
een deel van een dolk …) op diverse plaatsen (Floris Primsstraat, Zandstraat en Bevrijdingsstraat),
waardoor het zeer moeilijk is om definitieve conclusies te trekken over de aard en de omvang van lokale
prehistorische nederzettingen. Deze vondsten getuigen echter wel van een continuïteit in de bewoning.
Talrijke oudheidkundige vondsten uit de Romeinse en de Merovingische periode duiden echter wel op het
toenmalige belang van de gemeente. In de jaren 1970 werd een uitgebreide archeologische campagne
opgezet met als doel de Gallo-Romeinse nederzetting op het Hoogveld, gelegen ten noorden van het
centrum, te onderzoeken: een indrukwekkende geürbaniseerde agglomeratie met tempels en publieke
baden, die haar hoogtepunt kende in de tweede eeuw. Een vicus met tempelcomplex in het noorden en een
ambachtelijke zone in het oosten, werd ingeplant op een reeds eeuwen bewoond en in cultuur gebracht
terrein, 12 tot 20 ha., tussen de huidige Vorselaarsebaan en de Steenbergstraat. Door recente urbanisatie,
o. m. de aanleg van de Wijngaard- en de Hoogveldstraat ca. 1965, is echter een deel van de vicus voor
verder onderzoek verloren. Deze vicus had waarschijnlijk de functie van administratief, economisch en
religieus centrum van de omgeving; verval in de derde eeuw en naderhand mogelijk ingepalmd door een
kleine, Frankische landbouwgemeenschap, waarvan de aanwezigheid hier wordt bevestigd door de
ontdekking van twee Merovingische grafvelden (onder het kapelletje van Boshoven, ter plaatse van het
oude kerkje van Ouwen, cf. Kapelstraat, en tussen de Floris Primsstraat en de Leopoldstraat); het perfect
driehoekige dorpsplein wordt aangehaald als bijkomend bewijs.
In de Middeleeuwen maakte de heerlijkheid Grobbendonk deel uit van de meierij Zandhoven in het
markgraafschap Antwerpen. Tot XVIII wordt de gemeente o. m. geciteerd onder de benaming Ouden, Uden,
Ouwen …, vermoedelijk in de betekenis van een oude nederzetting aan een bos of een woud. De bakermat
van deze nederzetting was gelegen in het huidige gehucht Boshoven in het noorden van de gemeente. Bij
de oprichting van de eerste stenen kerk van Ouwen (Romaanse stijl) in XI-XII aan het Kerkeveld, werden de
inmiddels vervallen, Gallo-Romeinse vicusgebouwen als steengroeve gebruikt. Dat dit kerkje zich bevond
ter plaatse van vroegere houten kerkjes (opklimmend tot eind VIII-begin IX) en boven een Merovingisch
grafveld getuigt opnieuw van een continue bewoning. Op deze plaats bevindt zich thans het “Kapelletje van
Boshoven”, cf. Kapelstraat. De heerlijkheid kende in de loop der geschiedenis diverse eigenaars: o. m. het
geslacht van Grobbendonk, van Wilre, van Crayenhem, de families Brant, van Jauche, van Mastaing en
Schetz; het was Arnold of Aert van Crayenhem die in 1414 de priorij van O.-L.-Vrouw-Ten-Troon stichtte,
vanaf 1726 tot het einde van het Ancien Régime eigendom van de familie d’Ursel. De schepenbank, die al
bestond vóór 1397 was afhankelijk van Zandhoven.
De benaming Grobbendonk duikt pas op vanaf XVII: grobbe betekent water of gracht, een donk
daarentegen is een zandige verhevenheid in een moeras of een landtong omgeven door water;
Grobbendonk past bijgevolg uitstekend als toponiem bij de plaats waar het oude kasteel van de heren van
Grobbendonk zich bevond, nabij de samenvloeiing van de Aa en de Kleine Nete.
Ondanks de onmiddellijke nabijheid van de eertijds belangrijke vicus Grobbendonk, kan de aanwezigheid
der Romeinen in Bouwel slechts gestaafd worden aan de hand van de in 1771 gevonden gouden
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 10

penningen van Romeinse keizers. Het driehoekige plein op het gehucht Langenheuvel (Dijkstraat,
Verbindingsstraat) dat zou kunnen wijzen op een Frankische oorsprong is nog duidelijk zichtbaar, maar
werd vanaf XIX b systematisch volgebouwd.
Bouwel was eeuwenlang verbonden met de hoofdgemeente Grobbendonk. Zo worden beide gemeenten
vlg. sommige literaire bronnen in een charter van 994 of 997 in één woord als “Odlobolo” vermeld. Vanaf
1300 tot 1487 werden beide door één heer bestuurd, o. m. de families van Crayenhem en Brant. Toch blijkt
uit de Ferrariskaart (1771-1777) duidelijk dat Bouwel, eertijds vnl. bestaande uit moerassen en vennen, t. o.
v. Grobbendonk volledig geïsoleerd lag door natuurlijke barrières: duinen, de Kleine Nete en een uitgestrekt
heidegebied, de z. g. “St.-Lambertusheide”. De gemeente werd zelfstandig in 1487. De eerste heer van het
onafhankelijke Bouwel was Huybrecht Brant, die enkele jaren nadien een kasteel oprichtte dat als
“praetorium van Bouwel” de geschiedenis zou ingaan; in de loop van XVII achtereenvolgens in handen van
de families Damant, van Varick, Biel, Schotti en van Roosendael, in XVIII was de heerlijkheid eigendom van
de families de Witte, de Heuvel en Bosschaert. De fusie van 1977 herstelde de eeuwenlange
verbondenheid tussen Grobbendonk en Bouwel.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 11

���� HERENTALS
Herentals, historische hoofdstad van de Kempen
De eerste stichtingskern van de oorspronkelijke stad Herentals is ontstaan in de 11de en 12de eeuw rond
de villa van de reguliere Kanunnikessen van Bergen (Henegouwen). Rond de halfhoge akkers ontstond een
landbouwgemeenschap nabij de huidige plaats van de Sint-Waldetrudiskerk. Door de heropbloei van de
handel in West-Europa ontstond er in de 12de eeuw geleidelijk ook een nederzetting van handelaars en
kooplieden aan de Nete, in het noorden van de stad. Omdat de belangen van deze twee gemeenschappen
voor conflicten zorgden, greep Hendrik I, hertog van Brabant in en stichtte in oktober 1209 de stad
Herentals.
De verheffing van Herentals tot stad gaf aan het opkomend stedelijk leven een nieuwe impuls. De
ontwikkeling van de nieuwe stad was in het noorden veel sterker dan in het zuiden. Treffende aanwijzingen
hiervan zijn de oprichting van het Gasthuis (vóór 1253) en het oude Begijnhof (vóór 1266) aan de Nete. De
stad kreeg de mogelijkheid om zich te beschermen met wallen en poorten. Op economisch vlak moet
Herentals een niet onaanzienlijke positie bekleed hebben in het hertogdom. De middeleeuwse welvaart van
Herentals staat in zeer nauw verband met de bloei van de plaatselijke lakennijverheid.
Tijdens de periode van hoogconjunctuur in de tweede helft van de 14de eeuw, bestreken de Herentalse
lakenhandelaars een afzetgebied dat zich uitstrekte over een groot deel van Europa. De politieke invloed en
de culturele betekenis van Herentals liepen parallel met zijn economische machtspositie. De meest
markante uiting van politiek prestige kwam ongetwijfeld tot uiting toen Herentals in 1356 tot hoofdplaats van
het markgraafschap werd gepromoveerd, ter vervanging van Antwerpen, dat voor vijftig jaar naar het
graafschap Vlaanderen werd overgeheveld.
In de 15de eeuw kwamen in Herentals twee nieuwe kloosterstichtingen tot stand. In 1410 werd het Besloten
Hof gesticht en na de oprichting van de kruisweg van Kruisberg (1461) kwam spoedig een
Minderbroedersklooster (1472) tot stand. Indrukwekkende merktekens van de Herentalse rijkdom uit deze
glorierijke dagen zijn de twee resterende stadspoorten - de Bovenpoort en de Zandpoort -, de Sint-
Waldetrudiskerk (15de eeuw) en de Lakenhal (15de eeuw), dat later ingericht werd als stadhuis.
In de 16de eeuw kende deze bloei een terugval door de internationale concurrentie in de uitvoer van linnen.
Hiermee daalde ook het bevolkingscijfer. De periode daarna wordt gekenmerkt door oorlogen, ziekten,
branden en overstromingen.
Ondanks de economische en demografische achteruitgang bleef Herentals, door zijn gunstige ligging, toch
nog een ‘centrum’ in de ware betekenis van het woord voor een aanzienlijk aantal Kempische dorpen. Tot
aan het einde van het Ancien Régime was Herentals immers een administratieve, juridische, kerkelijke en
culturele ‘hoofdstad’ voor een respectabel aantal Kempische dorpen, zodat het ‘stadsleven’ er nooit
verdwenen is.
In de 19de eeuw volgt een herstelfase. Enkele belangrijke middelgrote bedrijven (twee lakenfabrieken en
ijzernijverheid) kwamen zich in Herentals vestigen. De diamantnijverheid kende een tijdelijke bloei. Op het
einde van de 19de eeuw werd ook de eerste schoenfabriek opgericht. Dit was de start van de bloei van de
Herentalse schoennijverheid, die tot bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zou duren. Heel de 19de
eeuw door heeft Herentals de rol van een regionaal centrum, zowel administratief, sociaal als economisch,
vervuld voor een streek die hoofdzakelijk van de landbouw leefde. De kleine middenstand van winkeliers en
zelfstandigen heeft zich dan ook ingespannen om deze centrale rol van Herentals verder uit te breiden. De
gunstige centrale ligging van de stad moest haar wel tot het verkeersknooppunt van de nieuwe steen-,
spoor- en waterwegen maken. Dit kwam natuurlijk de verdere uitbouw van de centraal-verzorgende functies
van het oude middeleeuwse stadje ten goede. Deze functies werden in de 20ste eeuw, vooral dan na de
Tweede Wereldoorlog, andermaal geïntensiveerd.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 12

Aan het begin van de 20ste eeuw verdubbelt de bevolking in 40 jaar tijd. De bloei en de groei blijft echter
beperkt, waardoor Herentals economisch en demografisch wordt overgroeid door Mol en Geel. De laatste
50 jaar is er een losse expansie waarneembaar met nieuwe uitbreidingszones langs de invalswegen,
waardoor er een vervaging ontstaat tussen de stad en het platte land. Herentals is ondertussen ook
uitgegroeid tot een stad die meer dan 7000 leerlingen telt.
Noorderwijk
De oude geschiedenis van Noorderwijk en de betekenis van de naam
Reeds in 1678 schreef J. Leroy terecht: Noorderwijck antiquus est locus. Dit dorp heeft inderdaad een oude
geschiedenis. Archeologische vondsten aan de Hoogton zouden kunnen wijzen op de Romeinse of
Merovingische oorsprong van het dorp. De eigenlijke geschiedenis van deze lokaliteit vangt aan in de 10 de
eeuw. In 974, toen Noorderwijk voor het eerst in de archivalia vermeld werd, moet deze plaats al enige
betekenis hebben gehad vermits zij een kerk bezat. Uit de akte van 974, die twee jaar later door een andere
bekrachtigd werd, blijkt dat keizer Otto II Northrewic terugschonk aan de St.-Baafsabdij te Gent, haar
vroegere bezitster. Deze oude relatie tot de St.-Baafsabdij, die zelf ca. 630 door de H. Amandus was
gesticht, verklaart waarom de H. Bavo tot patroonheilige van de kerk in Nooderwijk werd gekozen. De naam
Noorderwijk (in 974 en 976 geschreven als Northrewic; in 1272 als Nordewyck) bestaat uit twee elementen
en de etymologische verklaring ervan levert geen grote problemen op. Het grondelement (wijk) is zonder
twijfel een afleiding van het Latijnse woord vicus dat in de toponymie tamelijk vroeg voorkomt met de
betekenis van dorp, terwijl het eerst lid (Nooder) het bijvoeglijk naamwoord is. Noorderwijk betekent dus
dorp in het Noorden. Mogelijk verwijst deze naam naar een oude rechtsindeling.
Enkele aspecten van het Noorderwijkse gemeenschapsleven door de eeuwen heen
De heren van Noorderwijk
Sedert het begin van de 13 de eeuw was de heerlijkheid Noorderwijk eigendom van de familie Berthout. Eind
13 de begin 14 de eeuw heeft Hendrik III Berthout Noorderwijk aan zijn opperleenheer te Mechelen opnieuw
moeten afstaan, want in de 14 de eeuw was Mathilde van Gelderland, gravin van Kleef en vrouw van
Mechelen in het bezit van Noorderwijk. In 1370 gaf zij Noorderwijk in leen aan ridder Jan van Lier en
sindsdien werd de heerlijkheid nooit meer verkocht, maar ging steeds bij erfenis of huwelijk over op een
familielid. De familie van Lier behield de heerlijkheid tot in het begin van 16 de eeuw. Door huwelijjk ging de
heerlijkheid Noorderwijk vervolgens over in handen van de families de Plaines (begin 16 de eeuw), van
Busleyden (1613 – 1663) en van Tiras (1663). Frans Robrecht van Tiras, heer van Noorderwijk, maakte
ongeveer al zijn bezittingen in 1663 bij testament over aan zijn familielid Jan-Frans (sinds 1677: baron) de
T’Serclaes (°Brussel 3 september 1637 – Noorderwijk, 1 februari 1695). De weduwe van Gregorius van
Tiras, die reeds vroeger pogingen had aangewend om de heerlijkheid Noorderwijk te verwerven, spande
een proces in om de erfenis. Jan Frans de T’Serclaes moest daarom een tiental jaren procederen vooraleer
de heerlijkheid op zijn naam verheven werd. Augustijn T’Serclaes (Nooderwijk 7 februari 1764 –
Noorderwijk, 7 oktober 1811) was de laatste heer van Noorderwijk.
De parochiale geestelijkheid
Het recht om de pastoor te benoemen (het patronaatsrecht) was in Noorderwijk niet in het bezit van de
plaatselijke heer; ten laatste sedert de herinrichting van de bisdommen in de Nederlanden (1559) was het in
handen van de bisschop van Antwerpen. Jan de Wale is de oudste pastoor van Noorderwijk die met naam
gekend is. Zijn naam wordt voor het eerst in de documenten vermeld in 1365. In het midden van de 15 de
eeuw moet de St.-Bavoparochie relatief belangrijk zijn geweest omdat zij minstens sedert 1443 een
onderpastoor bezat. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog moest Noorderwijk het meestal zonder onderpastoor
stellen en gedurende de laatste decennia van de 16 de eeuw resideerde er zelfs geen pastoor meer. In het
begin van de 17 de eeuw werd echter de toestand genormaliseerd zodat Noorderwijk opnieuw over een
eigen parochieherder kon beschikken. Sedert 1653, naar aanleiding van de opkomst van het
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 13

edevaartsoord van Onze-Lieve-Vrouw op ’t Zand werd opnieuw een onderpastoor voor Noorderwijk
benoemd en zijn inkomsten geregeld.
Het bestuurlijk - rechterlijk apparaat
De oudste sporen van een Noorderwijkse schepenbank gaan terug tot 1439 maar toen was zij reeds
geruime tijd bedrijvig; wanneer deze dorpsschepenbank precies werd opgericht is niet geweten.
Vermoedelijk verkreeg zij, naar analogie met de andere Brabantse dorpen, reeds in de loop van de 13 de
eeuw van de hertog lage rechtspraak en enige tijd later ook middelen en hoge rechtsprraak. Vanaf het
laatste kwart van de 13 de eeuw begon immers de hertog van Brabant de alta justitia aan de
dorpsschepenbanken toe te kennen en in de 14 de , 15 de en 16 de eeuw veralgemeende hij deze maatregel.
De jurisdictie van de Noorderwijkse schepenbank was echter in tweeërlei opzichten beperkt. Eerstens was
de Herentalse vierschaar bevoegd om te oordelen over zware misdrijven, gepleegd door inwoners uit een
aanzienlijk aantal Kempische vrijheden en dorpen (waaronder Morkhoven en Noorderwijk. Ten tweede
werden de poorters en ingezetenen van Herentals onttrokken aan de rechtspraak van de schepenen van
Noorderwijk wanneer eerstgenoemden op het grondgebied van Noorderwijk een misdrijf hadden gepleegd.
In zo’n geval dienden deze Herentalsenaars naar de stad gebracht te worden ten einde er door hun eigen
schepenen gevonnist te worden. Dit voorrecht was niet alleen van toepassing met betrekking tot
Noorderwijk maar betrof alle dorpen en vrijheden binnen een cirkel met en straal van drie mijl met Herentals
als middelpunt en ook nog een aantal lokaliteiten die verder van de stad gelegen waren. Tenslotte
ontsnapten ook de inwoners van de grote Brabantse steden (Leuven, Antwerpen en Brussel) in de praktijk
aan de rechtspraak van gelijk welke dorpsschepenbank wanneer zij binnen haar territorium een misdrijf
hadden gepleegd.
De zeven dorpsschepenen van Noorderwijk werden aanvankelijk benoemd en beëdigd door de heer van
Noorderwijk maar in de loop van de 16 de eeuw kwam hierin een wijziging doordat het tijdelijk tot een soort
fusie kwam met het cijns- of laathof van de abt van Tongerlo. In 1343 had de abt van Tongerlo de heerlijke
rechten die hoofdzakelijk bestonden uit cijnzen en pontpenningen met betrekking tot circa één derde van
het Nooderwijkse territorium, afgekocht van de weduwe en de kinderen van Geeraard Paaps. Ten laatste
sedert de 16 de eeuw bezat de abdij van Tongerlo ook een molen te Noorderwijk. Sinds 1343 was de abt van
Tongerlo dus ook heer over een niet onaanzienlijk deel van Noorderwijk geworden en weldra richtte hij een
eigen laatbank in zo hij die al niet overnam van de vroegere feodale heersers. In 1359 bevestigen Johanna
van Brabant en Wenceslas van Luxemburg de vrijdom van Tongerlo’s mannen en laten in Noorderwijk.
Omstreeks het midden van de 16 de eeuw verdween tijdelijk de laatbank van Tongerlo. De belangen van de
abdij werden toen behartigd door twee schepenen van Noorderwijk die door de abt van Tongerlo beëdigd
werden. Al naar gelang zaken van de abt van Tongerlo of van de heer van Noorderwijk behandeld werden,
fungeerde hun respectieve meier als voorzitter van de dorpsrechtbank. Deze situatie bevredigde de heer
van Noorderwijk echter niet en tijdens het derde kwart van de 17 de eeuw rees in verband met deze situatie
een proces tussen Jan van Tiras en zijn echtgenote Margaretha van Busleyden enerzijds en de abt van
Tongerlo anderzijds. Volgens het vonnis van 15 maart 1662 werd het recht om de zeven schepenen in
Noorderwijk te aanvaarden, uitsluitend toegekend aan de heer van Noorderwijk, terwijl de abt van Tongerlo
nog twee schepenen door een eed van trouw aan zich mocht binden. Aangezien de abt van Tongerlo vond
dat zijn belangen door deze regeling niet voldoende werden veilig gesteld, verzocht hij de Raad van
Brabant om in Noorderwijk opnieuw een eigen laathof te mogen oprichten. De hoogste rechtsinstantie van
het hertogdom Brabant verleende aan deze vraag op 8 juli 1662 een gunstig gevolg. Prompt installeerde de
abt van Tongerlo opnieuw een eigen laathof dat veertien jaar ongemoeid kon functioneren.
In 1676 protesteerde de nieuwe heer van Nooderwijk, Jan Frans T’Serclaes, tegen deze gang van zaken.
Op 16 maart 1684 werd uiteindelijk alles in der minne geregeld. De abij mocht haar eigen laatbank
behouden maar van de zeven laten mochten er slechts drie onder de heerlijkheid van Noorderwijk worden
gekozen. Tussen de functie van laat van Tongerlo en deze van schepen, kerk- of Heilige-Geestmeester van
Noorderwijk zou er onverenigbaarheid bestaan. De eindvonnissen van de laatbank moesten echter door
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 14

twee dorpsschepenen van Noorderwijk beraamd en uitgesproken worden. Tenslotte werd in 1684
overeengekomen dat de kerkgeboden door de vorster of de meier van de heer van Noorderwijk behoorden
afgekondigd te worden. Tot in het midden van de 15 de eeuw blijken de dorpsschepenen van Noorderwijk
hun eigen schepenakten niet te hebben gezegeld. Dit blijkt uit een oorkonde van 6 december 1443 waarbij
Jan van Lier, de heer van Nooderwijk, een rente van zes sisters rogge aan het gasthuis van Herentals
schonk. De akte werd bezegeld door de schepen van de bijvang van Lier want wy scepenen van
Noorderwyck voirss(chreven) niet gewoenlyc en syn te segelen. De Noorderwijkse schepenen lieten hun
akten door de schepenbank van de bijvang van Lier zegelen omdat zij bij deze instantie hun zgn.
hoofdvonnissen gingen halen. Daar de hoofdbank van de Lierse bijvang uitsluitend bevoegd was in laag
gerecht d.w.z. grondrecht, erven en onterven, konden de schepenen van Noorderwijk voor criminele
aangelegenheden d.w.z. keuren en breuken in Lier niet in beroep gaan. Voor appel in laatstgenoemde
materie was de hoofdbank van Zandhoven bevoegd. Van circa 1329 tot aan het einde van het Ancien
Régime heeft de hoofdbank van Zandhoven als belangrijkste hoofdbank van de dorpsschepenbanken van
de Antwerpse Kempen gefungeerd.
In de vroegste periode van haar bestaan (13 de eeuw) ging de Noorderwijkse schepenbank in hoogdinge bij
de hoogdbank van Befferen in het land van Mechelen. Deze rechtstoestand sproot voort uit het feit dat de
familie Berthout in de 13 de eeuw heer was over Noorderwijk. Het is wel eigenaardig dat bij de codificatie van
de costuimen in de 16 de eeuw Noorderwijk nog steeds vermeld wordt bij de dorpen waaraan de hoofdbank
van Befferen appelatie en leringe verstrekt. Of deze situatie ooit tot een reëel conflict heeft geleid tussen de
hoofdbank van Befferen enerzijds en de hoofdbank van Zandhoven en de bijvang van Lier, waarbij de
Noorderwijkse schepenen toch voor 1443 in hoogdinge gingen, is niet geweten.
Bij het begin van de 17 de eeuw gingen de Noorderwijkse schepenen hun akten zelf zegelen. Zij gebruikten
hiertoe het zegel van hun parochiekerk. Op dit zegel stond het schild van van Tiras waarop een gekroonde
vis in rechterschuinbalk, begeleid door twee sporen, voorkomt. Het randschrift luidde: S. BAVO. IN.
NOORDERWYCK. Dit is het oudste zegel dat van Noorderwijk bekend is. Sedert 1662 gebruikten zij het
nieuw kerkzegel, geblazoeneerd met het familiewapen van T’Serclaes. De familie T’Serclaes voerde een
schild van keel met zilveren leeuw, geklauwd, getongd en gekroond van goud (d.i. van het Brussels
geslacht Sleeuws) beladen met het gouden wapenschildje met geschaakt schildhoofd van zilver en van
sabel (van Bijgaarden), getopt met een baronnenmuts en overtopt door een uitkomende Sint-Baafs van
zilver met pelgrimskleed en muts en in iedere hand een banier met het wapen van het schild. Tijdens het
Ancien Régime bezat Noorderwijk geen eigen schepenhuis en nog tijdens de eerste decennia van de 19 de
eeuw vonden de vergaderingen van de gemeenteraad plaats in eene kamer vanden burgemeester. De
aanbesteding van het (oud) gemeentehuis vond plaats in 1835 en in 1836 was dit gebouw voltooid.
Sociaal - economisch leven
Maatschappelijk gezien was de Noorderwijkse bevolking tot bij de aanvang van de 20 ste eeuw nagenoeg
uitsluitend economisch actief in de agrarische sector en zelf nog tot de Tweede Wereldoorlog hield het
grootste gedeelte van de bevolking zich met de landbouw bezig. Na de Twee Wereldoorlog verloor
Noorderwijk wegens de omschakeling van de landbouw, die zich reeds tussen de twee wereldoorlogen had
ingezet, en door de industrialisatie van de Antwerpse Kempen nog meer intensief was geworden,
betrekkelijk snel zijn agrarisch uitzicht. Het evolueerde van een typisch landbouwdorp tot een typische
forensengemeente. Ten gevolge van een grote natuurlijke bevolkingsaangroei en de betrekkelijk
omvangrijke immigratie van jonge forensengezinnen, die in het landelijke dorp goedkope bouwgronden
hadden gevonden, kwam dit metamorfoseproces overigens nog in een stroomversnelling terecht.
Noorderwijk, dat tijdens het Ancien Régime nooit meer dan duizend inwoners telde en pas in 1948 voor het
eerst in zijn geschiedenis de kaap der tweeduizend overschreed, verdubbelde tijdens de periode 1945-1976
door dit demografisch accres bijna zijn bevolking. Op het ogenblik van de fusie met de stad Herentals op 31
december 1976 bedroeg de bevolking in Noorderwijk 3609 zielen.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 15

De relatie Noorderwijk – Herentals
Zoals zovele andere Kempische dorpen was Nooderwijk, sinds het ontstaan van de stad Herentals, in
bestuurlijk, kerkelijk, cultureel en vooral economisch opzicht afgestemd op de centraalverzorgende functies
van de historische hoofdstad van de Kempen. Kenmerkend bv. voor de nauwe culturele banden die er
tussen Herentals en Noorderwijk bestonden is het feit dat twee van de beroemdste schrijvers die
Noorderwijk onder zijn zonen heeft geteld, in Herentals aan het college hebben gestudeerd en zich met de
geschiedenis van Herentals hebben onledig gehouden. Zowel de geleerde Tongerlose abdijarchivaris
Adriaan Heylen (geboren als Frans Heylen in Noorderwijk op 6 augustus 1745 en overleden in Rome op 4
mei 1802) als de olijke letterkundige Servaas Daems (geboren in Noorderwijk op 6 juni 1838 en gestorven
in Tongerlo op 30 juli 1903) hebben tussen vele andere bezigheden door het plan opgevat om een
stadsgeschiedenis van Herentals te schrijven en hiervoor navorsingen verricht of geplubliceerd. Een
belangrijk deel van het literair werk van Servaas Daems, waaronder Voor twee Vaders, Uit het leven der
Paulelijke Zouaven (1868) en De Kruiwagens (1869) werden vooraf in wekelijkse afleveringen in Het
Kempenland gepubliceerd en nadien door de Herentalse uitgeverij van V.J. Du Moulin in boekvorm op de
markt gebracht.
Morkhoven
De oudste geschiedenis van de parochie Morkhoven en de betekenis van de naam
Over de oudste geschiedenis van Morkhoven is zo goed als niets bekend. De naam ‘Morkhoven’ duikt voor
het eerst in de archiefstukken op in 1286. Toen werd het tussen de dorpen van het land van geel vermeld in
een akte waardoor Willem van Henegouw, de bisschop van Kamerijk, de stichting van het gasthuis te Geel
door Hendrik III Berthout, heer van Geel, goedkeurde. Volgens de wilsbeschikking van de stichter mochten
alleen inwoners van de dorpen die tot het land van Geel behoorden, opgenomen worden in dat gasthuis.
De naam ‘Morkhoven’ bestaat uit twee elementen: ‘Mork’ en ‘hoven’. ‘Mork’ beantwoordt aan het
Middelhoogduitse Murc, wat ‘moerassige, natte, lage streek’ betekent en ook als adjectief bestond. De
geografische-hydrografische situatie van Morkhoven, dat voor het grootste deel merkelijk lager gelegen is
dan Noorderwijk, werkte ongetwijfeld deze naamgeving in de hand. Het is daarenboven opvallende dat
talrijke plaatsnamen te Morkhoven naar een natte plaats verwijzen: Broekhoven (1356), de Dijken (1826),
de Doolaag (1442), het Elsbroek (1394), Gaarsbroek (1446), Goorstraat (ca. 1450), het Poeieleinde (1484),
Rot (1394), Vennekens (1707), Zegdijken (1897).
Het tweede element, hoven, is de datief meervoud van het Middelnederlandse hove (Oudsaksisch: hova,
Oudhoogduits: huoba). Uit diverse dertiende-eeuwse teksten die Floris Prims verzameld heeft, blijkt dat het
woord hova toen de volgende betekenissen moet hebben gehad:
1. Een uitgestrekt stuk grond dat een cultuureenheid kon uitmaken. De oppervlakte ervan bedroeg 10 tot 12
bunders en hield waarschijnlijk verband met de kwaliteit van de gronden en de bestaansmogelijkheid die zij
boden;
2. De landbouwontginning zelf die op zulke uitgestrektheid gronden ontstaan is.
Morkhoven zou dus niets anders betekenen dan: ‘moerassige, laaggelegen uitgestrektheid gronds’ of ‘natte
laaggelegen landbouwontginning’. Volgens Prims zou een hova op een nieuwe of jongere ontginning
duiden. In een oud Frankisch dorp lag een hova niet in het dorpscentrum. Oorspronkelijk was er van
bebouwing of bewoning van deze gronden geen sprake, maar geleidelijk ontstonden op het gebied van de
landbouwuitbatingen woningen. Daaruit konden dan later gehuchten ontstaan, en voor Morkhoven zelfs,
minstens sedert de veertiende eeuw, een zelfstandige parochie. Het recht om de pastoor te benoemen
hoorde toe aan de bezitter van de heerlijkheid die er de hoge en middelbare rechtspraak uitoefende.
Van de veertiende eeuw af tot 1561, toen Morkhoven aan Jan van der Meeren stadthoudere van den
leenen des lands van Mechelen werd verkocht, vormde deze lokaliteit samen met Noorderwijk één
heerlijkheid. Al die tijd waren Morkhoven en Noorderwijk één innige administratief-juridische identiteit. Zo
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 16

werden Morkhoven en Noorderwijk in de vijftiende en zestiende eeuw bij de Brabantse haardtellingen, bij de
diverse belastingen en andere lasten door de centrale overheid opgelegd als de verplichte leveringen aan
het Herentalse garnizoen of het onderhoud aan de Herentalse stadswallen, als één geheel aangezien.
Het dorp Morkhoven ontwikkelt zich tot een autonome gemeenschap
Het bestuurlijk – rechterlijk apparaat
Sinds de afscheiding van Noorderwijk in 1561 begon Morkhoven zich geleidelijk tot een eigen
gemeenschap te ontwikkelen. Belangrijke schakels in deze evolutie waren het verkrijgen van een eigen
bestuursadministratief apparaat: de drossaard (ook vaak meier genoemd) en zeven schepenen, de
burgemeesters en de collecteurs (in elk geval vanaf 1600 - 1610), de verheffing van Morkhoven tot
graafschap (1624), de vastlegging van de grenzen met Noorderwijk (1662) en de oprichting van een
wapengilde Sint-Sebastiaan (begin 17de eeuw).
Aan het hoofd van het dorp stonden de drossaard en zeven schepenen. De drossaard werd door de heer
(sedert 1624: de graaf van Morkhoven) benoemd. Inzake het benoemden van de schepenen had de bezitter
van de heerlijkheid het laatste woord. De zeven schepenen werden door de notabelen van het dorp op een
jaargeding (jaarvergadering) gekozen, maar hun namen moesten door de drossaard ter goedkeuring aan de
heer worden voorgelegd. De heer had niet alleen een vetorecht maar ook het recht om, zonder inspraak
van de dorpsnotabelen, eigen kandidaten aan te stellen. Niet later dan 1600 - 1610 had het dorp Morkhoven
eigen collecteurs ende burgemeesters die belast waren met het ophalen van de staatsbelastingen. Het
aandeel van Morkhoven in de staatslasten bedroeg een derde van het totaal van de vroegere heerlijkheid
Noorderwijk-Morkhoven. Herhaaldelijk ontstonden in de zeventiende eeuw betwistingen tussen beide
gemeenschappen over het precieze aandeel dat ieder hierin te betalen had. Het feit dat de parochiegrenzen
niet volledig samenvielen met de grenzen van het dorp en de heerlijkheid, was daartoe de voornaamste
aanleiding. In 1662 werden de geschillen tussen beide dorpsgemeenschappen in een zogenaamd
concordaat geregeld en werden de grenzen vastgelegd. In 1819 greep nog een laatste grenswijziging
plaats. Morkhoven werd toen vergroot met vierentwintig huizen die tot dan toe onder Noorderwijk hadden
geressorteerd. De parochiegrenzen bleven nochtans ongewijzigd tot 1879. Pas vanaf dan vielen de
parochie- en gemeentegrenzen opnieuw samen in Morkhoven. In uitzonderlijke gevallen die de hele
Morkhovense gemeenschap aanbelangden, kwam er een grote dorpsraad samen. Die raad werd het
Corpus der gemeynte van Morkhoven genoemd. In dit Corpus hadden zitting: de drossaard, de schepenen,
de kerkmeesters, de burgemeester en de collecteurs (bedezetters), de dorpssecretaris, de Heilige
Geestmeesters (beheerders van de armentafel) en een aantal grondeigenaars. Het Corpus had vooral een
fiscale taak.
De graaf van Morkhoven
Door huwelijk kwam de adellijke familie Coupigny in 1574 in het bezit van de heerlijkheid Morkhoven en
behield ze tot in het midden van de achttiende eeuw. Toen kwam Morkhoven in het bezit van de familie de
Croy en vervolgens, in 1778, van de familie de Merode van Westerlo. Op 6 mei 1624 werd de heerlijkheid
Morkhoven, onder de naam van Coupigny (que d’orefenavant ladite terre, village et seigneurie de Morckove
portera le nom de Coupigny) door koning Filips IV van Spanje tot graafschap verheven. De Spaanse vorst
meende tot dit besluit te moeten overgaan uit erkentelijkheid voor de diensten die Claude d’Ongnies, sedert
1593 heer van Morkhoven, hem als generaal in het Spaans leger bewezen had. De graaf van Morkhoven
bezat een laathof te Broekhoven (oudste vermelding: 1594) en te Strateneinde (oudste vermelding: 1456).
Beide laathoven hadden lange tijd nog een overheer, die bepaalde rechten kon laten gelden, namelijk de
graaf van Westerlo te Broekhoven en de heer van Noorderwijk te Strateneinde. In 1641 verkocht de
Spaanse koning het restant van zijn domein in Morkhoven aan de graaf. Toch was de graaf van Coupigny in
Morkhoven niet de grootste grondbezitter. In 1675 bezat de graag 9.396 roeden in eigendom, maar Joan
baron van Leefdael bezat toen bijna het dubbele: 18.168 roeden.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 17

De familie van Leefdael en Morkhoven
Het adellijke geslacht van Leefdael, naar wie tot op de dag van vandaag de Leefdaelhoeve in Morkhoven
nog steeds genoemd wordt, behoorde tot de familie van Leefdael, die over de heerlijkheid Tielen-Gierle
regeerde. Deze van Leefdaels waren op het einde van de vijftiende eeuw door huwelijk in het bezit
gekomen van de heerlijkheid Tielen-Gierle en verbleven sindsdien op het kasteel te Tielen. Van hun
bezittingen in morkhoven, het huis (de Leefdaelhoeve) en andere onroerende goederen, wordt voor het
eerst gewag gemaakt in het testament van Filips van Leefdael en Anna van Gavere van 23 april 1554. Door
het spel van erfopvolging en familiehuwelijk raakten de bezittingen in Morkhoven afwisselend gescheiden
van, verenigd met, en opnieuw gescheiden van de heerlijkheid Tielen-Gierle. Verschillende leden van dit
adellijk geslacht hebben op het hof van Leefdael te Morkhoven gewoond, onder anderen Philippina van
Leefdael (gestorven in Morkhoven op 7 december 1639, op 27 juli 1632 gehuwd met Adam van Baexem,
heer van Westmeerbeek) en hun zoon Rogier van Baexem. Jonkheer Rogier van Baexem erfde van zijn
oom Urbaan-Rogier, baron van Leefdael, heer van Tielen en Gierle de naakte eigendom van diens goederen.
Om aan het proces met zijn tante Anna Francisca Van der Noot, die van haar echtgenoot Urbaan-
Rogier, baron van Leefdael, het vruchtgebruik over de heerlijkheid Tielen had ontvangen, een einde te
stellen, huwde Rogier van Baexem met zijn tante en nam wellicht daarna zijn intrek in het kasteel van
Tielen. Hun zoon Filips-Urbaan van Baexem kocht in 1714 secker groodt huijs met schallien gedeckt,
stallingen, torffhuijs, schuere, ende met de erffue daer aen geleghen binnen sijn vesten ... ligghende
rontomme in sijn water ... gemeenlijck genoempt het hoff van Leeffdael van Johan, geboren baron van
Leefdael, heere van Deurne ende Liessel, president (- schepen) der stadt 's Hertogenbosch ... ende den
heere Geeraert Suljard de Leeffdael, capiteijn van een compagnie voetknechten ten dienste vande heeren
Staeten van Hollant. Door deze verkoop ging het Hof van Leefdael definitief uit de handen van de
gelijknamige familie. Bij gebrek aan documenten is het niet mogelijk te bepalen welke feodale rechten de
familie van Leefdael bijna twee eeuwen lang in Morkhoven heeft uitgeoefend.
De relatie Morkhoven - Herentals
Van de middeleeuwen tot aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog was Morkhoven een typisch
landbouwdorp. De geschiedenis van deze kleine gemeenschap, die eeuwenlang nauwelijks een paar
honderd inwoners telde, was steeds nauw verbonden met die van de stad Herentals. Tijdens het ancien
régime vervulde Herentals in administratief, cultureel, juridisch en kerkelijk opzicht een centrumfunctie voor
een respectabel aantal Kempense dorpen en tot op de dag van vandaag heeft het die taken voor
Morkhoven in velerlei opzichten blijven vervullen; sommige functies werden zelfs nog geïntensiveerd. De
meest diepgaande invloed heeft Herentals op deze Kempense dorpen uitgeoefend door zijn marktfunctie.
Tekenend in dit opzicht is dat in de volksmond in Morkhoven en Noorderwijk ‘naar de stad gaan’ hetzelfde
betekent als naar Herentals gaan. Gezien de nauwe vervlechting van het dagelijks leven van Morkhoven
met de stad Herentals, hing het wel en wee van Morkhoven, evenals dat van de omliggende dorpen, samen
met het lot van Herentals. Zo had Morkhoven van de zestiende tot de achttiende eeuw, evenals de andere
dorpen uit de Herentalse periferie, veel te lijden van de soldaten die in Herentals in garnizoen lagen.
De Boerenkrijg
Tijdens de Besloten Tijd en de Boerenkrijg deden Noorderwijk en Morkhoven hun vaderlandse plicht. Zowel
de pastoor van Morkhoven als zijn confrater uit Noorderwijk weigerden de eed van trouw aan de Franse
grondwet af te leggen. Beiden moesten daarom onderduiken. In het diepste geheim lazen zij de mis in een
schuur en dienden zij de sacramenten toe. De jongens uit Morkhoven en Noorderwijk namen actief deel aan
de gevechten van de Boerenkrijg. Wegens de grote lacunes in het bronnenmateriaal, inherent aan een
geheime beweging die maar enkele maanden geduurd heeft en niet slaagde in haar opzet, is het niet
mogelijk om het aandeel van Noorderwijk en Morkhoven aan deze opstand juist te bepalen.
Opmerkenswaardig is alleszins het feit, dat uit de papieren die de Fransen op het lijk van Theodoor Van
Dyck, de penningmeester van het Boerenleger, buitmaakten, blijkt dat Morkhoven in het Kempense
Boerenleger een compagnie onder eigen naam bezat. In deze compagnie dienden 22 Morkhovenaars, wat
veel is op een bevolking van iets meer dan driehonderd zielen. Het feit dat meer dan de helft van de
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 18

Kempense jongens die deel uitmaakten van de Morkhovense compagnie uit andere Kempense lokaliteiten
afkomstig waren, doet niets af aan de inzet van dit kleine Kempense dorp. De Morkhovense compagnie, die
waarschijnlijk zo genoemd werd omdat haar kapitein J.B. Horemans uit Morkhoven afkomstig was, nam
zeker deel aan de gevechten rond Diest (12 - 15 november 1798) en de strijd bij Mol (22 november 1798).
Ook twaalf jongens uit Noorderwijk behoorden tot de Morkhovense compagnie. Het is evenwel niet bekend
of de Noorderwijkse bijdrage tot de Boerenkrijg hiertoe beperkt is gebleven.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 19

���� HERENTHOUT
De oudste vermelding van ‘Herenthout’, Herentholst, stamt uit 1186. In 1213 veranderde deze naam in
‘Herentoth’, waarna het in 1349 zijn huidige benaming kreeg. De oudste benaming ‘Herentholst’ gaat terug
op de Germaanse woorden Hernitja (‘hagebeuk’) en Hulta (‘bos’). Letterlijk betekent het dus ‘bis van
hagebeuken’.
Herenthout is een niet-gefusioneerde gemeente, gelegen in de Zuiderkempen aan de Grote Nete. Ten
noorden wordt onze gemeente begrensd door Herentals, Grobbendonk en deelgemeente Bouwel; in het
oosten door Herentals en de deelgemeenten Noorderwijk en Morkhoven; in het zuiden door Itegem en
Wiekevorst, deelgemeenten van Heist op-den-Berg, in het westen tenslotte door Nijlen en de deelgemeente
Bevel. De totale oppervlakte bedraagt 2 355 ha.
Hoewel het driehoekige dorpsplein mogelijk een Frankische oorsprong verraadt, dateert de oudste
vermelding van Herenthout van 1186; het werd toen vermeld als ‘Herentholts’ in de betekenis van ‘bos
(holts) van haagbeuken (herent)’. Enkele archeologische vonden bewijzen echter dat dit niet de oudste
bewoning van het gebied is.
In de 12 e eeuw bezat het Sint-Martinuskapittel van Utrecht de tienden van Herenthout. De rest was in het
bezit van de plaatselijke grootgrondbezitter, de heer van Herlaar. Omstreeks 1200 stichtte hertog Hendrik I
van Brabant naast deze feodale gemeenschap de vrijheid Herenthout. Deze laatste maakte deel uit van de
meierij Herentals in het markgraafschap Antwerpen. Zeker vanaf 1395 was er een schepenbank die ten
hoofde ging bij de Bijvang van Lier. Herenthout, samen met Wiekevorst, kwam achtereenvolgens in het
bezit van de families van Herlaer, Van Vriessele, van Brimeu, Sandelyn en van Reynegom.
Voornamelijk in de 13 e eeuw kende Herenthout een opvallende uitbreiding waardoor het gehucht
Wiekevorst volledig werd ingepalmd. Deze door turfontginning steeds belangrijker wordende heerlijkheid
slaagde erin zich af te scheiden; volgens Wiekevorstse bronnen gebeurde dit in 1621 terwijl Herenthoutse
bronnen spreken van 1671.
De feodale gemeenschap van Herenthout bezat een eigen parochiekerk toegewijd aan St.-Gummarus.
Deze parochie werd afgeschaft in 1803 en opgeslorpt door de St.-Pietersparochie van de vrijheid, die
gesticht werd in 12 e - 13 e eeuw. In 1207 schonk de bisschop van Kamerijk de rechten van deze parochie
aan de Abdij van St.-Aubert.
Herenthout had in de loop van de 14 e – 15 e eeuw zwaar te lijden onder plunderingen, zowel van Koninklijke
troepen als anderen.
Tot begin 20 e eeuw was Herenthout een uitsluitend agrarische gemeente waar de ‘boerenstiel’ de
belangrijkste bron van inkomsten was. Industrieel belang kreeg Herenthout in de 19 e eeuw, voornamelijk
door diamantbewerking; zo waren er in 1926 20 fabriekjes.
De gemeente vertoont thans een radicaal stratenpatroon dat samenkomt op de centraal gelegen,
driehoekige Markt. De bebouwing is te situeren in het centrum en is omgeven door een vrij brede landelijke
gordel, voornamelijk bestaande uit weiland. Sociale woonwijken bevinden zich ten oosten en ten
noordoosten van het centrum. Ten noordoosten van de kerk ligt het herwaarderingsgebied ‘Molenstraat-
Zwanenberg’. De zone ten westen van het centrum wordt ingenomen door de Merodese bossen, bestaande
uit naaldhout vermengd met percelen loofhout en thans een domeinbos van de Houtvesterij Antwerpen. In
het zuidwesten ligt een gedeelte van het beschermde landschap ‘Kruiskensberg en omgeving’, dat
doorloopt op de gemeenten Bevel en Itegem. Een kleine zone in het noordoosten sluit aan op het
industrieterrein van Herentals.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 20

Het meisjesonderwijs in Herenthout
In de tijd dat onze voorouders school liepen, omstreeks de jaren 1870-75, zag de onderwijswereld er te
Herenthout heel anders uit dan nu. Er was toen geen sprake van onderricht aan de meisjes afzonderlijk.
Alle kinderen werden samengebracht in de gemeentelijke klaslokalen. Voor heel die groep opgroeiende
jeugd was er slechts één onderwijzer: Casimir Bossaerts en twee onderwijzeressen, de genaamde
Bossaerts Amelia en Bosmans Amelia; zij vormden heel het onderwijscorps van de gemeente Herenthout.
Het opvoedingswerk was veel te zwaar voor drie mensen. Men zocht naar hulpkrachten; pastoor Douwen
dacht aan zusters-onderwijzeressen voor de meisjes. Hij verlangde ook hier te Herenthout, zusters
Annonciaden aan het werk te krijgen. Maar het gemeentebestuur had ook nog een vinger in de pap. In die
tijd was baron van Reynegom de Buzet hier burgemeester. Hij wist niets af van de plannen van pastoor
Douwen. Maar het lukt; er zouden zusters komen voor de meisjesschool. Nu moest er ook gezorgd worden
voor huisvesting voor de zusters en voor klaslokalen voor de meisjes. De zusters zouden wonen in een
gehuurd huis, dicht bij de kerk. Het onderwijs voor de meisjes, onder leiding van de zusters, startte in 1875.
Voor het onderwijswerk werden de meisjes eerst ondergebracht in gemeentelijke klaslokalen, langs de
Bouwelse Steenweg, “Teskes school”. Na verloop van enkele jaren werd er naast het nieuw gemeentehuis,
ook een huis gebouwd voor het onderwijzend personeel. Ze hebben echter niet lang van hun nieuw huis
genoten, want in 1879 brak de schoolstrijd los.
Mevrouw Van Reynegom de Buzet, weduwe geworden, trok zich het werk van het onderwijs en het lot van
de zusters aan. Ze liet 3 klaslokalen bouwen, bij het klooster, op een stuk grond van haar eigendom, in de
Kloosterstraat. Het onderwijs bloeide te Herenthout. Het leerlingenaantal groeide aan. In 1884 werd ‘de
lagere meisjesschool’ voor de 1 e maal, door het gemeentebestuur aangenomen voor een onbepaalde tijd.
De school kreeg nu de nieuwe benaming ‘aangenomen meisjesschool’. Later werd de titel van de school:
‘gesubsidieerde vrije lagere meisjesschool – Maria Middelares’. In 1960 werd een afdeling van de
bewaarschool opgericht op de wijk ‘Uilenberg’ onder de naam ‘Sint-Martinusschool’, met 2 klassen en een
speelzaaltje. Aan de lagere school zijn in de loop van de naoorlogsetijd nog 2 klassen toegevoegd, zodat ze
nu 14 klassen telt.
���� LILLE
De gemeente Lille is sedert 1977 samengesteld uit Lille, Gierle, Wechelderzande en Poederlee en gelegen
in de Antwerpse Noorderkempen, in het arrondissement Turnhout. Ten noorden begrensd door Beerse en
Vosselaar, ten oosten door Kasterlee, ten zuiden door Vorselaar en Herentals en ten westen door Malle.
** Lille
Lille is een bosrijke gemeente in de Noorderkempen met enkele residentiële woonwijken. Het is centraal
gelegen t.o.v. de fusiegemeenten Poederlee, Wechelderzande en Gierle. De oudste vermelding van Lille,
vermoedelijk in de betekenis van lindebosje op hoge zandgrond, klimt op tot 1123. Van oudsher behoorde
Lille tot het Land van Turnhout binnen het hertogdom Brabant; in maart 1445 schonk Filips de Goede de
rechten op de goederen van het hertogelijk domein te Lille in leen aan zijn secretaris Ambrosius de Dynter;
deze rechten gingen in 1495 over op diens zonen Niklaas en Ambrosius. Andere lenen behoorden sedert
1440 aan Margaretha van Lille, vanaf 1468 aan Gabriël Triapan. Het St.-Gummaruskapittel tenslotte kwam
in 1457 in het bezit van een heerlijk laathof. In december 1559 werd de heerlijkheid Lille verpand aan
Gaspar Schetz, die de hogere, middele en lage rechtspraak had. Latere eigenaars zijn o.m. Jan de Proost,
het huis van Brandenburg, de hertog van Sylva Tarouca en de graven de Pestre.
** Gierle
Gierle is een landelijke, vrij sterk beboste gemeente aan de Aa, die nagenoeg de volledige oostgrens vormt.
In 1259 wordt Gierle voor 't eerst vermeld als Ghirle, in de betekenis van "bosje op verhoogde zandgrond
nabij een modderige sloot". Van oudsher en dit tot het einde van het Ancien Régime, behoorde Gierle tot
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 21

het Land van Turnhout binnen het markgraafschap Antwerpen. Het Land van Turnhout werd in 1346
geschonken aan Maria van Brabant, hertogin van Gelre; latere eigenaars waren o.m. Maria van Hongarije,
Maximiliaan en Peter van Boussu, Filips Willem van Nassau. In 1444 schonk Filips de Goede de rechten op
een deel van Gierle in leen aan zijn secretaris Ambrosius de Dynter; Gierle werd bestuurd door een
schepenbank, die voor het eerst werd vermeld in 1404 en ten hoofde ging bij de hoofdbank van Zandhoven.
Tijdens de Franse Revolutie maakte Gierle deel uit van het departement der Beide Neten en werd het de
hoofdplaats van een rechterlijk kanton.
** Poederlee
Poederlee is een typische landbouwgemeente aan de Aa; overwegend vlak landschap met de Galgenberg
(26 m) en de Molenberg (19 m) als hoogste punten. Volgens W. Van den Branden oudste vermelding als
"Pudele" in een oorkonde van 1118, vermoedelijk in de betekenis van "bosje of houtgewas op verhoogde
zandgrond nabij een modderige plaats"; in 1457 gaf hertog Filips van Bourgondië Poederlee in leen aan de
familie van Vriesele; latere eigenaars zijn o.m. de families de Brimeu, Snoy en van Steenhuys. In 1653 werd
Poederlee verheven tot baronie ten voordele van Philippe-Guillaume van Steenhuys, vanaf 1717 droeg
Eugène d'Olmen de titel van baron van Poederlee.
** Wechelderzande
Wechelderzande is een landelijke gemeente; recreatief karakter omwille van de natuurrijke omgeving met
bos en heide; toenemende woonfunctie. De oudste vermelding als Wechele, toponymisch verwijzend naar
de vroegere aanwezigheid van jeneverbesstruiken, dateert van 1182. Van oudsher en dit tot het einde van
het Ancien Régime, behoorde Wechelderzande tot het Land van Turnhout binnen het markgraafschap
Antwerpen (hertogdom Brabant). Het Land van Turnhout werd in 1346 geschonken aan Maria van Brabant,
hertogin van Gelre, nadien opnieuw Brabants bezit, maar tot het einde van het Ancien Régime als aparte
bestuurseenheid beheerd. In 1444 gaf Filips de Goede Wechelderzande in leen aan zijn secretaris
Ambrosius de Dynter; naar hem is het voormalige kasteel van Wechelderzande "Hof d'Intere" genoemd,
thans gemeentelijk centrum, cf. Pastorijstraat nr. 2. Latere heren waren Niklaas en Ambrosius de Dynter,
Gabriël Triapan, Jan Schuyts en Margriet van Wechelen. In 1560 werd de heerlijkheid aangekocht door
Gaspar Schetz, die er de hoge, middele en lage justitie uitoefende. Diverse eigenaars volgden elkaar op tot
de heerlijkheid in XVIII B volledig in handen kwam van de Pestre, heer van Turnhout.
Binnen het Land van Turnhout had Wechelderzande een bestuurlijke band met Vlimmeren (cf. dl. 16n1, p.
53); samen vormden ze een dubbeldorp met Wechelderzande als hoofddorp; in de gemeenschappelijke
schepenbank, voorgezeten door de schout van Wechelderzande, had Vlimmeren zijn eigen schepenen; de
schepenbank ging ten hoofde bij Zandhoven; in 1768 onder de Pestre werden beide dorpen gescheiden.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 22

���� NIJLEN
** Nijlen
Prehistorie
Een uit de midden-steentijd daterende vindplaats op de Cannaertse Heide met voorwerpen van
"Wommersomkwartsiet" in 1901, 1910 en 1920 verschaft ons de eerste tastbare bewijzen van heel vroege
menselijke aanwezigheid op het grondgebied van onze gemeente.
IJzertijd
Niet ver van de antieke weg Herenthout – Nijlen werden in 1908 verscheidene urnen met rechte hals
ontdekt, waarschijnlijk afkomstig van de IJzertijd. In de Kempen werd ijzererts gewonnen en verwerkt.
Romeinen
De meeste geschiedschrijvers zijn het er over eens dat een belangrijke Romeinse heirbaan (Vilvoorde,
Kasterlee, Keulen) over Nijlen heeft gelopen. In 1770 werd hier in elk geval een aarden pot opgegraven,
gevuld met gouden munten die een ononderbroken reeks vormden van Julius Caesar (100-44 voor
Christus) tot Domitianus (51-96 na Christus).
Naar de middeleeuwen
De oudste geschreven bewijzen van bewoning in onze dorpen vinden wij in gift- en privilegebrieven.
Volgens Floris Prims was de oudste gezagdrager in onze streken Rohingus, een vertegenwoordiger van
Clovis III (gestorven in 694). Hij bewoonde een "villa Pprusdare (Sprusdare) gelegen in het Land van Rijen
op de Huita ofte Nete, waarschijnlijk op het grondgebied van Nijlen – Viersel. In 726 zal dezelfde Rohingus
zijn vaderlijk goed op de Nete te Nijlen schenken aan de kerk van Antwerpen. Als Prims het bij het rechte
eind heeft, mogen we aannemen dat in die tijd zich een belangrijke hoeve te Nijlen bevond. De kerk van
Nijlen is toegewijd aan Sint-Willibrordus en aan het Heilige Kruis. Volgens historicus J. B. Stockmans zou
deze geloofsverkondiger op zijn tochten mogelijk ook door Nijlen zijn getrokken (Hij verbleef in onze
kontreien tussen 690-695). Een afgod, aan een heilige boom aangetroffen, werd vervangen door een
kruisbeeld, waardoor de eredienst van het H. Kruis hier ontstond. In latere eeuwen werden de kermissen
van Nijlen gevierd op H. Kruisvinding en op H. Kruisverheffing. De aanwezigheid van een “Willibrordse
voort”, een beek in Nijlen, en een “Willibrords velt” staven volgens Stockmans deze zienswijze .
Twaalfde en dertiende eeuw
In een "bulle" van paus Eugenius III (paus van 1145 tot 1153), gedateerd op 1145, wordt de abt van
Tongerlo bevestigd in het bezit van o.a. "omne allodium Arnodi in Nile" ofte geheel het vrijgoed van Arnold
in Nijlen. Ook in de 14de eeuw zullen onze drie dorpen regelmatig genoemd worden in verschillende
geschriften. De eerste schriftelijke bewijzen van de parochie Sint Willibrord Nijlen vinden we terug in een
begiftigingsakte van twee kapellen van Wortel en Nijlen ("duas capellas in Antwerpiensi archildiaconatu,
Wortelam et Nillam") door bisschop Nicolaas van Kamerrijk aan het kapittel van de O.-L.-Vrouwkerk te
Antwerpen, gedaan in 1155. Nijlen bleef onder het bisdom Kamerrijk tot de oprichting van het nieuwe
bisdom Antwerpen (1569). Het behoorde tot het uitgestrekte landdekenaat Antwerpen tot het jaar 1609,
wanneer het naar het dekenaat Lier overging tot het in 2004 ging behoren tot het dekenaat Rupel-Nete .
Late Middeleeuwen
De late Middeleeuwen worden gekenmerkt door oorlog, pest en honger. Zo woedde in de jaren 1347-51 "de
zwarte dood" die ongeveer één derde van de West-Europese bevolking het leven kostte. Denken wij ook
aan de "Honderdjarige Oorlog" tussen Frankrijk en Engeland (1337-1453). In die tijd telde Lier met zijn
Bijvang, onze dorpen inbegrepen, 1550 haardsteden. In de haardtelling van 1480 vinden wij aparte cijfers
voor onze drie dorpen. Bevel telt dan 24 haardsteden, Kessel 42 en Nijlen 88. Als wij per haardstede 7
bewoners mogen rekenen, dan geeft dat voor Bevel 168 bewoners, voor Kessel 294 en voor Nijlen 616.
Onze mensen leefden toen in een echt miserabele toestand, nog verergerd door een burgeroorlog.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 23

Ondanks een erg hoog geboortecijfer (39/1000) is er nauwelijks aangroei. Het sterftecijfer lag immers nog
hoger: 41/1000!
16de eeuw
In 1526 telde Nijlen 630 inwoners, Kessel 301 en Bevel 175. De 16de eeuw is niet alleen de eeuw van
keizer Karel, maar ook van een genadeloos-plunderende Maarten van Rossem. Twee namen die nog wel
ergens in ons dorpsgeheugen voortleven. Ook de naam van Luther en de met hem verbonden reformatie
blijft bekend. Een en ander bracht onze mensen de inquisitie en een tachtigjarige oorlog. Lier (waar
Nijlenaars vaak bescherming zochten) werd b.v. in 1595 veroverd door de Staatsen, maar binnen 24 uur
heroverd door troepen uit Mechelen en Antwerpen. Grote delen van de stad werden platgebrand. In de
jaren 1579-1589 onderging Nijlen hetzelfde lot als andere Antwerpse dorpen. Het werd zowel door de
Nederlandse als door de Spaanse troepen totaal verwoest. In 1611 lag onze kerk er nog altijd gehavend bij.
Bijvang van Lier
De geschiedenis van Nijlen wordt vaak bepaald door het feit dat het behoorde tot de "bijvang van Lier" en
dus door "die van Lier" beschouwd werd als een "melkkoei" (dixit Stockmans in zijn "Geschiedenis der
gemeenten Kessen, Bevel, Nylen, Emblehem en Gestel"). Zo werd in 1678, na langdurig geharrewar tussen
Nijlen en Lier, een vergelijk gesloten over het maalgeld.
Onder dwang naar een nieuwe tijd
De kwarteeuw tussen 1790 en 1815 is wellicht de belangrijkste en meest bewogen periode in onze
geschiedenis. De Oostenrijkse hervormingen van de "keizer-koster" en de idealen van de Franse Revolutie
geven een tendens die uiteindelijk naar een democratische staatsvorm zal leiden. Het "Ancien Régime" kent
na eeuwen een einde. Dorpsleiders als Jacob De Cnaep verhinderen dat onze mensen in deze woelige
tijden niet helemaal stuurloos zijn. In onze archieven blijven schrijnende brieven van Nijlense "soldaten van
Napoleon" bewaard.
Ongekende welvaart
Hoe moeten wij ons het Nijlen uit het midden van de 19de eeuw voorstellen? In 1856 telde het 1871
inwoners, Kessel 1938 en Bevel 450. De grote hongersnoden van 1846-1848 waren pas achter de rug maar
zeker niet vergeten. Om de pacht en enkele koloniale waren te kunnen betalen, werden boter en
varkensvlees op de markt verkocht. De Kerk was gehavend uit de Franse en Hollandse tijd gekomen en
werkte volop aan een burgerlijk-conservatieve restauratie. Maar in het landelijke Nijlen heerste zij
comfortabel over de boerenbevolking. Een eerste, duidelijke vernieuwing was de spoorlijn Lier-Turnhout in
1855. In dat jaar kreeg Nijlen ook zijn eerste station. Even later zou Jan Eduard Claes de diamantbewerking
in Nijlen en de Kempen brengen. Een nieuwe industrie zou ons dorp geleidelijk naar een ongekende
welvaart voeren.
Nijlen in de 20ste eeuw
Beide wereldoorlogen richtten ook in Nijlen zware schade aan. Telkens werd de aloude dorpskerk
beschadigd en heropgebouwd. In 1923-1924 werd de gemeente aangesloten op het gasnet. De aansluiting
op het elektriciteitsnet volgde in 1928-1929. Vooral de elektriciteit zou de weg openen naar de bouw van
een paar honderd slijperijtjes. Ondanks enkele crisissen was voor ons dorp de tijd van een ongekende
welvaart aangebroken. De mondialisering van de industrie verplaatste, einde 20ste eeuw, de
diamantbewerking naar de ontwikkelingslanden. Nijlen telt twee middelbare scholen. Meer dan ooit wordt de
nadruk gelegd op een gedegen, doorgedreven opleiding tot en met het universitaire niveau.
Onze kerk
De Sint-Willibrorduskerk is een neogotische hallenkerk in witte steen met een driebeuken schip, een
kruisbeuk met zijkapellen en een langgerekt koor met zijkoren die geflankeerd worden door traptorentjes.
De westertoren wordt bekroond door een ingesnoerde naaldspits met dakkapellen. De benedenverdieping
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 24

van de toren heeft een kruisgewelf. Alle andere delen van de kerk worden afgedekt door een houten
tongewelf. De eerste vier traveeën en de toren werden bij KB van 20 maart 1935 geklasseerd als
monument. Studiebureau Consult voerde in 1997 een studie uit in opdracht van de kerkfabriek. Het stelt dat
het oudste gedeelte van de huidige kerk van de tweede helft van de 14 de eeuw dateert, de toren van het
einde van de 14 de eeuw. In 1840 werd de kerk een eerste maal uitgebreid. Deze bakstenen uitbreiding werd
in 1908 weer afgebroken om plaats te maken voor een volledig vernieuwd gebouw volgens de huidige
kruisaflijning. Deze uitbreidingswerken werden in 1912 definitief aanvaard. Helaas brandden kerk en toren
op 1 oktober 1914 uit. In 1922 werd ze heropgebouwd volgens de in 1900 getekende plannen. In de
volgende oorlog, in 1940, blies het Belgische leger de torenspits op, waardoor ook de aanleunende
kerkdaken beschadigd werden. Tijdens de wederopbouw in 1940-’41 kreeg de toren een betonnen kern. De
nieuwe torenspits werd pas in 1960-’61 gebouwd.
Nieuwe parochies
Bij KB van 14 augustus 1947 werd een nieuwe parochie erkend, toegewijd aan O.-L.-Vrouw. De
erediensten worden nog steeds in een "voorlopige" kerk gehouden. Deze kerk wijdde Kardinaal Van Roey,
Aartsbisschop van Mechelen, op 19 december 1948 in.
**Algemene geschiedenis van Bevel
Situering
Gelegen aan de Grote Nete, grenzend in het zuiden aan Itegem en Gestel, ten noorden aan Nijlen, ten
westen aan Kessel en in het oosten aan Herenthout. Het had ooit twee molens, die… op vreemde grond
stonden, zoals de Bevelmolen, juist over de grens met Nijlen en de watermolen van de Hille- of Hellebrug
op de Nete in Itegem. De naam werd doorgaans geschreven als Bevele, zelfs een enkele keer als Beverloo.
Dat zal dan wel de oudste schrijfwijze geweest zijn. De naam betekent bebost terrein waarin bevers huizen.
In een dertiende-eeuwse legende, die in de 19 de eeuw werd opgetekend door de Lierse secretaris
Roothoofd, verdwalen een aantal ridders die van een jachtpartij terugkeerden van Turnhout ergens in de
“Beverlose heide” die zich uitstrekte tot Lisp. Heel Kessel en Kloosterheide zouden volgens die legende in
de heide van Bevel gelegen hebben.
Tussen Bevel en Itegem lag vanouds de eerste brug over de Grote Nete gezien vanuit Lier, waarover een
voorname weg vanuit de Kempen richting Lier en Leuven leidde. Aan die weg ligt de alom gekende
bedevaartplaats Kruiskensberg. Het had een amer of losplaats op de Nete ten zuiden van de oude
dorpskern. De voornaamste losplaats was echter gelegen aan de Hellebrug aan de Itegemse oever.
Bewoningssporen
Zoals in Kessel werden langs de Nete stenen werktuigen uit lang vervlogen tijden gevonden.
Uit de Gallo-Romeinse periode werd een vierkante waterput in hout gevonden in de buurt van de
Diepenvoortstraat en de Kesselsesteenweg die in Kessel overgaat in de Oude Bevelsesteenweg. Wellicht
stond hier een villa dominica of herenboerderij. In de ingestorte put werden o.m. de resten van een groot
dolium of voorraadsvat aangetroffen en een prachtig kommetje in terra sigillata of gezegeld aardewerk. Ze
dateren, zoals de vondsten in Kessel, van de tweede helft van de 1 ste eeuw na Christus. Ze zijn samen met
die van Grobbendonk de oudste Gallo-Romeinse nederzettingen in de streek. Het sierlijke kommetje en de
scherven van het dolium zijn nog steeds in privaat bezit maar ze zouden toch niet mogen verloren gaan en
ergens in een of ander museum een veilige plaats moeten krijgen.
Uit de Frankische landinnamen dateert de heemnaam Flomersem of Vlomersom, ook wel eens
Blommersem geschreven. De juiste ligging ervan is niet gekend.
De naam Viersel, een sala, of zele-naam, waar de Gallo-Romeinse waterput stond, is volgens toponymisten
van jongere datum. Viersel, wellicht ooit vriesel zou zoveel betekenen als de nederzetting, de woning van
een vrij man.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 25

Bij gebrek aan archieven valt er weinig te vertellen over het wel en wee van dit kleine dorp. De reden
hiervan is zoals die voor de andere dorpen van de Lierse Bijvang dat ze helemaal geen initiatief konden en
mochten nemen. Een voorbeeld hiervan was dat al het bier dat in de Bijvang gedronken werd, Liers bier
moest zijn. De dorpelingen maakten in Lier hun beklag omdat ze geen goed bier maar het minste fluitjesbier
toebedeeld kregen. Er is een verhaal genoteerd dat de schout van Lier een inval deed in een herberg waar
ze een vat vreemd bier vond. Het vat werd meteen aangeslagen en als een trofee naar Lier gevoerd.
Evenzo verging het de pastoor van Bevel... Bevel noemt zich de moederparochie van Kessel en Nijlen,
maar er bestaat ook een document waarin Bevel een gehucht van Kessel wordt genoemd.
Kessel en Bevel werden als een geheel beschouwd tijdens de “Lierse periode”. Beide dorpen betaalden
voor sommige belastingen evenveel als Nijlen. “Doorgaans was de meier van Kessel tevens meier van
Bevel, of omgekeerd; beide dorpen telden steeds één soms twee schepenen in de schepenbank des
Bijvangs” (Stockmans).
Kasteel
Het Stynenhof, genoemd naar de naam van een vroegere eigenares, ligt in het oosten van het dorp in een
uitgestrekt bosgebied. De minst vruchtbare grond van de twee hoeves die daar stonden, werden bebost.
Een van de schuren werd tot een villa omgebouwd. Einde 19 de eeuw bouwde de Brusselaar L. Stevens een
kasteel in neotraditionele stijl naast het kleine buitengoed. In 1902 verhuurde de nieuwe eigenaar het
kasteel een tijdje aan Franse kloosterzusters die zorgden voor arme en verwaarloosde kinderen. Het geheel
is omgeven door merkwaardige beukendreven.
Hoeven
Er bestaan nog enkele landbouwbedrijven. Vanouds waren hier o.a. bekend: Waaienberg, Carolusberg,
Diepenvoort, de Grote en de Kleine (Sint-Jacob)kapellehoeven , de Heilige Geesthoeve van Lier, enz. Het
telde twee sch(r)ansen, de Bevelschrans en de schrans van den Opstal, gelegen tegen de doorwaadbare
plaats (nu een bruggetje) ter hoogte van het Gestelse Rameienehof. Vermoedelijk werd Opstal aangelegd
door soldaten die het wad moesten bewaken (circa 1700).
O.-L.-Vrouwekerk
De parochie zelf is heel oud. In 1260 had het al een pastoor, magister Johannes. Bevel beroemt er zich op
de hoofdkerk van Kessel en Nijlen geweest te zijn. Vermoedelijk stond hier een van de oudste kerkjes van
de streek en diende als gebedshuis voor de hele omgeving. Het eenbeukige, rechthoekige zaalkerkje dat in
1856 op een ongelukkige wijze vergroot werd, was voor de uitbreiding niet erg groot. Het had voor de
verbouwing een breedte van ongeveer 5m en een lengte van 14 m. De witstenen toren dateerde van het
einde van de 13 de , begin 14 de eeuw. Het hoogkoor dateerde van 1557. In 1940 werd de kerk, samen met
die van Kessel, Berlaar, Gestel, Nijlen en Grobbendonk opgeblazen. Die van Bevel werd met de grond
gelijk gemaakt. Een nieuwe kerk in neo-romaanse stijl, naar de plannen van architect De Groodt, werd
opgericht in 1950-1955.
Kapellen
Sinds 1260 is Kruiskensberg bekend als bedevaartsplek toen hier een herder, geplaagd door hoge koorts,
zich waste en zijn dorst leste aan een bronnetje dat uit de heuvel vloeide. Uit dankbaarheid plaatste hij er
een eenvoudig kruis. Van toen af raakte de heuvel bekend en kwamen mensen uit de omgeving
toegestroomd vooral op Goede Vrijdag. De bedevaart kende ups en downs. Ook nu nog blijven op die dag
nog heel wat mensen de relikwie van het Heilig Kruis vereren en brengen ze tegelijkertijd een bezoek aan
de jaarmarkt die al enkele eeuwen oud is. In 1861 werd boven op de heuvel een kapel gebouwd. Het grote
kruis, gewicht meer dan duizend kilo, dat voor de kapel staat, werd geplaatst in 1865. De omgeving in de
buurt van een oude afgesneden Netearm en de Grote Nete zelf is een uitgelezen en beschermd
wandelgebied geworden met enkele tavernen die heel ver bekend zijn.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 26

Reeds in 1420 stond er een kapelletje van O.-L.-Vrouw van Zeven Weeën. In 1652 werd een nieuw
gebouwtje opgetrokken in witte steen. Het bevond zich op de grens van de beemden en het hoger gelegen
land niet ver van de Hellebrug. Het stond er nog omstreeks 1800. Wanneer het verdween, is niet bekend.
Het kapelletje gebouwd ter ere van Sint-Lucia in de dorpskom, werd opgericht in de tijd dat de dysenterie
of “rode loop” in het dorp heerste (1789-1790). Sint-Lucia is de tweede patrones van de Bevelse dorpskerk.
Bevel bezat, zoals Kessel, een lazerij of pesthuisje voor mensen die door besmettelijke ziekten aangetast
waren. Er bestaat nog een pestverordening voor de dorpen Kessel en Bevel, uitgevaardigd door de stad
Lier. Het kapelletje verdween in 1968 toen de hoofdweg door het dorp aangepast werd.
Het kapelletje van de Heilige Familie aan de Bevelbeek op de grens met Kessel werd omstreeks 1860
opgericht.
Geschiedenis
Zoals voor de andere Bijvangsdorpen is er alleen iets bewaard in het parochiearchief. Hieruit weten we dat
het dorpje er helemaal verlaten bij lag in de periode 1580 en 1589. Volgens de toenmalige pastoor bestond
Bevel niet meer. In 1595 schrijft hij een smeekschrift aan het Staatsbestuur waarin hij zegt dat de
dorpslieden niet vrij kunnen wonen wegens de baldadigheden en het geweld van de garnizoenssoldaten
van Herentals en Mechelen. De pastoor vroeg een sauvegarde of vrijbrief. De arme lieden van Bevel
hadden hun laatste hoop gesteld op het kasteel van Gestel waar ze met have (vee) en goed hun intrek
hadden genomen.
Tijdens de Franse periode (2 juli 1810) werd pastoor Kerselaers van zijn bed gelicht. Hij werd opgepakt
omdat hij weigerde het gebed domine salvum fac Napoleonem voor de hoogmis te zingen. Als straf werd hij
gedurende bijna vier jaren verbannen naar Pièce-Chatel in Frankrijk.
De Sint-Sebastiaans- of schuttersgilde werd opgericht in 1383 en ging in 1864 ter ziele. Het oude
schutterslokaal of het “Schuttershof” bleef bestaan tot omstreeks 1900. Dit bewijst dat pinten pakken minder
lastig is en langer meegaat dan een schuttersgilde in ere houden.
Bevel telde in 2005 2 071 inwoners op een oppervlakte van 658 ha.
Oude gezegden
In Bevel het bevel en in Gestel het gestel.
In Bevel zou men recht gesproken hebben, in het naburige Gestel moest vervolgens het vonnis uitgevoerd
worden door ophanging aan de galg. Mooi gevonden, maar volledig uit de lucht gegrepen. Bevel hing af van
Lier en Gestel lag in het land van Mechelen.
De patrones van het dorp is O.-L.-Vrouw. Ze zou hier vereerd zijn als O.-L.-Vrouw van bevelen, van bevel
geven. Zij mocht “om zoo te zeggen hare bevelen geven aan haren zoon; gelijk men nog zegt: O.L.Vrouw
van troost, van rust enz.” (Stockmans)
** Kessel
**Algemene geschiedenis van Kessel
Situering
Kessel, gelegen in de volle schaduw van Lier, ligt geprangd tussen de twee Neten. Met het Lierse gehucht
Kloosterheide erbij wordt het voor meer dan driekwart omringd door de beide rivieren. In de 14 de eeuw
schreef men al Kessele bi Lire om het te onderscheiden van Kessel-Lo bij Leuven. Onder Franstalige
invloed werd dat Kessel-lez-Lierre en zelfs Kessel-sur-Nèthe. Vermits eb en vloed hier nog sterk voelbaar
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 27

waren en er geen enkele brug lag tot de laatste decenniën van de 19 de eeuw, waren de bewoners
aangewezen op doorwaadbare plaatsen of overzetschuitjes met als gevolg dat de inwoners nauwelijks
contact hadden met hun buurdorpen ten noorden en ten zuiden van de rivieren, in het noorden met Emblem
en in het zuiden met Gestel en Berlaar. Alleen met Lier en Bevel was er een goede verbinding. Er was
slechts één hoofdweg die Kessel doorkruiste nl. de oude weg van Lier over Bevel, naar Herentals, Geel en
Mol. Een rechtstreekse verbinding van de Kesselse dorpskom naar het centrum van Nijlen kwam er pas in
de 19 de eeuw. Oppervlakte: 1.479 ha.
Bewoningssporen
Tijdens het ophogen van de dijken aan de Grote Nete vond men langs de Kesselse oever heel wat
artefacten of stenen werktuigen - op een plaats zelfs geconcentreerd - uit ver vervlogen tijden (1986). “De
verspreide vondsten van Kessel Neteoever wijzen op een paleolitische, mesolithische, neolitische (vanaf
het midden van het neolithicum) bezetting in de vallei van de Grote Nete.” (W. Swiggers, Studie van de
lithische artefacten …, 1986). In bovenvermelde studie staan nog meer vondsten vermeld. Enkele
verspreide stenen werktuigen duiken soms nog op, zoals voor enkele jaren een veel gebruikte steekbijtel
(Bogaertsheide). De vroege aanwezigheid (en misschien bewoning) is wellicht te danken aan de veiligheid
die de mensen in dit haast helemaal door water en moerassen ingesloten gebied hadden, en ook omdat
vooral langs de Grote Nete vruchtbare gronden lagen. Uit de late Hallstattperiode (circa 500 v.C.) dateert
een geschonden urneveld (Nieuwstraat/Bloemenstraat). Een hier opgegraven urne met een bijpotje worden
bewaard in het gemeentehuis van Nijlen samen met een deel van een mooi gepolijste bijl.
- Gallo-romeinse periode. In 1986 werden op de bodem van een drooggelegde vijver vele scherven van
aardewerk zowel van inheemse makelij als in terra sigillata of gestempelde aarde, dakpannen, en enkele
siervoorwerpen gevonden, in een site gelegen tegen de Grote Nete. Een twintigtal palen wijzen naar
constructies in hout. Datering van de scherven: Gallo-Romeinse periode 2 de helft 1 ste eeuw na C. Langs de
Oude Bevelsesteenweg bevinden zich op het Hoogveld eigenaardige dubbelsporen van vergane
boomstammen. Die sporen zouden dateren van de 2 de en 3 de eeuw. Identiek dezelfde sporen werden
gevonden in Sint-Niklaas. Algemeen wordt aangenomen dat de naam Kessel afkomstig is van een
castellum, een versterkte plaats, een bolwerk of een fort. Twee redenen voor die naamsverklaring komen
daarvoor in aanmerking nl. de vondsten uit de Gallo-Romeinse tijd en de naam zelf die volgens de traditie
ooit Kassel luidde.
- Frankische periode. Op het grondgebied van Kessel treffen we twee heemnamen aan. Heem wordt
verklaard als nederzetting, woning, boerderij. Een herinnering aan de naam Vissegem blijft bewaard in de
gehuchtnaam het Visseneinde, gelegen aan het Goor tegen Nijlen. Uffegem is de oude naam voor de
omgeving van het Salvatorkapelletje (Liersesteenweg). Een naam waarin sala, zele, voorkomt zit
vermoedelijk verscholen in Roesselberg (13 de e. - ruus + sala + berg) of een gebouw op een verhevenheid
in een moerassig rietland. Andere oude toponiemen in Kessel zijn o.a.: maasfort, bruul, zijp, vorst, lippelo,
kreetenburch, borchout, hongerborch, roosbroek, biest, donk, bekenhoven, bruul, enz.
Geschiedenis
Kessel maakte vanaf 1212 samen met enkele Lierse gehuchten en de dorpen Bevel, Emblem en Nijlen deel
uit van de Bijvang van Lier. Kessel is meer dan de andere Bijvangsdorpen sterk afhankelijk van geweest.
Zoals boven al vermeld, hoorden vele hoeven en gronden toe aan Lierse instellingen. Zelfs op kerkelijk
gebied hing Kessel af van het stadje. Het Lierse kapittel benoemde de pastoor, de kapelaans en de koster,
én eiste het grootste gedeelte van de tienden op. Er mochten lange tijd geen vrije beroepen in de Bijvang
uitgeoefend worden. Toen de eerste brouwerij van de Bijvang in Kessel na heel wat processen tegen de
stad Lier in werking was gesteld (laatste decennia van de 18de eeuw) binnen de omwalling van het kasteel
van Terlaken, werd de uitbater voortdurend “den duivel aangedaan”.
De dorpsnaam Kessel komt vrij laat in de geschreven geschiedenis, namelijk in 1243. Er stond in die tijd
een windmolen in de kom van het dorp (vermeld in 1244). In een document van 1283 leren we pastoor Jan
Vos kennen die hier moeilijk werk aan het verrichten was (kerkbouw in steen?). Uit hetzelfde document blijkt
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 28

dat de woningen verspreid lagen over het hele dorp. We leren in de 13de eeuw enkele “Van Kessels”
kennen, zoals Aleydis die in de begijnhofkerk van Lier een stichting deed, en de jonkvrouwen Oda en
Machtildis van Kessel. Die dames woonden zeker niet in een lemen hutje. Reden om aan te nemen dat het
oude Kesselhof of Terlaken, ooit een waterburcht, al bestond. Dit duikt samen met nog enkele andere
voorname Brabantse leengoederen op in de oudste Brabantse leggers (14de eeuw). Andere leengoederen
waren, ten Dijke, 35 bunder groot of iets meer dan 45 ha, ’t Borchout in 1370 27 bunder, ter Ryt, 18 bunder,
te Dongele (1375), te Paddepoele en Rozelberch (1350). In 1388 deserteerden de Kesselaars in groep uit
het Brabantse heer toen deze strijd voerde tegen Gelderland.
Over de verschrikkelijke tijd van de godsdienstoorlogen, toen onze streek er geplunderd en verlaten bij lag,
zijn enkele gegevens bewaard. De bevolking was doodsbang, wolven maakten de haast ontvolkte dorpen
heel onveilig. Maar soms waren de vreemde soldaten nog erger dan de wolven.
In die periode werd ook de kerk verschillende keren geplunderd en het interieur vernield. Vele dorpen
werden in brand gestoken, ook Kessel? Een van onze negentiende-eeuwse pastoors vermeldt “de
afbranding van de kerk en het dorp”. Toch is hierover geen spoor te vinden in de kerkarchieven. Emblem,
Viersel, Nijlen, Bevel, … waren spookdorpen geworden. In 1579 stond aan de Voetweg een lazarushuisje,
een huis of hut waarin besmette personen werden in onder gebracht. In juni 1583 legerde Farnese, de prins
van Parma, met een bende swerte ruyters die het hier zeer bont maakten binnen de omwalling van
Terlaken.
De pastoor maakte heel wat aantekeningen over het kerkpatrimonium maar over de toestand bleef hij
beperkt tot enige algemeenheden over “den periculosen (gevaarlijke) tijt” toen niemand nog op het
platteland durfde blyven, zoals hij ergens neerpende. De fel uitgedunde bevolking, die vooral in Lier haar
toevlucht had genomen, kwam, als ze al daar niet van de pest of de honger gestorven waren,
schoorvoetend terug. Boven in de toren met zijn twee meter dikke muren werd in onrustige tijden de wacht
opgetrokken. Wellicht deed men dat al heel lang. In de kerk lagen de schamele bezittingen van de inwoners
in kisten opgestapeld. Rond het kerkhof stonden palisaden met de kerk als laatste bolwerk.
In 1629 werden twee schansen samen met de kerk ingeschakeld om de bewoners tegen eerloze,
plunderende soldatenbenden te beveiligen. Weerbare mannen en ook enkele vrouwen die een roer
(geweer) of een piek konden hanteren werden in drie “rotten” ingedeeld. “Heer” Hoens van Terlaken voerde
het bevel. In 1630 hadden een tachtigtal soldaten in de dorpskom niet nader genoemde wanordelijkheden
veroorzaakt. Wellicht waren die zo erg dat een groep gewapende dorpelingen – groep die groter was dan
die van de soldaten – hen gevolgd tot in de heide. Gekomen aan “de uyterste palen” van het dorp werd op
elkaar geschoten met enkele gekwetsten, waaronder de luitenant die het bevel over de soldaten voerde, als
gevolg. Twee Kesselaars stierven later aan hun verwondingen. Van de luitenant moest een arm afgezet
worden.
Op 22 mei 1637 kreeg Kessel een sauvegardebrief van niemand minder dan van de nieuwe landvoogd,
Prins-Kardinaal Ferdinand Infant van Spanje. Hierin plaatste hij het dorp, samen met Bevel, dat in de tekst
een gehucht van Kessel wordt genoemd, onder zijn hoge bescherming. Het blazoen van de Prins-Kardinaal
mocht opgehangen worden in het dorp, samen met het wapenschild van “zijne hoogheid Hennuyère”. In de
tweede helft van de 17 de eeuw woedde de pest die veel slachtoffers maakte. Besmettelijke ziekten zoals de
pest, cholera en dyssenterie (buikloop), enz. hebben ontzettend veel slachtoffers in onze streek gemaakt.
Om gespaard te blijven van de pest werd in 1666 de ‘zilveren boom’ van Sint-Gummarus tijdens de
kruisdagen in processie rondgedragen naar Emblem en Kessel. Besmettelijke ziekten waren nooit ver en
nooit lang weg.
In de 18 de eeuw werden stukken grond van het toen nog zeer uitgestrekte heidegebied ingepalmd door
arme mensen die er trachtten te overleven.
De Franse revolutie op het einde van diezelfde eeuw bracht heel wat onrust mee: jongens moesten dienen
in het Franse leger en zwierven rond door heel Europa, van Spanje tot in Rusland. De kerken werden
gewelddadig gesloten, het kruis van de toren gehaald, een klok uit de toren gegooid. Eén groot lichtpunt:
Kessel wordt samen met de andere Bijvangsdorpen een zelfstandige gemeente.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 29

Voornaamste gebeurtenissen in de 20ste eeuw
1903: Boring naar steenkool tot op een diepte van 703,60m; zonder resultaat.
1907: Bouw van het sierlijke gemeentehuis.
1908-1912: Bouw van het fort, oorzaak van heel veel ellende tijdens beide wereldoorlogen.
1913: Eerste gasverlichting (enkele lampen).
1914-18: Wereldoorlog. Kessel half verwoest. Negen Kesselse soldaten sneuvelden.
1920-1930: Wederopbouw van het dorp, behalve de kastelen en de houten molen.
1930: Op de wereldtentoonstelling van Antwerpen werd een kerkje gebouwd.
10 mei 1940: De tweede wereldoorlog breekt uit. Iedereen slaat op de vlucht.
14 mei 1940: De kerktoren wordt opgeblazen, bijna onmiddellijk gevolgd door de wederopbouw.
1943: Oprichting tweede parochie in Kessel rond het station dat een jaar later door een inslaande V1 of
vliegende bom verwoest werd.
1944: Talloze vliegende bommen vlogen over het dorp; enkele zaaiden dood en vernieling zoals op het
kasteel de Bist en in het hart van de Statie waardoor het station en de omliggende huizen vernield werden.
1957: Wijding nieuwe kerk aan Kessel-Statie.
1977: Fusie: Kessel houdt op een zelfstandige gemeente te zijn.
Sinds 1212 waren onze dorpen afhankelijk van Lier. Die gedwongen afhankelijkheid van het stadje, noem
het gerust een fusie avant la lettre, werd tot grote vreugde van alle inwoners van de vier dorpen opgeheven
in 1798. Nadat onze dorpen zelfstandig geworden waren, kwamen ze tot bloei. De lijst van de zelfstandige
beroepen in de 19de eeuw bewijst dit ten volle. In de Hollandse periode verbetert het onderwijs. De eerste
verharde wegen worden aangelegd en er worden bruggen gebouwd over beide Neten. Voor het einde van
de eeuw wordt een gasthuis voor zieke dorpsbewoners opgericht, een patronaat in theatervorm gebouwd,
de kerk van binnen en van buiten grondig gerestaureerd. Naast een nieuwe jongensschool komt er ook een
meisjesschool. De pastorie krijgt een verdieping. Er wordt een station gebouwd en het dorp kreeg er in feite
nog een tweede halte bij op de Kloosterheide, iets voorbij de grens Kessel-Lier (lijn naar Aarschot). Er
kwam een statige onderwijzerswoning die gedurende enkele jaren dienst deed als gemeentehuis. In 1898
wordt, als herinnering aan de Boerenkrijg, een monumentje opgericht. Men dacht aan een volwaardig
gemeentehuis dat er in 1907 kwam. Kessel gold tot de tweede wereldoorlog, volgens de getuigenis van vele
ouderen uit de omgeving, als een voorbeeld voor andere dorpen uit de omgeving. Bijna in elk huis in de
dorpskom werd een cafeetje of een winkel uitgebaat. Toch bracht die twintigste eeuw, zoals boven al
geschetst, een hoop narigheid en ellende…
Men kan zich goed indenken dat de gedwongen fusie in 1977, de zeshonderdjarige afhankelijkheid van Lier
indachtig waarin menig proces tegen Lier gevoerd werd door alle Bijvangsdorpen, ondanks hevig protest en
de wil van praktisch de hele bevolking heel negatief werd onthaald. De teloorgang van het dorp werd
hiermede ingezet. Kessel is nu niet meer dan een gehucht en is opnieuw een dorp zonder geschiedenis
geworden. Het telt nu ongeveer 7 300 inwoners, zoveel als het zelfstandig gebleven Vorselaar.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 30

Kerken
1. Sint-Lambertus- of Salvatorkerk (dorp), “een lentebloesem van de Brabantse gotiek” (Ir. Arch. Stan
Leurs)
De oudste delen van de huidige dorpskerk dateren van het einde van de 13 de , begin 14 de eeuw. Het was
niet de eerste kerk die hier stond. Volgens de traditie was er, voordat er een stenen kerk gebouwd werd,
een “tamelijk grote houten kerk”. Toen enkele jaren geleden de verwarmingsinstallatie aangelegd werd,
stootte men aan de zuidkant ter hoogte van de preekstoel op een stukje funderingsmuur in bruine ijzersteen
die in de beemden en de Nete zelf te vinden is. De muur loopt evenwijdig met de bestaande buitenmuur.
Men bouwde rond de houten kerk een grotere in steen. Op die manier kon het oudere kerkje nog een tijd
gebruikt worden. Bouwmaterialen werden aangevoerd over de Nete waar een amer of losplaats lag aan de
Kil of de benedenloop van de Lindekensbeek naar de Grote Nete. Aan de huidige kerk werd twee eeuwen
lang gebouwd. Ze was volledig af in 1500. Het uitzicht is sindsdien weinig of niet veranderd, met
uitzondering van de torenspits. Er stond ook een sacramentstoren in en ze was een van de weinige kerken
in onze streek met een doksaal. Tijdens de godsdienstoorlogen werd ze meermaals geplunderd en het
interieur vernield. De kerk werd flink beschadigd in 1914. In 1940 speelde zich hier een drama af. De toren
werd op 14 mei 1940 door het Belgische leger tegen de vlakte gelegd. Tegelijkertijd werd het kerkschip
verwoest tot aan de zijkapellen. De heropbouw gebeurde haast onmiddellijk naar het uitzicht van de jaren
1500, met uitzondering van de torenkap waardoor onze kerk van heel ver herkenbaar was.
Vermelding in 1377 van de bedevaart naar Salvator of Christus de Zaligmaker, de Heiland, om genezing te
bekomen van of gevrijwaard te blijven van hoofdkwalen. De stad Lier vaardigde in dat jaar twee
“kaarsendragers” af om mee in de processie op te stappen. Die jaarlijkse traditie bleef bestaan tot in 1577,
dus (minstens) twee eeuwen lang. De godsdienstoorlogen maakten hieraan een einde. Fl. Prims noemde
Kessel een van de belangrijkste bedevaartsplaatsen van de streek in de 15 de en 16 de eeuw. De bedevaart
stief uit in de jaren dertig van vorige eeuw.
Tijdens de laatste decennia van de 19de eeuw werden de barokke altaren vervangen door neo-gotische,
gemaakt door de beste kunstenaars van dat ogenblik zoals baron de Bethune, de grootmeester van de neogotiek.
De merkwaardige gewelfschilderingen (16de e.) die onder dikke kalklagen verborgen zaten, werden
vrijgemaakt en opgefrist. In 1972 startte de kerkfabriek de restauratiewerken. Nu in 2007 moet nog steeds
de binnenrestauratie gebeuren. De Sint-Lambertus of Salvatorkerk van Kessel wordt beschouwd als een
van de mooiste kerken van de Kempen. In de hitparade (internet) die al enkele jaren loopt, bekleedt ze nu
de 21 ste plaats tussen 500 genomineerde monumenten verspreid over het hele land, als eerste van alle
dorpskerken van Vlaanderen.
2. O.-L.-Vrouw-Koningin van de Vrede (Statie)
In 1943 werd in het gehucht dat, voor hier een station gebouwd werd, luisterde naar de zoete naam
Suikertoren, een nieuwe parochie opgericht. Na een noodkerk in een toonzaal voor vloeren en een
voorlopige kerk in de school, werd in 1956 vlak naast de spoorweg een traditioneel kerkgebouw met een
hoge toren opgericht door architect Van Steenbergen. Pastoor Van Hove was de grote,
bewonderenswaardige en onversaagde bezieler. Toen zowat alles verwezenlijkt was, zoals het bouwen van
een school, een kerk, aankoop van een pastorie, werd hij tot deken benoemd in Zandhoven, een bloeiende
en groeiende gemeenschap achterlatend. Kessel-Statie telt nu ongeveer 3 300 inwoners.
Kapellen
Het Salvatorkapelletje aan de Liersesteenweg staat er al sinds 1650. Door voorbijgangers werd hier vroeger
geld geofferd ter ere van Salvator. De twee zuilen naast de deur zijn afkomstig van het doksaal dat 1650 in
de dorpskerk werd afgebroken. In het dorp stonden ooit enkele wegkruisen. Het dorp telt nog menig
staakkapelletje, allemaal toegewijd aan O.-L.-Vrouw.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 31

Kastelen
Het hof van Laken, Terlaken of het oude Kesselhof bevond zich aan de Z.W. kant van het dorp tegen de
Lindekensbeek, oorspronkelijk een laak of rivierarm. Het was een dominium of heerlijk goed met lagere
rechtsmacht over alle gronden en goederen die ervan afhingen. Die bevonden zich in Kessel, Bevel,
Berlaar, Itegem en Lier. Een markante eigenaar in de 16de eeuw was J.B. de Berhty, secretaris van de
geheime Raad van Brabant, een man die nauw betrokken geweest is bij de scheiding van de Nederlanden.
Een van zijn zonen noemde zich heer van Kessel, Beertem en Merksem. Tussen 1800-1825 werd het
kasteel afgebroken en werd er een nieuw gebouwd dat in 1914 door oorlogsomstandigheden verdween en
niet meer opgebouwd werd.
Het nieuwe Kesselhof werd opgetrokken in 1862-1864. Het bevindt zich in de buurt van de Grote Nete, dicht
bij de brug en het welbekende cafeetje de Boekt (Gestel) op de weg naar Berlaar. Het is een ontwerp van
een Italiaanse archtitect, die zelf ter plaatse is komen kijken waar het optrekje van jonkvrouw van Praet
moest neergepoot worden. Het is inderdaad mooi ingeplant met de voorgevel doelbewust gericht naar het
warme zuiden. Overal, op het kasteel, de bijgebouwen, de afsluiting aan de poort, op de sierlijke boogbrug
en ook nog op een tweede brug in het park, werden klaverblaadjes sierlijk ingewerkt, wat verwijst naar haar
familiewapen. Het kasteel werd lange tijd bewoond door baron J. van Zuylen van Nyevelt, de voorlaatste
burgemeester van Kessel. Hij was gehuwd met Marie van de Werve afkomstig van het kasteel Hovorst in
Viersel.
De Bist werd gebouwd in de 18de eeuw (1743 op zijgevel en op brug) te midden van een groot omgracht
gebied. Door het uitgestrekte park en bosgebied werd de spoorweg Lier-Turnhout rakelings langs een van
de vijvers aan het kasteel aangelegd en sneed het park, tot grote frustratie van de kasteelheren,
doormidden. In de tweede helft van de vorige eeuw werden het park en de omliggende bossen grotendeels
verkaveld. Alleen het centrale gedeelte bleef bewaard. In de Allerzielennacht van 1944 stortte een door het
afweergeschut geraakte vliegende bom door het dak van het kasteel en ontplofte op de boord van de vijver
vlak ernaast. Er vielen zeven dodelijke slachtoffers, Engelse soldaten die hier toevallig gelegerd waren. Het
kasteel werd na de oorlog gerestaureerd, maar een noodlottige brand in 1960 vernielde de daken van het
kasteel én die van de toren, die met zijn hoog dak beeldbepalend was voor het uitzicht van het landgoed.
Jammer dat een deel ervan en vooral het torendak niet meer opgetrokken werd. Het is nu eigendom van de
Lierse gasthuiszusters.
Tore(n)ven was eveneens een achttiende-eeuws kasteeltje met twee torens gelegen aan een ven. In de
volksmond was het in de 19de eeuw gekend als het hofke van de kanunnik. Het werd verwoest in 1914. Op
de funderingen werd later villa Toreven opgericht. Het ondertussen verwaarloosde park bleef grotendeels
als bos bewaard. Hier verbleef kanunnik du Marteau, lid van het kapittel van Lier tot de opheffing ervan in
de Franse tijd. Hij was priester en dokter, maar dit beroep mocht hij van zijn geestelijke overheid niet
uitoefenen. Hij verbleef hier tot zijn overlijden.
Goorkasteel. Het huidige kasteeltje, opgetrokken in neotraditonele bak- en zandsteenbouw, werd volgens
de inventaris in 1874 gebouwd. Een 'ridderzaal' met Vlaamse schouw en een mooie inkomhal zijn de
belangrijkste blikvangers in dit gebouw.
Voorname hoeven
Kessel dat vroeger een echt landbouwdorp was met heel wat hoeven, telt nu nog slechts een paar echte
boerderijen. Zeer gekend waren vanouds de Hel, de Bekenhovenhoeve (later omgedoopt in hoeve de
Hemel), de Grote en de Kleine Heilige Geesthoeve, de Grote en de Kleine Gasthuishoeven, de
Dobbelhoeve, de Vorsterbroekschrans. Al deze hoeven waren in het bezit van Lierse instellingen, zoals het
Gasthuis het H.-Geestbestuur en het klooster van Nazareth. De Muizenhoeve was eigendom van een
vrouwenklooster gelegen in Muizen (Mechelen). Verder waren er nog de Smoutmolenhoeve, de
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 32

Wielshoeve, ten Dijke, de Berthoeve, ten Dongele, de Blyenhoekhoeve, de Groeshoeve, de Torenhoeve, de
hoeven van Laken, de Kerkehoeve, enz. Tijdens de eerste oktoberdagen van 1914 werden een aantal
boerderijen en boerderijtjes vernield. Ze werden in de jaren twintig van vorige eeuw heropgebouwd en zijn
mooie blikvangers, zoals de Varre, den Haard, de Den, de Putting, e.a. We vermeldden al de hoeven de Hel
en de Hemel, er was ook nog een Vagevuur en de Dood … Een van de oudste en allerlaatste monumentale
schuren bevindt zich niet ver van de Grote Nete op de Bert (Bart) aan de Wielshoeve. Het gebinte dateert
van 1609. De schuur wordt helemaal verdrongen door grote, nieuwe stallen die er rond gebouwd werden.
De stal werd bij vergissing niet opgetekend in de bouwkundige inventaris.
Schilderachtig hoekje
De Vier uiterste(n) waren dan weer vier kleine, aan elkaar gebouwde charmante arbeidershuisjes. Mochten
ze er nu nog staan, dan zouden dat echte blikvangers zijn in een omgeving die door een geliefde
onderwijzer “het begijnhof van Kessel“ genoemd werd. Daar bevonden zich rond een kleine driehoekige
ruimte naast de Vier uiterste(n) ook het hoge schoolhuis (19 de eeuw), gedurende enkele jaren het eerste
officiële gemeentehuis van Kessel, enkele renteniershuizen en - wat er nu nog rest - het mooie villaatje aan
de Berlaarsesteenweg, rechtover de Sint-Lambertusstraat. Een houten huis stond binnen de
“erfdienstbaarheden” van het fort, in de volksmond “villa sevitude” genoemd. Andere houten huizen werden
opgericht na de eerste wereldoorlog om de woningnood op te vangen. Ze stonden onder andere aan de
Ringstraat.
Landschap
Kessel krijgt in het wandelboek van de gekende volksschrijver Wim Van Gelder tien op tien wat het
landschap betreft. Toch is er al heel wat verloren gegaan aan verkavelingen zoals het park en de bossen
van de Bist. Jammer dat ook enkele dreven naar de kastelen verdwenen, zoals de één kilometerlange dreef
naar het nieuwe Kesselhof. Wat de bebouwing zelf betreft is het bijzonder spijtig dat het dorp geteisterd
wordt door lintbebouwing en appartementsblokken.
En die tien op tien? In “Avontuurlijk wandelen in de vallei van de Kleine Nete” schrijft Wim Van Gelder over
een wandeling die begint aan de dorpskerk van Kessel ”…in een van de mooiste, meest Kempische
gemeenten, namelijk het al te vaak onderschatte dorp(je) Kessel, gelegen op nauwelijks vier kilometer van
Lier te midden een onwaarschijnlijk mooie, en voor de stadsmens wellicht totaal onbekende omgeving.
Kessel was ooit een centrum van de diamantindustrie. Het dorp is gelegen tussen de Kleine en de Grote
Nete, Kessel verdient een schoonheidsprijs…” Gelukkig is er ook nog het beschermde heidegebied met
wandelbos aansluitend op de moerasbossen van het Goor; de beide Netedalen en de nog gave zuidkant
van het dorp; de Bogaertsheide en de Bart (Bert).
Bevolking, groei en bloei… en afgang
Hier heeft men weinig of geen zicht op bij gebrek aan archieven. Voor de haardtelling van 1496 tellen de
tentmeesters van Kessel slechts 33 bewoonde huizen, waarvan 20 bewoond door behoeftigen … “Is hunne
opgave juist – wij betwijfelen het met reden – dan moest Kessel voor een van de armste parochiën van
gansch Brabant doorgaan”. (Stockmans). Sommige gekende cijfers zijn momentopnamen. De periodes voor
of na een telling kunnen heel anders geweest zijn te wijten aan oorlogen (vlucht), hongersnood, besmettelijk
ziekten… Vanaf 1585 beschikken we over gegevens opgetekend in de kerkregisters. Enkele jaren springen
in het oog, zoals bijvoorbeeld 1746. Niet minder dan tachtig sterfgevallen staan in dat jaar genoteerd,
waarvan bij veertig in het overlijdensregister ex dysentera, dysenterie of buikloop, staat geschreven. Dit
betekent dat tijdens dat rampenjaar ongeveer 1/10 de van de Kesselse bevolking ten grave werd gedragen.
Zo zijn er nog voorbeelden aan te halen dat de pest en andere besmettelijke ziekten vele, zeer vele
slachtoffers maakten. Toch groeit wat later de bevolking weer aan door het vrijgegeven van het heidegebied
waar arme mensen een hutje mochten bouwden en er trachten te overleven.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 33

���� OLEN
Algemeen
"Nooit heeft de Kempen iets gedaan of Olen is kloek meegegaan " zo staat geschreven in het Zegen-vaen
der Brabandsche Vryheyd plegtiglyk opgeregt in het aloud Graefschap van Oolen den 4 Juni 1790. Vele
Kempische gemeenten hebben schitterende juweeltjes: een statige lakenhalle, een subliem kerkgebouw,
een abdij of een oud kasteel. Olen had dat niet en wellicht daarom was en is het nog een typisch Kempisch
dorp en bleef het oude Frankische driehoekig dorpsplein zo mooi bewaard.
Er is meer: de boeren van Olen en de pot van Keizer Karel hebben het dorp ver over zijn grenzen
bekendheid gegeven en zijn naam uitgedragen. Er wordt wel eens geglimlacht met de vrolijke verhalen van
de lompe boeren van Olen. Maar u zou zich kunnen vergissen. Onderhuids zit de Kempische humor en de
Olense levenslust. Het leven was hier vroeger arm en karig. De Kempische boer op deze onvruchtbare
zandgrond zou er de moed bij verloren hebben, was er niet zijn humor, deze levenselixir, die hem de moed
gaf om het hoofd recht te houden en als mens door het leven te gaan. Al deze grappige verhalen van
schalkse humor en tintelende levenslust van de Kempenaar concentreerden zich rond Olen en gaven er
een ziel aan. Wat Tijl Uilenspiegel was voor de streek van Damme en Reinaert de Vos voor het Land van
Waas, dat waren de boeren van Olen voor de Kempen.
Algemene beschrijving.
51°08’42” noorderbreedte en 4°51’32” oosterlengte of 204 kilometer noord en 185 kilometer oost in het
ruitennet Lambert 72 zijn de coordinaten waarmee u deze gemeente op de wereldbol kunt ontdekken en
voorkomen dat u het zou verwarren met 0len, een gehucht van Son en Breughel in het Nederlandse Noord-
Brabant of 0len in het westen van Noorwegen of de bergpas colle d'Olen in de Italiaanse Alpen, waarmee
ons Olen geen enkel verband heeft.
Het ligt als een halve maan oostelijk rond Herentals, ontsnapte als bij wonder aan de fusie van gemeenten
en telt drie parochies Sint Martinus, Onze-Lieve-Vrouwen Sint -Jozef dat zich ook uitstrekt op Geels
grondgebied.
De gemeentegrenzen geven een onregelmatig beeld: ten noorden vormt de Kleine Nete de gemeentegrens
met het oude Lichtaart en deels met Herentals maar voor het overige zijn er geen natuurlijke grenzen noch
met Westerlo ( het oude Oevel en Tongerlo) of Herentals (voorheen Noorderwijk).
Op 1 januari 2007 telde Olen 11.467 inwoners en ongeveer 4.583 huizen. Olen heeft een oppervlakte van
2310 hectare en is gelegen tussen de vallei van de Kleine Nete ten noorden en deze van de Grote Nete ten
zuiden. De rug van de gemeente loopt over de west-oost as Herentals-Geel-Punt en is alzo de
waterscheiding: het zuidelijk gedeelte watert af via de Langelloop, de Honingloop, de Vennekensloop, de
Keyningestraatloop langs het Kasteel van Noorderwijk, de Riddersbergloop en de Wimp naar de Grote Nete
en het noordelijk gedeelte via de Gerhezeloop, de Knuitersloop, de Bauwensloop, de Demerloop, de
Melkerijloop, de Meirenloop en de Bankloop naar de Kleine Nete. De beide Neten vloeien samen in Lier, de
waterpoort van de Kempen en zo via de Schelde naar de Noordzee.
Ook zijn er te 0len twee bevaarbare kunstmatige waterlopen: de Kempisch vaart uit 1865 die langs de
Heibloem de Schelde met de Maas via Maastricht verbindt en het Albertkanaal uit 1940 als rechtstreekse
verbinding tussen Antwerpen en Luik voor ondermeer grote duwvaartstellen en kustvaarders. Verder is er
sinds 1961 de Boudewijnsnelweg met zijn afrit 22 die met zijn aanpalende industrieterreinen de prachtige
landelijk omgeving van Hoogbuul omschakelde en naast een vroeger ongekende verkeersdrukte ook
welstand en een nieuwe mobiliteit voor de bevolking meebracht. Ten slot is er de spoorweg Herentals-
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 34

Münchengladbach, ook Ijzeren Rijn genoemd, met een druk bereden traject maar die lokaal rond "de Statie"
geen grote betekenis meer heeft.
Onze streeknaam “Kempen” duidt er op dat er hier geen grote steden waren en de bevolking eerder in
kampen of gehuchten woonde. Elk gehucht was een zelfstandigheid, een economische structuur waarin
ieder en alles een functie, een rol moest vervullen om te leven en te overleven. Akker, broek en aart zijn de
drie bouwstenen van elk Kempisch gehucht. Zo vindt men in Olen een hele paternoster van gehuchten en
plaatsen met namen waarvan de betekenis niet direct wordt begrepen maar waarmee men zich nu nog een
beeld kan vormen hoe Olen er voor honderdenjaren geleden uitzag: 01en, destijds Od(woest)-Lo(beboste
plaats), Buul (Bo-Lo), Boekel (boekel-lo : beuken-bos), Heiblok, Gerheiden, Heibloem, Venheyde,
Paepenblok, Smoldersblok, Willaert (aart =gemeenschappelijke cijnsgrond), Boekelse aert, Mommaert,
Verloren cost of Dierentijd.
Wanneer men dan onverwacht aankomt in "de Cité" (fabriekswijk 1912-1960) of op Teunenberg (oud
Engels militair kamp uit 1950 thans evenementencentrum en een pareltje van Kempisch landschap) ervaart
men dat de wereld en ook 0len een voortdurende evolutie is.
Wapenschild
Tijdens het Hollands bewind in 1816 bekwam de gemeente het vierdelig wapenschild. Het wapen werd bij
Koninklijk Besluit van 25 mei 1838 bevestigd. Deel 1 en deel 4 zijn van lazuur met een gouden ster, deel 2
en deel 3 zijn van lazuur met 3 schuinbalken van zilver.
Logo
De symbolen in het gemeentelijk logo stellen Olens belangrijkste troeven voor: toerisme, natuur en
industrie. Het blauwe vierkant met de gestileerde pot verwijst naar hét uithangbord van Olen: de pot met
drie oren. De Keizer Karellegende is bekend tot buiten de landsgrenzen. Olenaars staan ook bekend als
Boerkes. In een breder kader verwijzen de pot en zijn drie oren ook naar de geschiedenis en de cultuur in
Olen. De goede bereikbaarheid van de gemeente, gecombineerd met diverse bezienswaardigheden en
evenementen, lokken elk jaar nieuwe bezoekers. De tweede troef wordt uitgebeeld door een boomblad in
een groen vierkant dat de natuur symboliseert. Olen is een gemeente met een groen karakter: 16% bestaat
uit bos, 43% uit velden en weilanden. Natuurliefhebbers en sportievelingen kunnen hier hun hartje ophalen
en genieten van verschillende fietsroutes en wandelpaden. De derde tekening ten slotte, is een oranje
vierkant met het dak van een fabriekshal. Dit verwijst naar de industrie want 17% van het grondgebied
wordt ingenomen door grote en/of internationale bedrijven en handelaars.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 35

�VORSELAAR
Vorselaar is gelegen in de Kempen, in het hart van de Belgische provincie Antwerpen, ongeveer 25
kilometer ten oosten van de stad Antwerpen. Kerkelijk behoorde de Vorselaarse Sint-Pietersparochie in de
Middeleeuwen aan het kapittel van Kamerijk en was ze de moederparochie voor Lille en Poederlee. Eind
13° - begin 14° eeuw kwam Vorselaar wereldlijk aan de Heren van Rotselaar, kasteleins van de hertogen
van Brabant. Deze bouwden een waterburcht nabij de weg Antwerpen-Turnhout, vermoedelijk een
onderdeel van de handelsweg naar Keulen.
In de 16° eeuw kwam de heerlijkheid onder het bewind van Cornelis van Bergen en vervolgens onder de
Arenbergers, die meestal elders verbleven en het dorp bestuurden via de drossaard. In 1663 werd
Vorselaar door Karel Eugeen van Arenberg verkocht aan Jan-Baptist Proost, raadsheer bij de Raad van
Brabant. In deze periode werd het kasteel herbouwd en werd het domein aangelegd met veel dreven.
Onder andere door deze investeringen kwam de familie Proost in financiële problemen en werden dorp en
kasteel in 1716 verkocht aan Phillipe Lodewijk de Pret, oud-burgemeester van Antwerpen. Diens dochter
Annemarie trouwde met Karel-Philips van de Werve, lid van een belangrijk Antwerps geslacht, die in 1768
van keizerin Maria Theresia de titel van graaf ontving.
De familie van de Werve verbouwde het Vorselaarse kasteel tot een smaakvol waterslot in een uitgestrekt
domein. De macht van deze familie werd gesymboliseerd in de kaak op het marktplein. In 1898 trouwde
Maria-Louise van de Werve met baron Eduard de Borrekens. Tot omstreeks 1900 was Vorselaar bijna
volledig agrarisch. Nadien deed de diamantnijverheid haar intrede, een activiteit die de laatste decennia
teruggelopen is. De laatste 20 jaar werd Vorselaar toenemend een woondorp.
Impressie over Vorselaar
Dat een dorp als Vorselaar een zeer rijk verleden kent, staat buiten kijf. Denk maar aan ons bezienswaardig
kasteel, de oude kaak, het moederklooster, onze parochiekerk, de vele kapelletjes. Begin twintigste eeuw
was Vorselaar nog een stille, landelijke gemeente. De rust werd af en toe verstoord door het geratel van
boerenkarren op de harde kasseien. De schaarse bezittingen bestonden uit enkele schapen, geiten en
enige magere koeien. De arme Kempische heidegrond vergde zware inspanningen van de dorpelingen.
De arbeiders pendelden naar Antwerpen of naar de steenfabrieken in Beerse. De kleine huisjes getuigden
van een weinig weelderige toestand in ons dorp. Rond 1905 kwam er een kentering. Een paar inwoners die
het diamantslijpen in Antwerpen geleerd hadden, maakten “het steentje” meer en beter bekend. Ook de
vrouwen vonden stilaan werk in de fabrieken. De kleine huisjes ruimden plaats voor nettere
werkmanswoningen. Na 1925 kwam dan de grote bloei in de diamantnijverheid. Het eerste openbaar
vervoer, een autobusdienst, werd in ons Kardinaalsdorp in 1947 ingevoerd.
Kenmerkend in Vorselaar zijn de sterke gehuchten en kernen. Sassenhout, Heiken, Vispluk, Pallaaraard en
Lovenhoek zijn maar enkele voorbeelden. In die wijken was er een sterke gehucht-/buurtwerking en
ontstonden kapelletjes, de ‘beus’ (samen vrije tijd doormaken op straat, o.m. met volksspelen), enz.
Van karakter zijn onze voorouders vroom, voornamelijk in hun devotie tot O.L.Vrouw. De vele kapelletjes in
onze wijken en gehuchten zijn daar nog steeds het voorbeeld van. Het samenhorigheidsgevoel van de
gebuurten was zeer sterk en uitte zich in processies, kermissen, … Folkloristisch heeft Vorselaar de
Lichtmis-koopdag, het nieuwjaar zingen, de mei op het dak, wat telkens veel volk op de been bracht. Het
einde van de oorlogsjaren betekende telkens een onvoorstelbare vreugde voor de bevolking. Er werd
gefeest en gestoet en de uitbundigheid kende geen grenzen. Tamelijk vlug zijn de littekens van deze
sombere tijd vervaagd. Vorselaar is nu nog steeds een schoon dorp: schoon om af te kijken, schoon om in
te wonen. De zeer talrijke verenigingen groeien en bloeien. Het is er goed om wonen.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 36

** Dorpsgeschiedenis en economische geschiedenis
���� GROBBENDONK
Grobbendonk was een slijpersdorp. Gedurende driekwart eeuw kende de diamantbewerking een ruime
belangstelling. Het Kempisch Kanaal was de eerste verkeersas door het dorp. De aanleg startte in 1843.
Aanvankelijk voeren de schepen van het kanaal naar de Nete, maar vanaf 1856 ging het rechtdoor naar
Antwerpen.
Op het einde van de 19de eeuw werd door de Kempische Stoomtram Maatschappij een tram- lijn (de lijn
Heist-op-den-Berg/Broechem/Antwerpen) aangelegd. Aan de westkant van het Astridplein was er
goederenoverslag. Door deze 2 verkeersassen kwamen er enkele bedrijven, voornamelijk opslagplaatsen
van grondstoffen voor de bouwnijverheid.
In de 19e eeuw werd ijzererts ontgonnen in de weilanden langs "Nete en Aa", de bodem hier is
ijzerhoudend. De ontginning was vrij aanzienlijk, daar zelfs ijzerertsschepen regelmatig vrachten naar de
hoogovens van Charleroi brachten. Het ijzeroer werd trouwens in de Romeinse tijd bij ons aangewend voor
het vervaardigen van gebruiksvoorwerpen, het aan- leggen van wegen en het bouwen woningen en tempels
… Sedert de mechanisatie van de ontginningsmethoden en wegens het geringe ijzergehalte werd de
ijzerwinning stopgezet.
Vanaf ca. 1885 veroverde de diamantindustrie geleidelijk de Kempen vanuit Antwerpen: in Grobbendonk
ontstonden drie fabrieken met afzonderlijke werkzalen voor de sorteerders, de klovers, de zagers en de
slijpers. Grote machinekamers dreven enorme stoom-, gas- of elektrische motoren aan die de
diamantbewerkingsmachines deden draaien. Deze industrie, die een enorme weerslag had op de
plaatselijke sociale ontwikkeling, kende haar hoogtepunt in 1978-1926. In de jaren 1926-1930 ging het
echter minder goed zodat de fabrieken hun deuren sloten en de huisnijverheid een aanvang nam. Tot na de
tweede wereldoorlog werd er veel aan huisnijverheid gedaan. Toen stelde men vast dat in de bedrijven een
hervorming moest worden doorgevoerd. De diamantbewerker moest toen zijn eigen ‘molentje’ verlaten en
terug zijn intrek nemen in de fabriek.
Van beeldbepalend maar vooral van groot economisch belang was de aanleg van het Albertkanaal in de
jaren 1930 en de Boudewijnsnelweg in 1958. Door deze twee ingrepen werden een aantal industrieën naar
Grobbendonk gebracht. Vanaf hier begint nu een lint van industrieterreinen doorheen de Kempen. De
scheiding met Bouwel wordt er evenwel door benadrukt.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 37

���� LILLE
** Lille
Midden XIX waren er in Lille een kaarsenfabriek en twee brouwerijen; ca. 1900 was vooral de landbouw
belangrijk; de klompenmakerij werd beoefend als huisnijverheid; naderhand is de gemeente uitgegroeid tot
diamantcentrum.
Tot op heden vrij landelijke gemeente met als voornaamste verkeersas de Wechelsebaan - Rechtestraat -
Poederleese weg; deze as doorsnijdt de gemeente van N.W. naar Z.O. en heeft ongeveer halverwege een
aftakking in N.O.-richting, meer bepaald de Gierlebaan die de rechtstreekse verbinding vormt met het
centrum van Gierle. De dorpskern van Lille bevindt zich in het Z., relatief dicht bij het centrum van de
deelgemeente Poederlee. Het is vnl. in deze omgeving tussen beide dorpscentra, dat de laatste decennia
nieuwe woonwijken werden ingeplant, zowel met residentieel als sociaal (Beek) karakter. Ook het gebied
juist ten N. van de kern werd ingepalmd door woonwijken uit XX d. Beeldbepalend in het centrum, ten Z.
van de kerk, o.m. ter plaatse van het voormalige klooster en rustoord van de zusters apostolinnen, is het
verzorgingscomplex Lindelo v.z.w., uit de jaren 1980-1990 met o.m. serviceflats n.o.v. L. Vanhout.
De gordel die het centrum omgeeft behield vooralsnog zijn landelijk karakter met uitzondering van de
K.M.O.-zone "Achterstenhoek" net ten Z.O. van de aansluiting op de autosnelweg E 34, die de gemeente in
het N.W. doorkruist. Lille bleef ook rijk aan groene zones: ten N.W. van het centrum, nabij de grens met
Wechelderzande en ten Z. van de E 34 bevindt zich de Vallei van de Kindernouwbeek, een intact voorbeeld
van een oude landschapsstructuur en -opbouw in een Kempens valleigebied van een laaglandbeek; typisch
is het percelenpatroon als gevolg van de plaatselijke turfontginning; het landelijke karakter wordt er
geïllustreerd door zandwegen met brede bermen, houtkanten en bomenrijen, evenals door smalle percelen.
Hierbij aansluitend in het meest N.W.-deel van Lille en afgescheiden van de rest van de gemeente door de
E 34, liggen het natuurreservaat van de Visbeekvallei en nabij de grens met Gierle de z.g.
"Rollekensbergen", een beboste stuifduinketen; in deze omgeving bevindt zich ook de z.g.
"Achtzalighedenboom", een merkwaardige alleenstaande den met zeven stammen, die reeds in 1910 een
vermelding kreeg; oorspronkelijk met acht stammen, cf. benaming, doch één ging verloren tijdens de oorlog.
De nabijgelegen z.g. "Heksenboom", een grove den, werd geveld in 1984, maar kreeg een gedenkteken in
1990.
** Gierle
De woonkern van Gierle is tot op heden nagenoeg volledig omgeven door een groene gordel: in het N.-deel
van de gemeente, op de grens met Vosselaar en Beerse bevond zich eertijds het Grotenhoutbos, één van
de oudste loofhoutbossen van België; thans rest hiervan nog enkel het Gierlebos. Tijdens de Middeleeuwen
was dit Grotenhoutbos één van de jachtwaranden van de hertogen van Brabant; het gebied was met dreven
doorsneden, rijk aan wild en voorzien van een grote variëteit aan bomen. Tegelijkertijd leverde dit bos het
hout dat nodig was voor de bouwnijverheid in het Land van Turnhout. De nodige heraanplantingen werden
evenwel niet zo regelmatig uitgevoerd; in XVII gebeurden wel grote dennenaanplantingen. Tijdens het
Franse bewind als nationaal goed verkocht aan de Prins van Monaco en de familie de Merode, in 1914 aan
de Prins en de Hertog d'Arenberg; diens kinderen verkochten het bos aan de Maatschappij "Généraux des
Charbonnages du Borinage"; talrijke bomen werden toen gerooid voor de mijnbouw; het slopingswerk werd
verder gezet door de volgende eigenaar, de Maatschappij Bernheim. In 1929 kocht Victor Bracht het
domein, en begon met de aanplant van 250.000 bomen; er kwam een modelboerderij, thans volledig
gerenoveerd, en ontwateringswerken werden uitgevoerd. Heden resten nog ca. 270 ha van het
oorspronkelijke bos. In het N.W., van de rest van Gierle afgesneden door de E 34, bevindt zich het
recreatiedomein "De Lilse Bergen", uitgebouwd in de jaren 1980 en "Het Gielsbos", een tehuis voor
mindervaliden, een monumentaal ensemble gestart in 1976 n.o.v. J. Fuyen en ir. Van de Wiele. De O.grens
van de gemeente wordt gevormd door de beemden van de Aa en in het Z. zijn er de bossen van de
Zandhoevenheide. Her en der zijn er nog sporen van landelijke bedrijvigheid, veelal in vorm van
aangepaste hoeven. Het centrum van de gemeente daarentegen heeft een duidelijke woonfunctie. Het
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 38

ovale dorpscentrum, de z.g. Singel, vlg. literaire bronnen van Frankische oorsprong, is gelegen op de
kruising van de banen Turnhout-Lille-Herentals en Beerse-Tielen-Lichtaart; deze banen, die de hoofdassen
vormen van het huidige wegennet, doorsnijden de gemeente van N.O. naar Z.W. en van N.W. naar Z.O.
Gierle bezit thans één van de best bewaarde dorpscentra van de Kempen: centraal op de Singel staat de
dorpskerk, omgeven door een gordel van kastanjebomen; een groot deel van de oorspronkelijke
dorpsbebouwing werd vernield door oorlogsgeweld, desondanks bleven diverse mooie panden behouden in
de aaneengesloten bebouwing. Ten N.W. van het centrum bleef een intacte bovenkruier bewaard van 1837;
in de onmiddellijke omgeving ervan bevindt zich het industriële complex van de melkerij en zuivelfabriek
"Kempico", Melkerijstraat nr. 1, niet direct passend in het overigens karakteristieke Kempische
dorpscentrum. Ten Z.W. van het centrum bevindt zich de vrij monumentale kapel van het voormalige
"Pensionaat der Religieuze Ursulinen", een unieke getuige van de wereldwijde vermaardheid van het
toenmalige instituut. Ten Z. van het centrum werden in de periode 1964-1966 de eerste sociale woningen
opgetrokken in opdracht van de Turnhoutse Maatschappij van de Huisvesting en dit n.o.v. C. Vanhout en P.
Schellekens (646).
** Poederlee
Tot op heden landelijke gemeente met N.-gelegen dorpscentrum, relatief dicht bij de dorpskern van de N.buurgemeente
Lille. De hoofdas van het huidige wegennet wordt gevormd door de Lilsesteenweg - Dorp -
Herentalsesteenweg, met ter hoogte van de kerk een aftakking naar Lichtaart, de Lichtaartsesteenweg. Het
oorspronkelijke bos- en heidegebied moest gedeeltelijk wijken voor residentiële villabouw; zo ontstonden in
de loop van XX B nieuwe wijken o.m. in de omgeving van de Galgenberg in het N.W. (Beukenlaan,
Berkenlaan,...), ten N.O. (Kardinaal Cardijnlaan, ...) en ten O. (De Busseltjens, De Nieuwe Wijngaard vanaf
1990, ...) van het centrum. De resterende oppervlakte wordt nagenoeg volledig ingenomen door weiland en
akkers voor voedergewassen. Ten Z.O. van de kern wordt dit landelijke gebied van N.O. naar Z.W.
doorsneden door de Aa en verder naar het Z.O. door de spoorlijn Herentals-Turnhout. In de Aa-vallei bleven
nog mooie beemdlandschappen bewaard, terwijl ten Z.O. van vermelde spoorlijn diverse weekendzones
werden ingeplant in de bosrijke omgeving. In het N.W. van de gemeente, op de grens met Lille ligt een
authentieke galgenberg, een natuurlijke heuvel van 26 m, waar in 1576 het laatste vonnis werd voltrokken.
In het Z., tussen Aa en Slootbeek, bleef de z.g. "Ouden Hofberg" bewaard, een motte van ca. 20 m
doorsnede, omgeven door een droogstaande gracht en begroeid met eiken; deze motte was eigendom van
de heer van Poederlee en bevond zich ca. 300 m ten Z.W. van het naderhand gebouwde, doch thans
verdwenen kasteel van Poederlee, waar vanaf de jaren 1970 reeds meerdere opgravingscampagnes
werden uitgevoerd en diverse vondsten aan het licht kwamen, o.m. een vroeg-middeleeuwse waterput,
middeleeuws vaatwerk en muntstukken.
** Wechelderzande
Tot op heden landelijke gemeente, van west naar oost halverwege doorsneden door de Oostmalsebaan -
Gebroeders De Winterstraat met centraal gelegen dorpskern. Ten N. van deze verkeersas behield
Wechelderzande voor een groot deel zijn bosrijk karakter met diverse campings en weekendzones, terwijl
het Z. meer landelijk van uitzicht bleef en sedert 1973 doorsneden wordt door de E 34 Antwerpen-Turnhout.
De bewoning is geconcentreerd in het centrum met ten Z.O. een sociale woonwijk uit XX d (Boonhof). Nabij
het centrum beeldbepalende houtbedrijf van 1937 (Beulk nr. 5).
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 39

���� NIJLEN
**Het diamantverleden van Nijlen, Kessel en Bevel
In 1876 bracht Jan Edward Claes uit Borgerhout de diamantbewerking naar Nijlen. Na enkele jaren gewerkt
te hebben aan de thuismolen, die door zijn Nijlense echtgenote Joanna Lieckens werd aangedreven,
bouwde hij in de jaren 1885-1886 een slijperij met 16 molens op de Kesselsesteenweg. In de slijperij gingen
de eerste Nijlense slijpers aan de slag. Zij leerden in de volgende jaren de stiel aan aan de jongere
generatie en werden meestal zelf zelfstandig patroon. Voor de Eerste Wereldoorlog werden er in Nijlen
alleszins nog 13 slijperijen geopend. In 1890 bouwden Alfons en Maarten Quadens, die het vak in
Antwerpen hadden geleerd, een slijperij met een twintigtal molens in de Nonnenstraat. Ook zij speelden hun
vakkennis door aan vele jonge Nijlenaars. Andere pioniers in Nijlen waren: Philip Breugelmans (1902),
Sander Dom (1903), familie De Sweert (1904), familie Broechoven (1904), familie Smets-Faes (1904),
Gustaaf De Schutter (1908), familie Van Tendeloo (1910), Alfons Sels (1910), Petrus Lieckens (1910),
familie Derboven-Van Rompaey (1910), Desiré De Loncker (1912) en familie Smets-Mariën. In 1913 vinden
we met Sander Dom voor het eerst een Nijlenaar terug op de ledenlijsten van de Antwerpse Diamantclub. In
Kessel werd er voor de Eerste Wereldoorlog nog geen diamant geslepen in grote fabrieken. De stiel werd
echter al wel door een aantal mensen uit Kessel uitgeoefend. De eerste kleinere diamantwerkplaats werd in
1919 gebouwd. Een jaar later volgde er een tweede slijperij, waar 40 à 50 mensen aan het werk gingen. De
eerste Bevelse slijperij werd in 1924-1925 door Gust Vercammen opgericht.
Met de komst van de elektriciteit zou het aantal slijperijen in Nijlen, Kessel en Bevel aanzienlijk toenemen.
In 1940 telde Nijlen bijvoorbeeld een 80-tal slijperijen. Na de oorlog ging het succesverhaal van de
diamantnijverheid gewoon voort. Pas rond 1960 werd de terugval van sector ingezet. Met de oprichting van
het Githo in 1965 probeerde Nijlen tevergeefs om het tij alsnog te keren. Op dat moment waren er nog 203
vergunde diamantwerkplaatsen in de gemeente. In 1999 telden Nijlen, Kessel en Bevel respectievelijk nog
22, 13 en 3 diamantslijperijen. Op dit moment zijn er nog een tiental.
Het juiste aantal mannen en vrouwen die in de jaren ’50 en ’60 in Nijlen, Kessel en Bevel diamant
bewerkten in moeilijk te achterhalen, omdat vele vrouwen thuis ‘in het zwart’ werkten. Algemeen wordt
aangenomen dat er in die ‘goede tijden’ ongeveer 2000 inwoners van Nijlen, Kessel en Bevel officieel in de
diamantsector tewerkgesteld waren. Hierbij moeten ongeveer 200 à 300 thuiswerkers worden bijgeteld.
Verder waren bijvoorbeeld ook nog de ‘schijvenschuurders’, die wekelijks van fabriek tot fabriek trokken om
de ‘afgewerkte’ schijven op te halen, te ‘schuren’ en als nieuw terug af te leveren.
In de beginjaren van de nijverheid moesten de slijpers hard en lang werken. In de zomer en de winter werd
er respectievelijk van 6u tot 19u en van 6u30 tot 19u30 gewerkt. Alleen op zondag werd er gerust.
Reglementen die werktijden, veiligheid en lonen bepaalden, bestonden niet. Onder druk van de vakbonden
zou het statuut van de diamantarbeiders stilaan verbeteren. Eind jaren 1930 bijvoorbeeld werd in de
diamantsector de 40-uren werkweek ingevoerd.
Na de goede naoorlogse jaren is de neergang van de diamantnijverheid in de Kempen begonnen. Veel
slijpers verlieten het vak omwille van de dalende werkgelegenheid. Ze trokken naar firma’s zoals Renault,
General Motors en Van Hool of gingen aan de slag in de ‘Engelse kampen’ van Grobbendonk of Emblem.
Met heimwee keken de slijpers terug naar de speciale sfeer die er in de vroegere jaren in en rond de
Kempense diamantwerkplaatsen hing.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 40

**Het oorlogsverleden van Nijlen, Kessel en Bevel
Eerste Wereldoorlog
De -in onze gemeente- aanwezige soldaten beginnen de schootsvelden van het fort vrij te maken en de
verdedigingslinie in de intervallen tussen de forten in te richten, bomen werden omgehakt, loopgraven
gegraven en prikkeldraadversperringen opgericht. In Kessel zullen hiervoor 100 huizen worden vernield,
één daarvan is het mooie kasteel Terlaken.
Op 4 augustus 1914 overschreed een 640.000 man sterke Duitse troepenmacht onze grens en ons land
wordt in de oorlog gedwongen. De Duitse troepen komen alsmaar dichter bij, en de soldaten nemen aan
beide zijden van het fort hun gevechtsposities in en brengen de nacht door in de loopgraven. Onze
gemeente werd overspoeld door vluchtelingen, de Duitsers moesten zeer dichtbij zijn. Als het fort op 29
september begint te schieten weten de Kesselaars dat het nu menens wordt en ze slaan op de vlucht.
De eerste Duitse verkenners worden waargenomen op 18 september aan Hullebrug, er volgt een gevecht
met een Belgische voorpost en twee Duitsers worden gevangen genomen, één Belgische soldaat wordt
gedood. De rest van de Duitsers kan ontsnappen en verschuilt zich in de omgeving van Kruiskensberg waar
ze op 26 september ontdekt worden door een Belgische patrouille, er volgt een vuurgevecht waarbij een
Belgische soldaat gewond raakt. Dit is voor de Bevelse bevolking de aanleiding om op de vlucht te gaan.
Op 29 september bezetten de Duitsers Bevel maar ze worden teruggedrongen door onze soldaten tot op
het grondgebied van Itegem.
Op 30 september worden er Duitsers gezien in Bouwel en Berlaar. Die nacht schiet het fort op Nijlen, Bevel,
Berlaar en Gestel. In Nijlen wordt het bijgebouw van de pastorij vernield, het rusthuis en enkele woningen
worden beschadigd. Een man wordt gedood en er vallen enkele zwaar gewonden onder de inwoners. Die
nacht vliegt een Duitse zeppelin over de loopgraven en laat vijf bommen vallen in de omgeving van het fort.
In de vroege morgen van 1 oktober beschieten de Duitsers de kerk van Bevel en de kerk van Nijlen die
volledig uitbrandt. De Nijlenaars slaan in paniek en gaan op de vlucht. In de loop van de dag neemt het fort
de bruggen over de Grote Nete onder vuur. Acht waarnemers uit de kerktoren van Bevel en een peloton
Cyclisten die de houten molen op de grens met Nijlen bezetten, keren terug omstreeks 13.00u. De
commandant van het fort van Kessel geeft het bevel om de molens van Nijlen in brand te steken. Het bevel
wordt strikt uitgevoerd. Tegen de avond vinden in Nijlen de eerste gevechten plaats tussen Belgische en
Duitse troepen.
Vrijdag 2 oktober herneemt de beschieting van de kerktoren van Bevel en omstreeks 10 uur stort de
torenspits naar beneden, er vallen ook twee obussen op de kerk, enkele woningen en een school in de
omgeving worden zwaar beschadigd. Rond drie uur in de namiddag beschieten de Duitsers de molen en de
kerk van Kessel-dorp.
In het schietduel tussen de Duitse kannonen die opgesteld stonden in Heist o/d Berg en Kessel Fort worden
te Bevel twee boerderijen vernield. Eén café aan ’t veer werd door de Duitsers geplunderd en in brand
gestoken. Dezelfde dag nemen de Duitsers Bevel in.
Op 3 oktober worden er in de omgeving van onze gemeente Duitse wielrijders waargenomen, ze gebruiken
vrouwen en kinderen als menselijk schild. In Kessel worden het fort, de loopgraven, het station, kasteel de
Bist, kasteel Torenven en de weg van Kessel naar Emblem onder vuur genomen door de Duitse kanonnen.
De forten van Kessel en Broechem beantwoorden het vuur.
De 4 e oktober om 6.00u ’s morgens begint de beschieting van het fort van Kessel met het “Dikke Bertha”
geschut. Volgens Duitse bronnen werden er 107 zware projectielen afgevuurd, wat neerkomt om bijna 71
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 41

ton explosieven. De aankomst van elk projectiel wordt aangekondigd door een oorverdovend lawaai. Bij de
ontploffing wordt het gehele fort hevig dooreen geschut en er ontstaan scheuren in de muren en gewelven,
op sommige plaatsen wordt de vloer omhooggetild, elders storten stukken beton, soms meerdere tonnen
zwaar naar beneden. Gewelven worden doorboord. Geschutskoepels worden geraakt en buiten gebruik
gesteld. Door de luchtverplaatsing worden de manschappen omvergeworpen of tegen de muren geslingerd.
Giftige gassen en het cementstof veroorzaken braken en verstikkingsverschijnselen.
Rond 9.00u wordt het fort verlaten door zijn bemanning.
Fort Broechem blijft de ganse dag op het fort en op het dorp van Kessel vuren. Omstreeks 18.00u hebben
alle Belgische troepen onze gemeente verlaten en worden de bruggen over de Kleine Nete in Emblem
opgeblazen. De Duitsers bereiken omstreeks 19.15u de omgeving van het fort en voeren er een verkenning
uit en keren daarna terug naar Itegem.
De 5e oktober om 8.00u ’s morgens staan de Duitsers terug voor het fort dat nog steeds onder vuur wordt
genomen vanuit fort Broechem. Een kwartiertje later is het fort in Duitse handen. Het Fort van Broechem dat
zelf zwaar wordt beschoten, blijft nog op verschillende punten in onze gemeente schieten, maar het mag
niet meer baten. Omstreeks 17.00 is Nijlen bezet door de Duitsers.
Op 6 oktober om 13.00u verlaten de Belgen de stellingen langs de Kleine Nete en trekken zich terug naar
de IJzervlakte.
Op 11 november omstreekt 11.00u kwam er einde aan de verschrikkelijke oorlog.
Tweede Wereldoorlog
Op 10 mei 1940 tussen 00.45 en 03.00u wordt er alarm geslagen bij de verschillende onderdelen van het 4 e
Legerkorps die hun gevechtsposities innemen. De 15 e Infanteriedivisie plaatst zijn commandopost in het
kasteel van de Bist te Kessel, de staf van 3 e bataljon/31 Linieregiment in de jeugdherberg, de staf van het
23 Artillerieregiment en het 1 ste bataljon/23 Artillerieregiment in het Torenvenhof te Kessel en 2 de bataljon/23
Artillerieregiment te Nijlen. Het Fort van Kessel wordt in gereedheid gebracht en gedurende de nacht
worden alle gevechtsstellingen verder in orde gebracht.
Rond 05.00u wordt de bevolking onverwacht opgeschrokken door 50 à 60 Duitse bommenwerpers die op
grote hoogte overvliegen. Het afweergeschut treedt in actie maar dit bleef zonder resultaat. Een weinig later
wordt het vliegveld van Deurne gebombardeerd. Via radioberichten verneemt de bevolking omstreeks
07.00u de oorlogssituatie.
Op 11 mei in de late avond bombarderen Duitse bommenwerpers de omgeving van het kasteel de Bist.
Omstreeks 22.30u wordt het kasteel zwaar geraakt. Bataljon 2 van het 13 Artillerieregiment verlaat haar
posities te Kessel en bezet een nieuwe positie ten oosten van Vremde. De genie krijgt het bevel om
vernielingen uit te voeren in de eigen posities.
Zondag 12 mei stroomden de vluchtelingen uit de bovenkempen in grote getallen toe, ze zijn zwaar
beladen, een deel gaat te voet, anderen zijn per fiets, weer anderen trekken zwaar beladen karren en
kruiwagens.
Maandag 13 mei. Patrouillerende soldaten schieten aan Kessel-station op een laagvliegend Duits vliegtuig.
De gevolgen bleven niet uit, het vliegtuig schiet op de soldaten. De kogels ketsten over de straatstenen en
enkele woningen werden beschadigd. Er vielen ook enkele kleine bommen in de beukendreef van het
kasteel Torenven. Vanaf de namiddag dringen de eerste geruchten door van een terugtrekking van het
Belgisch leger van de stellingen aan het Albertkanaal naar de K.W.-linie.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 42

Vanaf 18.00 u. worden de bevelen gegeven voor deze terugtrekking, die zich tijdens de nacht moet
voltrekken. Rond 22.30u wordt het bevel tot vertrekken gegeven en de troepen trekken zich terug op te KW-
Linie. In onze gemeenten krioelt het ’s nachts van de terugtrekkende troepen.
Op 14 mei omstreeks 07.00 u worden de nieuwe stellingen op de K.W.-Linie ingenomen. De voorposten
hebben zich gevestigd ter hoogte van Fort Kessel, tussen de Grote en de Kleine Nete en hebben als
opdracht ter plaatse weerstand te bieden, met steun van de artillerie en voorzien van kanonnen van 4,7 c.
De artillerie is pas rond 11.00 u ter plaatse door de grote stroom vluchtelingen op de wegen. Het 16e Genie
krijgt het bevel de kerktorens van Nijlen, Bevel, Kessel, Gestel en Berlaar op te blazen. In de namiddag
wordt dit bevel uitgevoerd.
15 mei om 03.00u wordt de brug Mol ter Nete (Kleine Nete) opgeblazen en omstreeks 09.45u ondergaat de
spoorwegbrug Lier - Aarschot ( Grote Nete ) en de spoorwegbrug over de Kleine Nete tussen Lisp en Lier
het zelfde lot. Rond 12.00u arriveren de eerste Duitsers te Nijlen. Sergeant Anthoni wordt in Kessel gedood
door de vijand en soldaat Janssens komt om het leven op Kessel fort. Om 18.00u worden de voorposten
verminderd in aantal en herleid tot verwittigingsposten. Het bevel tot buiten gebruik stellen van Fort Kessel
wordt dezelfde avond gegeven.
Op 16 mei voert de Belgische artillerie een concentratievuur uit op Nijlen. Omstreeks 03.00u wordt het Fort
van Kessel en de brug over de Kleine Nete te Emblem opgeblazen en om 04.00u trekken de voorposten
zicht terug. Om 11.00 begeeft een gemotoriseerde Duitse patrouille zich van Kessel naar Emblem maar ze
worden onder vuur genomen door de artillerie, een pantservoertuig wordt vernield en de troepen
verschansen zich in een nabijgelegen hoeve die op haar beurt wordt vernietigd. Een colonne Cyclisten,
voorafgegaan door drie pantserwagens passeert om 16.40u het station van Kessel en begeeft zich naar de
brug van Emblem, de Belgische artillerie komt opnieuw tussen en de pantserwagens trekken zich terug
achter het Fort van Kessel. Om 19.15u worden de Duitse pantserwagens achter het Fort beschoten door
onze artillerie.
Dit zijn de laatste wapenfeiten en vanaf dan zijn onze gemeenten in Duitse handen. Tijdens de bezetting
worden er Duitsers ingekwartierd bij de bevolking. Verschillende mannen worden verplicht tewerkgesteld in
Duitsland. Er worden diverse opeisingen gedaan zoals metalen, voedsel en stro. Het voedsel gaat ook op
de bon en de zwarthandel tiert welig.
Op 4 september 1944 zwijgt het kanongebulder in Antwerpen en trekt de Duitse achterhoede door onze
gemeenten. Op 5 september 1944 bevrijden de Engelsen Kessel, Nijlen en Bevel en kwam er een einde
aan de Duitse bezetting. De vreugde was echter van korte duur want de Duitser begonnen Antwerpen te
bestoken met hun vergeldingswapens, beter gekend onder V1 en V2.
In de periode van oktober 1944 tot maart 1945 krijgt onze gemeenten hun deel van deze verschrikkelijke
wapens. Niet minder dan 29 V1’s en 5 V2’s brengen dood en vernieling in onze drie deelgemeentes, er
vallen 8 doden en 21 gewonden. Twintig gebouwen worden vernield en 298 worden beschadigd.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 43

���� OLEN
Industrieel Erfgoed
De non-ferrofabriek: van Leemans tot Umicore/Cumerio
De ontluikende industrialisering van de Kempen.
Vanaf 1880 duiken in de Antwerpse en Limburgse Kempen de eerste sporen van industrialisatie op, met
name de vestiging van een aantal non-ferrometaalfabrieken aan de oevers van de kanalen en/of de pas
aangelegde spoorwegen. Zo werd op Duits initiatief in 1880 langs de "IJzeren Rijn" te Overpelt - zo noemde
men de spoorverbinding tussen de Antwerpse haven en het Duitse Ruhrgebied - de eerste zinkfabriek
opgericht. In 1885 werd te Balen-Wezel, aan de oever van het kanaal naar Beverlo, de zinkfabriek Vieille
Montagne opgestart. Analoge zinkfabrieken in de Limburgse Kempen, nl. te Lommel en te Rotem, dateren
uit 1904 en 1910. De grondlegger van de Olense non-ferrometaalfabrieken was ingenieur Jozef Leemans.
Aanvankelijk was de Leemans' fabriek echter in Oud-Turnhout gevestigd. Daar vonden alle voorbereidingen
plaats zoals de studie en het laboratoriumonderzoek op de nieuwe ertsen (o.a. radium, koper, kobalt) uit de
mijnen van de Union Miniere van het toenmalig Belgisch Congo. Omwille van de betere ontsluiting, de
gestegen aanvoer van grondstoffen en nabijheid van de Antwerpse haven opteerde ir .Leemans echter voor
een inplanting op de Groote Heyde te Olen, aan de oever van het Kempisch kanaal. Op de fabrieksteneinen
zelf was het "industriële proces" niet zelden gebaseerd op onzichtbare chemische reacties en bewerkingen.
De landschappelijke metamorfose die de heide te beurt viel, was echter des te zichtbaarder: in de
windschaduw van de fabriek ontstonden een gloednieuwe nederzetting en een parochie Olen Sint-jozef, zelf
een produkt van de industrialisatie!
De Olense Metallurgie van 1908 tot nu.
- 1908. Ingenieur j. Leemans richt in Oud- Turnhout de "Compagnie Industrielle Union" op.
- 1912. J. Leemans start te Olen met de industriële produktie van bichromaat en kristallen van chroomaluin.
De vestigingsfactoren van de nieuwe fabriek waren uitstekend: een onbewoond brokje heide tussen het
Kempisch kanaal en de spoorweg Antwerpen-Gladbach alsmede een aanbod aan goedkope
arbeidskrachten.
- 1919. De Olense non-fenometallurgie opereert, na de aankoop van fabrieken te Hoboken en Reppel,
voortaan onder de "Société Génerale Metallurgique de Hoboken".
- 1922. Start van de radiumfabriek. Het uit uraanhoudend erts geproduceerd radium werd vooral in de
medische sector gebruikt. Ten zuiden van de fabriek werd gestart met de bouw van een typisch tuindorp
voor de arbeiders, de bedienden, het kaderpersoneel en de directie van het bedrijf.
- 1925. Start van de kobaltfabriek.
- 1928. Nieuwe elektrolytische koperraffinaderij: RAFOLEN.
De overige activiteiten van de Olense non-ferrometallurgie worden gegroepeerd onder de benaming
BIRACO (BIchromaat, RAdium, CObalt). De maximale ewerkstelling in beide afdelingen bedroeg op een
gegeven ogenblik meer dan 2000 mensen. Deze climax situeerde zich in het begin van de jaren zestig.
- 1970. Na de fusie met de metaalfabrieken van Overpelt-Lommel wordt de benaming van het bedrijf in "NV
Metallurgie Hoboken-Overpelt" gewijzigd.
- 1974. De twee Olense vestigingen RAFOLEN EN BIRACO worden onder één exploitatiezetel verenigd:
M.H.O.-OLEN (=Metallurgie Hoboken-Overpelt.Afdeling Olen) .Deze benaming vind je in de hoedanigheid
van "schenker" ook terug op het informatiepaneel bij de koperen driepottenfontein (1978) op het stemmige
marktplein van Olen.
- 1978. Als gevolg van de sterke daling van de vraag naar radium wordt de radiumfabriek stilgelegd.
- 1989. Na nieuwe fusies en herstructureringen duikt, na het Frans en het Nederlands, nu in de
nomenclatuur van het bedrijf het Engels op: voortaan spreekt men van "MHO, a division of ACEC-UNION
MINIERE".
- 1990. Om redenen van praktische aard wordt M.H.O.-OLEN opgesplitst in drie "business units": een
koper-unit (EUCu), een kobalt-unit (EUCo) en een germanium-unit (EUGe). De "Service Unit" (SU)
groepeert alle sectoren die diensten verleenden aan de drie EU's.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 44

- 1992. ACEC-UNION MINIERE wordt ingekort tot UNION MINIERE en kortweg
UM genoemd.
* UM-OLEN ANNO 1994: KOPER, KOBALT en GERMANIUM
* Koper. De behandeling en de verwerking van ruw koper en koperschroot, afkomstig uit alle werelddelen,
bestaat uit:
- het continu smelten en raffineren van ruw koper in de Contimelt-installatie en het gieten van anoden;
- het elektrolytisch smelten en raffineren van de anoden (99%Cu) tot zeer zuivere kathoden (meer dan 99,
99Cu);
- het omsmelten van de kathoden tot handelsformaten, nl. walsdraad, walsplaten en knuppels.
* Kobalt. De belangrijkste afnemers van kobalt zijn de fabrikanten van hardmetaal en diamantwerktuigen, de
bandenindustrie, de emailsector, de keramieknijverheid, de poedermetallurgie, de droogstoffen- en de
katalysatorenindustrie .
* Germanium. Met een marktaandeel van ca. 30% en een uitgebreid produktiegamma profileert UM zich als
de wereldleider in de produktie van germanium. De voornaamste industriële toepassingen van dit metaal
situeren zich in de optica en optico-elektronica. Zo wordt germaniumtetrachloride en datatransmissie.
Germaniumdioxyde wordt aangewend als katalysator bij de aanmaak van "PET-plastics" .Als metaal wordt
germanium gebruikt voor de lenzen van infraroodcamera's, bij de produktie van gammastraaldetektoren
alsook voor halfgeleidertoepassingen in de electronica.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 45

�VORSELAAR
- Geschiedenis
Bij het begin van de 20 e eeuw telde onze gemeente ongeveer 2000 inwoners. Vorselaar lag veilig en vredig
weggestoken langs de kronkelende Aa, op de Kempische heidegrond, in de onmiddellijke omgeving van
Herentals. Wanneer je echt niet in Vorselaar moest zijn, kwam je er niet, want geen enkele grote verbinding
kwam door onze gemeente. De grote weg van Antwerpen naar Turnhout passeerde in Oostmalle, ver ten
noorden van Vorselaar. De tramlijn Westerlo – Herentals – Oostmalle liep ten oosten aan de Doornboom.
Vandaaruit moest je nog vier kilometer stappen vooraleer je in het centrum aankwam. De tramlijn Heist-opden-Berg
– Grobbendonk – Zandhoven liep ten westen van onze gemeente. Van Grobbendonk moest je
nog drie kilometer te voet naar Vorselaar. De Vaart kwam over het Heiken aan Peer Marissen; de
stoomtrein deed Herentals aan. Dat alles maakt dat er slechts één verbindingsweg, door de Vorselaarse
dorpskom liep: de weg van Grobbendonk naar de Doornboom.
Het overgrote deel van onze bevolking (+/- 80 %) was werkzaam in de landbouw. Op verschillende grote
boerderijen werkten meiden en knechten, maar de meeste landbouwers waren eenvoudige ‘keuterboerkes’.
Onze gemeente telde ook enkele bekende veehandelaars, ‘de peggers’.
Een aantal mensen was tewerkgesteld in de kleiputten en steenbakkerijen te Rijkevorsel, in de
cementfabriek te Beerse of in de dokken te Antwerpen. Zij trokken voor een week van huis weg en kwamen
’s zaterdags tegen de avond te voet terug naar Vorselaar. Sommigen werkten ‘op den basseng’, de
ijzerertsontginning in de vallei van de Aa. Mensen moesten hard en lang werken om een karig loon te
verdienen. Er bestonden geen sociale voorzieningen als werkloosheidsuitkeringen, ziekenfonds,
verzekering of pensioenen …
In ons dorp vonden we ook de typische Kempische huisnijverheden terug : klompen snijden, granen malen
(Vorselaar had 3 molens), paarden beslaan, bier brouwen (2 grote brouwerijen), timmerwerk, weven en…,
uitzonderlijk voor onze gemeente, een atelier voor siermeubelen, met als cliënten kerken en kastelen. Vanaf
1906 zouden de gebroeders Van Ginniken de eerste Vorselaarse diamantslijperij hebben opgericht. Door
het beperkt aantal molens trokken echter vele diamantslijpers naar de fabriek van Cassiers te
Grobbendonk.
De toenmalige samenlevering bestond in grote mate uit kroostrijke bezinnen. Zes, acht, tien kinderen per
gezin, het was toen heel “gewoon”. De gezinnen met één of twee kinderen kregen dan ook wel eens bezoek
van de parochieherders die eens kwamen horen waar de zusjes en broertjes bleven. De meeste huizen in
het dorp waren klein en zonder verdieping. De grote gezinnen waren aldus verplicht hun kroost te
herbergen onder het dak. De reten en de spleten van de pannendaken werden dicht gepropt met hooi of
stro (men sprak van “gepoepte pannen”). De kleinste kinderen sliepen soms met vier in één bed, in zoverre
er al een bed beschikbaar was op de kleine zolderingen. De meeste sliepen dan ook op matrassen gevuld
met stro en zelfs met kaf, omdat dit laatste zich gemakkelijk liet “opschudden”.
De basisvoeding bestond uit brood en aardappelen. De meeste inwoners beschikten over groenten uit
eigen tuin en soep was dan ook het gezondste deel van de voeding. Aanvullend kenden zij de boekweitpap
(of gortepap van gepelde gerst) en de boekweitkoeken (boekweitmeel en afgeroomde melk) aangevuld met
kleine stukjes spek of rozijnen voor diegenen die zich dat althans konden veroorloven.
Vorselaar had enkele grote winkels (het Spieke in den Heikant, de Pruis op het Vispluk, den brave Geerts
op het Moleneinde en Sus Verhoeven in de Riemenstraat) en tal van cafés. De herbergier had vaak nog
een nevenberoep: hij was bakker, slager, kapper, smid…
In het dorpscentrum stonden enkele grotere huizen, maar het merendeel van de bevolking woonde in de
typische, eerder lage, werkmanswoningen. Meestal bestonden die woningen uit een voorkamer, een
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 46

keuken met trap, een kelder en een kelderkamer en boven twee à drie mansardekamers. In de grote kamer
stonden een tafel, enkele stoelen, een eenvoudige kast en meestal een open stookplaats. De meeste
mensen stookten immers hout. Gans het huis door lag een rode, bakstenen vloer, die geschuurd werd met
wit zand. Vooral op zondag werd hieraan veel aandacht besteed. Het was een kunst om de mooiste
versieringen met wit zand op de vloer te maken. De zoldering was gemaakt uit planken en balken. Aan één
van die balken hing een grote petroleumlamp (une lampe belge) voor de verlichting. In het keukentje stond
de moosbank (=het aanrecht) met een moos (=de afwasbak). Hier hing ook de deur naar de kelder en die
deur fungeerde ook als trap naar de kelderkamer.
Verplaatsingen gebeurden hoofdzakelijk te voet of met de hondskar. Boeren konden eventueel gebruik
maken van een ‘gerijke’ (=een kleine koets getrokken door een paard). De Lepelstraat, de Riemenstraat en
de Kerkstraat waren deels gekasseid en voor de rest waren het gewone karrensporen. Die lagen er in de
zomer zanderig bij en voor de rest van het jaar waren het vaak slijkpoelen.
Het overgrote deel van de bevolking was analfabeet, aangezien leerplicht niet bestond. Naar school gaan
was een seizoensgebonden activiteit: zolang er werk was op het landbouwbedrijf, was er geen tijd voor de
school. Na het lager onderwijs eindigde het schoollopen voor de meeste kinderen. Een enkeling kreeg de
kans om verder te studeren aan het college te Herentals. Omdat nogal wat boerenzonen hun humaniora
volgden in deze school sprak men dan ook van het “Boerencollege van Hertals”. Humaniorastudies leidden
in vele gevallen naar het seminarie of één of andere kloostergemeenschap.
Ontspanning was een weinig gehoord begrip. Er moest voortdurend en hard gewerkt worden. De
zangmaatschappij, de pas gestichte fanfare en de verschillende gilden zullen allicht wel wat verstrooiing
gebracht hebben. Tijdens de jaarlijkse kermisdagen en de jaarmarkt zetten de mensen het werk even opzij
en was er tijd voor volksspelen en voor een pintje (of enkele pintjes) in één van de vele “staminees”. Maar,
er was het alziend oog van de dorpsclerus… De pastoor en de onderpastoor moesten waken over de
deugdelijkheid en de zedelijkheid van de parochianen. Van op de preekstoel gaven zij onderrichtingen. En
samen met de burgemeester en de baron dirigeerden zij het maatschappelijke leven van het landelijke
Vorselaar. Ons Kempisch volk was een diep gelovig volk.
‘t Steentje
Omstreeks 1910 had de diamantindustrie haar intrede gedaan in onze gemeente en dit bracht een zekere
welstand in ons dorp. Hier en daar werden de eerste diamantslijperijen opgericht en voor vele gezinnen was
dat de oplossing voor hun armoede. De oorlog stelde een bruusk einde aan deze economische oplevering
van Vorselaar.
Uiteraard liet de Eerste Wereldoorlog zijn diepe sporen na in ons land. Vele steden en dorpen leden zwaar
onder het oorlogsgeweld en werden bijna totaal verwoest. Vooral de Westhoek kreeg het erg te verduren.
Denken we hier maar aan Diksmuide, Ieper, Veurne… Ook dichterbij werden verschillende steden ernstig
getroffen : Leuven, Aarschot en Lier. Vorselaar deelde niet zo zwaar in de materiële schade, maar er was
wel veel menselijk leed. 104 Vorselaarse soldaten dienden het vaderland tijdens de oorlog; een tiental
onder hen liet hun leven in de strijd. Daarnaast kwamen verschillenden onder hen verminkt terug van het
oorlogsfront en allen moeten wellicht ook mentaal zwaar geschokt geweest zijn. Het leven in de
loopgrachten was immers ongenadig hard…
Maar stilaan begon het alledaagse leven zich te herpakken. Vorselaar had één grote troef: de diamant! Voor
de oorlog reeds hadden de Gebroeders Van Ginniken de diamantnijverheid vanuit Antwerpen mee naar
Vorselaar gebracht. Doch de ontwikkeling van deze nieuwe industrie werd door het uitbreken van de oorlog
uitgesteld, gelukkig niet afgesteld. In het begin van de jaren twintig rezen de diamantslijperijen als
paddestoelen uit de Vorselaarse grond. Haast in iedere straat stonden ‘fabrikskes’ en praktisch ieder huis
had wel een ‘snijkamer’… Meer en meer mensen kozen, naast het landbouwersleven, ook voor de
diamantnijverheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat op 10 mei 1920 de C.B.D.(Christelijke Belgische
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 47

Diamantwerkerscentrale) afdeling Vorselaar werd opgericht. Deze vakbond behartigde de belangen van de
slijpers. Met de slijpers kwamen ook de diamantairs, de slijpersbazen, naar Vorselaar. Uiteraard Louis en
Gust Van Ginniken, maar ook Jan Verhoeven, Miel en Jozef Verhaert (Miel en Jef van de Koster), Jozef
Geboers (Jef van Nante), de gebroeders Peeters (Frans en Gust van Annekes), Emiel Van den Broeck (Mil
Fil), Polidoor Jolivet (Pol Hollander), Charel Schoonheydt,…
De diamantnijverheid legde Vorselaar geen windeieren… Mensen moesten weliswaar hard en vaak lang
werken, maar ze verdienden steeds beter en beter hun brood. In de eerste plaats zagen we dat aan de
woningbouw. Vanaf de jaren twintig werden er deftige én groter huizen gebouwd. De man in de straat trok
bij zijn eenvoudige werkmanswoning vaak een stalletje en een schuurtje en zeker ‘een fabrikske’ op. De
schamele huisjes met strooien daken verdwenen meer en meer uit het straatbeeld. Slijpersbazen lieten zich
een statig herenhuis met meerdere verdiepingen bouwen, gelegen in een grote tuin, al dan niet omheind
met zwart hekwerk. Ook het ontspanningleven bloeide op. Vanaf 1923 bezat Vorselaar twee fanfares: de
fanfare St.-Cecilia en de fanfare St.-Pieter. St.-Cecilia (ook de fanfare van den Hotteman genoemd) was de
oudste, St.-Pieter (ook de fanfare van Van Gin genoemd) kwam er in 1923 bij. St.-Cecilia had haar lokaal in
herberg ‘In ’t Moleken’ bij August Van Looy (den Hotteman) en St.-Pieter werd gesponsord door Louis Van
Ginniken (Van Gin). Jaarlijks gaven beide maatschappijen concerten, optredens, muziekavonden… Er
heerste een zekere concurrentie tussen beide maatschappijen was het aantal optredens en de prestaties
alleen maar ten goede kwam. De periode tussen de beide wereldoorlogen was ook de periode van de
toneelavonden. Bijna iedere vereniging had binnen haar rangen een toneelgezelschap.
Kardinaalsdorp
Economisch en cultureel ging het onze gemeente voor de wind. In 1926 kreeg dat kleine dorps in de
Kempen ook een nationale bekendheid. Na het overlijden van Kardinaal Mercier op 26 januari 1926 werd
Monseigneur Josephus Ernestus Van Roey op 12 maart door Paus Pius XI aangesteld als nieuwe
Aartsbisschop van Mechelen. Onmiddellijk na het vernemen van de benoeming telefoneerde het
Aartsbisdom naar het klooster te Vorselaar om het grote nieuws te melden. Met langdurig klokgelui werd het
nieuws over onze dorpsgemeenschap uitgegalmd. Op 13 juni 1926 vierde Vorselaar met een grootse
praalstoet de benoeming van Mgr. Van Roey. Een jaar later werd Aartsbisschop Van Roey door Paus Pius
XI tot het Kardinalaat verheven. Opnieuw was onze gemeente het centrum van de Kerk in België. Het
hoogste kerkelijk gezag van België, een Vorselaarse zoon…!!!
Op 21 augustus 1927 was ons dorp te klein. Praalbogen, jaarschriften, vlaggen en wimpels sierden de
straten. Enkele duizenden mensen volgden de ontvangst van ‘onze’ Kardinaal in zijn geboortedorp. Alleen
het weer was die dag de spelbreker … Wellicht heeft de aanstelling van ‘een Vorselarenaar’ tot hoofd van
de Kerk van België ook zijn invloed gehad op het godsdienstig leven van de mensen zelf. Talrijke
godsdienstige bewegingen kenden een grote bloei; denken we hier zeker aan de Kruistochters, de
Kajotters, de Kajotsters en de leden van de Bond van het Heilig Hart.
Vorselaar na WO II
Zoals iedere crisis vaak nieuwe kansen, nieuwe groeikracht in zich draagt, zo evolueerde ons land na de
Tweede Wereldoorlog. Mensen bleven niet bij de pakken zitten, maar begonnen aan het herstel, aan de
heropbouw, aan de verbetering van wat er eens was. De bevrijding door Engelsen, Canadezen en
Amerikanen zorgden er wel voor dat wij meer en meer onder de invloed van de Verenigde Staten
geraakten. Er ging een nieuwe wind waaien en onze kleine Kempische dorpsgemeenschap begon aan een
periode van geweldige groei.
Doordat in de jaren vijftig de diamantindustrie herleefde, beleefden onze diamantbewerkers gouden tijden.
Vorselaar kreeg zelfs een diamantschool waar jongeren vanaf 14 jaar werden opgeleid. Aanvankelijk leek
deze onderwijsrichting een succes. Maar wanneer het steentje om economische redenen naar de
lagelonenlanden in Azië en Afrike verhuisde, bleken de dagen van de diamantindustrie geteld. Het
diamantonderwijs leek gedoemd om te verdwijnen. Onze slijpers moesten op zoek naar ander werk.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 48

Gelukkig kwam er voor deze mensen nieuwe werkgelegenheid in de Kempen. Vele arbeiders trokken o.a.
naar de Metallurgie te Olen (het ‘Achterolens fabriek’), naar de ‘Zaat’ in Herentals, lager naar Veha, Didak
en Materne (later Frima en Mc Cain) in Grobbendonk, of naar ‘den Engelsman’, de Britse Basissen in
Herentals en omgeving (Grobbendonk, Emblem, Olen). Ook in de Luikse en Limburgse koolmijnen waren
dorpsgenoten tewerkgesteld. Begin jaren zestig kwam de autoassemblage volop tot ontwikkeling.
Buitenlandse bedrijven streken neer in ons land en al vlug werkten Vorselaarse mensen bij General Motors
in Antwerpen, bij Renault in Vilvoorde of bij Van Hool in Koningshooikt. Een nieuwigheid was dat ook de
vrouwen buitenshuis gingen werken. Zij werden ingeschakeld o.a. in de koekjesfabriek van de Beukelaer in
Herentals, in de Philips-fabrieken in Turnhout of in de Materne te Grobbendonk.
- Aard dorp
- Typisch Kempens dorp
- Landelijke en groene gemeente
- Kerndorp (geen fusieoperatie doorgemaakt in tegenstelling tot alle andere buurgemeenten
Zandhoven, Zoersel, Grobbendonk, Lille en Herentals)
- Traditie van sterke gehuchten (Sassenhout, Vispluk, Lovenhoek, Heiken, Heikant, Moleneinde,
Pallaaraard/Vroegeinde/Zegbroek, …)
- Kenmerken
- Kardinaal Van Roey
- Priester Donche en klooster
- Mie Broos als volksgenezeres
- Kleinschalige economie en vakmanschap: ijzerertswinning, diamantnijverheid, …
- Rijke sportgeschiedenis: Ward Sels, Daniël Willems, Bart Wellens, Geert Wellens, Paul Herrijgers,
Arne Daelmans, Fons Brijdenbach, Jos Van de Vel
� Vorselaar is gekend als het groene kasteeldorp. De K is kenmerkend voor Vorselaar:
- Kempen: groene ruimte, landelijk en stil, natuurgebieden ’t Schupleer en Lovenhoek/Krabbels
- Kasteel: waterburcht gebouwd door de ridders van Rotselaar (° 1270) + de dreven van Vorselaar
- Kerkgebouw en kerkhof (beeld Georges Minne)
- Kaak en het Frankische marktplein
- Klooster: vanaf 1820 ontstond door de bezielende invloed van Lodewijk Vincent Donche S.J. de
congregatie van de Zusters der Christelijke Scholen van Vorselaar
- Kardinaal Van Roey en de Schranshoeve (rond 1580 opgericht als toevluchtsoord gedurende de
tijd van de Geuzen en hun strijd tegen de Spanjaarden; later woonhuis van de latere
Aartbisschop/Kardinaal).
- Kleinschalig en gezellig: typisch Kempens plattelandsdorp
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 49

** Heerlijke geschiedenis
���� HERENTHOUT
In vroegere eeuwen was Herenthout rechtstreeks afhankelijk van de Hertog van Brabant. Het genoot dan
ook sedert de oudste tijden van al de vrijheden en gunsten die de hertogen aan hun onderdanen schonken.
De schout van Herentals oefende er de rechtsmacht uit, de rentmeester inde de cijnzen in naam van de
Hertog van Brabant. Herenthout bestond toen uit een reeks van kleine leengebieden. De Hertog had die
‘uitgegeven’ tegen betaling van een zekere som, of als vergoeding voor diensten aan de hertog bewezen.
De bijzonderste waren: Herlaar, Zelle, Uilenberg, Wimpel, Wiekevorst, Stade, Beerne. Het belangrijkste
leengebied was Herlaar, omdat daaraan de ‘grondheerlijkheid’ van Herenthout verbonden was. De
heerlijkheid strekte zich over heel het huidige grondgebied van Herenthout en Wiekevorst uit.
De eerste heer van Herenthout die de ‘hoge, middele en lage’ heerlijkheid bezat was Adriaan Sandelyn,
genaamd ‘Pieterssoen’. Hij was de zoon van Pieter Sandelyn en Catharina Bodaen, werd te Dordrecht
geboren en overleed te Antwerpen op 26 juli 1515. In 1497 huwde hij Catharina Van Brimeu. Zij was zijn
vierde vrouw. Catharina was de dochter van Pieter van Brimeu, heer van Poederlee, en Magdalena van
Vriesele. Catharina van Brimeu had het kasteel van Herlaar ‘ten hove’ van haar ouders geërfd. Het kasteel
was toen een ruïne. Dankzij de welwillendheid van haar man, Adriaan Sandelyn, werd het heropgebouwd.
De kostprijs bedroeg ’18 ponden, 7 schellingen en 4 ½ penningen’. Als tegenprestatie gaf zij hem een
hypotheek op haar goederen te Herlaar, zoals blijkt volgens een akte van 22 april 1501. (Schepenbrieven
1501 – gemeentelijk archief – Antwerpen). Deze hypotheek belastte het kasteel, een watermolen voor
graan en een andere voor olie, verschillende landbouwgronden, weiden, en ook nog een molen nabij
Itegem. Deze akte werd vernietigd en vervangen door een andere op 7 juli 1502, waardoor al deze
goederen in het bezit kwamen van haar echtgenoot Adriaan Sandelyn. Op 1 juni 1505 kocht hij van de
koning van Castille, Philip I, met goedkeuring van de staten van Brabant, de ‘heerlijkheid’ met de volledige
rechtspraak. Hij moest hiervoor een rente betalen van 3 ponden, 17 schellingen en 10 duiten en in natura
23 ½ pinten haver, 62 kippen evenals het recht op het malen te Herenthout en Wiekevorst. Door deze
aankoop werd hij de eerste Heer van Herenthout. Herenthout kreeg bij die gelegenheid ook zijn eigen
vierschaar, voorgezeten door een eigen schout, die de vonnissen uitvoerde en al de plichten vervulde aan
dit gewichtige ambt verbonden. Het had tevens zijn eigen secretaris, ‘den wereldlijken coster’, en een eigen
rentmeester. Deze schepenbank stond op het ‘Hof van Stade’ in de parochie van St. Gommarus.
Vermoedelijk is dit Hof nu te situeren nabij de Itegemsesteenweg en de Uilenberg, achter de eigendommen
van Jean Wellens en Constant Peeters. Adriaan Sandelyn kocht op 22 december 1508 van Engelbert van
Dielbeke, nog verschillende goederen bij – ‘bynnen ende omtrent Herenthout’. Om deze aankoop te betalen
liet hij een huis, ‘de Mane’, gelegen op de Markt te Antwerpen, hypothekeren. Deze koop werd bekrachtigd
in een akte van februari 1509 en geeft een volledige inventaris van de heerlijkheid van Herenthout. Wat
later betwistte zijn zwager, Pieter van Brimeu, het eigendomsrecht. Een uitspraak van het feodaal hof van
Brabant gaf Adriaan Sandelyn gelijk. De Heer van Herenthout en zijn vrouw waren gekend om hun milde
liefdadigheid. Eén van de voornaamste giften dateert van 1505. Zij schonken toen aan de Sacramentskapel
van de Antwerpse O.L. Vrouwekerk 40 gouden florijnen met een garantie op hun huizen ‘den gulden Aerent’
– ‘den grooten ende cleynen Aerten’, gelegen nabij de nu verdwenen Varkenspoort te Antwerpen. Bij hun
dood werden ze beiden begraven in deze Sacramentskapel. Een koperen herinneringsplaat, versierd met
hun twee portretten en hun blazoenen kan men nu nog in deze kapel bezichtingen. Adriaan Sandelyn had
uit zijn vier huwelijken 18 kinderen. Uit zijn laatste huwelijk met Catharina van Brimeu had hij er vijf:
- Adriana, die met Philip de Beuckelaer huwde (schepen en nadien burgemeester van Antwerpen) en
3 dochters had
- Carel, die kinderloos overleed
- Philip, die jong stierf
- François, eveneens jong gestorven
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 50

- Hieronymus: die nog volgt.
Carel Sandelyn werd de tweede heer van Herenthout, na de dood van zijn vader. Na een reis in het H. Land
werd hij ridder van Jeruzalem. Hij bezat vroeger reeds, in 1511, het hof van Stade in de St.
Gommarusparochie. Hij stierf kinderloos. Zijn broeder Hieronymus of Jeroom verwierf de heerlijkheid op 16
november 1521. Hij was ‘rentmeester-generaal van Seelant, Bewester Schelt’. Op 3 mei 1536 huwde hij
met Catharina van de Werve, dochter van Hendrik van de Werve, Ridder, schepen te Antwerpen, heer van
het ‘ridderlijck cynshof van Vorderstim’ te Schoten en van Heilwijck van Cuyck. Zij hadden 6 kinderen:
Jacob (zie verder), Raymond, Maximiliaan, Dierch (overleed in Italië), Catharina (huwde tweemaal, de
eerste maal met Philibert van Scroosbeke op 27 mei 1564. Hij was ‘burgraaf van Seeland, raedt ende
gouverneur ende susperidtendent vanden huyse, stadt ende marckgraefschap van Bergen op zoom’. Na
zijn dood huwde Catharina met Willem Cats) en Heylwig (die huwde met Edward van der Dilft, ridder, heer
van Leverghem enz., burgemeester van Antwerpen). Uit een document dat Jeroom opstelde (29.10.1526)
en aan het feodaal hof van Brabant richtte, blijkt duidelijk dat de heerlijkheid amper genoeg opbracht voor
het gewoon onderhoud der eigendommen. Naast deze financiële moeilijkheden had hij dan nog af te
rekenen met zijn oudste zuster, Adriana. Zij betwistte hem het eigendomsrecht. Een vonnis van 25 januari
1541 stelde hem in het gelijk. Na zijn dood op 11 december 1570 komt zijn zoon, Jacob, in het bezit van de
heerlijkheid. Hij huwde met Livina van Bronckhorst, dochter van Gijsbert, ridder, heer van Schoot, en van
Livina van Briarde. Zij hadden 5 kinderen:
- Catharina
Zij huwde met Adolf van den Heetvelde, schepen en burgemeester van Mechelen, zoon van Adriaan en
Anna van der Dilft. Ze stierf op 29 juni 1600 en haar man op 20 oktober 1630. Beiden liggen begraven in de
St. Janskerk te Mechelen.
- Livina
Zij trouwde met Willem d’Assonville en een tweede maal met Frans Veranneman
- François (zie verder)
- Margaretha
Zij huwde in 1595 met Adriaan de la Croix
- Andries
Hij stierf ongehuwd.
Na de dood van Jacob Sandelyn, volgde zijn zoon François hem op. Hij huwde met Clara van de Dilft,
‘vrouwe van Notax en Dysselberghe’. Zij was de dochter van Edward van der Dilft en Anna Soete. Haar
vader was ridder en burgemeester van Antwerpen. Op 8 mei 1632 lieten François Sandelyn en zijn vrouw
een testament opstellen in het kasteel te Herlaer. Het werd op 26 januari 1674 geregistreerd. Zij werden
begraven in het koor van onze St. Pieterskerk. De grafsteen was versierd met de blazoenen van Sandelyn
en van der Dilft, evenals met de 16 kwartieren: Sandelyn, Brimeu, van de Werve, Kuyck, Bronchorst,
Boshuysen, Briarde, Michant, van der Dilft, Oudaert, Bernuy, Bomberge, Zoute, Borsele, Thuyl, van
Seroeskercke en Michault. François had 9 kinderen: Catharina (overleden 5 september 1661), Clara
(overleden 26 juni 1653), Jacob (zie verder), Edward (heer van Notax, hij stierf in 1650), Livina (huwde met
Jan - Frans van Coudenhove, heer van Tongelre), Sabina, Jacoba, Francisca en Maria. De oudste zoon
van François Sandelyn, Jacob, werd in 1634 heer van Herenthout. Hij was gehuwd met Cornelia Claire
Cayro. Na zijn dood kocht zijn weduwe ‘by absolute vercoopinghe’ van Philip IV, koning van Castille, voor
4000 ponden, de eeuwigdurende eigendom van de heerlijkheid van Herenthout met de hoge, midden en
lage gerechtigheid. Deze overeenkomst werd bevestigd door koninklijke brieven van 16 oktober 1648,
verzonden aan Jean de Proost, gevolmachtigde van de weduwe Jacob Sandelyn. Bij testament van 8
januari 1655 scheidde zij de hoge heerlijkheid van de grondheerlijkheid en gaf de eerste aan de oudste
zoon Frans-Lucas en de laatste aan de jongste zoon Edward-August. Frans-Lucas stierf te Lier in 1668,
ongehuwd, zodat zijn broer Edward-August eveneens in het bezit kwam van de hoge heerlijkheid. Dit werd
bevestigd door het feodaal hof van Brabant op 5 november 1668. Hij was o.a. kolonel van een regiment
infanterie. Hij huwde tweemaal, eerst met Maria Garrida Pardo, dochter van don Francisco Hanchen Pardo
‘riddere van den ordere militaire van Ste Jacob, van den raide van ooreloge van S. majesteyt van
Spaignien, gouverneur en hoogh ballie der stede ende lande van Dendermonde’. Hij huwde een tweede
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 51

maal met Thérèse M.G. de Fiennes. De oudste zoon uit zijn tweede huwelijk, Pieter Sandelyn, geboren te
Merksem op 5 april 1688, werd onterfd ten voordele van zijn broer Philip Jacques Sandelyn, geboren te
Merksem 20 mei 1690, ridder en heer van Fruges, Esnes, Cantecroy, Lumbbres, enz, … Hij had geen
kinderen. Zijn oudere broer, Pieter, huwde op 23 december 1733 Marie S.P. du Bois. Hij woonde in Artois.
Zijn vrouw overleed op 19 juni 1737 te Esnes. Hij hertrouwde op 13 augustus 1759 met zijn familielid,
Marie-Josef Sandelyn, weduwe van Jean de la Tour. Pieter overleed op 88-jarige leeftijd te Esnes op 28 juli
1778. Na zijn dood ging de heerlijkheid over op zijn zuster Margaretha Philippine Sandelyn, die een eerste
maal huwde met Jean Leopold Caverson en na diens dood een tweede maal met baron Adam Kunder, alias
Coenens. Wij hebben reeds vernomen dat, ten tijde van Jeroom Sandelyn (III), de inkomsten van de
heerlijkheid de lasten die op de eigendom rustten bijna niet dekten. Met de jaren die volgden beterde de
financiële toestand niet. Het zou ten tijde van Edward-August Sandelyn zelfs zover komen dat de hoge
heerlijkheid van Herenthout in beslag werd genomen en uiteindelijk werd uitgewonnen. Het was zo erg
geworden dat Edward-August de eigendommen in pand moest geven aan Cornelius van Reynegom –
ridder, heer van Busey, Coensborgh, enz … griffier van den raede van finantiën. De schuld liep uiteindelijk
op tot 68.835 florynen. En het kwam zover dat hij de intresten niet meer kon betalen. Cornelius van
Reynegom diende een verzoek in tot verkoop van de grondheerlijkheid van Herenthout en Herlaer, aan de
hertog van Villa Hermosa, gouverneur van Vlaanderen. Deze laatste gaf dit verzoek door aan het feodaal
hof van Brabant op 28 april 1676. Maar Edward-August Sandelyn gaf zich zo maar niet gewonnen en wist
door allerlei middelen het vonnis uit te stellen tot 1683. Het feodaal hof van Brabant gaf op 4 september van
dat jaar opdracht tot verkoop. Cornelius van Reynegom zou dit echter niet meer beleven, want hij was
inmiddels overleden. Op 24 december 1683 ging de verkoop door. De goederen worden echter slechts
toegewezen op 3 mei 1684 aan de familie van Reynegom, voor de prijs van 63.000 florijnen. Slechts de
grondheerlijkheid van Herenthout zou nog in het bezit blijven van de familie Sandelyn. Zo zullen de
Sandelyns zowel als de van Reynegoms de titel van heer of vrouw van Herenthout blijven voeren. Na
Edward-August Sandelyn zal zijn zoon Philip en na diens dood zijn nicht Margaretha Phillipina Josefa
Sandelyn, die met zijn broer, Frans Edward Jozef Sandelyn huwde, de titel blijven voeren. Een akte van 10
april 1754 is getekend door M. baronesse van Coenens geboren Sandelyn gronde vrouwe van Herenthout.
Zoals wij hiervoor reeds vermeldden werd de weduwe van Cornelius van Reynegom, heer van Buset,
Coensborgh, enz … vrouwe van Herenthout, bij recht van beslag gelegd op die heerlijkheid in 1676.
Cornelius van Reynegom was de zoon van Diedrik, afkomstig van Ter-goes, gestorven op 29 juli 1638, en
Reine-Claire-Marie Mechelmans. Cornelius was gehuwd met Isabella Maillart, dochter van Willem, ridder en
heer van Roenthove, en Catharina de Letter. Zij hadden niet minder dan 13 kinderen:
- Diederik Frans Xaverius Cornelius (heer van Buset, overleed ongehuwd)
- Willem Frans (overleden een paar maanden na zijn geboorte)
- Willem
- Philip (werd slechts 2 maanden oud)
- Adriaan
- Regina Clara Beathrys (die ongehuwd bleef)
- Simon (overleden op 2-jarige leeftijd)
- Karel Frans Bartholomeus (Deze laatste was luitenant van de musketiers en huwde tweemaal, met
Catharina Huys en daarna met Anna Maria Josefa de Witte, dochter van Adriaan en Isabella Bosschaerts)
- Maria Anna Theodorica (zij huwde met Jan Andries Snellinck, zoon van Andries en Anna Maria Arrazola
van Ommate)
- Joanna Fancisca (zij huwde met Claude Frans Spruyt, de heer van Veldere)
- Anna Catharina Isabella (kloosterzuster)
- Simon Jan-Baptist (baron van Reynegom, hij huwde met Isabella Theresia Pipenpoy, dochter van Hendrik
(burgemeester van Brussel) en Maria Theresia du Mont van Stakenburg)
- Beatrys Isabella (werd slechts 2 jaar oud)
De familie van Reynegom is van Nederlandse oorsprong, verbleef aanvankelijk te Brussel en later in het
markiezaat van Antwerpen. Hun blazoen kunnen wij als volgt beschrijven: drie gouden leliën met
afgesneden voeten op een azuurblauw veld. Hoofddeksel van het baronschap; steun: twee gouden
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 52

leeuwen, die elk een bannier vasthouden met een gevierendeeld wapenschild: 1 en 4 – een zilveren
jachthond op keel, 2 en 3 – 3 azuren molenijzers op goud. De leuze is ‘Rien sans envie’. In 1711
verkregen zij de titel van baron. Dit werd nog bevestigd in 1816 en 1842. De weduwe van Cornelius van
Reynegom, Isabella Maillaert, werd vrouw van Herenthout bij recht van uitwinning en eigendom in 1683 en
bleef dit tot aan haar dood (23 februari 1707). Willem van Reynegom, tweede zoon van Cornelius, volgde
op 15 april 1707 zijn vader en moeder op als ‘heer van Herenthout’. Hij overleed op 16 april 1720 te Herkde-Stad.
Daar Willem priester was, schonk hij de heerlijkheid aan zijn broeder Karel Frans Bartholomeus
(akte van 31 december 1712). Hij was commissaris-generaal der troepen te Brussel en overleed op 1
november 1723. Op 16 april 1720 verwierf zijn broer Adriaan Philip de heerlijkheid.
Na de dood van zijn oudste broer Diederik werd hij ook heer van Buset en Coensborgh. Hij huwde Livina
Norbertina Josepha van Voorspoel, dochter van Maximiliaan, ridder en lid van de geheime raad, en Isabella
du Bois. Zij hadden 5 kinderen: Joanna Maximiliana Philipina Josepha (zij huwde met Renaat Jozef baron
van Zinzeling, zoon van Frans-Adolf, gezant van Keizer Karel VI bij de staten van Holland, en Cornelia de
Courtenberg), Diederik Joris Jacob Jozef, Norbert Philip Maximiliaan Jozef, Maria Theresia Josepha (die
met de heer van Itegem huwde nl. Jacob Jozef Gerbrand van Gansacker, zij werd geboren op 28 juli 1722
en stierf op 12 mei 1797), Cornelis Philip Maarten Jozef (die zeer jong stierf). Diederik Joris Jacob Jozef
verwierf de heerlijkheid op 26 juni 1731. Hij was licentiaat in de rechten. Hij overleed op 20 april 1771,
ongehuwd. Hij liet de heerlijkheid Herenthout na aan zijn broer Norbert Philip Maximiliaan Jozef, heer van
Coensborgh op 12 december 1771. Deze was gehuwd met Joanna Ludovica van Panguaert, dochter van
ridder Jan en Maria Francisca de Villegas. Hij overleed op 5 april 1805 en was de laatste heer van
Herenthout.
De Franse Revolutie schafte alle heerlijkheden af. De gemeenten kwamen in de plaats. Norbert Philip
Maximiliaan had 5 kinderen: Diederik Jan Jozef Constantyn (baron van R. de Buzet, hij was gehuwd met
Maria Catharina Henrica Ludovica de Wilde, dochter van Maria Jan Melchior en Ludovica Henrica Otto, hij
overleed in 1825), Maria Theresia Josefa (zij huwde tweemaal, een eerste maal met Karel Leopold Maria
Jozef de Moor Mentock en een tweede maal met Ludovicus Frans van der Cruyce de Wastine), Jozef
Constant, Catharina Francisca Gislena en Isabella Theresia (deze drie laatste stierven ongehuwd). Diederik
Jan Jozef Constantyn van Reynegom en Maria de Wilde hadden één zoon: Ferdinand (1794-1860). Hij
huwde een eerste maal met Albertina Geelhand en nadien met Maria Galesloot. Hij erfde het kasteel te
Herlaar van zijn vader. Zijn zoon Ferdinand (1828-1941) huwde Gabrielle Osy de Zegwaert. Hij was
burgemeester van onze gemeente van 17 januari 1896 tot 1937, en laatste baron van Reynegom, eigenaar
van het kasteel.
(Bron: IIIe jaarboek uitgegeven door de Herenthoutse kring voor heemkring Sandelyn voor Herenthout en
Omliggende – 1975)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 53

���� LILLE
Buiten enkele sporadische archeologische vondsten, die wijzen op menselijke aanwezigheid in de
prehistorie en in de Romeinse tijd, is er over de vroegste periode van de geschiedenis van onze dorpen
weinig of niets geweten.
Vanaf ca. 50 voor Chr. behoorden onze streken tot het Romeinse wereldrijk nadat Julius Caesar met zijn
machtige legioenen de plaatselijke Gallische stammen verslagen had. Omstreeks 358 na Chr. moest de
Romeinse keizer Julianus de Afvallige de Salische Franken als 'foederati' (= verbondenen) in onze regio,
Taxandria, aanvaarden.
In de vijfde en zesde eeuw konden de Merovingen o.l.v. Childerik en zijn zoon Clovis vanuit deze streek hun
heerschappij over heel voormalig Gallië uitbreiden. Daarna behoorde de regio tot het Karolingische Rijk
(751-843), Lotharingen (843-870), West-Francië (870-879) en Oost-Francië (880). Tussen 895 en 925 viel
onze regio onder het koninkrijk Lotharingen. Dit rijk werd bij het Heilig Roomse Rijk ingelijfd waarna het nog
slechts een hertogdom was dat al gauw verbrokkeld geraakte o.a. in het markgraafschap Antwerpen (d.i.
grofweg onze huidige provincie + de Nederlandse provincie Noord-Brabant).
Onder de Karolingers lag onze gemeente op de wip tussen de 'pagi' (=gouwen) Rien en Taxandria maar
kan ze niet met zekerheid aan één van de twee toegewezen worden. Nadien behoorde onze streek tot het
markgraafschap Antwerpen totdat dit laatste in 1106 definitief door Godfried I bij Brabant ingelijfd werd. De
beroemdste markgraaf van Antwerpen was wel zijn voorganger Godfried IV van Neder-Lotharingen, beter
bekend als 'Godfried van Bouillon'.
Lang werd aangenomen dat de oudste vermelding van een plaats in onze omgeving in 877 gesitueerd
moest worden. In dat jaar is er in een oorkonde van de abdij van Corvey, uit het bisdom Paderborn, sprake
van 'Blowanscote'. Men identificeerde dit toponiem als 'Blommerschot', nu een gehucht dat vlakbij
Wechelderzande ligt maar tot Oostmalle behoort. De laatste jaren heeft men deze stelling verlaten zodat de
eerste vermelding twee en een halve eeuw opgeschoven moet worden. Lille wordt vermeld in 1123.
Wechelderzande krijgt een vermelding in 1187 samen met Poederlee maar Gierle moet wachten tot in
1259.
Onder de negen eerste hertogen van Brabant, van Godfried I tot Jan III, behoorden Lille, Wechelderzande
en Gierle tot het rechtstreekse hertogelijke domein. In 1332 of 1333 verkocht Jan III de gebruiksrechten op
de vroente in deze dorpen aan hun inwoners. Tot in 1822 zouden de heiden en bossen gemene gronden
blijven waarop de dorpelingen turf staken, heide maaiden en hun schapen weidden. De huidige
gemeentebossen zijn hier nog steeds een overblijfsel van. In 1347 huwde de dochter van Jan III, Maria, met
Reinoud van Gelre. Als compensatie voor het niet-betaalde deel van de bruidsschat kregen zij het Land van
Turnhout in pand, bestaande uit de Vrijheid Turnhout, de drie genoemde dorpen en nog tien andere
plaatsen. Op 25 juli 1356 zette Johanna van Brabant dit pandschap om in een erfelijke leenband. Het Land
van Turnhout zou nog tot aan de Franse Revolutie blijven bestaan.
Het kwam reeds bij de dood van Maria van Brabant, in 1399, terug aan de hertogen van Brabant, waarna
het mee overgeërfd werd totdat keizer Karel V het gebied aan zijn zuster, Maria van Hongarije, als
weduwegoed afstond. Onder koning Filips II werden grote delen ervan verpand om geld in de lege
staatskas te krijgen. Lille, Wechelderzande (en Vlimmeren) kwamen zo in handen van de schatrijke familie
Schetz. Na het Twaalfjarig Bestand werd het Land van Turnhout herenigd onder de Nassauer Filips-Willem
van Oranje. Na diens dood keerde de volledige heerlijkheid tot de domeinen van Brabant terug waarna
Filips IV zes dorpen, waaronder Lille, Gierle en Wechelderzande, aan Jan de Proost verpandde. Deze
jonker bouwde het mooie kasteel van Wechelderzande. Met de Vrede van Munster (1648) werd het Land
van Turnhout aan de Oranje-Nassaus teruggeschonken. Na een twist tussen deze familie en Pruisen werd
het een bezit van de Pruisische koningen (1711) totdat keizerin Maria-Theresia het als hertogin van Brabant
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 54

terugkocht om het aan haar gunsteling Emanuel Tellez de Sylva Menezes et Castro te schenken. Door een
nieuwe koop in 1768 werd het tot aan het eind van het Ancien Regime eigendom van de graven de Pestre
de Seneffe.
Een overzicht van de feodale heersers over Lille, Gierle en Wechelderzande vanaf hertog Jan III ziet er als
volgt uit:
Het land van Turnhout en zijn heren:
• 1312-1347 Jan III, als hertog van Brabant
• (21/3/1313) (Edward II, koning van Engeland: enkel pro forma)
• 1347-1356 Johanna, als hertogin van Brabant
• 1356-1399 Maria van Brabant, als vrouwe van Turnhout
o (vanaf juni 1347 reeds als pandvrouwe)
o (25/7/1356: oprichting van het Land van Turnhout als erfelijk leen)
• 1399-1404 Johanna, als hertogin van Brabant
o (Land van Turnhout eerste maal terug aan Brabant)
• mei 1404 Margareta van Male, als hertogin van Brabant
• mei 1404-1415 Antoon van Boergondië, als hertog van Brabant
• 1415-1427 Jan IV, als hertog van Brabant
• 1427-1430 Filips van St-Pol, als hertog van Brabant
• 1430-1467 Filips de Goede, als hertog van Brabant
o 1445- ? : lage (en middele?) heerlijkheid in Lille, Gierle, Wechelderzande-Vlimmeren in
leen aan Ambrosius de Dynter (tot 1495) en diens zonen (tot ?)
• 1467-1477 Karel de Stoute, als hertog van Brabant
• 1477-1482 Maria van Boergondië, als hertogin van Brabant
• (1482-1494) (Maximiliaan van Oostenrijk, als voogd voor de minderjarige Filips)
• 1494-1506 Filips de Schone, als hertog van Brabant
• 1506-1546 Karel V, als hertog van Brabant
• 1/3/1546-1558 Maria van Hongarije, als vrouwe van Turnhout (door belening)
• 1558-1598 Filips II, als hertog van Brabant
o december 1559/april 1560 tot 1612: Lille en Wechelderzande-Vlimmeren verpand aan
Gaspard Schetz d' Ursel en diens zoon Coenraed
• (1598-1612) (Albrecht en Isabella, als hertogen van Brabant)
• 1612-20/2/1618 Filips Willem van Nassau, als heer van Turnhout
o (Land van Turnhout herenigd na Twaalfjarig Bestand)
• 1618-1621 Albrecht en Isabella, als hertogen van Brabant
• 1621-1648 Filips IV, als hertog van Brabant
o vanaf 1626: verpandingen van het Land van Turnhout: Wechelderzande-Vlimmeren, Lille,
Gierle, Beerse-Vosselaar aan jonker Johan de Proost
• 1/7/1648-7/2/1675 Amalia van Solms, als barones van Turnhout
o (Land van Turnhout herenigd na de Vrede van Munster)
• 1675-1676 Willem III, koning van Engeland, als baron van Turnhout
o (1/2/1676-3/1688) (Maria van Zimmeren, barones van Turnhout, in vruchtgebruik van
koning Willem III)
• 1688-1702 Willem III, koning van Engeland, als baron van Turnhout
• 1702- 26/5/1708 en 1/4/1711 (Land van Turnhout betwist tussen Frederik I van Pruisen en Johan
Willem Friso van Nassau)
• 1708-1713 Frederik I, koning van Pruisen, als baron van Turnhout
• 1713-1740 Frederik-Willem I, koning van Pruisen, als baron van Turnhout
• 1740-1753 Frederik II de Grote, koning van Pruisen, als baron van Turnhout
• 2/1745-21/3/1745 (kortstondige confiscatie door keizerin Maria-Theresia)
• 27/1/1753 Maria-Theresia, als hertogin van Brabant (door koop)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 55

• 7/4/1753-1768 Emanuel Tellez de Sylva Menezes et Castro, hertog van Sylva-Tarouca als hertog
van Turnhout (door schenking)
• 7/3/1768-1774 Julien-Ghislain Depestre, als graaf van Turnhout (door koop)
• 21/1/1774-Franse Tijd, Joseph-Francois-Xavier Depestre, als graaf van Turnhout
• EINDE Ancien Régime
De geschiedenis van Poederlee is heel anders gelopen want dat dorp behoorde niet tot het Land van
Turnhout maar was een aparte, volle heerlijkheid. De vroegste vermelding van een heer van Poederlee
dateert van oktober 1209 ('Walterus de Puderla'). De heren van Poederlee woonden in een bescheiden
houten kasteelhoeve aan de rivier de Aa. Even stroomafwaarts stonden hun watermolen en het houten en
aarden mottekasteel. De 'van Poederlees' komen als trouwe ridders van de hertogen van Brabant uit de
bronnen naar voor. Het geslacht bezat de heerlijkheid tot omstreeks 1390. De heren hadden ook rechten te
Gierle. De naam van Vriesele volgde hen op. Het zijn Jan van Vriesele en diens zoon Wouter die in de 1ste
helft van de 15de eeuw de Heggekapel laten bouwen. Door een huwelijk kwam Poederlee in handen van de
machtige familie van Brimeu (1459). Op 26 oktober 1536 meldt Jacob van Brimeu dat zijn "hoff tot Poederle
inden gront verbrant is". Bij die rampzalige brand ging ook zijn archief in de vlammen op. Vanaf dan bleef er
enkel nog een grote pachthoeve over die op haar beurt in 1822 volledig afbrandde en nooit heropgebouwd
werd. De heren van Poederlee woonden vanaf dan niet meer in hun dorp. In het begin van de zeventiende
eeuw was Philippe Snoij gedurende een kleine 30 jaar heer van Poederlee. Diens erfgename, Walburga
Snoij, huwde met Philippe van Steenhuys, heer van Hers en kanselier van Brabant. Tot zijn voordeel werd
Poederlee in 1653 verheven tot baronie. De laatste adellijke familie heette d' Olmen de Poederlee
(18de eeuw tot aan de Franse Revolutie). Dit geslacht bleef de titel van baron van Poederlee dragen totdat
het in 1928 uitstierf.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 56

���� NIJLEN
De heerlijke geschiedenis van Nijlen, Kessel en Bevel werd tot nog toe niet bestudeerd.
���� OLEN
Graaf Ansfried, bisschop van Utrecht schonk omstreeks 995-1007 een deel van zijn persoonlijke bezittingen
in de Zuiderkempen, waaronder Westerlo en Olen, aan de Kapittelkerk van Utrecht. De originele
schenkingsaktie is niet bewaard, maar er zijn wel kopies van bekend. De Kapittels van Utrecht gingen in die
jaren een relatie aan met twee plaatselijke machthebbers, namelijk de abij van Tongerl en de heren van
Wezemaal. De familie van Wezemaal kreeg vanaf de 12 de eeuw het beheer van de allodiale goederen
Westerlo-Olen en op 21 juni 1247 werd de overeenkomst tussen de kapittels en de heren van Wezemaal op
schrift gesteld in een erfpachtcontract. Dit contract hield in dat de Kerk van Utrecht het beheer van haar
goederen te Westerlo-Olen afstond aan de Heren van Wezemaal mits het betalen van een jaarlijke
pachtsom, waardoor het beheer van deze goederen kon overgaan op hun erfgenamen. Ze waren acht
generaties van Wezemaal vanaf 1166 tot 1464 heren en bezitters van Olen.
Vanaf 1417, na de dood van Jan I van Wezemaal, ontstond er een strijd tussen de van Wezemaals en de
Merode’s. In 1478 viel eindelijk de beslissing van de Raad van Brabant, waarbij Westerlo, Olen en Herselt
werden toegewezen aan Jan I de Merode. Olen bleef van dan af, onder de heren de Merode, nauw
verbonden met de heerlijkheid Westerlo. De heer van Westerlo en Olen benoemde ambtenaren die voor het
bestuurvan zijn onderdanen moesten instaan. Hieruit onstonden de schepenbanken. Aan het hoofd van zo
een schepenbank stond de meier. In grotere plaatsen zoals Westerlo was dit de drossaard. Niet zelden was
de drossaard van Westerlo ook de meier van Olen. Het aantal schepenen bedroeg meestal zeven. Olen
stond eerst onder de jurisdictie van de schepenbank van Westerlo. In 1744 kreeg Olen officieel een eigen
schepenbank.
Om de goede verstandhouding en het samenleven onder de leden van een dorspgemeenschap te
bevorderen werden er zogenaamde dorpskeuren opgesteld. Voor het eerst omstreeks 1470 wordt Olen in
de bronnen als een graafschap omschreven. Het zou echter nog tot het midden van de 16 de eeuw duren
vooral de heren van Olen, met name de Merode’s zich de titel “graaf van Olen” toeëigenden. De laaste heer
van Westerlo en dus graaf van Olen was Willem Karel de Merode. In 1795 kwam er definitief een einde aan
het ancien regime in de Nederlanden. De oude instellingen, waaronder de heerlijkheden, werden
afgeschaft. Nadien braken de banden van Olen met de familie de Merode voor goed. In adellijke kringen
wordt de titel “graaf van Olen” heden niet meer gevoerd in tegenstelling tot die van “markies van Westerlo”.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 57

�VORSELAAR
De eerste die, in de ons bekende bronnen, de naam draagt van “heer van Vorselaar” is Arnolf van
Rotselaer, die in Brabantse oorkonden vermeld wordt in het jaar 1274. De familie van Rotselaer heeft in de
geschiedenis van het hertogdom Brabant een zeer belangrijke rol gespeeld. Zij bezat erfelijk het ambt van
dapifer of hofmeester in het hertogelijk paleis en was door dit feit een van de voornaamste adellijke families.
We geven hier een overzicht van de heren van Vorselaar, met hier en daar een bijzonderheid:
1. Arnolf van Rotselaer, schonk Vorselaarse tienden aan de abdij van Vrouwenpark bij Rotselaar.
2. Gerard I van Rotselaer, nam deel aan de slag van Woeringen en werd op dit slagveld tot ridder
geslagen. Hij stierf bij het beleg van Mechelen. Hij is de eerste die in de oorkonden “van
Vorsselaer” wordt genoemd.
3. Gerard II van Vorsselaer. Hij was (in zijn sterfjaar 1355) nog een van de ridders die het charter van
de Blijde Inkomst van Kortenberg bezegelden.
4. Geard III van Vorsselaer : bekend in de Brabantse geschiedenis door zijn optreden te leuven bij de
volksopstand in 1360. Hij nam deel aan de slag bij Basweiler in 1371. Op 10 oktober 1370 kocht hij
van Jan van Landewijck de heerlijkheden Kasterlee, Lichtaart en Retie ; de laatste twee plaatsen
zullen ruim 500 jaar lang samen met Vorselaar worden vererfd en verhandeld. Hij had geen
kinderen, daarom ging de heerlijkheid terug naar het stamhuis van de van Rotselaers in Leuven.
5. Jan I van Vorsselaer (Jan II te Rotselaer) was erfdrossard van Brabant en voogd van Maastricht.
Hij was in 1371 in de slag van Bzsweiler en vervulde verschillende belangrijke diplomatieke
zendingen. Hij stierf rond 1406.
6. Jan II van Vorsselaer (Jan III van Rotselaer)
7. Jan III van Vorsselaer (Jan IV te Rotselaer) : hij onderhield de riddertraditie van de familie, werd in
1415 te Azincourt gevangen genomen en was, als gezant van de hertog, in Frankrijk tijdens de
veldtocht van Jeanne d’Arc, waarover hij vanuit Lyon op 22 april 1429 een zeer belangrijke brief
schreef. Hij was ook aanwezig bij de stichting van de Leuvense universiteit in 1425. Hij stierf in
1450-51.
8. Johanna van Vorsselaer; dochter van de vorige heer, huwt met Simon, graaf van Salm.
9. Jacob, graaf van Salm, stierf zonder kinderen.
10. Jan IV van Vorsselaer: zoon uit het tweede huwelijk van Jan III van Vorsselaer. Hij huwde met
Clementina van Bouchout op 5 juni 1482. Deze heer verbleef te Vorselaar en werd er ook
begraven. Hun grafsteen bevindt zich achteraan in de parochiekerk.
11. Hendrik van Vorsselaer, stierf in Parijs in 1500 en liet zijn erfenis na aan zijn zuster Isabella.
12. Isabella van Rotselaer, huwde eerst Michel de Croy en nadien Thomas Schotelmans. Zij stierf in
1529 ; zij was de laatste afstammelinge uit het oude adellijke geslacht van Rotselaer. Isabella had
bij testament Vorselaar en afhankelijkheden overgemaakt aan haar neef onder 13.
13. Cornelis van Bergen. Hij werd in 1538 prins-bisschop van Luik en nam uit deze functie ontslag in
1544. Hij stierf rond 1560 na Vorselaar te hebben overgemaakt aan de man van zijn zuster, Jan
van Ligne.
14. Jan van Ligne werd heer van Vorselaar in 1555. Hij trouwde met Margaretha van der Marck,
erfdochter van Robbrecht van der Marck, graaf van Arenberg. Een van de voorwaarden van dit
huwelijk was dat de kinderen de naam en het wapen van de Arenberg’s zouden dragen.
15. Karel van Ligne en van Arenberg, zoon van 14 werd de stamvader van de prinsen van Arenberg.
Hij trouwde met Anna de Croy, oudste zuster en erfgename van Karel de Croy, hertog van Aarschot
en prins van Chimay. Hij werd door Philips II tot gouverneur van de Nederlanden benoemd. Hij
stierf op het kasteel te Edingen, waar hij het klooster van de capucijnen bouwde.
16. Philips van Arenberg, oudste zoon van 15, stierf te Madrid op 25 september 1640 en werd in het
klooster van Edingen begraven.
17. Karel Eugeen van Arenberg, zoon van 16, kreeg Vorselaar in 1641 en verkocht deze heerlijkheid
met aanhankelijkheden op 29 december 1663 voor de som van 130000 florijnen aan 18.
18. Jan Proost, geboren in Gastel (Noord-Brabant) in 1612 werd lid van de Raad van Brabant en werd
in 1668 voorgedragen om kanselier te worden. In 165ç werd hij ridder benoemd. Hij herbouwde het
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 58

vervallen kasteel en versierde de omgeving met eikenplantages. Het is dit herstelde kasteel dat
baron Le Roy in 1678 tekende. Deze heer verbleef te Vorselaar en liet op het hoogkoor een
marmeren grafmonument met Latijns opschrift maken. Hij stierf op 21 januari 1680 en werd in onze
kerk voor het Sint-Jozefsaltaar begraven.
19. Jan Proost II, zoon van 18. Verbleef eerst in Antwerpen en werd later schepen in Brussel. Hij
voerde een reuzeproces met de gemeente over belastingen en tienden. Hij stierf op 12 februari
1709.
20. Juliana Maria Noicetty, echtgenote van 19, verhief de heerlijkheid en verkocht ze aan een zoon van
de adellijke Antwerpse familie de Pret.
21. Philippe Louis de Pret was schepen, griffier en burgemeester van de stad Antwerpen. Hij werd in
1716 heer van Vorselaar. Hij werd te Vorselaar opgevolgd door zijn enige dochter via zijn testament
van 20 maart 1755.
22. Maria Anna de Pret, huwde in 1734 met Karel Philippe Henri Jan Baptist van de Werve,
afstammeling van een van de oudste adellijke families van België, aan wie ze de heerlijkheid
Vorselaar overdroeg op 7 november 1768. Ze stierf op 10 januari 1781.
23. Karel Philippe Henri Jan Baptist van de Werve, werd in 1768 lid van de grote Raad van Brabant. Hij
herbouwde het kasteel rond 1756 en bouwde ook de voorgebouwen op het voorhof, waarvoor hij
een beroep deel op architect van Baurscheit. Hij liet ook de kaak (schandpaal) op het marktplein
oprichten op het Vorselaars marktplein als symbool van zijn macht.
24. Karel Bernardus Johan Gislain, graaf van de Werve en van Vorselaar, lid van de grote Raad van
Brabant. Hij huwde eerst Hubertina de Gilman en nadien Reginadella Faille, stichteres van het
klooster te Vorselaar. Karel Bernardus overleed in 1816.
25. Hij werd opgevolgd door zijn kleinzoon Louis Paul Franciscus Maria Ursula. Hij overleed op 26
december 1850.
26. Philippe Maria Joseph Herman van de Werve, oudste zoon van 25. Hij was burgemeester van
Vorselaar en liet het kasteel herstellen en verfraaien. Hij overleed in 1884.
27. René Philippe August Maria Joseph, oudste zoon van 26, was gemeenteraadslid van Vorselaar en
werd in 1892 tot senator gekozen. Hij overleed in 1911.
28. De enige dochter van 27 Maria Louisa Eulalia Josephan huwde op 6 september 1898 te Antwerpen
met Eduardus Adrianus Ignatius Maria Joseph, baron de Borrekens. Baron Edoard werd heer van
Vorselaar in 1911, na het overlijden van zijn schoonvader. Zelf overleed hij in Antwerpen in 1935.
29. Hij werd opgevolgd door zijn oudste zoon Raymond, geboren in Vorselaar op 12 oktober 1899 en
overleden in Herentals op 6 oktober 1998. Hij was 24 jaar burgemeester van Vorselaar, in het spoor
van zijn voorouders en heeft, zo vermeld ook zijn doodsprentje “Vorselaar bestuurd en gemaakt tot
wat het nu is, een goede en gezonde thuis voor jong en oud”.
30. Intussen werd het kasteel en het domein ingebracht in een naamloze vennootschap. Thans is Paul
Stoffels, topman van Jansen Pharmaceutica, de tijdelijk bewoner van het Vorselaars kasteel.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 59

** Kerkelijke geschiedenis
���� GROBBENDONK
- Parochiekerk Sint - Lambertus
De huidige parochiekerk van Grobbendonk werd ingewijd op 18/09/1951. De vorige kerk werd vernield
tijdens WO II. Een maquette hiervan kan men bezichtigen in de huidige kerk. Het is een Neoromaans
bouwwerk van meester J. Ritzen, dat bijzonder sober van inhoud is. Het hoogkoor bestaat uit grijs marmer,
evenals het altaar, beide zijaltaren en de communiebank.
- Onze-Lieve-Vrouwekerk van Bouwel
Van oorsprong zijn kerk en parochie toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw. Het witstenen kerkgebouw dateert
van omstreeks 1400. Het is in Gothische stijl opgetrokken en was in het begin een eenvoudige kapel. Van
een eigenlijke kerk kan eerst sprake zijn vanaf de eerste helft van de 16e eeuw, wanneer kruis- en
middenbeuk bijgebouwd werden. Later werd de kerk nog herhaaldelijk verbouwd en vergroot. De kerktoren,
zoals hij vandaag voorkomt, werd in 1862 voltooid. De zijbeuken en koorverlengingen dateren van 1927-
1929. Men kan zich een idee vormen van de uitbreiding die Bouwel nam als men weet dat het hoogkoor van
nu, het ganse gewelf van de vroegere kerk vormde.
De waardevolle bezittingen van de Bouwelse kerk bestaan voor het grootste deel uit kostbaar en kunstig
smeedwerk. Verder zijn er ook het hoofdaltaar van 1688, de communiebank van 1672 en de predikstoel van
1687. Bovendien bevindt zich in de linkse zijgevel van de kruisbeuk een merkwaardig en kleurrijk
brandglasraam uit de tijd van de Gotiek. In de rechterzijbeuk bevindt zich het altaar van de Sint-
Sebastiaansgilde. Dit altaar vertoont een schilderij van de Lierenaar Adriaan De Bie (Vlaamse school,
eerste helft van de 17e eeuw). Schenker hiervan was Hendrik van Varick of diens zoon Nicolaas, beiden
Heer van Bouwel. De prachtige omgeving van de kerk werd als natuurmonument geklasseerd (1968).
- Priorij Onze Lieve Vrouw ten Troon
Als een oase, midden in het militaire kamp, ligt de ruïne van de voormalige priorij van "Onze-Lieve-Vrouw-
Ten-Troon". Gesticht op het "Hof van Grobbendonk" op 26 december 1414 door Ridder Arnold van
Crayenhem, werd dit klooster opgetrokken op de plaats die toen Hulsdonk heette, langs de oude weg van
Grobbendonk naar Herentals, en vlakbij de verwoeste wolmolen op de "Kleine Nete".
Het klooster van "Den Troon" was van de "Windesheimer-orde". De stichting nam een hoogstaande
geestelijke en kunstambachtelijke vlucht. Vooral de boekverluchting werd er ijverig bedreven. Men beweert
zelfs dat "Quinten Matsijs" hier zijn schilderstalent zou hebben aangescherpt, daar zijn ouders van
Grobbendonk afkomstig waren (het staat vast dat ze op de "Eikenschranshoeve" hebben gewoond).
Na de bloeitijd kwam de depressie, die vooral de geestelijke waarden aantastte: menig troonpater trok naar
Nederland, maar vooral naar Duitsland om er de hervorming, het protestantisme te prediken. Toen deze
kommervolle tijd voorbij was en het geestelijke leven op "Den Troon" weer een hoog peil bereikte, kwam de
materiële ondergang. In 1572 werd de abdij een eerste maal door de Geuzen bezocht en geplunderd. In
1579 werd de priorij totaal verwoest zoals bijna elk gebouw in Grobbendonk. Sedertdien volgde de afbraak
stelselmatig. Een brand maakte in 1898 van "Den Troon" de ruïne die er thans is. Zelfs de puinen van de
gewijde plaatsen moesten het ontgelden, toen in 1950 de Britse militaire basis deze plaats wou innemen.
Gelukkig was het kanunnik Floris Prims, van Grobbendonkse afkomst, en stadsarchivaris van Antwerpen,
die beschermend optrad en de papieren oorlog won.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 60

���� HERENTHOUT
De Sint-Gummaruskerk moet de eerste kerk geweest zijn in Herenthout. Deze parochie werd afgeschaft in
1803 en opgeslorpt door de St.-Pietersparochie van de Vrijheid, die gesticht werd in de 12 e -13 e eeuw. Het is
moeilijk juist te schatten hoe oud de kerk van Herenthout is. In archieven van Rijsel heeft men de oudste
documenten van onze gemeente aangetroffen: daarin is reeds sprake van onze kerk in 1207 en 1208. Het
huidige kerkschip werd gebouwd door de provinciale architect Van Gastel. De werken werden aangevat op
8 april 1861 en voltooid op 12 november 1864. Op 11 juli 1865 werd de kerk met grote plechtigheid
ingewijd.
Vroeger had het torendak een ander uitzicht. Een brand in het begin van de 17 e eeuw vernielde echter het
oorspronkelijk dag. Op 2 juni 1525 schonk Katarina, dochter van Pieter Verlynden, een bepaalde som om
de toren te herstellen.
Het grondplan van onze kerk is volgens lengtebouw gemaakt en heeft de vorm van een Latijns kruis. Er zijn
zowel Romaanse als gotische aspecten terug te vinden. Romaanse kenmerken zijn o.a. het horizontalisme.
Onze kerk is een lage kerk die breed, dicht tegen de grond is afgewerkt, zelfs de toren doorbreekt dit niet.
Dit wees op de nederigheid van de mens tegenover God. Gotische kenmerken zijn o.a. de talrijke vensters
die veel licht binnen laten, dat gefilterd wordt door de gekleurde glasramen.
Aan de hand van teksten kunnen we ons een idee vormen hoe de kerk er vroeger heeft uitgezien. De eerste
beschrijving situeert zich rond 1626-1627. Toen bezat de kerk 7 altaren. De tweede beschrijving dateert van
17 november 1753. Toen werden de twee parochies, St. Gummarus en St. Pieter, samengevoegd met één
priester aan het hoofd.
Het huidige interieur is veel minder versierd en veel soberder dan de vroegere inrichting. Er zijn nog enkele
waardevolle voorwerpen zoals oude gewaden, oude liturgische vaten, een met de hand gegoten klok uit
1717, biechtstoelen, de kruisweg tegen de muur, een icoon van O.L.Vrouw en de beelden van Petrus en
Paulus.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 61

���� LILLE
Rogerus, bisschop van Kamerijk, schonk in 1187 de 'altaren' van 'Voslar, Berse ende Wechle' aan de
vrouwenabdij van Groot-Bijgaarden. Kerkelijk hoorde Wechelderzande toen nog bij Poederlee dat op zijn
beurt afhing van de kerk van Vorselaar. In 1321 werd de parochie Poederlee-Wechelderzande gevormd
maar pas in 1572 werden deze twee gescheiden. Opmerkelijk is wel dat de Oostmalse gehuchten Bruul,
Zalphen, Middelborg en Blommerschot kerkelijk van de Wechelse pastoor afhingen. Die woonde trouwens
van 1688 tot in 1964 in het kasteel Hof d' Intere aldaar. In 1441 werd te Poederlee de bedevaartskapel van
de Hegge voltooid op de plaats waar Jan van der Langersteden in 1412 de in Wechelderzande gestolen
hosties weggeworpen had. Gierle vormde met Tielen tot in 1612 één parochie. De kerk van Lille was al voor
1123 afhankelijk van die van Vorselaar. Pas in 1567 werd Lille een zelfstandige parochie.
Vermeldenswaard is nog de rol die katholieke zusters speelden in het onderwijs te Groot-Lille. Vanaf 1827
stichtten de Zusters der Christelijke Scholen van Vorselaar klassen te Lille, Poederlee en Wechelderzande.
De Ursulinnen namen Gierle voor hun rekening. De kapel van het Kloosterhof getuigt nog van hun eens zo
bloeiend internaat.
Groot-Lille viel onder het bisdom Kamerijk dat in 1559 opgevolgd werd door het bisdom Antwerpen. Tussen
1802 en 1962 hoorden de parochies bij het diocees Mechelen maar vandaag de dag vallen ze weer onder
het bisdom Antwerpen.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 62

���� NIJLEN
Onze kerk
De St.-Willibrorduskerk is een neogotische hallenkerk in witte steen met een driebeuken schip, een
kruisbeuk met zijkapellen en een langgerekt koor met zijkoren die geflankeerd worden door traptorentjes.
De westertoren wordt bekroond door een ingesnoerde naaldspits met dakkapellen. De benedenverdieping
van de toren heeft een kruisgewelf. Alle andere delen van de kerk worden afgedekt door een houten
tongewelf. De eerste vier traveeën en de toren werden bij KB van 20 maart 1935 geklasseerd als
monument. Studiebureau Consult voerde in 1997 een studie uit in opdracht van de kerkfabriek. Het stelt dat
het oudste gedeelte van de huidige kerk van de tweede helft van de 14de eeuw dateert, de toren van het
einde van de 14de eeuw. In 1840 werd de kerk een eerste maal uitgebreid. Deze bakstenen uitbreiding
werd in 1908 weer afgebroken om plaats te maken voor een volledig vernieuwd gebouw volgens de huidige
kruisaflijning. Deze uitbreidingswerken werden in 1912 definitief aanvaard. Helaas brandden kerk en toren
op 1 oktober 1914 uit. In 1922 werd ze heropgebouwd volgens de in 1900 getekende plannen. In de
volgende oorlog, in 1940, blies het Belgische leger de torenspits op, waardoor ook de aanleunende
kerkdaken beschadigd werden. Tijdens de wederopbouw in 1940-’41 kreeg de toren een betonnen kern. De
nieuwe torenspits werd pas in 1960-’61 gebouwd.
Nieuwe parochies
Bij KB van 14 augustus 1947 werd een nieuwe parochie erkend, toegewijd aan O.-L.-Vrouw. De
erediensten worden nog steeds in een "voorlopige" kerk gehouden. Deze kerk wijdde Kardinaal Van Roey,
Aartsbisschop van Mechelen, op 19 december 1948 in.
���� OLEN
De Sint-Willibrorduskapel van Meren was mogelijk het eerste christelijke centrum van de streek. Zo
onstonden plaatselijke gemeenschappen van gelovigen. Voor de instandhouding van die eerste
kerkgemeenschappen waren geldmiddelen nodig. De boeren moesten daarom een tiende deel van de
opbrengst van hun hoeve afstaan aan de kerk. Olen werd ingedeeld in een aantal tiendengebieden. Hieruit
ontstond dan de parochie Olen.
In 1244 werd de parochie geschonken aan de abdij van Tongerlo, en de pastoors werden benoemd vanuit
de abdij. Gezien Olen destijds (rond het jaar 1000) door bischip Ansfried werd geschonken aan het Sint-
Martinus kapittel van Utrecht, kreeg de eerste Olense parochie Sint-Martinus als patroonheilige. Ill en
Oosterwijk (gemeente Tongerlo) behoorden tot die Sint-Martinusparochie. In 1559 kwazm Olen terecht
onder het bisdom Antwerpen, en in 1801 onder het aartsbisdom Mechelen. Vanaf 1962 werd dit terug
bisdom Antwerpen.
In 1777 werd een verzoekschrift gericht aan de bisschop van Antwerpen tot het bekomen van een tweede
parochie maar dit werd geweigerd. Uiteindelijk werd in 1864 in het “achterdorp” een hulpkerk opgericht. Zo
ontstond dus de Onze-Lieve-Vrouw-parochie van Achter-Olen. De Geeleweg vormde dan de
grengsscheiding tussen de twee parochies. In de jaren 1935-1939 werd het Albertkanaal gegraven en in
1947 werd dit kanaal de definitieve grens tussen Achter-Olen en Olen-Sint-Martinus. In 1964, bij het 100jarige
bestaan van de parochie werd de naam Achter-Olen veranderd in Onze-Lieve-Vrouwe Olen.
In 1912 startte Jozef Leemans ten zuiden van kanaal Herentals-Bocholt een fabriek voor allerlei chemische
producten. In de nabijheid van die fabriek onstond dan in 1913 de derde Olense parochie: de Sint-Jozefs
parochie zich ook gedeeltelijk uitstrek op het grondgebied van de gemeente Geel. August Janssens werd
de eerste pastoor en hij bleef dit meer dan 50 jaar. De spoorweg vormt de scheidingslijn met de O.L.V.parochie.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 63

�VORSELAAR
Er zijn geen schriftelijke bronnen over de stichting van de parochie Vorselaar. In een omstreden document
dat “testament van Sint-Willibrordus” heet en dateert van 726, komt de benaming “Furgalare” voor, een
plaats die via dit testament werd overgemaakt aan de abdij van Echternach.
Voor de eerste keer is er in geschiedkundige bronnen spraak van Vorselaar in het jaar 1123. Dat jaar geeft
bisschop Burchardus van Kamerijk de kerken van Anderlecht en Vorselaar aan het kapittel van zijn
kathedraal. In deze akte staat vermeld dat Vorselaar de titel draagt van “volle kerk” (ecclesia integra) en
twee afhankelijkheden had: de halve kerk (ecclesia media) van Lille en de kapel (quarta capella) van
Poederlee. In deze akte worden de namen van de voornoemde parochies als volgt geschreven: Forlaria,
Lisleo en Poderla. Het feit dat bij het begin van de 12° eeuw Vorselaar reeds dochterkerken bezat, mag ons
doen aannemen dat de parochie toen reeds zeer oud was. Dat kan ten andere nog afgeleid worden uit het
feit dat Sint-Pieter de patroonheilige is van parochie en kerk: een patroonskeuze die, volgens de
geschiedschrijvers, vooral door de eerste evangeliepredikers in de Kempen werd toegepast.
Het kapittel van Kamerijk bezat het recht de pastoor te benoemen en oefende dit recht uit tot aan de Franse
revolutie. Het kapittel van Kamerijk was tiendeheffer te Vorselaar, maar had ook zekere verplichtingen:
onderhoud van de toren en de pastorie. Zoals elders vermeld werd door het kapittel herbouwd op het eind
van de 18° eeuw. De parochie Vorselaar behoorde tot in 1559 tot het bisdom Kamerijk en tot de landdekenij
Antwerpen. Nadien behoorde Vorselaar tot het bisdom Mechelen en Antwerpen en, tot enkele jaren
geleden, tot de dekenij Herentals. Nu behoort Vorselaar tot de dekenij Zuiderkempen.
De huidige kerk dateert uit twee verschillende periodes:
- het hoogkoor, de middenbeuk en de toren werden gebouwd rond 1630 ;
- de twee zijbeuken werden bijgebouwd in 1839.
De kerk zelf bezit enkele merkwaardigheden. De houten bekleding van het hoogkoor, vooral het
beeldhouwwerk van de panelen, is kunstig afgewerkt. Enkele biechtstoelen zijn van het voormalig
Vorselaars huis Van Roey. Een schilderij, waarschijnlijk vroeger middenstuk op het hoogaltaar, verbeeldt de
kruisiging van Petrus, een ander – het middenstuk op het O.L.V.-altaar – verbeeldt Maria’s Hemelvaart. De
kerk bezit ook een merkwaardig O.L.V.-beeld, afkomstig uit de voormalige kapel van Sassenhout. De oude
houten beelden van St. Barbara en vooral Sint-Joris te paard, zijn waardevol, maar verder historisch
onderzoek terzake is wenselijk. Tegen de muur aan de noordelijke uitgangsdeur, staat een fraaie grafzerk in
gotische stijl : deze steen lag vroeger midden op het hoogkoor, en daaronder rustten Jan van Rotselaar en
zijn echtgenote Clementina van Bouchout, gestorven eind 15° eeuw.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 64

9.6. Overzicht roerend erfgoed werkingsgebied
** Documenten en archieven (incl. plannen, kaarten, ansichtkaarten)
���� GROBBENDONK
- gemeentelijk archief
- bibliotheek en archeotheek
* Geschiedenis van Grobbendonk, P.J. Goetschalckx
* Een prikje op de eeuwigdurende tijdsschaal : Bouwel in de voorbije 100 jaar!, Francis Drijbooms
* Van banrecht en maalplicht in Grobbendonk tot eigen Bouwelse windmolen: historiek van de
Bouwelse windmolen en molenhuizen, Francis Drijbooms
* Gallo-Romeinse bewoningssporen te Grobbendonk, G. De Maeyer
* Onze Lieve Vrouw ten Troon te Ouwen, Floris Prims
* Parochieregisters Grobbendonk, Wilfried L.A. Taeymans
* Grobbendonk: het historisch verhaal van een kleine gemeenschap, Guido Van Dyck
* Grobbendonkse annalen, Karel Van Uytven
- privé-archieven
- parochiearchieven
- kerkarchief in Leuven
- rijksarchief in Antwerpen
- archeologische vondsten bij het VIOE
- archief dat bij het Taxandria Museum hoort
���� HERENTALS
** Herentals
Herentals, goed bekeken
Cultuurhistorische gids voor Groot-Herentals door J.M. Goris, stadsarchivaris
Inventaris van de kunst- en andere voorwerpen van de St.-Waldetrudiskerk in Herentals (1986)
Herentals in 19 de eeuwse gravures en litho’s (2003)
Inventaris door dr. Jan M . Goris, stadsarchivaris, Herentals
Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen (1977)
Provincie Antwerpen – kanton Herentals
Jaak Jansen
Verzamelde gegevens, bevindingen en inventaris van Luc Schelfhout (2001).
Het kunstpatrimonium van het OCMW Herentals (1992)
Jaak Jansen
Inventaris kapel Oud-Gasthuis en Begijnhof (1978 – 1979)
Claire Vercammen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 65

Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen
Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, kanton Herentals
** Morkhoven
Herentals, goed bekeken
Cultuurhistorische gids voor Groot-Herentals door J.M. Goris, stadsarchivaris
** Noorderwijk
Herentals, goed bekeken
Cultuurhistorische gids voor Groot-Herentals door J.M. Goris, stadsarchivaris
Geschiedenis van het Leemen Huyseke
���� HERENTHOUT
- Gemeentelijk archief
- Bibliotheek
- Kerkarchief
- Archief Heemkundige Kring Sandelyn vzw
- Archief Karnavalvereniging Peer Stoet
- Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen
- Archief Postkaartenclub
���� LILLE
- Gemeentelijk archief
- Archief en fotoarchief Heemkundige Kring
- Kaartenarchief
���� NIJLEN
- Gemeentelijk archief
- Archief van Heemkring De Poemp
- Archief van Heemkring Salvator
- Archief van ‘Schitterend geslepen’
- Archief omtrent oorlogsverleden van Rudy Van Nunen.
���� OLEN
Gemeentelijk archief
Het gemeentearchief bewaart de stukken en documenten van de gemeenten. Het archief zorgt voor
ondersteuning als er opzoekingen nodig zijn door de andere gemeentediensten. Bezoekers kunnen na
afspraak bij het archief terecht voor informatie over de gemeente en voor stamboomonderzoek.
Archief van Heemkring De Linde
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 66

Het archief van Heemkring De Linde, evenals een Haza-Databestand met meer dan 20.000
persoonsgegevens kan geraadpleegd worden in de pastorie van Sint-Jozef-Olen, Lichtaartseweg 200.
Volgende gegevens zijn beschikbaar:
- Parochieregisters Olen
Klapper op de dopen (1594-1802)
Klapper op de huwelijken en overlijdens (1594-1802)
- Registers Burgelijke Stand Olen
Klapper op de geboorten (1797-1910)
Klapper op de huwelijken en overlijdens (1800-1910)
- Scabinale akten
1766-1784
1785-1796
Breuken en andere van Sint Antoniusgilde
In privé-bezit zonder gekende opgave van stukken.
Uitgebreide postkaartencollectie
in privé-bezit
Oude Posters en dorpsgezichten
Een uitvergroting van een dorpsgezicht van Olen Centrum bevindt zich in de raadszaal van het
gemeentehuis. Dit is gebaseerd op een pentekening van een onbekende kunstenaar en werd getekend
tussen 1682 en 1776. Een kopij van de ganse tekening hangt in het bureau van de burgemeester. Ook in de
raadszaal van het gemeentehuis hangt een historische poster van Olen jaarmarkt anno 1901 naar
aanleiding van het 100-jarige bestaan van deze jaarmarkt. Contacten met bewoners van Olen leert ons dat
nog heel wat materiaal beschikbaar is.
Fotorepertorium van het Kerkmeubilair van de kerk van Olen Sint-Martinus
�VORSELAAR
- Gemeentelijk archief
- Gebeurtenissen: boek “Van Vorsselaer naar Vorselaar” + verder aanvullen tot 2007
- Archieven Kempenland en gemeentelijk archief
- Dorpskranten “1978: jaar van het dorp”
- Archief parochieblad (Van Dongen)
- Plannen, kaarten (scholen, kadaster), ansichtkaarten (ruilclubs, Roger Copman), De Ferraris, Geografisch
Instituut, enz.
- Schoonzoon van Nuyens (woont in de Riemenstraat aan Omer Smouts en was getrouwd met een
Verbeeck (Koekoek)) heeft nog oude kaarten van Vorselaar met de typische gehuchtnamen erop.
- Oude poster van “historischen stoet” 1907
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 67

** Foto-, dia- en filmmateriaal
���� GROBBENDONK
- Achief fotoclub Nete en Aa
- Divers materiaal in privéhanden
���� HERENTALS
- Koninklijke Fotoclub Herentals
- Fotoclub Anthony
���� HERENTHOUT
- Fotokring Toreke
- Archief Heemkundige Kring Sandelyn vzw
- Fotoclub Close-up
- Divers materiaal in privéhanden
���� LILLE
- Archieven fotoclub en gemeente/Heemkring
- Divers materiaal in privéhanden
- Beeldbank Heemkundige Kring
���� NIJLEN
- Archief van Heemkring De Poemp
- Archief van Heemkring Salvator
- Archief van ‘Schitterend geslepen’
- Archieven fotoclub Folerma
- Divers materiaal in privéhanden, bijvoorbeeld films van Fons Van Den Bulck.
- Collectie Fons Lenaerts: doodsprentjes.
- Collectie Lode Van Dessel: postkaarten.
- Collectie Verhaegen: postkaarten.
- Collecties René Lenaerts: postkaarten.
Onder meer:
- Amateurfilm “Kessel anno 1975” van Fons Van Den Bulck.
- Videoverslag “Het vaderland moest groter zijn” (Gidsenwerking Fort Kessel 2006).
- Videoverslag “De moord van Nijlen” (2006).
���� OLEN
- Foto-archief Heemkring: een hele reeks foto’s van allerlei onderwerpen (nog niet geïnventariseerd)
- Privéverzameling oude foto’s van Olen van Paul Van Vlerken
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 68

- Nog andere fotocollecties in privéhanden
- Dia’s van heemfeesten en reisen (Marcel Pauels)
- Videofilms: milleniumviering Olen 1994
- Film van de viering van 50ster Gust Janssens (1957)
- Olen markt 1951 – de pot van Olen is gestolen
- Aangename kennismaking met Olen (video)
- Olen Keizersterk.
�VORSELAAR
- Archieven fotoclub en gemeente/Heemkring
- Divers materiaal in privéhanden
- Beeldbank Heemkundige Kring
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 69

** Cultureel vondstenmateriaal/archeologie
���� GROBBENDONK
- Inventaris “archeologisch museum” Grobbendonk
���� HERENTALS
- Archeologische vondsten aan de Hoogton
���� LILLE
- Verzameling Vondsten van de Regendonk
- Verzameling gasbedrijf Fluxys van de Ijzertijd
- Poederleaan
���� NIJLEN
Collectie Willy Van Gestel (Bevel): vondsten aan Bevelbeek (oa sierlijk kommetje in terra sigillata en
scherven van een groot dolium of voorraadvat).
-Collectie René Schoonvliet (Emblem): vondsten nabij Grote Nete.
-Collectie gemeentehuis Nijlen: urne met bijpotje (late Hallstattperiode).
-Vondsten nabij Grote Nete: museum Mechelen.
- Opgravingen Kesselhof.
- Vondsten Kruiskensberg.
���� OLEN
Vondsten Taxandriamuseum Turnhout
Het Taxandriamuseum neemt in het historisch, toeristisch en volkskundig patrimonium van de streek een
belangrijke plaats in. Het werd in 1903 gesticht door de Geschied- en Oudheidkundige Kring der Antwerpse
Kempen. Allicht bevinden zich hier ook elementen die te linken zijn naar Olen en omgeving.
�VORSELAAR
- Herman Van Soom (vondsten Romeinse tijd in Grobbendonk)
- Rik Verbeeck (zoon van Marie)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 70

** Schilderijen, beelden en kunstcollecties
���� GROBBENDONK
- Renaat Veris, schilder
- Hubert Lampo, schrijver
- Robin Hannelore, schrijver
- Felix Timmermans, schrijver
- Floris Prims, schrijver
- Karel Van Uytven, schrijver
- Francis Drijbooms, schrijver
- Guido Van Dyck, schrijver
- Patrimonium kerk Bouwel
- Patrimonium kerk Grobbendonk
���� HERENTALS
** Herentals
Hippoliet De Clerck
Op 26 augustus 2003 aanvaardde het stadsbestuur de schenking van de collectie van kunstschilder
Hippoliet De Clerck. Het werk van Hippoliet De Clerck (Brecht, 20 januari 1878 - Herentals, 6 maart 1954) is
van hoog artistiek niveau. Afgezien van de intrinsieke kunstwaarde heeft De Clercks werk voor Herentals
een grote en unieke cultuurhistorische waarde. De kunstenaar heeft tal van stadsgezichten, monumenten,
landschappen en volkstypes van Herentals op een duidelijk herkenbare wijze geschilderd. Het oeuvre van
Hippoliet De Clerck betekent dan ook een aanzienlijke verrijking voor het artistieke patrimonium voor de
stad.
Stedelijke kunstcollectie
Het stadsbestuur verzamelde door de jaren heen een omvangrijk en zeer gevarieerd kunstbezit
bijeengebracht dat van groot belang is voor de cultuurgeschiedenis van de stad. Maar dat stedelijke
kunstbezit is nauwelijks bekend en een deel van de verzameling is weinig toegankelijk voor publiek. Tijdens
Erfgoeddag 2007 stelde het stadsbestuur een selectie uit deze prachtige collectie tentoon.
Beelden van Fraikin
Herentals ontving een uitzonderlijk geschenk toen het in 1890 alle gipsen modellen van Fraikin kreeg
toegewezen. Het gaat stuk voor stuk om originele scheppingen van de kunstenaar. Het kappen in marmer
of gieten in brons is werk van ambachtslui. De in Herentals geboren beeldhouwer was absoluut geen
kleintje. Samen met Geefs en Simonis behoorde hij tot de top in zijn tijd. Later werden ze overschaduwd
door Rodin, Meunier en Minne. Fraikin was heel sterk in burgerlijke kunst voor herenhuizen. Hij kon als
geen ander naakte of schaars geklede dames in lichtjes uitdagende houdingen maken. Hij wist in zijn
bustes bovendien de dominerende karaktertrek van de afgebeelde persoon te leggen. Op dat vlak kan je
hem vergelijken met Velasquez.
Jef Mennekens
Dichter afkomstig uit Herentals
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 71

** Noorderwijk
- Letterkundige Servaas Daems (Noorderwijk, 6 juni 1838 – Tongerlo, 30 juli 1903)
- Tongerlose abdijarchivaris Adriaan Heylen (geboren als Jan Frans Heylen in Noorderwijk op 6 augustus
1745 en overleden in Rome op 4 mei 1802).
���� HERENTHOUT
- Patrimonium Kerkfabriek
- Patrimonium Gemeente
- Jef Van Grieken, schilder
���� LILLE
- Jaak Rosseels en de Wechelse School: zie jaarboek 1987 van Heemkundige Kring ‘NDV’
- Frans Van Giel
- Reginald Gossling: zie jaarboek 1992 van Heemkundige Kring ‘NDV’
- Gustaaf Christiaan De Bruyne: zie jaarboek 1984 van Heemkundige Kring ‘NDV’
- Adriaen Jozef Heymans: zie jaarboek 1983 van Heemkundige Kring ‘NDV’
- André Proost
- Vic Van Gestel
- André Peeters (kunstwerk Louis Neefs)
- Patrimonium kerken: zie inventaris kerkelijk erfgoed (KiK - kunstpatrimonium kerk)
Nicolaas Van der Veken
Nicolaas Van der Veken werd geboren, werkte en stierf te Mechelen (1637-1709). Hij kreeg zijn opleiding bij
Max Labbé en later bij Lucas Fayd’Herbe. Hij behoorde tot de belangrijkste meesters die in de Dijlestad
werkzaam waren tijdens de tweede helft van de zeventiende eeuw. De beeldhouwer verwierf bekendheid
als maker van biechtstoelen; de voorbeelden ervan zijn in verscheidene Mechelse kerken te vinden. Deze
beeldhouwer zou ook zijn eigen werk gepolychromeerd hebben. C. Poupeye beschouwde Nicolaas Van der
Veken als de sculpturale vertolker van de Van Dijck-stijl in de schilderkunst daar waar Lucas Fayd’Herbe de
Rubens-stijl zou uitbeelden.
H. Jozef met Kind
Foto: Jos Aerts
St.-Antonius Abt
Foto : Jos Aerts
St.-Sebastiaan
Foto : Jos Aerts
H. Anna
Foto : Jos Aerts
O.L. Vrouw van
Smarten
Foto: Jos Aerts
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 72

De aanwezigheid in de St.-Pieterskerk van Lille van vijf beelden van Nicolaas Van der Veken is wel een
bijzonder feit. Het toont aan welke waardering de Mechelse kunstenaar in deze parochie heeft genoten. De
beelden werden vermoedelijk verworven door pastoor Robertus van Rijswijck, pastoor van 1664 tot 1696:
hij werd een ‘pastor vigilantissimus’ (=zeer waakzame pastoor) genoemd, wat wel zou kunnen slaan op de
ijver en de zorg voor de versiering van zijn kerk. Johannes Baptist Diels was de volgende pastoor van 1696
tot 1715.
Het is ook mogelijk dat een belangrijke man als Petrus van Steenhuys hier als maecenas is opgetreden : hij
was drossart van de Baronnie van Poederlee en van 1660 tot 1688 schout van Lille, Wechelderzande en
Vlimmeren : hij had zijn verblijf ingericht te Lille en was ook de schenker van het koorgestoelte in de kerk.
Petrus Van Steenhuys moet ook verwant zijn met de magistratenfamilie van Steenhuys die zich te
Mechelen had gevestigd : zowel Willem van Steenhuys als zijn zoon Filips-Willem waren advocaat en als
magistraat verbonden aan de bestuurlijke instellingen te Mechelen zoals de Grote Raad van Mechelen en
de Raad van Vlaanderen.
Filips-Willem van Steenhuys (1593-1668) was in 1636 gehuwd met Walburgis Snoy die de seigneurie van
Poederlee meebracht : hij werd baron van Poederlee in 1653. De verwantschap van Petrus van Steenhuys
met deze familie zou kunnen verklaren dat hij bekend was met het Mechelse milieu.
���� NIJLEN
- Patrimonium kerk: zie inventaris kerkelijk erfgoed (KiK - kunstpatrimonium kerk)
- Patrimonium gemeente
- Werken van Jef Verheyen in particuliere collecties.
- Werken van Gust Hermans.
���� OLEN
Schilderijen: kerken en privébezit
- Schilderijen in de kerken zijn opgenomen in de beschrijving van de kerken en in de inventarissen van de
kerkfabrieken (Sint-Martinus en O.L.Vr.-Olen in bijlage kerkelijk erfgoed).
- Schilderijen van landschappen, gebouwen, personen zijn in bezit van erschillende privé personen. Een
overzicht van deze verschillende vormen van kunstwerken ontbreekt.
�VORSELAAR
- Dries Van den Broeck, schilder
- Georges Filips, kunstenaar
- Patrimonium klooster: cf. boek “175 jaar Zusters der Christelijke Scholen: 1820-1995” van Raf
Vanderstraeten en Marij Preneel, uitgegeven door de Zusters der Christelijke Scholen i.s.m. KADOC, 1996.
- Patrimonium kerk: zie kerkelijk erfgoed vanaf p. 125 (deels op basis van KiK - kunstpatrimonium kerk)
- Patrimonium kasteel: cf. “Belgische Kundtdenkmäler, herausgegeben von Paul Clemen, zweiter Band,
München, 1923, z. 86-90, Schloss Vorsselaer”.
- Beeldjes in kapelletjes (bijv. Veertien Kapellekens: echte echte handgemaakte terracotta beeldengroepjes,
die model stonden voor de meeste gipsen beelden in de regio)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 73

** Waardevolle voorwerpen
���� GROBBENDONK
- Collectie diamantmuseum en archeologisch museum
- Mercuriusbeeldje
- Post Middeleeuwse houten waterput
- Stichtingssteen priorij Den Troon (1414)
���� LILLE
1. De Kempische muts
- de zondagse muts
De technische benaming cornetmuts (“kernet”) werdt hier meestal niet gebruikt. Men sprak van een
“boerenmuts” – niet boerinnenmuts – ook wel van “lintenmuts” of “strikkenmuts”. Deze muts heeft de
neiging het hoofd te verbreden. De voornaamste versiering van deze muts bestond uit de verscheidene
toeren gepijpte kant aan de voorzijde en de strik van gekleurd lint aan de achterzijde, waarvan de panden
op de rug afhingen.
- de daagse muts
Iedere vrouw had meestal wel enkele mutsen in gebruik nl. twee of meer daagse mutsen of huismutsen
naast de feestmuts en de rouwmuts. Het was de gewoonte in de Kempen dat men bij elke begrafenis – ook
van de niet familieleden – zich in rouw kleedde. Binnenshuis droeg de vrouw niet steeds een muts, ook al
droeg ze die gewoonlijk wel buitenshuis. In de Kempen liepen vele vrouwen blootshoofds in vergelijking met
in vele andere streken. Anderen droegen toch een huismuts, die meestal vervaardigd was in witte katoen.
Het model was afgekeken van de zondagse muts maar tot een eenvoudiger vorm herleid. De muts was
soms afgeboord met een kantje en had een platte strik op het achterhoofd. Deze mutsen konden de
vrouwen zelf wassen. Sommige mutsen hadden toch wel gefronste toeren. Het maken van die mutsen was
toch weer werk voor de mutsenmaakster.
2. De trekkap
Naast de cornetmuts hadden sommige vrouwen nog een “kap”. Die droegen ze als ze op hun paasbest
wilden zijn. De trekkap lijkt eenvoudiger dan de cornetmuts maar was veel kosbaarder omdat ze volledig
vervaardigd was uit ragfijn Lierse of Turnhoutse kant. Ze was minstens tweemaal zo duur.
3. De Spaanhoed
Soms droeg men boven de kap een “spaanhoed” of “boerinnenhoed”. Het waren grote hoeden uit fijn
Italiaans stro vervaardigd en daardoor ook zeer kostbaar.
De hoed was belegd met een lint uit gebloemde of geruite satijn, dat onder de kin kon gestrikt worden.
4. Het capote-hoedje
Toen na W.O. II de typische Kempische klederdracht bijna niet meer gedragen werd, waren er hier en daar
nog oudere vrouwen die geen cornetmuts meer droegen maar toch van hun kapmantel niet konden
scheiden. Anderen kleedden zich volgens de heersende dorpse mode: zwarte jurk of jas en het zwarte
capote-hoedje. Het was versierd met strikken, veren, gitten en kralen. Het was meestal gemaakt uit zijde of
glansfluweel.
5. De falie
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 74

Wanneer de Kempische vrouw in zware rouw gekleed was, droeg zij een voor ons wat eigenaardig
kledingstuk: de falie. Het was een rechthoekig stuk stof, uit fijne zwarte wol of zijde, dat gemakkelijk kon
gedrapeerd worden. De falie wordt dan over de muts geslagen. Het was een erg stemmige ingetogen kledij,
die bij een droevige gelegenheid paste. De falie werd alleen gedragen op de dag van de begrafenis.
���� NIJLEN
De waardevolle voorwerpen worden behandeld in de andere onderdelen van het roerende erfgoed.
���� OLEN
- Baldakijnen
- Processie-baldakijn van de Sint-Jozef parochie, in 1932 door de parochianen geschonken aan pastoor
Janssens ter gelegenheid van zijn zilveren priester jubileum.
�VORSELAAR
- Patrimonium klooster
- Patrimonium kerk
- Brandweerwagen gemeentehuis
- Bakkersoven Schranshoeve (gemeente/OCMW)
- Diamantnijverheid: molen, tang, … (o.a. Sus Willems)
- Deegtrog (Karel Melis)
- Kledij: Kempische kapmantel, blauw werkplunje
- Patrimonium kasteel: o.a. wastobbe, koetsen, …
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 75

** Vaandels, vlaggen en baldakijnen
���� GROBBENDONK
- Vlag van Harmonie De Broedermin
- Vlag van Koninklijke Fanfare Sint-Donatus
���� HERENTALS
** Herentals
- Heraldische vlaggen
Ter gelegenheid van de herdenkingsfeesten ‘Herentals, stad en vrijheid’ in 1959 werden 5 souvereine
vaandels vervaardigd en aangekocht. Deze vlaggen wapperen van april tot en met september aan de
Lakenhal. Het eerste vaandel brengt ons naar 1209: Hendrik I en de leeuw op wit - rode achtergrond
(Brabant). Onder het bewind van Jan I en Jan II krijgen we een nieuw vaandel en hier komt ook Limburg
aan het woord samen met Brabant, het geen we best kunnen onderscheiden door de twee verschillende
leeuwen, die resp. Brabant en Limburg vertegenwoordigen. Het middelste van de vijf vaandels doet ons
denken aan het Markgraafschap Antwerpen en hieraan kunnen we onmiddellijk toevoegen dat Herentals
gedurende een halve eeuw tot zetel van dit Markgraafschap was uitverkoren. De Bourgondische Hertogen
met Filips de Goede op de voorgrond krijgen ook hun plaats aan de Lakenhal. De reeks wordt afgesloten
met het keizerlijk vaandel van Karel V. Het grote Duitse rijk of Bourgondische rijk wordt duidelijk uitgebeeld
door de verenigde arenden op gele achtergrond met in het midden de schilden van de provinciën.
- Eerste inventaris:
- Vlag mijnwerkersbond met bijhorende draagriem en -stok
- Vlag Katholieke Vlaamse Wacht
- Grote vlag prov. Antwerpen? (herkomst onzeker)
- Vlag oude voetbalsupportersclub Herentals
- KFC Herentals-supportersclub Sefa (geschonken aug. 2005):
koffertje met leren draagtasje, koperen standaardkop, leren draagriem en vlag
twee vlaggenstokken in bruine linnen etui met gesp
- Drie vlaggen oud-strijdersverenigingen (natuurzijde, in erg fragiele staat)
- Vlag vaderlandslievende verenigingen (ingediend door Antoine Van Looy op 26 jan. '07)
- Vlag katholieke turnkring Vermaak na Arbeid
- Drie wimpels "Herentals 350 jaar 1209 - 1959"
- Vlag van de Koninklijke Aloude Sint-Sebastiaansgilde
- Uit het archief van de harmonie Sint-Cecilia:
- 1 sierlap met vermelding "Genootschap Harmonie H.Cecilia" opschrift: "Aan haren voorzitter Dr.
G.J. Otten 1886"
- 1 fanion rood / wit / geel van Antwerpen 1968
- 1 fanion rood / wit / geel van 1979
- 1 fanion geel / blauw van 1978 / Tielen
- 1 fanion blauw / goud: Muzikale Verbroedering België - Nederland 1 juni 1969 - Tongerlo
koffer met vlag 1952
- Uit het archief van de Kon. Liberale Harmonie:
- Eerste vlag ca. 1795 - ingelijst
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 76

** Morkhoven
- Vlag van de Koninklijke Fanfare Zucht naar Kunst
** Noorderwijk
- Vlag van de Koninklijke Fanfare de Nooderzonen
���� HERENTHOUT
Bij de grootse herdenkingsplechtigheden te Brussel van de onafhankelijkheid, op 27 september 1832,
overhandigde Koning Leopold I aan de vertegenwoordigers van 97 Belgische gemeenten een erevlag
‘1830’ wegens hun speciale verdiensten in de strijd tegen de Hollanders. Tussen deze 97 gemeenten
vinden wij er 9 uit de provincie Antwerpen, waaronder ook Herenthout. Op het gemeentehuis wordt deze
vlag nog bewaard. Ze bevindt zich in een gehavende toestand. Op het vaandel, midden in het geel, is het
jaartal 1830 geborduurd, omgeven door een lauwerkrans. Het rood en het zwart draagt de tekst: ‘A la
commune de Herenthout de la Patrie reconnaissante’. Boven op de vaandelstok is een bronzen leeuw
aangebracht, die een staf met de vrijheidshoed draagt.
Waarom kreeg Herenthout deze vlag?
Vermoedelijk moeten die speciale verdiensten van Herenthout gezocht worden in de 400 vrijwilligers uit de
Kempen, die onder de leiding van Graaf Frederik de Merode de Westerlo op 16 oktober 1830 oprukten en
Lier binnentrokken en slag leverden te Oude God, Wilrijk en Berchem en verder te Antwerpen. Rond 19
september 1830, na een grote volksvergadering te Geel, zou hier te Herenthout, de gekroonde W (Willem)
die aan het gemeentehuis aangebracht was, vernield worden en zouden er aanhoudingen verricht zijn.
���� LILLE
- Vaandels van Gildes en Verenigingen
- Vaandels van harmonies en fanfares
���� NIJLEN
- Elke vereniging had vroeger een vlag, maar die vlaggen zijn waarschijnlijk nog allemaal in particulier bezit.
- Processievlaggen.
���� OLEN
Vaandels
- St Sebastiaansgilde van OC in Herentals in Lakenhalle
- vlaggen van fanfares en processies
Baldakijnen
Zie hiervoor hoofdstuk “waardevolle voorwerpen”
�VORSELAAR
- Vaandel van Sint-Joris-Gilde
- Vlaggen van harmonie en fanfares
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 77

** Kerkelijk en funerair erfgoed
� BRON: www.kikirpa.be (Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium)
���� GROBBENDONK
** Grobbendonk
1 kerk[parochie-] /
Ritzen, Jozef / 1941 - 1951
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
2 ciborie /
onbekend / 1748 - 1749
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
3 kelk[mis-] /
onbekend / 1669
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
4 kelk[mis-] /
onbekend / 1831 - 1868
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
5 lijst[schilderij-] /
onbekend / 1651 - 1700
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
6 plaat[gedenk-] / van Carolus Andreas Anthonis
Van Rijswijck, Lambert / 1893
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
7 steen[graf-] / van De Gas de Mastaing, Andrien
onbekend / 1534
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
8 steen[graf-] / van De Vries, Car. Lam. Jos.
onbekend / 1803
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
9 steen[graf-] / van Verheyen, J.F.
onbekend / 1806
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
10 steen[graf-] / van Vrancx, Joan. Franc. Corn.
onbekend / 1835
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
11 schilderij[schilderstuk] / H. Lambertus van Luik
Berckmans, Matthias / 1627 - 1628
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
12 beeld[religieus] / buste van H. Priester
onbekend / 1691 - 1710
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
13 beeld[religieus] / buste van H. Man
onbekend / 1691 - 1710
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 78

Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
14 beeld[religieus] / H. Ambriosius van Milaan
onbekend / 1700
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
15 beeld[religieus] / Engelenkoppen, wolken en palmen
onbekend / 1701 - 1800
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
16 beeld[religieus] / Engel
onbekend / 1701 - 1800
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
17 beeld[religieus] / Engelenkop
onbekend / 1701 - 1800
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
18 beeld[religieus] / Calvarie
onbekend / 1801 - 1900
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
19 kapel[weg-] /
onbekend / 1853
Grobbendonk[deelgemeente] , Kapel O.L.Vrouw
20 beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw Onbevlekt Ontvangen met Kind vertrapt de slang
onbekend / 1853
Grobbendonk[deelgemeente] , Kapel O.L.Vrouw
21 beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw met Kind met wereldbol
onbekend / 1601 - 1650
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
22 kasteel[burcht] / Hof van Grobbendonk
onbekend / 1540
Grobbendonk[deelgemeente] , Bouwwerk
23 kasteel[landhuis] / 't Schranskasteel
onbekend / 1751 - 1800
Grobbendonk[deelgemeente] , Bouwwerk
24 pastorie /
onbekend / 1797
Grobbendonk[deelgemeente] , Bouwwerk
25 boerderij / Boerderij en afspanning "De Leeuw"
onbekend / 1701 - 1800
Grobbendonk[deelgemeente] , Bouwwerk
26 molen[waterrad-] /
onbekend / 1601 - 1700
Grobbendonk[deelgemeente] , Bouwwerk
27 kerk[parochie-] / Voormalige Kerk Sint-Lambertus
onbekend / 1401 - 1600
Grobbendonk[deelgemeente] , Kerk Sint-Lambertus
28 beeld[mensen-] / Mercurius
onbekend / 001 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 79

29 vaas /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
30 vaas /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
31 schotel /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
32 amfora[vaas] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
33 vaas /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
34 schotel /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
35 schotel /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
36 schotel /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
37 schotel /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
38 fragment[object-] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
39 fragment[object-] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
40 fragment[object-] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
41 fragment[object-] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
42 fragment[object-] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
43 fragment[object-] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
44 fragment[object-] /
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 80

onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
45 fragment[object-] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
46 fragment[object-] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
47 fragment[object-] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
48 stempel[afdruk] /
onbekend / 1 - 500
Grobbendonk[deelgemeente] , Gemeentelijk archeologisch museum van Grobbendonk
** Bouwel
1 kerk[parochie-] /
onbekend / 1501 - 1600
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
2 altaar[zij-] / toegewijd aan H. Donatus
onbekend / 1670
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
3 altaar[zij-] / H. Sebastiaan
onbekend / 1670
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
4 altaar[hoofd-] /
onbekend / 1769
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
5 biechtstoel /
onbekend / 1834
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
6 biechtstoel /
onbekend / 1834
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
7 bord[wapen-] /
onbekend / 1737
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
8 bord[wapen-] / van familie Bosschaert
onbekend / 1815
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
9 bord[wapen-] / van familie Bosschaert
onbekend / 1836
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
10 bord[wapen-] / van familie Bosschaert
onbekend / 1866
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 81

Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
11 bank[communie-] /
onbekend / 1791 - 1800
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
12 schaal[ampullen-] /
onbekend / 1801 - 1850
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
13 ciborie /
onbekend / 1743 - 1744
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
14 kelk[mis-] /
onbekend / 1759
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
15 kelk[mis-] /
onbekend / 1764
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
16 monstrans[zonne-] /
onbekend / 1701 - 1710
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
17 monstrans[toren-] /
onbekend / 1851 - 1900
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
18 schrijn[reliek-] / van H. Donatus van Munstereifel
onbekend / 1670
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
19 phylacterium[reliek] / van H. Sebastiaan
onbekend / 1741 - 1760
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
20 phylacterium[reliek] /
onbekend / 1741 - 1760
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
21 doopvont /
onbekend / 1651 - 1700
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
22 steen[graf-] / van Brant, Huibrecht
onbekend / 1508
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
23 steen[graf-] / van Tielens, Franco
onbekend / 1530
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
24 steen[graf-] / van Crets, Adrianus
onbekend / 1660
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
25 steen[graf-] / van Van der Linden, Jan
onbekend / 1693
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 82

26 steen[graf-] / van Schotti, Jean François
onbekend / 1651 - 1700
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
27 steen[graf-] / van Janssens, Henricus
onbekend / 1738
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
28 steen[graf-] / van Van Looy, Petrus
onbekend / 1601 - 1650
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
29 steen[graf-] / van De Vries, Jos
onbekend / 1835
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
30 staf[kerkmeesters-] /
onbekend / 1841 - 1860
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
31 staf[kerkmeesters-] /
onbekend / 1841 - 1860
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
32 kroon[insigne] / van O.-L.-Vrouw
onbekend / 1841 - 1860
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
33 kroon[insigne] / van Jezuskind
onbekend / 1841 - 1860
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
34 klok[kerk-] /
onbekend / 1869
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
35 gestoelte[koor-] /
onbekend / 1800
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
36 preekstoel /
onbekend / 1687
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
37 stoel[meubel] /
onbekend / 1801 - 1850
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
38 zetel[meubel] /
onbekend / 1801 - 1850
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
39 schilderij[schilderstuk] / De Apostelen en Christus Zaligmaker
onbekend / 1601 - 1650
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
40 schilderij[schilderstuk] / Marteling van H. Sebastiaan
onbekend / 1601 - 1650
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
41 schilderij[schilderstuk] / Abraham ontvangt de engelen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 83

onbekend / 1601 - 1700
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
42 schilderij[schilderstuk] / Jezus in het graf beweend door engelen
onbekend / 1601 - 1700
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
43 schilderij[schilderstuk] / Jezus aan het kruis met Maria Magdalena
onbekend / 1701 - 1750
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
44 schilderij[schilderstuk] / Anna leert Maria lezen
Rubens, Peter Paul / 1701 - 1800 (copie)
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
45 schilderij[schilderstuk] / Christus de Goede Herder
onbekend / 1801 - 1900
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
46 beeld[religieus] / H. Ambrosius van Milaan
onbekend / 1501 - 1600
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
47 beeld[religieus] / Engel
onbekend / 1651 - 1700
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
48 beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw Onbevlekt Ontvangen met Kind vertrapt de slang
onbekend / 1691 - 1710
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
49 beeld[religieus] / H. Sebastiaan
onbekend / 1701 - 1750
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
50 beeld[religieus] / H. Jozef met Kind
onbekend / 1741 - 1760
Bouwel , Kerk O.L.Vrouw
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 84

���� HERENTALS
** Herentals
uitgebreid,
o.a. Sint-Waltetriduskerk
+ Fraiquincollectie
** Morkhoven
Binnen in de St.-Niklaaskerk worden enkele merkwaardige voorwerpen bewaard die gedeeltelijk nog
afkomstig zijn uit de oude kerk. Onder de beelden is het gepolychromeerd beeld in lindehout dat de heilige
Hubertus voorstelt het merkwaardigste. Heel waarschijnlijk stamt het uit de achttiende eeuw (na 1730).
Deze populaire volksheilige, die in Morkhoven het voorwerp was van een bijzondere volksdevotie (1730 -
1914), wordt hier voorgesteld als de bisschop van Maastricht-Luik met mijter, koorkap en stool. In de
rechterhand draagt hij de bisschopsstaf en in de linkerhand een boek.
Behalve de reeds vermelde voorwerpen met betrekking tot Sint-Niklaas kan nog gewezen worden op het
gepolychromeerd beeld in gewapend gips (1931). Het werd vervaardigd door Jacobin, beeldhouwer te
Borgerhout. Tijdens het pastoorschap van E.Th. Tessens werden de beelden van de heilige Gerlacus
(1892), gemaakt door Fr. De Vriendt uit Borgerhout, en van Sint-Jozef, een werk van Leopold Blanchaart, in
de kerk geplaatst. Een meer kunstzinnige voorstelling van Sint-Jozef is het beeld dat de nederig stille
timmerman samen met het Jezuskind voorstelt. Dit witgeschilderd houten beeld zou uit de tweede helft van
de achttiende eeuw dateren.
Behalve het beeld van de heilige Hubertus hadden bovendien voor 1891 onder meer ook nog beelden van
Onze-Lieve-Vrouw (door L. Mortelmans, 1862) en van de heilige Apollonia een plaats in de kerk. Slechts
een klein gedeelte van het meubilair van de oude kerk werd naar de nieuwe kerk overgebracht. Zo
verdween onder meer het rustieke oksaal in Lodewijk XV-stijl, dat destijds met het houtwerk van het orgel
een fraai geheel vormde. het nieuwe orgel werd ingewijd op 29 oktober 1912. De oude houten preekstoel
(1699 - 1700) is een fraai gewrocht van Marcus Verbuecken. Op de kuip worden de bustes van drie
evangelisten en drie kerkvaders voorgesteld: de heiligen Hiëronymus, Johannes evangelist, Augustinus,
Marcus, Gregorius en Mattheus. De voet werd vernieuwd in het begin van de twintigste eeuw. Vermoedelijk
is het mooie medaillon met buste van Christus, dat in de kerk afzonderlijk werd opgehangen, afkomstig van
het rugpaneel van de oude preekstoel. Ter vervanging van het oude hoofdaltaar, dat uit het Besloten Hof
van Herentals afkomstig was, werd op 6 oktober 1920 het nieuwe hoofdaltaar plechtig ingewijd. Het was op
28 juli 1921 voltooid. Het zijaltaar van Sint-Jozef werd op 22 november 1930 afgewerkt. De kruisweg was
reeds eerder ingezegend, op 1 maart 1903.
** Noorderwijk
St.-Bavokerk
� Het oude kerkmeubilair
Veel van het kostbare meubilair, dat door de zorgen van Nicolaus Martinus Flamen, pastoor te Noorderwjk
(1658 – 1672) was aangekocht, werd in 1873 afgevoerd naar de Zandkapel. Men behield echter wel de
predikstoel (1662). Dit is een meesterwerk van de Herentalse schrijnwerker Jacobus Verbuecken? De
beelden gesneden door Peter Verbruggen I, de Oude (1615 – 1686). Stilistisch gezien vertoont deze
predikstoel sterke overeenkomsten met gelijkaardige gewrochten die het duo Verbuecken – Verbruggen
heeft tot stand gebracht. (Vgl. bv. de predikstoel die zij in 1680 voor de kerk van het Begijnhof in Herentals
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 85

vervaardigd hebben). De staande figuren waarop de kuip rust, symboliseren het Geloof, de Hoop, de
Liefdadigheid en de Kracht. In de Medaillons van de kuip werden de Zaligmaker, Onze-Lieve-Vrouw en het
blazoen van de familie T’Serclaes gebeeldhouwd. De vier hoeken van de kuip worden versierd met
engelenbeelden. Twee grotere engelenfiguren schragen het galmscherm. De twee wachters, respectievelijk
de synagoge met de tien geboden (?) (man, rechts) en het christelijk geloof (vrouwenfiguur, links), vormen
de aanzet tot de trapleuning. De trapleuning is versierd met fraai loofwerk waarin de engeltjes spelen. De
ballustrade van het hoogzaal bevat nog belangrijke elementen 17 de eeuws sculptuurwerk. De voet van het
doopbekken is een overblijfsel van de oude (Romaanse ?) doopvont. Door de diverse kunstgrepen die in de
loop der eeuwen op deze doopvont werden uitgevoerd rest thans van dit antiek stuk nog een vormeloze
massa. De doopvont bevindt zich nu in het koor van de kerk. Verder verdient ook nog een
broederschapslijst (1759) van het Aartsbroederschap van het Coordeken van den H. Franciscus binnen
Norderwyck de aandacht. Deze borderschap was te Noorderwijk opgericht door de paters Minderbroeders
uit Herentals in 1660. De naam van elk lid werd op een plankje in de tabel aangebracht. Telkens wanneer
de processie uitging moest elk aanwezig lid van de broederschap het plankje waarop zijn naam stond een
weinig uittrekken om niet als afwezig in boet geslagen te worden.
� Beelden en schilderijen
In de St.-Bavokerk worden nog enkele antieke beelden bewaard: St.-Bavo (1628), Onze-Lieve-Vrouw
(1628), St.-Rochus (18 de eeuw), St.-Sebastiaan (1809) en de H. Gerlacus (1900). Deze beelden die veelal
het voorwerp uitmaakten van een bijzondere volksdevotie werden hoger behandeld.
Daarnaast treft men nog een viertal meldenswaardige schilderijen aan:
- de Vermenigvuldiging der broden en Vissen (1649 – 1650) door Adriaen de Bie (Lier 1593 – Lier 1668).
- St.-Bavo (XVIIde of XVIIIde eeuw?) getekend onderaan rechts, door J.C. Biesemortel.
- Onze-Lieve-Vrouw met slapend Jezuskind, XVIde eeuw (?), paneel.
- H. Hieronymus, eind XVIIde begin XVIIIde eeuw, Vlaamse school.
� Kerkmeubilair uit de 19 de eeuw
Het overige deel van het kerkmeubilair dateert van na de afbraak van de oude kerk in 1870. Het hoofdaltaar
(1875) en de twee zijaltaren (1877) werden alle drie vervaardigd door de gekende Turnhoutse beeldhouwer
L. Bartels. In 1878 – 1879 werden het hoofdaltaar en het koor geschilderd door de Herentalsenaar J. Van
Aerschot. Met het schilderen van het zijaltaren, de zijbeuken en de kruisbeuk maakte J. Van Aerschot een
aanvang in 1881 en zijn werk werd verdergezet door V. Verstreyden. De communiebanken (1875),
biechtstoelen (1876) en het gestoelte (1878) werden gemaakt door de beeldhouwer C. Van Opstal uit
Turnhout.
Kapel van Onze-Lieve-Vrouw op ’t Zand
Veel van het prachtig 17 de en 18 de eeuws kerkmeubilair dat de kapel opsmukt is afkomstig uit de oude St.-
Bavokerk die in 1870 werd afgebroken. In 1873 oordeelden de hiertoe bevoegde (?) autoriteiten dat deze
kunstschatten niet pasten in de neo-gotische St.-Bavokerk van P.J. Taeymans en dientengevolge werden
zij nog in datzelfde jaar overgebracht naar de Zandkapel. Tot deze meubelstukken behoren twee sublieme
gewrochten van de Herentalse schrijnwerker Jacobus Verbuecken: het gestoelte (1660) en het
kerkmeestersgestoelte (1662), een eiken communiebank (1769). Deze 18 de eeuwse communiebank werd in
het kader van de liturgische hernieuwingsbeweging in 1965 herwerkt tot een modern altaar; Tenslotte
bevindt zich in de kapel ook nog een bronzen klokje dat gegoten werd in 1589 door Petrus van den Gheyn
en een mooi beschilderd eiken plankje uit de 17 de eeuw (?), dat destijds een offerblok versierde. Het stelt
een offerblok met een weldoende hand voor, die tussen duim en wijsvinger een gouden geldstuk vasthoudt
met de bedoeling het in de offerblok te laten vallen.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 86

���� HERENTHOUT
1. Zij-altaar
2. Dienstaltaar
3. Tabernakelkast
4. Tabernakelkast
5. Credenstafel
6. Sedilia
7. Altaarlezenaar
8. Koorlezenaar
9. Biechtstoelen
10. Biechtstoelen
11. Preekstoel
12. Communiebank
13. Doopvont
14. Kerkmeestergestoelte (2)
15. Kerstoelen (611) – zonder stoelen op hoogkoor, doopkapel en winterkapel)
16. Orgel
17. Portalen (2)
18. Offerblokje
19. Ladenkast
20. Gewadenkast
21. Sokkel met empire-versiering
22. Neogotische sokkel met deurtje (2)
23. Sokkels, zwart gemarmerd hout (2)
24. Sokkels, zwart gemarmerd (2)
25. Wandsokkel
26. Rouwkatafalk
27. Brandkast
28. Expositietroon
29. Expostietroon
30. Tabernakelkast
31. Altaarlezenaar
32. Pinakels (2 + 7)
33. Torenkruis
34. Grafsteen E.H. Colen
35. Grafsteen E.H. Ermers
36. Grafsteen Martinus Rous
37. Aloysius Gonzaga, patroon van de studerende jeugd
38. Antoniusbeeld
39. Beeld “H. Theresia van Avila”
40. Carolus Borromeus (?)
41. Christus aan het Kruis
42. Beeld van Christus aan het kruis
43. Engelenbeelden (4)
44. Engelenbeelden (4)
45. Heilig Hart van Jezus
46. Heilig Hart van Jezus
47. Heilig Hart van Jezus
48. Heilig Hart van Maria
49. Heilige Agatha
50. Heilige Antonius
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 87

51. Heilige (Catharina?)
52. Heilige Franciscus
53. St. Jozef
54. Heilige Jozef met kind
55. Beel H. Paulus
56. Beeld H. Petrus
57. HH Petrus en Paulus (2)
58. Kerkvaderbeelden (4)
59. Kerststalbeelden (3)
60. Kruisweg (14)
61. O.L.V. van de Rozenkrans-beeld
62. O.L.V. van Lourdes
63. O.L.V. met Kind en St. Jozef (2)
64. O.L.V. van VII weëen
65. OLV-beeld
66. Pieta
67. Processiebeeld: staakmadonna met kind
68. Glasraam 1A
69. Glasraam 1B: 2 de blijde mysterie
70. Glasraam 2A: 3 de blijde mysterie
71. Glasraam 2B
72. Glasraam 3A: 4 de blijde mysterie
73. Glasraam 3B: De vlucht naar Egypte
74. Glasraam 4A: Jezus thuis in Nazareth
75. Glasraam 4B: 5 de blijde mysterie
76. Glasraam 5A: de dood van St.-Jozef
77. Glasraam 5B: de bruiloft te Kana
78. Glasraam 6A: de broodvermenigvuldiging
79. Glasraam 6B: de opwekking van Lazarus
80. Glasraam 7A: Jezus op het kruis met Maria en Joannes
81. Glasraam 8A: het Laatste Avondmaal
82. Glasraam 8B: Jezus’ intocht in Jeruzalem
83. Glasraam 9A: Jezus in de Hof van Olijven (1 ste droeve mysterie)
84. Glasraam 9B: Jezus wordt gegeseld
85. Glasraam 10A: 3 de droeve mysterie
86. Glasraam 10B: 4 de droeve mysterie
87. Glasraam 11A: 5 de droeve mysterie
88. Glasraam 11B: 1 ste glorierijk mysterie
89. Glasraam 12A: 2 de glorierijk mysterie
90. Glasraam 12B: 3 de glorierijk mysterie
91. Glasraam 13A: 4 de glorierijk mysterie
92. Glasraam 13B: 5 de glorierijk mysterie
93. Glasraam 14
94. Glasraam 15: Elia & Johannes de Doper
95. Glasraam 16: Jozef in Egypte
96. Glasraam 17: St. Jozef en Franciscus
97. Glasraam 18 (5 grote + 2 kleine)
98. Glasraam 19: Franciscus Xaverius en H.
99. Glasraam 20 (bovenlicht): O.L.V. + Dominicus
100. Glasraam 21 (bovenlicht): OLV & Bernadette
101. Glasraam 22: groot glasraam in de westgevel van de dwarsbeuk
102. Antependium altaar
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 88

103. Kruisafneming
104. Schilderij OLV van Smarten met 1 zwaard doorboord
105. Schilderijen: Doek van Veronica (2)
106. Altaarcarillon
107. Ampullen (2) en ampullenschaal (1)
108. Ciborie
109. Ciborie
110. Collecteschaal
111. Collecteschaal St. Gummarus
112. Communieschaal
113. Kan en Schaal (lampetstel)
114. Kelk
115. Kelk
116. Kelk
117. Kelk
118. Kelk
119. Koffer voor
120. Koperen kruis
121. Kuspateen
122. Kuspateen
123. Kuspateen
124. Monstrans (stralen)
125. Monstrans (neo-gotisch), kathedraalmodel
126. Pixis
127. Pixis
128. Schaaltje
129. Wierookscheepje + -lepeltje (2)
130. Wierookvat
131. Wierookvatstaander
132. Wijwateremmer
133. Wijwaterkwispel
134. Wijwatersprenkelaar
135. Rouwpredella (3)
136. Kruisbekroning
137. Kruisbekroning
138. Kruisbekroning van vaandel
139. Kruisbekroning van vaandel (2)
140. Processiekruis
141. Processielantaarns (66 + 13)
142. Processievaandel H. Familie
143. Uitrusting van de suisse
144. Vaandel H. Hart van Jezus
145. Vaandel Onze-Lieve-Vrouw
146. Vaandel St. Agatha
147. Vaandelbekroning (kruisvorm) (2)
148. Vaandels H. Paulus en H. Petrus (2)
149. Vlaggenstandaarden (2)
150. Altaarkandelaartjes (2)
151. Godslamp
152. Kandelaars (2)
153. Kandelaars (4)
154. Paaskandelaar
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 89

155. Paaskandelaar
156. Rouwkandelaars (4)
157. Wandarmen (7)
158. Jozefklok
159. OLV-klok
160. Torenklok 1: Petrusklok
161. Reliekoogje S. Agnes
162. Broche met 2 oorhangertjes (roze steen) (1 + 2)
163. Broche/hanger met bijpassende oorhangers (3)
164. Doosje
165. Gordijnroede
166. Halsketting met ovale driehoekjes (filigraan)
167. Jaseronketting met schuifslotje
168. Ketting met knijpslotje
169. Ketting met kruisje
170. Mini-huisaltaartje
171. Mini-standaard
172. OLV-kroontje
173. Oorhangertje
174. Ovale hanger met dito oorhangers (1+2)
175. Ronde broche
176. Rozenkrans
177. Sceptertop met ster
178. Schuifslotjes met 3 franjetrossen
179. Siervaasjes onder stolp (2)
180. Siervaasjes onder stolp (2)
181. Sterbroche
182. Strak kruisje met diamant en briljantjes
183. Tientje met kruisje
184. Vlaams hart
185. Vlaams hart
186. Vlaams hart
187. Vlaams kruis
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 90

���� LILLE
- Beelden Van der Veken (zie boven)
- Graftombe familie Dolmen de Poederlee en De Pelichy
- Bidprentjes
- Kunstpatrimonium (vooral kerk)
** Kunstpatrimonium Lille
1 kerk[parochie-] /
onbekend / 1500
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
2 altaar[hoofd-] /
onbekend / 1651 - 1675
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
3 altaar[zij-] /
onbekend / 1651 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
4 altaar[zij-] /
onbekend / 1651 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
5 biechtstoel /
Maes, Henri / 1917
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
6 biechtstoel /
Maes, Henri / 1917
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
7 bank[communie-] /
onbekend / 1801 - 1850
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
8 monstrans[cilinder-] /
onbekend / 1641 - 1660
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
9 phylacterium[reliek] /
onbekend / 1741 - 1760
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
10 phylacterium[reliek] / van H. Antonius abt
onbekend / 1762
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
11 phylacterium[reliek] / van H. Petrus
apostel
onbekend / 1762
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
12 phylacterium[reliek] / van O.-L.-Vrouw
onbekend / 1801 - 1900
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
13 scheepje[wierook-] /
onbekend / 1801 - 1850
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
14 wierookvat /
onbekend / 1801 - 1850
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 91

15 doopvont /
onbekend / 1601 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
16 steen[graf-] / van Cornelius Vincken
onbekend / 1761
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
17 klok[kerk-] /
Gaulard, F. A. & C. [firme] / 1824
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
18 klok[kerk-] /
Gaulard, J. B. N. / 1824
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
19 orgel[kerk-] /
Marquelli / 1741 - 1760
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
20 gestoelte[koor-] /
onbekend / 1673
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
21 preekstoel /
onbekend / 1917
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
22 schilderstuk[altaar-] / Marteldood van de H. Petrus
Boeyermans, Theodoor / 1663
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
23 schilderij[schilderstuk] / Aanbidding van de herders
onbekend / 1601 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
24 schilderij[schilderstuk] / H. Familie met kleine Johannes
onbekend / 1601 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
25 schilderij[schilderstuk] / H. Familie met kleine Johannes en Elisabeth
onbekend / 1601 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
26 schilderij[schilderstuk] / Hemelvaart van Jezus
onbekend / 1601 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
27 schilderij[schilderstuk] / Jezus aan het kruis met Maria Magdalena aan de voet
onbekend / 1601 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
28 schilderij[schilderstuk] / Jezus ontmoet Veronica
onbekend / 1601 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
29 schilderij[schilderstuk] / Kruisafneming
Rubens, Peter Paul / 1601 - 1700 (copie)
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
30 schilderij[schilderstuk] / Kruisoprichting
Rubens, Peter Paul / 1601 – 1700 (copie)
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
31 schilderij[schilderstuk] / Maaltijd met de Emmausgangers
onbekend / 1601 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
32 schilderij[schilderstuk] / Prediking van Jezus
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 92

onbekend / 1601 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
33 beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw met Kind
Hazart, Thomas / 1591 - 1600
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
34 beeld[religieus] / H. Antonius abt.
Van der Veken, Nicolas / 1670 - 1675
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
35 beeld[religieus] / H. Jozef met Kind
Van der Veken, Nicolas / 1691 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
36 beeld[religieus] / H. Catharina van Alexandrië
onbekend / 1451 - 1500
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
37 beeld[religieus] / Calvarie
onbekend / 1501 - 1600
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
38 beeld[religieus] / H. Sebastiaan
onbekend / 1651 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
39 beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw van Smarten
onbekend / 1651 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
40 beeld[religieus] / Anna leert Maria lezen
onbekend / 1651 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
41 beeld[religieus] / Jezus en de kleine Johannes
onbekend / 1691 - 1710
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
42 bas-reliëf[beeldhouwwerk] / Berouw van de H. Petrus, in buste
onbekend / 1701 - 1800
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
43 bas-reliëf[beeldhouwwerk] / buste van O.-L._Vrouw met Kind
onbekend / 1701 - 1800
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
44 beeld[religieus] / H. Petrus als paus
onbekend / 1801 - 1850
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
45 tabernakel[altaar] /
onbekend / 1651 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
46 beeld[religieus] / O.-L._Vrouw met Kind
onbekend / 1801 - 1900
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
47 lamp[gods-] /
onbekend / 1801 - 1850
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
48 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1651 - 1700
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
49 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1691 - 1710
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 93

Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
50 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1691 - 1710
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
51 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1841 - 1860
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
52 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1841 - 1860
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
53 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1701 - 1800
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
54 luster /
onbekend / 1801 - 1900
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
55 lantaarn[processie-] /
onbekend / 1801 - 1900
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
56 lavabo[cultusobject] /
onbekend / 1701 - 1800
Lille[deelgemeente] , Kerk Sint-Pieter
** Kunstpatrimonium Gierle
1 kerk[parochie-] /
onbekend / 1501 - 1600
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
2 altaar[hoofd-] /
onbekend / 1901 - 1910
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
3 altaar[zij-] / O.-L.-Vrouw-altaar
onbekend / 1901 - 1910
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
4 altaar[zij-] /
onbekend / 1901 - 1910
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
5 biechtstoel /
onbekend / 1691 - 1700
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
6 biechtstoel /
onbekend / 1823
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
7 biechtstoel /
onbekend / 1823
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
8 kelk[mis-] /
onbekend / 1651 - 1700
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
9 kelk[mis-] /
onbekend / 1768
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 94

Gierle , Kerk O.L.Vrouw
10 monstrans[zonne-] /
onbekend / 1696 - 1697
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
11 kruis[reliek-] /
onbekend / 1801 - 1900
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
12 scheepje[wierook-] /
onbekend / 1814 - 1831
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
13 wierookvat /
onbekend / 1814 - 1831
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
14 deur[binnen-] /
onbekend / 1691 - 1710
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
15 deur[binnen-] /
onbekend / 1791 - 1800
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
16 deur[binnen-] /
onbekend / 1791 - 1800
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
17 betimmering[muur-] /
onbekend / 1651 - 1700
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
18 balustrade[n] /
onbekend / 1651 - 1700
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
19 doopvont /
onbekend / 1651 - 1700
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
20 steen[graf-] / van Leysen, Henrick
onbekend / 1506
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
21 steen[graf-] / van Van de Putte, J.
onbekend / 1533
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
22 steen[graf-] / van Janszone
onbekend / 1560
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
23 steen[graf-] / van Coeters, Walingus
onbekend / 1568
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
24 steen[graf-] / van Spapen, Cathlyn
onbekend / 1641
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
25 steen[graf-] / van Jacops, Elisabeth
onbekend / 1651
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
26 steen[graf-] / van Diels, Jan
onbekend / 1653
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 95

27 steen[graf-] / van Ooskens, Sebastiaan
onbekend / 1653
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
28 steen[graf-] / van Noydens, Jacob
onbekend / 1656
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
29 steen[graf-] / van Jacobs, Balthasar
onbekend / 1669
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
30 steen[graf-] / van Peeters, Theordus
onbekend / 1680
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
31 steen[graf-] / van Proost, Gilis
onbekend / 1685
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
32 steen[graf-] / van Proost, Cornelius
onbekend / 1693
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
33 steen[graf-] / van Nicolia, Franciscus
onbekend / 1699
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
34 steen[graf-] / van Stappeers, Antoni
onbekend / 1713
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
35 steen[graf-] / van Van Hoof, Guilielmus
onbekend / 1715
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
36 steen[graf-] / van Flamen, Nicolia
Martini
onbekend / 1732
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
37 steen[graf-] / van Dionys, Peeter
onbekend / 1744
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
38 steen[graf-] / van Jacobs, Theodorus
onbekend / 1758
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
39 monument[graf-] / van Van der Bocht,
Antonius
onbekend / 1790
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
40 kruisbeeld /
onbekend / 1851 - 1900
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
41 steen[graf-] / van Dierckx, J.B.
onbekend / 1818
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
42 steen[graf-] / van Valentijns, Martinus
onbekend / 1826
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
43 steen[graf-] / van Van Hooghten,
Johannes Gerardus
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 96

onbekend / 1842
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
44 steen[graf-] / van Dierickx, Norbertus
onbekend / 1843
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
45 gestoelte[koor-] /
onbekend / 1701 - 1710
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
46 gestoelte[koor-] /
onbekend / 1701 - 1710
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
47 preekstoel /
De Wree, Jan Baptist / 1714
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
48 schilderij[schilderstuk] / Geboorte van
Maria
Quellinus, Jan Erasmus / 1700
(onzeker)
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
49 beeld[religieus] / De Kleine Johannes
kust de hand van de kleine Jezus
Verbruggen, Hendrik Frans / 1700
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
50 beeld[religieus] / Verrezen Christus
Verbruggen, Hendrik Frans / 1710
(onzeker)
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
51 beeld[religieus] / H. Ambrosius van
Milaan
onbekend / 1691 - 1710
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
52 beeld[religieus] / H. Nicolaas van Myra
onbekend / 1691 - 1710
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
53 beeld[religieus] / H. Sebastiaan
onbekend / 1714
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
54 beeld[religieus] / H. Helena
onbekend / 1701 - 1710
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
55 beeld[religieus] / H. Barbara
onbekend / 1891 - 1900
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
56 beeld[religieus] / Jezus aan het kruis
onbekend / 1891 - 1910
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
57 dalmatiek /
onbekend / 1501 - 1600
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
58 beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw met Kind
met wereldbol en scepter
onbekend / 1801 - 1900
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 97

Gierle , Kerk O.L.Vrouw
59 kazuifel /
onbekend / 1501 - 1600
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
60 kazuifel /
onbekend / 1801 - 1900
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
61 gewaad[liturgisch] /
onbekend / 1801 - 1900
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
62 gewaad[liturgisch] /
onbekend / 1801 - 1900
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
63 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1700
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
64 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1700
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
65 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1900
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
66 lavabo[cultusobject] /
onbekend / 1741 - 1760
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
67 wijwatervat /
onbekend / 1801 - 1900
Gierle , Kerk O.L.Vrouw
68 kapel[gebouw] /
onbekend / 1601 - 1700
Gierle , Kapel O.L.Vrouw[Rooien]
69 altaar[hoofd-] /
onbekend / 1674
Gierle , Kapel O.L.Vrouw[Rooien]
70 bel[altaar-] /
onbekend / 1701 - 1800
Gierle , Kapel O.L.Vrouw[Rooien]
71 schilderstuk[altaar-] /
Boeyermans, Theodoor / 1674
Gierle , Kapel O.L.Vrouw[Rooien]
72 beeld[religieus] / Engel in aanbidding
onbekend / 1674
Gierle , Kapel O.L.Vrouw[Rooien]
73 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1701 - 1750
Gierle , Kapel O.L.Vrouw[Rooien]
74 schilderstuk[altaar-] / Maria bezoekt haar nicht Elisabeth
Boeyermans, Theodoor / 1674
Gierle , Kapel O.L.Vrouw[Rooien]
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 98

** Kunstpatrimonium Poederlee
1 kerk[parochie-] /
onbekend / 1401 - 1500
Poederlee , Kerk Sint-Jan-Baptist
2 monstrans[zonne-] /
onbekend / 1726 - 1750
Poederlee , Kerk Sint-Jan-Baptist
3 monstrans[zonne-] /
onbekend / 1841 - 1860
Poederlee , Kerk Sint-Jan-Baptist
4 steen[graf-] / van Van Leefdael, Erhardo
onbekend / 1630
Poederlee , Kerk Sint-Jan-Baptist
5 klok[kerk-] /
onbekend / 1816
Poederlee , Kerk Sint-Jan-Baptist
6 preekstoel /
onbekend / 1641 - 1660
Poederlee , Kerk Sint-Jan-Baptist
7 beeld[religieus] / H. Sebastiaan
onbekend / 1651 - 1700
Poederlee , Kerk Sint-Jan-Baptist
8 beeld[religieus] / H. Johannes de Doper
onbekend / 1701 - 1800
Poederlee , Kerk Sint-Jan-Baptist
9 lavabo[cultusobject] /
onbekend / 1801 - 1900
Poederlee , Kerk Sint-Jan-Baptist
10 kapel[gebouw] /
onbekend / 1401 - 1500
Poederlee , Kapel H. Sacrament,
genaamd Heggekapel
11 altaar[portiek-] /
onbekend / 1651 - 1700
Poederlee , Kapel H. Sacrament,
genaamd Heggekapel
12 schilderstuk[altaar-] / Wonder van de Hegge
De Clerck, H. / 1908
Poederlee , Kapel H. Sacrament, genaamd Heggekapel
13 bank[communie-] /
onbekend / 1601 - 1650
Poederlee , Kapel H. Sacrament, genaamd Heggekapel
14 beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw met Kind
met peer
onbekend / 1501 - 1600
Poederlee , Kapel H. Sacrament, genaamd Heggekapel
** Kunstpatrimonium Wechelderzande
1 beeld[religieus] / H. Amelberga
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 99

onbekend / 1401 - 1500
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
2 schotel /
onbekend / 1501 - 1600
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
3 kruis[triomf-] /
onbekend / 1525
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
4 beeld[religieus] / O.-L.Vrouw met Kind
met wereldbol
onbekend / 1591 - 1610
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
5 altaar[zij-] / van O.-L.-Vrouw
onbekend / 1601 - 1610
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
6 doopvont /
onbekend / 1601 - 1700
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
7 beeld[religieus] / H. Antonius abt.
onbekend / 1601 - 1700
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
8 kruis[processie-] /
onbekend / 1601 - 1700
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
9 altaar[zij-] / van H. Amelberga
onbekend / 1601 - 1610
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
10 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1601 - 1700
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
11 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1601 - 1700
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
12 schilderstuk[altaar-] / O.-L.-Vrouw met
Kind schenkt de rozenkrans
onbekend / 1601 - 1610
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
13 beeld[religieus] / H. Paulus apostel
onbekend / 1601 - 1700
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
14 beeld[religieus] / H. Petrus apostel
onbekend / 1601 - 1700
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
15 kelk[mis-] /
onbekend / 1618
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
16 schilderij[schilderstuk] / Kruisoprichting
De Vos, Cornelis / 1626
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
17 monstrans[cilinder-] /
onbekend / 1639 - 1640
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 100

18 monstrans[zonne-] /
onbekend / 1641 - 1660
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
19 ciborie /
onbekend / 1641 - 1660
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
20 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1641 - 1660
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
21 schilderstuk[altaar-] / Verheerlijking van de H. Amelberga
Boeyermans, Theodoor / 1664
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
22 steen[graf-] / van De Mairacker, Matthias
onbekend / 1666
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
23 steen[graf-] / van Van Ouwenhuysen, Dirick
onbekend / 1678
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
24 steen[graf-] / van De Meiracker, Maria
onbekend / 1686
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
25 steen[graf-] / van Van Tichelt, Michaelis
onbekend / 1691
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
26 ciborie /
onbekend / 1691 - 1710
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
27 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1700
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
28 schotel /
onbekend / 1701 - 1800
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
29 schotel /
onbekend / 1701 - 1800
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
30 kruisbeeld /
onbekend / 1701 - 1800
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
31 beeld[religieus] / H. Sebastiaan
onbekend / 1701 - 1800
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
32 beeld[religieus] / H. Hubertus van Luik
onbekend / 1701 - 1750
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
33 steen[graf-] / van Schoreels, Petrus
onbekend / 1710
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
34 klok[bel] /
Witlockx, Guillelmus / 1717
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
35 steen[graf-] / van Van Trier, Jan
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 101

onbekend / 1727
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
36 steen[graf-] / van Van Ouwenhuysen,
Adriaen
onbekend / 1750
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
37 steen[graf-] / van Grielen, Joannes
onbekend / 1758
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
38 kelk[mis-] /
onbekend / 1762
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
39 kelk[mis-] /
onbekend / 1765
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
40 klok[kerk-] /
onbekend / 1774
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
41 steen[graf-] / van Bals, Petrus
Christianus
onbekend / 1775
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
42 ampul[mis-] /
onbekend / 1787
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
43 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1791 - 1800
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
44 bank[communie-] /
onbekend / 1801 - 1850
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
45 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1801 - 1900
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
46 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1801 - 1900
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
47 biechtstoel /
onbekend / 1801 - 1850
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
48 schaal[ampullen-] /
onbekend / 1814 - 1831
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
49 ampul[mis-] /
onbekend / 1814 - 1831
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
50 ciborie /
onbekend / 1841 - 1860
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
51 lamp[gods-] /
onbekend / 1841 - 1860
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 102

52 doksaal /
onbekend / 1863
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
53 gestoelte[koor-] /
onbekend / 1863
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
54 kerk[parochie-] /
Gife, EugŠne / 1863
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
55 altaar[hoofd-] /
onbekend / 1889
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
56 preekstoel /
Moermans, A. / 1889
Wechelderzande , Kerk Sint-Amelberga
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 103

���� NIJLEN
Bevel
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Kessel
1
2
3
schilderij[schilderstuk] / Vissen
Tshibumbu / 1960
Bevel , Baccaert[verzameling]
kerk[parochie-] /
De Voogd, Marc / 1950 - 1955
Bevel , Kerk O.L.Vrouw Hemelvaart
kelk[mis-] /
onbekend / 1401 - 1500
Bevel , Kerk O.L.Vrouw Hemelvaart
kelk[mis-] /
onbekend / 1871
Bevel , Kerk O.L.Vrouw Hemelvaart
monstrans[zonne-] /
onbekend / 1851 - 1900
Bevel , Kerk O.L.Vrouw Hemelvaart
beeld[religieus] /
Willemsens, Lodewijk / 1700
Bevel , Kerk O.L.Vrouw Hemelvaart
beeld[religieus] / Jezus aan het kruis
onbekend / 1601 - 1700
Bevel , Kerk O.L.Vrouw Hemelvaart
beeld[religieus] / H. Donatus van Münstereifel
onbekend / 1651 - 1700
Bevel , Kerk O.L.Vrouw Hemelvaart
beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw met Kind
onbekend / 1701 - 1800
Bevel , Kerk O.L.Vrouw Hemelvaart
beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw met Kind met vogel en scepter
onbekend / 1901 - 1910
Bevel , Kerk O.L.Vrouw Hemelvaart
kapel[bedevaart-] /
onbekend / 1861
Bevel , Kapel H. Kruis
kerk[parochie-] /
Van Steenbergen, R. / 1956
Kessel , Kerk O.L.Vrouw Koningin van de Vrede[Statie]
orgel[kerk-] /
onbekend / 1751 - 1800
Kessel , Kerk O.L.Vrouw Koningin van de Vrede[Statie]
beeld[religieus] / Jezus aan het kruis
onbekend / 1956
Kessel , Kerk O.L.Vrouw Koningin van de Vrede[Statie]
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 104

4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
kerk[parochie-] /
onbekend / 1301 - 1470
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
gewelf[bouwwerkonderdeel] /
onbekend / 1401 - 1450
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
kraagsteen /
onbekend / 1400
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
altaar[zij-] /
Blanchaert, Leonard / 1886
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
altaar[zij-] /
onbekend / 1601 - 1610
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
biechtstoel /
onbekend / 1778
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
biechtstoel /
onbekend / 1778
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
bank[communie-] /
onbekend / 1876 - 1900
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
ciborie /
onbekend / 1831 - 1868
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
kelk[mis-] /
onbekend / 1831 - 1868
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
monstrans[zonne-] /
onbekend / 1801 - 1850
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
sarcofaag[reliek-] / van de H. Antonius abt
onbekend / 1741 - 1760
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
wierookvat /
onbekend / 1831 - 1868
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
lijst[omlijsting] /
onbekend / 1726 - 1750
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
steen[graf-] / van Op de Beeck, Cornelius
onbekend / 1742
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
klok[kerk-] /
onbekend / 1816
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
gestoelte[koor-] /
onbekend / 1651 - 1700
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
preekstoel /
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 105

22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Nijlen
1
2
3
Convent, Hieronymus / 1705
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
stoel[koor-] /
onbekend / 1801 - 1850
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
zetel[koor-] /
onbekend / 1701 - 1750
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
schilderij[schilderstuk] /
onbekend / 1601 - 1610
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
schilderij[schilderstuk] / O.-L.-Vrouw met Kind en de kleine Johannes
onbekend / 1601 - 1650
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
reliëf[beeldhouwwerk] / O.-L.-Vrouw met Jezuskind schenkt rozenkrans aan
H.Dominicus
Peeters-Divoort, Hendrik / 1853
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
beeld[religieus] / Jezus aan het kruis
onbekend / 1301 - 1400
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
beeld[religieus] / Verrezen Christus
onbekend / 1601 - 1700
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
beeld[religieus] / H. Jozef met Kind
onbekend / 1801 - 1850
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
beeld[religieus] / H. Lambertus
onbekend / 1801 - 1850
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
beeld[gekleed] / O.-L.-Vrouw met Kind
onbekend / 1801 - 1900
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1791 - 1800
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1891 - 1900
Kessel , Kerk Sint-Lambertus
kerk[nood-] /
onbekend / 1948
Nijlen[deelgemeente] , Kerk O.L.Vrouw
kerk[parochie-] /
Careels, Gust / 1922
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
altaar[hoofd-] /
onbekend / 1914
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 106

4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
** ���� OLEN
klok[kerk-] /
Van Aerschodt, Félix / 1922
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
klok[kerk-] /
onbekend / 1922
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
klok[kerk-] / O.-L.-Vrouw Onbevlekt Ontvangen
Van Aerschodt, Félix / 1923
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
schilderij[schilderstuk] / Calvarie met Maria Magdalena
onbekend / 1701 - 1800
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / H. Antonius abt
De Roeck, Petrus / 1921
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / H. Familie
onbekend / 1751 - 1775
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / H. Johannes de Doper
onbekend / 1751 - 1800
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / Engelenkop
onbekend / 1701 - 1800
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / Engelenkop
onbekend / 1701 - 1800
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / H. Lambertus
onbekend / 1701 - 1800
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / H. Benedictus van Nurcia
onbekend / 1701 - 1810
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / H. Paulus apostel
onbekend / 1801 - 1850
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / H. Petrus apostel
onbekend / 1801 - 1850
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
beeld[religieus] / H. Willibrordus
onbekend / 1851 - 1900
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1700
Nijlen[deelgemeente] , Kerk Sint-Willibrordus
pastorie /
onbekend / 1789
Nijlen[deelgemeente] , Bouwwerk
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 107

Kerkfabriek O.L.V. Olen
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Hoofdaltaar Gemarmerd hout 1671
Altaarsteen Arduin (37x37x2,5)
Tabernakel Geschilderd verguld hout H 120cm 1671
Dienstaltaar Hout (lxbxh160x90x90) 1962
Altaarsteen Arduin + marmeren plaat (28x28)
Altaarsteen Arduin (36x36x2,5)
Altaar OLV Gemarmerd hout 1660
Martinusaltaar Gemarmerd hout 1663
Altaarsteen Arduin (29x29x2,5)
Koorlezenaar H.128xB.60 Blad 47 cm
Lezenaars Hout H.130 Blad 30x40
Altaarlezenaar Plexiglas (26x27 cm)
Koorgestoelte Eik (H.250cm) 2e helft 18° eeuw
Credentietafel Eikentafel met marmeren(travertijn)
blad hxbxl75x50x106cm
Koorzetels massief eik (H.90 B.68 D. 46 cm)
Koorzetel massief eik (H.90 B.68 D. 46 cm)
Communiebank Eik L.254 H.85 B.27 cm
Haeckx Turnhout 1846
L.256 H.85 B.27 cm
Preekstoel Eik Jacob Van der Veer
1767
Lambrizering Eik 18 e eeuw
Biechtstoelen Eik 2e helft 18° eeuw
Bidstoel Green (H.80 B.62 D.67 cm)
Bidstoelen Eik (H.101 B.53 cm)
Kerkmeestersgestoelte Eik 18° eeuw
Afsluiting doksaal Eik (H.1,37 B.11,25 m) Afmetingen 18° eeuw
zuilen (H. 3,02 m Doorm. 30 cm)
Afsluiting doopkapel Eik (H.2,47 L.4 m) 1ste helft 18° eeuw
Binnendeur Green (H.2,6 B.1,6 m) 1960
Buitendeur Eik (H.2,8 B. 1,80 m) 2001
Deuren Eik (H.2,15 B.1,03 m)
Binnendeur Eik (H.3,10 B.3 m)
Orgel 19° eeuw
Doopvont Deksel in koper en zink. Arduinen
voet ( Deksel H. 44 Diam. 80 cm /
doopvont H.108 diam. 90 basis 46
cm)
Wijwatervaten basalt diam. 36 cm
Sacristiekast Eik (H.3,45 m) 18° eeuw
Gewadenkast Hout
Sokkels voor beelden Plaaster/gips
Krukken Hout (3 van H.60 B.24 D.24 + 1 van
H.80 B.24 D.24 + 1 van H.50
B.22,5 D.22,5)
Staanders Gemarmerd hout H.59 B.27 D.27
Piedestal Hout
Piedestal Hout Green (H.120 Driehoek 35 cm
Piedestal Hout ( H.63 voet 21x21 cm)
Piedestal Hout (H.120 B.36 D.36)
Katafalk Hout
Draagbaren Hout-geschilderd
Brandkast H.140 B.80 D.68
Kerkstoel Eik (H.94 B.60 cm)
Kerkstoelen Eik 1995
Kerkstoelen Hout
Kerkstoel Hout
Stoelen metalen buizen met houten
rugleuning en zit
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 108

Stoelen metalen buizen met houten
rugleuning en zit
Lage zitjes Green overtrokken met skai H.60
B.34 D.34cm
Lage zitjes Green bedekt met kussen H.47
B.34 D.34
Staande klok H.148 B.56 D.25 cm Ed.Michiels (Mechelen)
Klok H.67 B.35 D.14 cm 20° eeuw
Torenuurwerk
Klokkenstoel
Staander Hout ( H.80 B.52 D.52 cm)
Staanders Hout
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Gedenksteen voor gesneuvelden
14-18
Marmer / H.146 B.80 cm V.O.S. / 1927
Grafzerk Arduin
Grafsteen Arduin 142x88 1706
Grafsteen Arduin 166x100
Grafsteen Arduin 145x88 1725
Grafsteen 195x 113 1668
Grafsteen Arduin 148x83 1748
Grafsteen Arduin 191x69
Grafsteen Arduin 254x106 1870
Grafsteen Arduin 157x86 1852
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
H.Hart van Jezus Gekleurd plaaster 111x32x26
De Goede Herder Hout wit geschilderd
OLV met kind (op slang) Hout gepolychromeerd H.89 cm 1e helft 17°eeuw
OLV beeld (Sedes sapientiae) Hout wit geschilderd 1e helft 15°eeuw
OLV van smarten Hout wit geschilderd 120x34x17 18°eeuw
OLV van 7 smarten Plaaster gekleurd 114x30x26
Buste van Maria en heilige+ Buste Hout Eik 18°eeuw
H. Paulus en H. Petrus
H.Ambrosius (van Milaan) Hout witgeschilderd (H102cm) 1e H 18°eeuw
Sint-Sebastiaan Hout geschilderd 129x30x30 17°eeuw (Lauwerijs)
19°eeuw
Sint-Martinusbeeld Hout geschilderd 89x28x28 17°eeuw
Sint-Jozef met kind Hout witgeschilderd 112x36x30 17°eeuw
H.Barbara Plaaster geschilderd 126x30x30
H.Teresia van Lisieux Plaaster geschilderd 130x40x40 1925
H.Antonius van Padua
H.Familie
Plaaster gekleurd 132x32x38
Sint-Isidorus Plaaster geschilderd op houten
sokkel 127x55x35
1908
Sint-Martinus Plaaster geschilderd op houten 1908 (Coomans)
sokkel 125x34x36
Kind Jezus Hout gekleurd 90x20
OLV met kindje Jezus op de arm 100
Beeldengroep Kerststal 133x128x30 1919
Gebeeldhouwd kruis Hout
Gebeeldhouwd kruis Hout 290x145 1871
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Glasramen Glas in lood (Gehamerd glas)
H.3 B.1,8 m
Gothische ramen Glas in lood (Gehamerd glas)
H.8,24 B.1,3 m
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Schilderij hoogaltaar olieverf op doek 240x150 Boyermans 1675
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 109

Roeping van de H. Bavo olieverf op doek 270x210 Vlaamse School 1663
H. Familie met Anna en Joachim olieverf op doek 215x130 Vlaamse School
2e helft 17e eeuw
Aanbidding van de wijzen 125x145 zonder kader
OLV met kind 165x126 met kader
Ester geknield aan de voeten van olieverf op doek 197x138
Koning Ansfuerus
De marteling van de H.Catharina olieverf op doek 135x206
H. Hieronimus in de wildernis olieverf op doek 170x132
H. Familie olieverf op doek 149x107
onherkenbaar olieverf op doek 146x105
Kruiswegstaties Olieverf op doek 145x82 Broux-Herentals 1867
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Kazuivel+ manipel+ Kelkvelum wit satijn, goudgele voering in katoen
Manipel wit satijn, goudgele voering in katoen
Kelkvelum satijn, goudgele voering in katoen
Kazuivel wit zijde, voering katoen
Dalmatiek wit zijde, voering katoen
koorkapmantel met rugschild zijde, voering rood katoen
Schoudervelum wit zijde, voering rood katoen
Kazuivel wit met bijhorende stola goudkleurige voering
Manipel wit zijden bovenkant, katoenen voering
Kelkvelum zijden bovenkant, katoenen voering
(rood)
Dalmatiek wit zijde, rode zijden voering
Dalmatiek wit
Kazuivel wit satijn, voering katoen
(behandeld met was)
Kazuivel wit satijn
Kazuivel wit zijden bovenkant, katoenen voering
Kazuivel licht grijs
Stola wit satijn
Stola wit wol
Stola dubbel gebruik; wit en paars wol
Bursa wit
Kazuivel goud goudzijde, voering katoen
(behandeld met was)
Dalmatiek goud goudzijde, voering katoen
(behandeld met was)
Stola goud goudzijde, voering katoen
(behandeld met was)
Kazuivel goud wol, doorweven met gouddraad
Kazuivel geel satijn
Bursa goud
Kazuivel rood velours
Stola rood velours
Kazuivel rood fluweel
Kelkvelum rood velours
Bursa rood
Stola rood katoen
Bursa rood
Kazuivel paars satijn
Stola paars zijde
Stola paars wol ?
Manipel paars zijde
Bursa paars
Kazuivel groen velours
Kelkvelum groen velours 53x53 cm
Stola groen velours
Bursa groen
Kazuivel groen satijn
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 110

Stola groen wol?
Stola groen zijde
Bursa groen
Kazuivel zwart zijde
Dalmatiek zwart zijde
Stola zwart zijde
Kelkvelum zwart zijde
Bursa zwart
Kazuivel zwart zijde, voering paars
Kazuivel wit satijn
Stola wit satijn
Kelkvelum wit satijn, gele voering
Bursa blauw
Baldakijn wit satijn vierkant zijde=1,45 m
afhangende zijden =29 cm hoog
Antepedium wit voor misaltaar
Voorhang lezenaar + boeklegger
Antependium Tripelure 2,5m x 0,87 m
(2 stuks) 2,5m x 0,73 m
Antependium rood voor misaltaar
Voorhang Lezenaar+boeklegger
Antependium rood B.236 cm H.76cm
Antependium donkerpaars licht katoen voor misaltaar
Voorhang lezenaar donkerpaars licht katoen
Voorhang lezenaar paars wol voor misaltaar
Voorhang lezenaar wol
Antependium lichtgroen voor misaltaar
Voorhang lezenaar lichtgroen +
boeklegger
Antependium groen wol voor misaltaar
Voorhang lezenaar wol
Albe katoen H. 132 cm
Albe katoen H. 142 cm
Albe
Albe wit katoen H. 123 cm
superplie linnen H. 68 cm begin jaren 60
superplie linnen H. 84 cm begin jaren 60
superplie linnen H. 90 cm begin jaren 60
superplie voor misdienaar linnen H. 76 cm
superplie voor misdienaar linnen H. 62 cm
superplie voor misdienaar linnen H. 70 cm
superplie linnen H. 69 cm
superplie linnen H. 90 cm
superplie linnen H. 73 cm
superplie linnen H. 93 cm
superplie linnen H. 81 cm
superplie wit
superplie katoen H. 68 cm
superplie H. 86 cm
superplie wit katoen H. 82 cm
superplie katoen H. 70 cm + H. 76 cm
altaardoekje linnen 52x52 cm
altaardoekje linnen 47x47 cm
altaardoekje linnen 185x125 cm
altaardoekje klein wit
altaardoeken
wit tafellaken voor misaltaar 120x160 cm
wit tafellaken voor misaltaar 120x160 cm
tafellaken wit katoen 200x150 cm
altaarkleed synthetisch
tafellaken over het altaarkleed wit linnen voor hoofdaltaar
doekje zonder kant
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 111

tafellaken over het altaarkleed wit linnen
tafellaken over het altaarkleed wit linnen
altaarkleden voor hoofdaltaar katoen - verschillende afmetingen
kelkdoekje
amict
doekje met kant
sierdoekje wit katoen 50x50 cm
sierdoekje wit katoen 35 tot 50 cm vierkant
sierdoekje wit katoen 40x40 cm (2) 45x45 cm (4)
Palla
doeken voor Katafalk
misdienaarskleed wit
toga voor misdienaar
apostelkleed voor Witte
katoen
Donderdagviering
beursje witte zijde H.15 tot 18 cm
Coboriedoek DM.48,5 cm
Kussen rood fluweel 45x45 cm
Mantel van het OLV beeld blauw-wit
Mantel van het OLV beeld wit satijn belegd met goud 1662
processiekleed voor kindje Jezus paars fluweel H. 73 cm
Manteltje met lange mouwen paars fluweel
vloertapijt 400x278 cm
vloertapijt 240x158 (630,000 knopen)
rode lopers 856x70
157x70
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Zwart koffertje met kelk, pateen
en lepeltje
hout B.20 L.24 H.19 cm
Pateen Goud
Kelk Goud
Lepeltje Goud
Kelk Goud (vat H.21,5 DM.11 cm)
(voet H.7,5 DM.16 cm)
Kelk Zilver (vat H.25 DM. )
(voet H.9 DM.16 cm)
Kelk (vat H.13,5 cm)
(voet DM.10 cm)
Pateen met kelklepeltje DM. 14,3cm / Lepeltje 9,5cm
Pateen voor offergang Verguld DM.16 cm
Kruis voor offergang Brons 24x18 cm 2002
Fluwelen kussentjes voor kruis bij
offergang
Fluweel 23x24 cm 2002
Monstrans H.69 DM.37 voet 23x20 cm ovaal
Monstrans H.64 DM.19 cm
Ciborie Zilver H.46 cm DM.18cm
vat DM.10cm H.12,5cm
Ciborie Zilver H.35 cm DM.8 cm
vat H.12 cm - voet DM.16,7 cm
pixis metaal DM.8,5cm H.1 cm
pixis verguld DM.4 cm nieuw
pixis wit verzilverd DM.6,5 cm nieuw
hostieschoteltjes geel koper H. 3 cm DM.14 cm met
vingerring PX
doos voor hosties metaal DM.14 cm
doos voor hosties metaal DM. 21 cm
potje voor hosties voor de zieken goud en zilver DM.8 cm H. 6 cm
Schoteltje met kannetjes met inox
deksel voor water en wijn bekertjes : H. 7 cm DM. 5 cm
ampullen met schaaltje inox schaaltje 23,5 cm x 11 cm
ampullen H.7 cm DM. 5 cm
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 112

misampulle wit verzilverd metaal H. 13 cm voet
DM.6,5 cm
schoteltje voor ampullen zilver ovaal 31x21
chrismapotje verguld DM. 5 cm H. 2,5 cm nieuw
wierookschepje met lepeltje messing H. 12 cm DM. Voet 8,5 cm
L.16 cm lepeltje 10 cm
wierookvat geel koper - messing
voet H.26 cm voet DM. 9 cm
Ketting 68 cm
wierookvat messing H. 30 cm - ketting 99 cm
wierookschelp verzilverd koper (ontkleurd) 15 cm x
7 cm H. 6-9 cm
wierookvatstaander messing H.136 cm voet DM. 26 cm
grote doopvont met 2 handgrepen koper basis 26 cm DM. 42 cm H.
kom 22 cm H deksel 12,5 cm (kruis
12 cm)
doopvont met deksel koper H 15cm DM 31cm basis 15
cm
doopschaaltje inox 16 x 13 cm H. 4 cm
doopschelp metaal 15 x 10 cm
kwispel+emmer messing
emmer H.22 cm DM.24,5 cm
kwispel L. 50 cm DM. 2,5 cm
wijwaterkwast
Canonborden houten kaders(Kers of eik verguld)
1 van 36x46 cm - 2 van 29x23cm
Canonborden zilver 1 van 40x52 cm
2 van 35x28 cm
Canonborden koper 1 van 42x51 cm
2 van 36x27 cm
altaarkruis hout H.67 cm voet 20x12 cm
altaarkruis hout met houten Christusbeeld
H. 88 cm kruis 51,5x 29 cm
Christusbeeld H. 34 cm
asstempeltje hout
handdoekhouder hout H. 40 B. 66 D. 16 cm
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Kruis met staander houten stok (260cm) met kruis
(50cm) en Christus in koper.
Staander H. 80 cm 52cmx52cm
Vlaggestok met kruis
Baldakijn (draaghemel) Hout rood geschilderd 150x120 cm
Flambeeuwen Koper met gekleurd glas (H.80cm)
Stokken voor flambeeuwen Hout zwart geschilderd
Flambeeuwen met steel
Berechtingslantaarn H.45 DM.16
H.35 DM.11
H.30 DM.13
Vaandels 130x103 cm
Vlaggenstok Hout met koperen lier
Standaard Hout 200cm
Standaard Hout 200cm
Vaandels 220x110 cm aan stok met verguld
kruis
Vaandels zijde 178x163 cm verguld kruis op
stok
Vaandels zijde 95x90 cm 1870
Draagbaar voor processiebeeldje hout-wit geschilderd
Draagbaar voor processiebeeldje hout 143x100 cm
Atributen hout
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 113

Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
kandelaars koper-gechromeerd
H.71 voet 17x17x17
19e E
kandelaars messing
H.62 voet 21x21x21
kandelaars messing
H.53
17e E
kandelaars messing
H.68 voet 17x17x17
17e E
kandelaars messing
H.65 voet 18x18x18
kandelaars messing
H.50 voet 16x16x16
kandelaars messing
H.77 voet DM.22
2eH 18e E
kandelaars H.70 voet 16x16x16
kandelaars H.60 voet 17x17x17
kandelaars rood koper - verzilverd
H.115 voet 30x30x30
19e E
kandelaars messing H.110 voet DM 29
7-armige kandelaar messing 55x70 voet DM 18
kandelaars koper H.4,5 DM 16
kandelaars glas , klein +/- 30 jaar oud
kandelaars glas
kandelaars metaal in buis
H.60 voet 36x36
offerkaarsenhouder metaal H.88 B.80 D.41 20e E
kaarsenhouders koperen met plastic omhulsel
kaarsenhouders
wandarmen
hout H.3 DM.11,5
Godslamp
kaarsdomper
kaarsdomper
verzilverd metaal lamp= 50 cm +
ketting 1,50m B.53
19e E
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Klok Toon RE - Brons H.115 DM.140 Marcel Michiels jr.
1820 kg
Doornik 21/12/1950
Klok Toon SOL - Brons H.90 DM.110 Marcel Michiels jr.
714kg
Doornik 21/12/1950
Altaarbellen Geel koper H.33 DM.21 19e E
Gong koper H.30 DM 18,5
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
reliekdoosje zilveren ovaal DM.7,5 x 9 27/10/1739
reliekdoosje zilver 5 cm op 4 cm
reliekdoosje zilver 5 cm op 4 cm 10/01/1878
reliekdoosje zilver DM. 3,5 cm 20/09/1877
reliekdoosje verzilverd ondergrond koper 15/09/1870
DM. 3,5 cm
reliekdoosje hout van het H.Kruis DM.3,5 cm 12/08/1870
reliekdoosje een stuk mantel DM. 3,5 cm 17/02/1819
reliekdoosje verzilverd DM. 3,5 cm
reliekdoosje verzilverd ovaal 2,5 cm op 3 cm
reliekdoosje zilveren omlijsting DM. 9 cm rond 06/10/1870
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
altaarmissaal (diensten der goede
week)
30x21 cm
altaarmissaal (liturgie der
overledenen)
24x14 cm 15/08/1971
Orde van de dienst voor de 13x22 cm 15/08/1971
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 114

uitvaartliturgie (aanvulling)
Lectionarium voor de weekdagen 18x25 cm 24/10/1974
Gods Woord (doorlopende
schriftlezingen door de week)
uitgave abdij Tongerlo
18x25 cm 04/07/1967
Norbertijnerabdij
Tongerlo
De dienst van het woord 18x25 cm 01/04/1963
Interdiocesaan Centrum
Brussel
De dienst van het woord 18x25 cm 19/09/1962
Interdiocesaan Centrum
Brussel
Officium Pro Defunctis 1909
Graduale Romanum 1946
Graduale Romanum 1951
Cantuarium 1938
Cantuarium 1938
Cantuarium (nr.156) 13x19 cm 15/01/1953
Nederlandse Kyriale 1969
Misboekjes recent
Zangboekjes
Vormselboek 34,5x26 cm 13-jun-50
Liber Matrimorium 32x26 cm 2/09/1946
Liber Defunctorum 32x25 cm 1/10/1946
Affiche 65x50 cm
Affiche 65x48 cm
Plaat van OLV 79x62 cm naar schilderij van
Navez
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
ex-voto, hanger zilver 5,5x3 cm 5x3 cm
ex-voto, hanger voor foto klatergoud DM.3cm
ex-voto, ringen goud
ex-voto, spelden goud 5cm+4,8cm+3cm
ex-voto, oorhangers gestampt goud pareltjes 6x2 cm
ex-voto, oorhangers gestampt goud 6x2,3 cm
ex-voto, oorhangers gestampt goud 7x 2,3 cm
ex-voto, oorhangertjes met gestampt goud 7x 2,3 cm
oorsluiting
ex-voto, halsketting goud 120 cm
ex-voto, halsketting goud 1,48 m
ex-voto, halsketting goud 1,48 m 17,50 gr
ex-voto, halsketting met hanger goud 2,10 m 16,40 gr
ex-voto, halsketting 1,30 m 18,80gr
ex-voto, halsketting goud 1,5 m 24,10 gr
hanger met beeltenis van OLV metaal
vaas glas DM.5 cm H.22 cm
vaas glas DM.3 cm H.30 cm
vaas tin J.De Graeve
vaas
stolp glas H.52 cm DM. Houten voet 26
cm DM.glas 22 cm
plateau tin DM.25 cm
plateau tin DM.27 cm H.1cm
schoteltje inox
schoteltje metaal van verschillend formaat
schoteltje steen verguld
fotostaander hout
fotokader hout 37,5x47 cm
Scepter van het Kindje Jezus wit metaal 28 cm H.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 115

Kerkfabriek Sint-Martinus OIen
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Hoofdaltaar Gemarmerd hout
Arduin
1671
Altaarsteen
(37x37x2,5)
Geschilderd en verguld hout H
Tabernakel
120cm
Hout
1671
Dienstaltaar
(lxbxh160x90x90) 1962
Arduin+marmeren plaat
Altaarsteen
(28x28)
Arduin
Altaarsteen
(36x36x2,5)
Altaar OLV Gemarmerd hout 1660
Martinusaltaar Gemarmerd hout 1663
Altaarsteen Arduin (29x29x2,5)
Koorlezenaar H.128xB.60 Blad 47 cm
Hout H.130
Lezenaars
Blad 30x40
Altaarlezenaar Plexiglas (26x27 cm)
Koorgestoelte Eik (H.250cm) 2e helft 18° eeuw
Eikentafel met
marmeren(travertijn) blad
Credentietafel
hxbxl75x50x106cm
massief eik (H.90
Koorzetels
B.68 D. 46 cm)
massief eik (H.90
Koorzetel
B.68 D. 46 cm)
Eik L.254 H.85 B.27 cm
Communiebank
L.256 H.85 B.27 cm Haeckx Turnhout 1846
Jacob Van der Veer
Preekstoel Eik
1767
Lambrizering Eik 18 e eeuw
Biechtstoelen Eik 2e helft 18° eeuw
Bidstoel Green (H.80 B.62 D.67 cm)
Bidstoelen Eik (H.101 B.53 cm)
Kerkmeestersgestoelte Eik 18° eeuw
Eik (H.1,37 B.11,25 m)
Afsluiting doksaal
Afmetingen zuilen (H. 3,02 m
Doorm. 30 cm) 18° eeuw
Afsluiting doopkapel Eik (H.2,47 L.4 m) 1ste helft 18° eeuw
Binnendeur Green (H.2,6 B.1,6 m) 1960
Buitendeur Eik (H.2,8 B. 1,80 m) 2001
Deuren Eik (H.2,15 B.1,03 m)
Binnendeur Eik (H.3,10 B.3 m)
Orgel
Deksel in koper en zink. Arduinen
voet ( Deksel H. 44 Diam. 80 cm /
doopvont H.108 diam. 90 basis
19° eeuw
Doopvont
46 cm)
Wijwatervaten basalt diam. 36 cm
Sacristiekast Eik (H.3,45 m) 18° eeuw
Gewadenkast Hout
Sokkels voor beelden Plaaster/gips
Hout (3 van H.60 B.24 D.24 + 1
van H.80 B.24 D.24 + 1 van
Krukken
H.50 B.22,5 D.22,5)
Staanders Gemarmerd hout H.59 B.27 D.27
Piedestal Hout
Hout Green (H.120 Driehoek 35
Piedestal
cm
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 116

Piedestal Hout ( H.63 voet 21x21 cm)
Piedestal Hout (H.120 B.36 D.36)
Katafalk Hout
Draagbaren Hout-geschilderd
Brandkast H.140 B.80 D.68
Kerkstoel Eik (H.94 B.60 cm)
Kerkstoelen Eik 1995
Kerkstoelen Hout
Kerkstoel Hout
metalen buizen met houten
Stoelen
rugleuning en zit
metalen buizen met houten
Stoelen
rugleuning en zit
Green overtrokken met skai
Lage zitjes
Lage zitjes
H.60 B.34 D.34cm
Green bedekt met kussen
H.47 B.34 D.34
Staande klok H.148 B.56 D.25 cm
Ed.Michiels
(Mechelen)
Klok H.67 B.35 D.14 cm 20° eeuw
Torenuurwerk
Klokkenstoel
Staander Hout ( H.80 B.52 D.52 cm)
Staanders Hout
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Gedenksteen voor
gesneuvelden 14-18 Marmer / H.146 B.80 cm V.O.S. / 1927
Grafzerk Arduin
Grafsteen Arduin 142x88 1706
Grafsteen Arduin 166x100
Grafsteen Arduin 145x88 1725
Grafsteen 195x 113 1668
Grafsteen Arduin 148x83 1748
Grafsteen Arduin 191x69
Grafsteen Arduin 254x106 1870
Grafsteen Arduin 157x86 1852
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
H.Hart van Jezus Gekleurd plaaster 111x32x26
De Goede Herder Hout wit geschilderd
Hout gepolychromeerd
OLV met kind (op slang) H.89 cm 1e helft 17°eeuw
OLV beeld (Sedes sapientiae) Hout wit geschilderd 1e helft 15°eeuw
Hout wit geschilderd
OLV van smarten
120x34x17 18°eeuw
OLV van 7 smarten Plaaster gekleurd 114x30x26
Buste van Maria en
heilige+Buste van H. Paulus en
H.Petrus Hout Eik 18°eeuw
H.Ambrosius (van Milaan) Hout witgeschilderd (H102cm) 1e H 18°eeuw
17°eeuw (Lauwerijs)
Sint-Sebastiaan Hout geschilderd 129x30x30 19°eeuw
Sint-Martinusbeeld Hout geschilderd 89x28x28 17°eeuw
Sint-Jozef met kind Hout witgeschilderd 112x36x30 17°eeuw
H.Barbara Plaaster geschilderd 126x30x30
H.Teresia van Lisieux Plaaster geschilderd 130x40x40 1925
H.Antonius van Padua
H.Familie
Plaaster gekleurd 132x32x38
Plaaster geschilderd op houten
Sint-Isidorus
sokkel 127x55x35 1908
Sint-Martinus Plaaster geschilderd op houten 1908
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 117

sokkel 125x34x36 Coomans
Kind Jezus Hout gekleurd 90x20
OLV met kindje Jezus op de
arm 100
Beeldengroep Kerststal 133x128x30 1919
Gebeeldhouwd kruis Hout
Gebeeldhouwd kruis Hout 290x145 1871
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen
Glas in lood (Gehamerd glas) H.3
Auteur/ Tijdvak
Glasramen
B.1,8 m
Glas in lood (Gehamerd glas)
Gothische ramen
H.8,24 B.1,3 m
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Schilderij hoogaltaar olieverf op doek 240x150 Boyermans 1675
Roeping van de H.Bavo olieverf op doek 270x210 Vlaamse School 1663
Vlaamse School
H.Familie met Anna en Joachim olieverf op doek 215x130 2e helft 17e eeuw
Aanbidding van de wijzen 125x145 zonder kader
OLV met kind
Ester geknield aan de voeten
165x126 met kader
van oning Ansfuerus olieverf op doek 197x138
De marteling van de
H.Catharina olieverf op doek 135x206
H.Hieronimus in de wildernis olieverf op doek 170x132
H.Familie olieverf op doek 149x107
onherkenbaar olieverf op doek 146x105
Kruiswegstaties Olieverf op doek 145x82 Broux-Herentals 1867
Voorwerp/Benaming
Kazuivel+ manipel+ Kelkvelum
Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
wit satijn,goudgele voering in katoen
Manipel wit satijn,goudgele voering in katoen
Kelkvelum satijn,goudgele voering in katoen
Kazuivel wit zijde, voering katoen
Dalmatiek wit zijde, voering katoen
koorkapmantel met rugschild zijde, voering rood katoen
Schoudervelum wit
Kazuivel wit met bijhorende
zijde, voering rood katoen
stola goudkleurige voering
zijden bovenkant, katoenen
Manipel wit
voering
zijden bovenkant, katoenen
Kelkvelum
voering (rood)
Dalmatiek wit
Dalmatiek wit
zijde, rode zijden voering
satijn,voering katoen (behandeld
Kazuivel wit
met was)
Kazuivel wit satijn
zijden bovenkant, katoenen
Kazuivel wit
Kazuivel licht grijs
voering
Stola wit satijn
Stola wit
Stola dubbel gebruik; wit en
wol
paars
Bursa wit
wol
goudzijde, voering katoen
Kazuivel goud
(behandeld met was)
goudzijde, voering katoen
Dalmatiek goud
(behandeld met was)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 118

goudzijde, voering katoen
Stola goud
(behandeld met was)
Kazuivel goud wol, doorweven met gouddraad
Kazuivel geel
Bursa goud
satijn
Kazuivel rood velours
Stola rood velours
Kazuivel rood fluweel
Kelkvelum rood
Bursa rood
velours
Stola rood
Bursa rood
katoen
Kazuivel paars satijn
Stola paars zijde
Stola paars wol ?
Manipel paars
Bursa paars
zijde
Kazuivel groen velours
Kelkvelum groen velours 53x53 cm
Stola groen
Bursa groen
velours
Kazuivel groen satijn
Stola groen wol?
Stola groen
Bursa groen
zijde
Kazuivel zwart zijde
Dalmatiek zwart zijde
Stola zwart zijde
Kelkvelum zwart
Bursa zwart
zijde
Kazuivel zwart zijde, voering paars
Kazuivel wit satijn
Stola wit satijn
Kelkvelum wit
Bursa blauw
satijn, gele voering
satijn vierkant zijde=1,45 m
Baldakijn wit
afhangende zijden =29 cm hoog
Antepedium wit voor misaltaar
Voorhang Lezenaar+boeklegger
Tripelure 2,5m x 0,87 m (2
stuks) 2,5m x
Antependium
0,73 m
Antependium rood voor misaltaar
Voorhang Lezenaar+boeklegger
Antependium rood B.236 cm H.76cm
licht katoen voor
Antependium donkerpaars misaltaar
Voorhang lezenaar donkerpaars licht katoen
Voorhang lezenaar paars wol voor misaltaar
Voorhang lezenaar wol
Antependium lichtgroen
Voorhang lezenaar lichtgroen +
boeklegger
voor misaltaar
Antependium groen wol voor misaltaar
Voorhang lezenaar wol
Albe katoen H. 132 cm
Albe
Albe
katoen H. 142 cm
Albe wit katoen H. 123 cm
superplie linnen H. 68 cm begin jaren 60
superplie linnen H. 84 cm begin jaren 60
superplie linnen H. 90 cm begin jaren 60
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 119

superplie voor misdienaar linnen H. 76 cm
superplie voor misdienaar linnen H. 62 cm
superplie voor misdienaar linnen H. 70 cm
superplie linnen H. 69 cm
superplie linnen H. 90 cm
superplie linnen H. 73 cm
superplie linnen H. 93 cm
superplie linnen H. 81 cm
superplie wit
superplie katoen H. 68 cm
superplie H. 86 cm
superplie wit katoen H. 82 cm
superplie katoen H. 70 cm + H. 76 cm
altaardoekje linnen 52x52 cm
altaardoekje linnen 47x47 cm
altaardoekje linnen 185x125 cm
altaardoekje klein wit
altaardoeken
wit tafellaken voor misaltaar 120x160 cm
wit tafellaken voor misaltaar 120x160 cm
tafellaken wit katoen 200x150 cm
altaarkleed synthetisch
wit linnen voor
tafellaken over het altaarkleed hoofdaltaar
doekje zonder kant
tafellaken over het altaarkleed wit linnen
tafellaken over het altaarkleed wit linnen
altaarkleden voor hoofdaltaar katoen - verschillende afmetingen
kelkdoekje
amict
doekje met kant
sierdoekje wit katoen 50x50 cm
sierdoekje wit katoen 35 tot 50 cm vierkant
sierdoekje wit
Palla
doeken voor Katafalk
misdienaarskleed wit
toga voor misdienaar
katoen 40x40 cm (2) en
45x45 cm (4)
apostelkleed voor Witte
Donderdagviering katoen
beursje witte zijde H.15 tot 18 cm
Coboriedoek DM.48,5 cm
Kussen rood fluweel 45x45 cm
Mantel van het OLV beeld blauw-wit
Mantel van het OLV beeld wit satijn belegd met goud 1662
processiekleed voor kindje
Jezus paars fluweel H. 73 cm
Manteltje met lange mouwen paars fluweel
vloertapijt 400x278 cm
vloertapijt 240x158 (630,000 knopen)
rode lopers
856x70
157x70
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Zwart koffertje met kelk, pateen
en lepeltje hout B.20 L.24 H.19 cm
Pateen Goud
Kelk Goud
Lepeltje Goud
Kelk
Goud (vat H.21,5 DM.11 cm)
(voet H.7,5 DM.16 cm)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 120

Zilver (vat H.25 DM. )
Kelk
(voet H.9 DM.16 cm)
(vat H.13,5 cm)
Kelk
(voet DM.10 cm)
Pateen met kelklepeltje DM. 14,3cm / Lepeltje 9,5cm
Pateen voor offergang Verguld DM.16 cm
Kruis voor offergang
Fluwelen kussentjes voor kruis
Brons 24x18 cm 2002
bij offergang Fluweel 23x24 cm 2002
Monstrans H.69 DM.37 voet 23x20 cm ovaal
Monstrans H.64 DM.19 cm
Zilver H.46 cm DM.18cm vat
Ciborie
DM.10cm H.12,5cm
Zilver H.35 cm DM.8 cm vat
H.12 cm voet
Ciborie
DM.16,7 cm
pixis metaal DM.8,5cm H.1 cm
pixis verguld DM.4 cm nieuw
pixis wit verzilverd DM.6,5 cm
geel koper H. 3 cm DM.14 cm
nieuw
hostieschoteltjes
met vingerring PX
doos voor hosties metaal DM.14 cm
doos voor hosties
potje voor hosties voor de
metaal DM. 21 cm
zieken goud en zilver DM.8 cm H. 6 cm
Schoteltje met kannetjes met inox
deksel voor water en wijn bekertjes : H. 7 cm DM. 5 cm
inox
ampullen met schaaltje
schaaltje 23,5 cm x 11 cm
ampullen H.7 cm DM. 5 cm
wit verzilverd metaal H. 13 cm
misampulle
voet DM.6,5 cm
schoteltje voor ampullen zilver ovaal 31x21
chrismapotje verguld DM. 5 cm H. 2,5 cm
messing H. 12 cm DM. Voet 8,5
nieuw
wierookschepje met lepeltje cm L.16 cm lepeltje 10 cm
geel koper -messing voet
H.26 cm voet DM. 9 cm Ketting
wierookvat
68 cm
messing H. 30 cm
wierookvat
Ketting 99 cm
verzilverd koper (ontkleurd) 15 cm
wierookschelp
x 7 cm H. 6-9 cm
messing H.136 cm voet DM. 26
wierookvatstaander
cm
koper basis 26 cm DM. 42 cm H.
grote doopvont met 2 kom 22 cm H.deksel 12,5 cm
handgrepen
(kruis 12 cm)
koper H. 15 cm DM. 31 cm basis
doopvont met deksel
15 cm
doopschaaltje inox 16 x 13 cm H. 4 cm
doopschelp metaal 15 x 10 cm
messing emmer H.22 cm
kwispel+emmer
Wijwaterkwast
DM.24,5 cm + kwispel L. 50 cm
DM. 2,5 cm
houten kaders(Kers of eik
Canonborden
verguld) 1 van
36x46 cm 2 van
29x23cm
zilver 1
Canonborden
van 40x52 cm 2
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 121

van 35x28 cm
koper 1
van 42x51 cm 2
Canonborden
van 36x27 cm
altaarkruis hout H.67 cm voet 20x12 cm
hout met houten Christusbeeld
H. 88 cm kruis 51,5x 29 cm
altaarkruis
Christusbeeld H. 34 cm
asstempeltje hout
handdoekhouder hout H. 40 B. 66 D. 16 cm
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen
houten stok (260cm) met kruis
(50cm) en Christus in koper.
Auteur/ Tijdvak
Kruis met staander
Vlaggestok met kruis
Staander H. 80 cm 52cmx52cm
Hout rood geschilderd 150x120
Baldakijn (draaghemel) cm
Koper met gekleurd glas
Flambeeuwen
(H.80cm)
Stokken voor flambeeuwen
Flambeeuwen met steel
Hout zwart geschilderd
H.45 DM.16
H.35 DM.11
Berechtingslantaarn
H.30 DM.13
Vaandels 130x103 cm
Vlaggenstok Hout met koperen lier
Standaard Hout 200cm
Standaard Hout 200cm
220x110 cm aan stok met verguld
Vaandels
kruis
zijde 178x163 cm verguld kruis op
Vaandels
stok
Vaandels zijde 95x90 cm 1870
Draagbaar voor
processiebeeldje hout-wit geschilderd
Draagbaar voor
processiebeeldje hout 143x100 cm
Atributen hout
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen
koper-gechromeerd
Auteur/ Tijdvak
kandelaars
H.71 voet 17x17x17
messing H.62
19e E
kandelaars
voet 21x21x21
messing
kandelaars
H.53
messing H.68
17e E
kandelaars
voet 17x17x17
messing H.65
17e E
kandelaars
voet 18x18x18
messing H.50
kandelaars
voet 16x16x16
messing H.77
kandelaars
voet DM.22 2eH 18e E
kandelaars H.70 voet 16x16x16
kandelaars H.60 voet 17x17x17
rood koper - verzilverd
kandelaars
H.115 voet 30x30x30
messing
19e E
kandelaars
H.110 voet DM 29
7-armige kandelaar messing
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 122

kandelaars
55x70 voet DM 18
koper H.4,5 DM 16
kandelaars glas , klein +/- 30 jaar oud
kandelaars glas
metaal in buis H.60
kandelaars
voet 36x36
offerkaarsenhouder
metaal H.88
B.80 D.41 20e E
kaarsenhouders koperen met plastic omhulsel
kaarsenhouders hout H.3 DM.11,5
wandarmen
Godslamp
kaarsdomper
kaarsdomper
verzilverd metaal
lamp= 50 cm + ketting 1,50m
B.53 19e E
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
Klok
Klok
Toon RE
Brons H.115 DM.140
1820 kg
Toon SOL
Brons H.90 DM.110
714kg
Altaarbellen Geel koper H.33 DM.21 19e E
Gong koper H.30 DM 18,5
Marcel Michiels jr.
Doornik 21/12/1950
Marcel Michiels jr.
Doornik 21/12/1950
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
reliekdoosje zilveren ovaal DM.7,5 x 9 27/10/1739
reliekdoosje zilver 5 cm op 4 cm
reliekdoosje zilver 5 cm op 4 cm 10/01/1878
reliekdoosje zilver DM. 3,5 cm 20/09/1877
verzilverd ondergrond koper
reliekdoosje
DM. 3,5 cm 15/09/1870
reliekdoosje hout van het H.Kruis DM.3,5 cm
een stuk mantel DM.
12/08/1870
reliekdoosje
3,5 cm 17/02/1819
reliekdoosje verzilverd DM. 3,5 cm
reliekdoosje verzilverd ovaal 2,5 cm op 3 cm
zilveren omlijsting DM.
reliekdoosje
9 cm rond 06/10/1870
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
altaarmissaal (diensten der
goede week) 30x21 cm
altaarmissaal (liturgie der
overledenen)
Orde van de dienst voor de
24x14 cm 15/08/1971
uitvaartliturgie (aanvulling) 13x22 cm 15/08/1971
Lectionarium voor de
24/10/1974
weekdagen 18x25 cm
uitgave abdij Tongerlo
04/07/1967
Gods Woord (doorlopende
Norbertijnerabdij
schriftlezingen door de week) 18x25 cm
Tongerlo
01/04/1963
Interdiocesaan
De dienst van het woord 18x25 cm
Centrum Brussel
19/09/1962
Interdiocesaan
De dienst van het woord 18x25 cm
Centrum Brussel
Officium Pro Defunctis 1909
Graduale Romanum 1946
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 123

Graduale Romanum 1951
Cantuarium 1938
Cantuarium 1938
Cantuarium (nr.156) 13x19 cm 15/01/1953
Nederlandse Kyriale 1969
Misboekjes recent
Zangboekjes
Vormselboek 34,5x26 cm 13/jun/50
Liber Matrimorium 32x26 cm 2/09/1946
Liber Defunctorum 32x25 cm 1/10/1946
Affiche 65x50 cm
Affiche 65x48 cm
Plaat van OLV 79x62 cm
naar schilderij van
Navez
Voorwerp/Benaming Materiaal en Afmetingen Auteur/ Tijdvak
zilver 5,5x3 cm
ex-voto, hanger
5x3 cm
ex-voto, hanger voor foto klatergoud DM.3cm
ex-voto, ringen goud
ex-voto, spelden goud 5cm+4,8cm+3cm
gestampt goud met pareltjes
ex-voto, oorhangers
6x2 cm
ex-voto, oorhangers gestampt goud 6x2,3 cm
ex-voto, oorhangers gestampt goud 7x 2,3 cm
ex-voto, oorhangertjes met
oorsluiting gestampt goud 7x 2,3 cm
ex-voto, halsketting goud 120 cm
ex-voto, halsketting goud 1,48 m
ex-voto, halsketting goud 1,48 m 17,50 gr
ex-voto, halsketting met hanger goud 2,10 m 16,40 gr
ex-voto, halsketting 1,30 m 18,80gr
ex-voto, halsketting goud 1,5 m 24,10 gr
hanger met beeltenis van OLV metaal
vaas glas DM.5 cm H.22 cm
vaas glas DM.3 cm H.30 cm
vaas tin J.De Graeve
vaas
stolp
glas H.52 cm DM. Houten voet
26 cm DM.glas 22 cm
plateau tin DM.25 cm
plateau tin DM.27 cm H.1cm
schoteltje inox
schoteltje metaal van verschillend formaat
schoteltje steen verguld
fotostaander hout
fotokader hout 37,5x47 cm
Scepter van het Kindje Jezus wit metaal 28 cm H.
Kerkfabriek St.-Jozef-Olen
Inventaris is in opbouw
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 124

�VORSELAAR
- Patrimonium klooster
- Graftombe Clementina Van Bouchout / Jan Van Rotselaar
- Beelden en kunstwerken: bijv. magistraal bronzen beeld van de gekruisigde Christus (Georges Minne)
- Kunstenaars uit Vorselaar (o.a. Van Roey)
- Kunstpatrimonium (vooral kerk)
1 kerk[parochie-] /
onbekend / 1401 - 1600
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
2 gewelf[kruis-] /
onbekend / 1601 - 1700
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
3 kraagsteen /
onbekend / 1741 - 1760
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
4 portaal[kerk-] /
onbekend / 1785
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
5 nis[bouwwerkonderdeel] /
onbekend / 1785
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
6 altaar[hoofd-] /
Adriaensens, Artus / 1676
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
7 altaar[zij-] / van O.-L.-Vrouw
onbekend / 1826 - 1850
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
8 altaar[zij-] / van H. Jozef
onbekend / 1826 - 1850
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
9 biechtstoel /
Deprez / 1722 (toegeschr.)
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
10 biechtstoel /
Deprez / 1722 (toegeschr.)
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
11 biechtstoel /
Van Roey, Adr. / 1871
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
12 bank[communie-] /
onbekend / 1826 - 1850
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
13 ampul[mis-] /
onbekend / 1831 - 1868
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
14 schaal[ampullen-] /
onbekend / 1831 - 1868
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 125

15 kelk[mis-] /
onbekend / 1780
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
16 kelk[mis-] /
onbekend / 1814 - 1831
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
17 kruis[processie-] /
onbekend / 1691 - 1710
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
18 kruisbeeld /
onbekend / 1651 - 1700
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
19 kruisbeeld /
onbekend / 1691 - 1710
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
20 monstrans[zonne-] /
Verschuylen, Johannes Petrus Antonius / 1837
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
21 pyxis /
onbekend / 1766
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
22 kruis[reliek-] /
onbekend / 1701 - 1750
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
23 buste[reliek-] / van de H. Petrus apostel
onbekend / 1701 - 1750
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
24 wierookvat /
onbekend / 1741 - 1760
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
25 zoldering[bouwwerkonderdeel] /
onbekend / 1741 - 1760
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
26 balustrade[n] /
onbekend / 1801 - 1850
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
27 doopvont /
Cleerens / 1750
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
28 steen[graf-] / van Van Rotselaar, Jan
onbekend / 1414
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
29 monument[graf-] / van Proost, Joannes Baptist
onbekend / 1680
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
30 steen[graf-] / van Van de Wyer, Jac.
onbekend / 1747
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
31 plaat[graf-] / van Verlinden, Catharina
onbekend / 1766
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 126

Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
32 monument[graf-] / van Van de Werve, C.P.H.I.B.
onbekend / 1741 - 1760
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
33 steen[graf-] / van Van den Broeck, Jan Baptist
onbekend / 1783
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
34 plaat[graf-] / va, Exelmans, Guilielmus
onbekend / 1789
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
35 plaat[graf-] / van Van de Werve, Carolus Bernardus J.G.
onbekend / 1813
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
36 steen[graf-] / van Mennekens, G.
onbekend / 1837
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
37 steen[graf-] / van Wils, Godefridus
onbekend / 1863
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
38 steen[graf-] / van Heijlen, Michael
onbekend / 1870
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
39 afsluiting[kapel-][hek] /
onbekend / 1741 - 1760
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
40 kast[meubilair] /
onbekend / 1601 - 1700
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
41 kast[kleren-] /
onbekend / 1601 - 1700
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
42 klok[kerk-] /
onbekend / 1805
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
43 orgel[kerk-] /
Merklin, Joseph / 1857
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
44 gestoelte[koor-] /
onbekend / 1851 - 1900
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
45 betimmering[muur-] /
onbekend / 1826 - 1850
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
46 schaal[offer-] /
onbekend / 1701 - 1800
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
47 preekstoel /
Adriaensens, Artus / 1676
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
48 schilderstuk[altaar-] / Kruisdood van de H. Petrus apostel
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 127

Van Rintel, Jan / 1677 (toegeschr.)
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
49 schilderstuk[altaar-] / Tenhemelopnemong van Maria
onbekend / 1826 - 1850
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
50 schilderij[schilderstuk] / buste van Christus in een bloemenkrans
onbekend / 1841 - 1860
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
51 schilderij[schilderstuk] / buste van O.-L.-Vrouw in een bloemenkrans
onbekend / 1841 - 1860
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
52 schilderij[schilderstuk] / O.-L.-Vrouw met Kind schenkt de rozenkrans aan
H.Dominicus
onbekend / 1801 - 1900
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
53 steen[gedenk-] /
onbekend / 1839
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
54 steen[gedenk-] /
onbekend / 1839
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
55 steen[gedenk-] /
onbekend / 1839
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
56 bas-reliëf[beeldhouwwerk] / Doop van Jezus
Marckx, Cornelis / 1762
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
57 beeld[religieus] / H. Petrus apostel
Van der Neer, Jacques Joseph / 1780
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
58 beeld[religieus] / H. Georgius bevecht de draak
onbekend / 1601 - 1610
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
59 beeld[religieus] / O.-L.-Vrouw met Kind met wereldbol en scepter
onbekend / 1601 - 1650
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
60 hoog-reliëf[beeldhouwwerk] / O.-L.-Vrouw met Kind omringd door de engelen
onbekend / 1741 - 1760
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
61 beeld[religieus] / H. Lucia van Syracuse
onbekend / 1691 - 1700
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
62 beeld[religieus] / H. Jacobus de Meerdere
onbekend / 1691 - 1700
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
63 beeld[religieus] / Calvarie
onbekend / 1801 - 1810
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
64 beeld[religieus] / Anna leert Maria lezen
onbekend / 1801 - 1850
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 128

Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
65 beeld[religieus] / H. Petrus apostel
onbekend / 1801 - 1850
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
66 beeld[religieus] / Jezus aan het kruis
onbekend / 1801 - 1850
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
67 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1651 - 1700
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
68 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1701 - 1800
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
69 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1891 - 1900
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
70 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1841 - 1860
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
71 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1841 - 1860
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
72 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1841 - 1860
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
73 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1841 - 1860
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
74 kandelaar[kerk-] /
onbekend / 1841 - 1860
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
75 lamp[wand-] /
onbekend / 1841 - 1860
Vorselaar , Kerk Sint-Pieter
76 schilderij[schilderstuk] / Theresa bidt de rozenkrans
onbekend / 1901 - 2000
Vorselaar , Klooster van de Zusters van de Christelijke Scholen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 129

9.7. Overzicht immaterieel erfgoed werkingsgebied
** Toponiemen en bijnamen/spotnamen
���� GROBBENDONK
- Toponiemenkaart
- Boek Eigen Aard
- De inwoners van Grobbendonk hebben geen spotnaam, de inwoners van Bouwel worden ook wel
Blarendabbers genoemd.
���� HERENTALS
** Herentals
Klokkenververs
Herentalsenaren worden Klokkenververs genoemd. De bijnaam hebben ze te danken aan het feit of de
legende dat er een aantal snuggere voorvaders (notabelen van de stad) de klokken in het Belfort zouden
hebben laten schilderen om ze te beschermen tegen de roest. Uiteraard verloren de klokken hun mooie
klank.
Pee stekers
Een poortwachter vond de grendel van de stadspoort niet toen er een vijandelijk leger de stad wilde
binnenstormen. De poortwachter vond er niet op om de stadspoort te vergrendelen met een grote wortel
(pee of peen) tot hij de verloren grendel zou terugvinden. Ondertussen wandelde daar vee voorbij en die
aten de wortel smakelijk op.
���� HERENTHOUT
- Boer Stad
- Vlakke Velden
Ook dit toponiem zou vrij letterlijk kunnen betekenen wat het zegt.
- De Bergen
De oudste vermelding dateert uit 1546 (‘vanden bosschen geheeten die meeusblokken aent hangen van de
Bergen ghelegen… op dander syden de straete streckende naer herentlas’). Verder zijn er nog verwijzingen
in literaire bronnen die dateren uit de 16 e en 17 e eeuw. De verklaring van dit toponiem is niet ver te zoeken:
het is een relictheuvel die op een hoogte ligt van 22 tot 23 meter en ongeveer 10 meter boven de omgeving
uitsteekt.
- Zwaenen berg
- Achter de Bergen
Duidt op de plaats die topografisch achter ‘de Bergen’ ligt.
- Het Klein Broeck
Een broek is een ‘moerassige plaats’. Door afwateringswerken werden sommige broeken echter hooiland,
vandaar dat het ook ‘ontwaterd moeras’ kan betekenen.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 130

- Den Rostal
De vroegste vermelding van dit toponiem in de literaire bronnen gaat terug tot 1296 (‘Margarete Rostal’). De
juiste betekenis van deze naam is niet echt duidelijk. Vermoedelijk slaat ros op paard en zou het dus
kunnen duiden op een paardenstal.
- De Risten
- Moerbroek
- Den Heykant
- Blokt
Onder Blokt horen zowel Groot Blokt als Kleijn Blokt. De vroegste vermelding van dit toponiem gaat terug
tot in 1413, wanneer er sprake is van ‘op alle die goede ter Blaect…’ Verdere vermeldingen werden
gemaakt in 1432 (‘op alle henrics goede vander blaect te bouwele ende te herenthout gelegen…’).
Doorheen de eeuwen werd dit Blo(o)ckt. Blokt zou de dialectische uitspraak zijn van ‘blackt’; blak betekent
open, bloot, effen. Blok zou ook kunnen duiden op een met heggen, kanten en grachten omsloten akker.
Doorgaans was deze dicht bij de woning gelegen.
- Boeyendael
- Oosterhoven
- Den Uylenberg
- De Schrans
- Doornbemden
- Voortbemden
- Den Krommen Hamer
Hamer, ham, is een landtong die in een soort schorregebied boven blijft bij hoog water. Deze plaatsen
konden dus gebruikt worden als aanlegkade. Dit toponiem is gelegen in een bocht aan de Nete, vandaar
Krommen Hamer.
- Herlaar
De oudste vermelding van Herlaar dateert uit 1271. Het is samengesteld uit de woorden ‘hirn’ wat
‘hagebeuk’ betekent, en ‘hloeri’ wat een ‘bosachtig moerassig terrein’ is.
- De Groote Velden
Velden duiden ook hier duidelijk op een landschapsvorm.
- De Blikheide
Blik- wordt reeds vermeld sinds 1495 (‘une ferme située au Bliexheyde’). Waarschijnlijk duidt Bliex op een
persoon. Heide werd in deze periode enkel gebruikt om een heidelandschap te benoemen en heeft dus nog
geen betrekking op gehuchten. Toch worden er wel wooneenheden mee bedoeld, vermits ze later door
samenstelling met allerlei elementen tot een gehuchtnaam zijn versmolten.
- Het Blauw Broek
Moerassige plaats of ontwaterd moeras
- Dekbunders
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 131

- De Niemandshoek
De eerste vermelding van dit toponiem dateert uit 1448: ‘vanden nyemans hoeck’. Net zoals bij Boshoek
duidt –hoek op een plaats waar iets verborgen was, iets verdachts: het is een afgelegen verwilderd land,
verlaten uithoek. Eertijds stond hier, in de nabijheid van ’t Prinsenhof, de galg van Herenthout.
- Het Peeters Blok
Blok heeft hier de betekenis van ‘een woning omgeven door een aantal akkers die omgeven waren door
heggen of grachten’. De naam die eraan voorafgaat, geeft aan dat Peeters de eigenaar was van het Blok.
- De Ezelsvelden
Velden duidt zonder twijfel op een landschapsvorm. Ezel is mogelijk een verbastering van eusel, een weide
tussen bossen gelegen of een slechte weide. Deze eusels werden later in cultuurland omgezet.
- De Broek Beemden
Zie eerdere verklaring voor ‘Broek’. Ook beemden staat voor een drassig weiland.
- Het Boeren Hol
Het enige bekende is dat een vroegere bewoonster ‘Marie Boerenhol’ genoemd werd.
- De Schambraken
Verklaring onbekend
- Verbrand Bosch
- Prinsenhof
- Ketel Vennen
- Kleine Bosschen
- Kindsdorf
- Grifjes
- Luttel Velden
- Binnen Heide
Er werd voor dit toponiem geen datering noch verklaring gevonden. Hoogstwaarschijnlijk is de naam
recenter dan de Ferrariskaart en verwijst ze wel naar de heide die rond deze plaats staat op de
Ferrariskaart.
- De Haken
- De Tooren
- Kapellekesboom
Dit toponiem zou letterlijk kunnen verwijzen naar een kapelletje dat aan een boom bevestigd was, maar
enige zekerheid over de betekenis van dit toponiem is er niet.
- Langenheuvel
Gelegen aan Rostal. Vroege vermeldingen zijn gemaakt in 1603.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 132

- Zelle
Vermeldingen van dit toponiem komen reeds voor vanaf 1300. Mogelijk kan deze naam terug gaan op zele,
wat evenveel betekent als ‘verblijfplaats, onderkomen’. Het duidt op een gebouw waar men voor korte duur
een onderkomen kon vinden, zoals een herberg, een schuur, een stal. Meestal worden dergelijke
toponiemen aangetroffen aan de rand van een vochtige, moerassige streek. Een tweede mogelijke
verklaring is dat het teruggaat op cella, wat een klein klooster zou kunnen betekenen.
- Pauwelstraat
Deze straat werd reeds vermeld in 1627 (‘de pauwelstraete’). Verdere vermeldingen komen voor in het
begin van de 18 e eeuw. Pauwel slaat zeer waarschijnlijk op een persoon.
- Wimp (rivier)
De vroegste vermelding dateert uit 1421. Deze naam is van Keltische oorsprong. Wimp zou afgeleid kunnen
zijn van Wamp, wat men in de Kempen wel vaker tegenkomt. Wamp of wam, betekent ledig. Het zou dus
ledige of droge beek betekenen. Sinds 1428 wordt door Wimp een streek bedoeld. Maas en Wimp zijn
waarschijnlijk de oudste benamingen van Herenthout, namen die door de opeenvolgende
bevolkingsgroepen werden overgenomen.
- Maasloop
Maas kan afgeleid zijn van Thomas, maar – en vandaar dat men ze op verschillende plaatsen aantreft – het
is een voor-Keltisch woord voor waterloop.
** Ondanks de moderne tijd, getuigt het dagelijkse taalgebruik in Herenthout nog van een enorme
vindingrijkheid van de bevolking in het geven van bij- en toenamen aan dorpsgenoten. Nog steeds worden
deze veelvuldig gebruikt.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 133

���� LILLE
- Greet Proost: Bijdrage tot de toponomie van Gierle
- Werk over Lilse toponiemen ter gelegenheid van de tentoonstelling HK NDV 2005 in Gierle
01-’T BOTERT OF ’T BOTERT NIET
Klein koeieersel (G) 1721
’t Romen Eussel (L) 1461
Op die Coepade (L) 1417
Opte Koeschot Rijt (W) 1417
(Op Halft) Coeusel (G) 1442
02-OVER BELHAMEL EN ZWART SCHAAP
Schaepdijck (P)
Opt Lammer bloc (W) 1417
Sterlaer (G) 1417
Sterhoven (W)
03-OVER HOERZAAIEN EN HOERVRUCHTEN
Breukelblok (P)
Boenhof (P) 1449
Blokken (W)
Baesblock (W)
Raephof (W)
Block tegen den Haspel (G)
Pisselaersblok (G)
Op witvens Raepblock (L) 1417
Op Bellens Block
Bremacker (W) 1685
Den Bremhoff (W) 1634
Het Bremdeken (W)
04-Geef ons heden ons dagelijks brood
Molenbempt (P) 1492
Watermeulen (P) 1620
Chorenbloc (P) 1457
Molenstap (W)
Opt Corenbloc bij Bersegghe (W) 1417
Molenheijde (W)
Het Moldersvelt (G) 1726
Moleneijnde (G)
05-OVER HONING, IMKERS EN NIEUWJAARSPEPERKOEK
Backers Heije (P) 1460
Bijeneusel (P) 1460
Het heijken ( W) 1680
06-WIE NIET MEST, NIET HEEFT.
Meijnbraecke (P) 1461
De Braecke (G) 1541
Schanbraecke (P) 1568
Mesmaeker (W) 1640
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 134

Den Mesacker aen de Broeckxsijde (G)
07-AAN DE HAARD: VOORAAN VERBRAND, ACHTERAAN BEVROREN
het Moer (P)
het Moerveldeken (W) 1682
Moereynde (W)
Moirvenne (W) 1417
Moerven (G) 1765
Moerhof (G) 1368
Moerhoffken (G) 1664
08-GRAS IN ‘T BROEK
Gemeynbroek (P)
Caelieerbempdeken (P) 1516
Den Rietbempt (W) 1682
Den Begeynenbempt (W) 1680
Streebroeck (W) 1697
Broeckstraetjen (G) 1775
Hooibemdeken (G)
Broekzijde (L)
09-Koeien, varkens en schapen: ze mochten er niet in
Bi Minten veken (W) 1417
Veke (P) 1569
Het Venveken (G) 1484
Veldeken achter de Haeghe (G) 1742
Aent Mengat (G)
Valvekens Eusel (L) 1417
Bij Hein Wouters veken (L) 1417
Aent Ganse veken (W) 1417
Heggengat (P) 1619
In die Hortside (L) 1368, 1410 � Houtzijde
10-Rooien in Rooien te Gierle
Roijeerde (W) 1544
Brandtheide (W) 1685
Rooyenacker (G) 1513
Polder opden Venacker (G) 1752
Henr. filius Heilwigis de Rode (L) 1340
Op Smeets Heybloc (L) 1417
1 uutfanc an die Rietbeemde (L) 1417
- Bijdragen in de tijdschriften van Heemkundige Kring Norbert De Vrijter
- De inwoners van Lille hebben een spotnaam: Krawaten, Gielse Schijters, Zandfluiters en Mollen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 135

���� NIJLEN
- Artikel over toponiemen van Frans Lens in ‘Sprokkels’.
- Artikel over ‘sparrijders’ en ‘royeurs’ in ‘Sprokkels’.
- Artikel Hypolite Budts in ‘De Poemp’.
- Artikels van Frans Lens en Jef Peeters in "De Poemp".
���� OLEN
Een schat aan erfgoed informatie is allicht nog beschikbaar, informatie die we kunnen bundelen onder de
noemer “immaterieel erfgoed”. Bedoeling van dit project moet zijn om deze informatie niet alleen te
verzamelen maar beschikbaar te maken voor een ruimer publiek en te conserveren.
“Toponymie van Oolen” (1940)
Frans Verbiest beschrijft hieren 1552 Olense toponiemen.
Verklaring straatnamen.
Lindeblad Winter 2004 (Herkomst der Straatnamen).
Andere mogelijke onderwerpen.
• Toponiemen, bij- en spotnamen
• Dialecten
• Volksliederen en volksverhalen omtrent de boeren van Olen en Keizer Karel
• Volksspelen, ambachten en sporten
• Streekproducten
• Volksfeesten, tradities, stoeten, kermissen, processies en jaarmarkten
• Sinte Mette vuren en nieuwejaarkezoete
• Straatnamen met hun verklaringen
• …..
�VORSELAAR
- Werk over Vorselaarse toponiemen van Nest van den Broeck
- Bijdragen in de tijdschriften van Heemkundige Kring ‘Joris Matheussen’
(o.a. Hellegat Schupleer, Diepdal Moleneind)
- De inwoners Vorselaar hebben geen spotnaam
(in tegenstelling tot de Krawaten uit Lille, de Peestekers of Klokkeververs uit Herentals, …)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 136

** Dialecten
���� GROBBENDONK
Kempens dialect
���� HERENTALS
Werk over het Hertals dialect van Jef Van Den Bosch.
���� HERENTHOUT
Jef Aerts werkt momenteel aan de inventarisatie van het Herenthouts dialect. Onnodig om te zeggen dat het
hier om een ‘meerjarenplan’ gaat. Jef heeft wel de bedoeling om die inventaris ooit als een heus
Herenthouts woordenboek uit te geven. Om opgenomen te worden, moeten de woorden en uitdrukkingen
aan twee voorwaarden voldoen: niet behoren tot de standaardtaal en in het stoetersdorp gezegd worden.
Aangezien het Húirtuits een Kempens en bij uitbreiding ook een Brabants dialect is, bevat de lijst heel wat
woorden die ook in andere Kempense gemeenten ‘gebezigd’ worden.
Wél al concreet zijn de drie thematische Powerpoint-presentaties die hij al over dit onderwerp gaf, telkens
op vraag van plaatselijke verenigingen. In het verleden schreef hij tal van columns over Herenthoutse
woorden en uitdrukkingen in het maandblad dat toen nog De Nieuwe Schakel – thans de Scháokel – heette.
In dat blad, in de jaargang 2007-2008 aan zijn veertiende jaargang toe, duiken met de regelmaat van de
klok dialectwoorden op, vooral in de blooperrubriek den Dagklapper.
Onder de auspiciën van Heemkring Sandelyn werd een dialectwerkgroep opgestart. Mensen met
belangstelling voor het Herenthouts dialect kwamen om de twee maanden samen om woorden uit te
wisselen, telkens rond een vooraf afgesproken thema. Op dit eigenste ogenblik bevindt de werkgroep zich
in ‘sluimerende’ toestand. Ze kan echter op gelijk welk moment nieuw leven worden ingeblazen.
Naslagwerken
CLAEYS, Herman J., Vlaams Dialectenwoordenboek, Artus, 2001, 623 pagina’s
CALJON, Carine, Vlaams (Assimil taalpocket), ASSiMiL Benelux N.V., 2000, 186 p.
CORNELISSEN, Jozef P. en VERVLIET, J.B. Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en
Antwerpsche Kempen), 1899
���� LILLE
- Kempens dialect
- Tijdschrift HK Kasterlee, Lichtaart, Tielen
���� NIJLEN
- Kempens dialect
-Onuitgegeven document van Jos Dillen over Kessels dialect.
-Onuitgegeven document over Nijlens dialect (‘De Kleine Horemans’).
���� OLEN
Er zijn kleine verschillen in dialect tussen Olen-Centrum en Achter-Olen. In Sint-Jozef-Olen zouden er
invloeden zijn van Geel.
�VORSELAAR
Tekst “Het Vorselaarse dialect” (tijdschrift Heemkundige Kring Vorselaar)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 137

** Volksliederen
���� GROBBENDONK
- Nieuwjaarszingen
- Lied van Grobbendonk
- Lied van Den Troon
- Lied van Bouwel
- Driekoningen zingen
- Bouwel zingt
- Muziek van Sus Cavo
���� HERENTALS
Pol Heyns – de allereerste verzamelaar van volksliederen in de Lage Landen
���� HERENTHOUT
- Herenthoutsch – footbal
- Een slimmen boer
- Moord om twee glazen bier te Herenthout
- Groote moord
- Afschuwelijke sluipmoord
- Treurig lied (op de droeve geschiedenis te Herenthout)
- Nieuw kluchtlied
- Veekoopmlieden uit de Kempen
- Potver, potver, …
- Lena, mijn schone
- Medely jet
- Den hemel is den onzen
- Karel Verbist
- Daar hapert iets aan
- Jefke is getrouwd
���� LILLE
- Nieuwjaarszingen
- Goriazingen: Op 12 maart begonnen traditioneel de scholen. Kinderen gingen zingen om schoolgeld te
vergaren.
- Troepzingen: 16-jarigen werden ingeschreven op de militielijsten. Om dit te ‘vieren’ zongen zij
Den troep is goed, hij kan niet beter wezen.
Den troep is goed, hij kan niet beter zijn.
Alle dagen rattensoep, zonder werken, zonder werken.
Alle dagen rattensoep, zonder werken, bij den troep.
Met het opgehaalde geld werd dan ’s avonds een eet- en drinkgelag gehouden. In Gierle is dit
blijven bestaan tot de afschaffing van de legerdienst.
- Volksliederen van Mandus en Lena Paepen (band ter beschikking)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 138

���� NIJLEN
- Nieuwjaarszingen
- Liederen diamantwerkplaatsen
���� OLEN
Een schat aan erfgoed informatie is allicht nog beschikbaar, informatie die we kunnen bundelen onder de
noemer “immaterieel erfgoed”. Bedoeling van dit project moet zijn om deze informatie niet alleen te
verzamelen maar beschikbaar te maken voor een ruimer publiek en te conserveren.
Concreet denkt Olen aan volgende onderwerpen:
• Volksliederen en volksverhalen omtrent de boeren van Olen en Keizer Karel
• Sinte Mette vuren en nieuwejaarkezoete
• …..
�VORSELAAR
- Nieuwjaarszingen
- Muziek van Parel der Kempen, Sus Cavo en de Trillende Snaren
- Zingwandeling VVV Vorselaar met volksliederen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 139

** Volksspelen, ambachten en sporten
���� GROBBENDONK
** Beroepen en ambachten
- Molenaars
- Klompen maken
- Huifkartocht
- Imkers
** Sporten
- Ploegwedstrijd
- Wielerwedstrijd
- Liggende wip
- Vogelpikken
���� HERENTALS
** Herentals
** Beroepen en ambachten
- Ijzermijnen
- Ijzergieterijen
Kempische ijzergieterij en smederij A. Van Aerschot
- Metaalconstructie
- Smidsen, slotenmakers
- Scheepsherstellingen
- Lakennijverheid
spinnen
weven
appret
verven
- Olieverwerking
- Brouwerijen
- Molens
- Poederfabriek
Poederkot (de Société Anonyme des Poudreries Belges)
Is bedrijvig geweest tussen ca. 1890 en 1940 en was lange tijd o.m. de enige dynamietleverancier in België
was. Herentals had er weinig voordeel van: er werd niet veel volk tewerkgesteld, en er gebeurden geregeld
ongevallen (met in totaal een tiental dodelijke slachtoffers).
- Luciferfabriek
- Korsetfabriek
Begon op te komen rond 1870 (vestigingen in de buurt van het station en de vaartkom: De Bièvre, Van
Bens-Casteels en Dutoiet). Rond de volgende eeuwwisseling waren er 271 arbeidsters. Door het toenemen
van het aantal bedrijven evolueerde de sector al na een jaar of dertig opnieuw naar de huisnijverheid, zoals
ook de kantnijverheid begonnen was.
- Schoonnijverheid
Schoenfabrieken Van Hilst en J. Snoeys
- Schrijnwerkerij
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 140

** Spelen
Spel van de Roetaert
In 1209 toen Herentals door hertog Hendrik I tot stad verheven werd was het de gewoonte dat eens per jaar
het Kapittel van Mons (Bergen) een afvaardiging stuurde om de schepenen van het Kapittel te hernieuwen.
Bij die gelegenheid werd een miniatuurjacht georganiseerd voor de schoolkinderen. De kinderen
verzamelden zich op de Grote Markt en onverwachts liet de meier (de hoogste vertegenwoordiger van het
Kapittel) een levend konijn los. Het kind dat er in slaagde het konijn te vangen mocht die avond samen met
de herkozen schepenen en andere prominenten deelnemen aan een feestelijke maaltijd op het stadhuis.
Deze maaltijd werd ‘Roetaert’ genaamd. In 1985 knoopte de VVV Herentals opnieuw aan met deze traditie,
zij het in enigszins gewijzigde vorm.
Boogschieten
Kempische dansen
Walsen, kadrils, … werden bij verhuizingen, bruiloften en festiviteiten uitgevoerd.
** Morkhoven
** Noorderwijk
���� HERENTHOUT
** Beroepen en ambachten – Heemkring Sandeleyn
1. bakker 29. knopenmaakster
2. barbier 30. kruidenier
3. beenhouwer 31. kuiper
4. biersteker, brouwer 32. landbouw
5. borstelmaker 33. loodgieterij
6. buntverwerking (bierkorven – zaaikorven – 34. luchtacrobatie (equilibrist)
kindskorf, …)
7. diamantklover 35. mandenmaker
8. diamantzager 36. metser
9. diamantsnijder 37. mouleur
10. diamantversteller 38. naaister
11. diamantslijper 39. nettenbreier
12. fotografie 40. onderwijs (schrijfgerei, handboeken,
wandplaten, meubilair, …)
13. gareelmaker, zadelmakerij 41. politiecommissaris
14. haarkapster 42. schoenmakerij Roothooft
15. herbergier 43. sigarenmaker
16. hoedenmaakster 44. slachter
17. houthakker 45. smid
18. houtzager 46. spinner
19. houtverwerking – timmerman –
meubelmaker – schrijnwerker
47. steenkapper
20. hovenier 48. strodekker
21. huishoudster (koken, poetsen, wassen,
strijken, inmaken)
49. suikerbakker
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 141

22. imkerij 50. telex – ontvangen en verzenden
23. juwelier 51. turven (heiturf, klotturf en moerturf)
24. kaasmaker 52. veldwachter
25. kantklossen 53. vlasbewerking (repen, boten, breken en
zwingelen, …)
26. kerkornamentenmakerij 54. wasvrouw (kantenkappen, boorden, hemden,
enz, …)
27. kleermakerij 55. zeeldraaier
28. klompenmakerij
** Volksspelen – Heemkring Sandeleyn
- kegelbaan - pierbollen
- struifvogel - schuiftafel
- boogschieten - pepke-schiet (paapschieten)
- vissen (ook stropen) - doptafel
- duivenmelken - vogelpik
- tonspel - sjoelbak
- pitjesbak - steentje-kap
- kienspel - bikkelen
- meetje-schiet - ganzenbord
- tafelkegelspel - en nog andere (knikkeren, touwtje springen,
- topbiljart Jojo, diabolo, pakkeballen, pindoppen, …
���� LILLE
- Vlegeldorsen
- Korenpikken en korendorsen
- Zeeldraaien
- Werken met een zeis
- Staande en liggende wip (de Gilde)
- Paapgooien
- Voetbal met een varkensblaas
- Veldrijden
- Valkenjacht
- “Buurten”: buren besteden samen hun vrije tijd ’s avonds buiten op straat
- De gilden
In Gierle: Sint Niklaasgilde (winkeliers), Sint Sebastiaansgilde (handboogschieters), Sint Ambrosiusgilde
(biegilde)
Beschrijving in HK Jaarboek 2006.
���� NIJLEN
‘Teppeschieten’, kegelen, duivensport, enzovoort.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 142

���� OLEN
- Staande en liggende wip
- Schietboom
- Buksschieten
- Ringsteken per paard
- Kegelen
- Yepke schiet
- Vogelclubs (Klokkende Waterslager)
- Duivensport
- Hondenclubs (bestaan al zeer lang)
- ‘Arme mensen’-stielen zoals mandenvlechters, bieboeren…
�VORSELAAR
- Vlegeldorsen
- Korenpikken
- Zeeldraaien
- Werken met een zeis
- Staande en liggende wip (de Gilde)
- Paapgooien
- Voetbal met een varkensblaas
- Veldrijden
- Valkenjacht
- Duivensport
- “De beus”: buren besteden samen hun vrije tijd ’s avonds buiten op straat
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 143

** Streekproducten en culinair erfgoed
���� GROBBENDONK
- Grobbendonkse tripel
- Grobbendonkse diamantjes
- Brouwerij Neefs / melkerij
���� HERENTALS
** Herentals
Herentalse boompjes (+ 1980)
Stadsbrouwerij – Herentals bier
Historisch Jaarboek XV van de Herentalse Geschiedkundige Kring
Herbergen in Herentals tijdens de eerste helft van de 20 ste eeuw, waarin Jules Müller de herbergen en
brouwers in Herentals in de periodes 1911-1920 en 1931-1947 behandelt. De illustraties bij dit artikel (meer
dan 40 oude prentkaarten en foto's van Herentalse herbergen) zijn afkomstig van Alfons Dams. Voor de
eerste periode vond Jules Müller 206 herbergen en 6 brouwers terug. Voor de periode 1931 - 1947, telde hij
in totaal 230 cafés en hotels en 1 brouwer. Müller vermeldt ook verschillende pittige anekdotes die in de
herbergen zijn voorgevallen. Het is een stukje oud - Herentals dat herleeft. Eind 2003 telde Herentals -
zonder de deelgemeenten Noorderwijk en Morkhoven - nog slechts een veertigtal cafés.
Likeur en jenever Roetaert
** Morkhoven
** Noorderwijk
���� HERENTHOUT
- Pannenkoeken en wafels (op Verloren Maandag, Op O.L.VR. Lichtmis, bij het beëindigen van de
aardappeloogst)
- Lijkbrood, lijkkoeken (= een soort zeer grote mastellea): na de begrafenis werden zulke koeken
uitgedeeld. De Grootte van de koeken was nogal verschillend en hing af van het uur der lijkdienst ttz. de
belangrijkheid van de persoon die begraven werd.
- Het bakken van “Biestkoeken, biestwafels en biestebrood” was in Herenthout zeer gebruikelijk. Biest is
de eerste melk van de koe of geit na het kalven of lammeren.
- Het “haantje op’n stokje en het schippekevèren” kregen de kinderen van de Grèèf van Halfvasten.
- Nobbelewitjes, tabletten en affairekens waren typische kermissnoepjes samen met warme rek en
smossers, al waren er winkeliers die de eerst ook verkochten.
- Peren in siroop gedompeld. Bij enkele winkeliers kon je een peer kopen die je dan liefst herhaaldelijk in
een kom met siroop mocht dompelen.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 144

- “De pol, de appelpol, de ovenpol, de kattekop”. In het deegoverschot werd bij het brood bakken een
appel gewikkeld en ook in de oven gezet. Die “kattekop” was een heerlijk extraatje.
- Bij “Manskes” (bakker in de Molenstraat) kochten we heerlijke “eierkoeken” bestrooid met grove suiker.
- “Ezelsoren” een soort reuze-appelflappen waren een gegeerd gebak.
���� LILLE
- Lils Koekske, Tipsy en Wechelse Tripel (mijn toevoegingen)
- Smout van de Olierosmolen
- Uit de regio: pompoen, knoesels/stekelbessen, fruit- en boomsoorten, frikandellen met krieken
���� NIJLEN
Nijlens Schijfke.
���� OLEN
- Pralines in de vorm van een drie-oren potje (n.a.v. 1000 jaar Olen)
- Straffe Charel (genever n.a.v. 1000 jaar Olen)
- Olense Trippel
- Kamille (bier)
- Rijstpap
�VORSELAAR
- Vorselaarse V’kes (koekjes)
- Uit de regio: boekweit, pompoen, knoesels/stekelbessen, fruit- en boomsoorten?
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 145

** Volksfeesten, tradities, stoeten en processies, jaarmarkten
���� GROBBENDONK
- Grobbendonk kermis, Lindekens kermis, Eisterlee kermis, Donatus kermis
- Harmoniefeesten en fanfarefeesten
- Jaarlijks vuurwerk op dorpsplein
- Jaarmarkt
���� HERENTALS
** Herentals
Begijnhofprocessie
Kerstboomverbranding
Kapelletjes - Meiversieringen
** Morkhoven
Het volksleven
In weerwil van intense kleinsteedse invloeden heeft Morkhoven een eigen dorps- en volksleven kunnen
ontwikkelen. Het vertoonde naast een aantal kenmerken die algemeen zijn voor het Kempense volksleven
ook enkele kenmerken die specifiek waren voor Morkhoven.
Kermis en processie
Om het feest van de kerkwijding (op de laatste zondag van augustus) te herdenken, werd er, met zekerheid
vanaf de zeventiende eeuw, een processie en een kermis gehouden. Het beeld van Sint-Niklaas, de
patroonheilige van de parochie, werd dan door enkele maagdekens processiegewijs door de voornaamste
straten van het dorp gedragen. In de kerk wordt thans nog een processievaandel uit de negentiende eeuw
met een geschilderde voorstelling van Sint-Nicolaas van Myra bewaard, en een schilderij dat de
verschijning van Sint-Niklaas aan keizer Constantijn voorstelt (Vlaamse school, kopie naar Cornelis Schut).
Daarbuiten zijn er geen andere elementen die erop wijzen dat er in het verleden voor Sint-Niklaas, die
tussen de twee wereldoorlogen de grote kindervriend in onze gewesten is geworden, een speciale
volksdevotie bestaan heeft. Het blijft overigens een open vraag in welke omstandigheden deze heilige tot
patroon van de parochiekerk van Morkhoven gekozen werd.
De devotie tot de heilige Hubertus
Een groot succes daarentegen kende de volksdevotie tot de heilige Hubertus, die vooral vereerd werd als
schutspatroon tegen de hondsdolheid, en in mindere mate ook tegen de hoofd- en kiespijn. De
Hubertusviering te Morkhoven, die teruggaat tot 1730, was ongetwijfeld gunstig beïnvloed geworden door
de houding van de kerkelijke overheid van het bisdom a. Op verzoek van de bisschop, diens kapittel en de
Antwerpse gemeenschap had de Congregatio rituum op 28 januari 1713 aan stad en bisdom Antwerpen
toegestaan het feest van de heilige Hubertus voortaan als duplex te vieren. Het bedevaartsoord van de
heilige Hubertus te Morkhoven, dat tot 1914 heeft bestaan, richtte zich op de eerste plaats tot de inwoners
van het dorp zelf en tot de mensen uit de omliggende buurtgemeenten, vooral uit Noorderwijk, Wiekevorst,
Herenthout, Itegem, Olen, Oevel, Tongerlo en Herentals. Op de feestdag van de heilige Hubertus (3
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 146

november) togen de bedevaarders naar de parochiekerk van Morkhoven om de gunsten van hun
beschermheilige af te smeken. De paters augustijnen en de minderbroeders (observanten) uit Herentals
kwamen op die dag tijdens het ancien régime mislezen, biechthoren en prediken. In de negentiende eeuw
namen de minderbroeders-kapucijnen deze taak over. De pastoor legde de relikwie van de heilige Hubertus
op om de bedevaarders tegen de hondsdolheid te beschermen. Deze reliekoplegging verving in zekere zin
de bedevaart naar Saint-Hubert. Tot ditzelfde doel aten de mensen het Sint-Hubertusbrood, dat door de
priester tijdens de missen op 3 november werd gewijd. (Het Hubertusbrood moest nuchter gegeten worden,
en ook de huisdieren kregen er hun deel van.)
In Morkhoven offerden de gelovigen geld aan het beeld van de heilige Hubertus (uit de achttiende eeuw?);
op het einde van de negentiende en bij het begin van de twintigste eeuw zelfs varkenskoppen, een wel niet
erg gebruikelijke offergave voor deze volksheilige. In de achttiende eeuw offerden de molenaars zakken
meel die St.-Huybrechtsbuilen genoemd werden.
Tijdens het ancien régime werden in Morkhoven de dieren door de pastoor met een Hubertussleutel
gebrand; de gezonde dieren werden gebrand op het voorhoofd en bij de dieren die door razende honden
gebeten waren, werd de wonde uitgebrand. In Morkhoven werden behalve dieren ook mensen, zowel
volwassenen als kinderen, met de Hubertussleutel uitgebrand. Op 30 oktober 1796 had in Morkhoven de
laatste uitbranding van een kind plaats. Het betrof het kind van Johannes Meulenbergs, hetwelck gebeten
was van eenen rasenden hond. De Huybrechtssleutel was hiertoe in 1730 gesmeed door Philip
Verbuecken, smid te Herentals, in opdracht van de Morkhovense kerkmeesters. De verheffing van de
relikwieën van de heilige Hubertus, samen met die van de heilige Barbara en van het Heilig Kruis, had ook
in 1730 plaats en in 1731 verkreeg Morkhoven van de paus van Rome de Sint-Huybrechtsaflaat. In 1734
ging de E.H. Gaspar van Merstraeten over tot de oprichting van de broederschap van de heilige Hubertus,
die spoedig een grote bloei kende. De gegadigden lieten zich in deze broederschap inschrijven om zich
tegen de hondsdolheid te verzekeren.
In de negentiende eeuw bleef de devotie tot de heilige Hubertus in Morkhoven in trek. Op de feestdag van
de heilige Hubertus zakten de inwoners uit de omliggende dorpen heel vroeg in groten getale naar
Morkhoven af. Reeds vanaf zes uur ’s morgens, een half uur voor de eerste mis begon, waren de
vereerders van de heilige Hubertus al bezig met om de kerk heen te gaan. Op die dag trok er ook een
kleine processie uit, die alleen om de kerk heen ging. Wegens de grote volkstoeloop op 3 november
besliste de gemeenteraad op 2 januari 1852 een jaarmarkt te houden op de feestdag van de heilige
Hubertus. Deze markt kende enkele decennia lang een bloeiend bestaan. Ook werd er door de familieleden
van hen die naar Morkhoven op bedevaart kwamen, kermis gevierd. Deze kermis duurde slechts één dag.
Omstreeks 1875 begon de Hubertusdevotie in Morkhoven geleidelijk in belang af te nemen. In 1877 werden
de laatste leden van de broederschap ingeschreven en rond 1900 was ze zooveel als te niet. Ook de
jaarmarkt boette meer en meer aan belang in en omstreeks 1900 kende ze nog maar een kwijnend
bestaan. Toch kwam er tot 1914 op 3 november nog veel volk naar Morkhoven om de relikwie van de
heilige Hubertus te vereren, maar na de Eerste Wereldoorlog stierf de bedevaart volledig uit. Na 1913 ging
de processie niet meer uit. Ook de jaarmarkt en de kermis verdwenen na 1913 volledig. Van de eertijds zo
bloeiende devotie tot de heilige Hubertus te Morkhoven is vandaag de dag niets meer overgebleven. De
laatste wijding van het Hubertusbrood vond plaats in 1976.
De devotie tot de heilige Gerlacus
Een volksbedevaart te Morkhoven van veel jongere datum dan de Hubertusverering was de devotie tot de
heilige Gerlacus. Deze heilige werd aangeroepen tegen de veeziekten. Hij kreeg zijn beeld in Morkhoven in
1892 en zijn feestdag werd er gevierd op 5 januari. Deze feestviering werd ingezet met een speciale mis te
zijner ere. Vervolgens deden de bedevaarders een omgang rond het beeld, vereerden de relikwie en deden
een offergave. Elke eerste dinsdag van de maand bestond voor de vereerders van de heilige Gerlacus de
gelegenheid – maar zij maakten hier niet altijd van gebruik – om een mis ter ere van hun geliefde heilige te
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 147

laten opdragen. Telkens werd na een mis ter ere van de heilige Gerlacus water gewijd. De gelovigen namen
dit water mee naar huis om er hun stal mee te besprenkelen; een weinig gewijd water deden zij ook in het
voer van hun dieren. Voor het beeld van de heilige Gerlacus stond een kuip, waaruit de gelovigen het hele
jaar door water konden scheppen.
In Morkhoven konden de gegadigden zich in kerk ook een litanie ter ere van de heilige Gerlacus
aanschaffen. Meer bijval onder de Gerlacusvereerders oogstte echter een speciaal schietgebed ter ere van
de volksheilige. Dit kort gebed om af te keeren alle smettelijke ziekten der beesten begon als volgt: ‘Als gij
de stem van den Heer uwen God zult hooren, en zijn gebeden onderhouden, zoo zal gezegend zijn de
vrucht uwer beesten, de kudden uwer runderen en de stallen uwer schapen’. Omstreeks de Eerste
Wereldoorlog begon deze volksbedevaart, die feitelijk nooit een grote omvang heeft aangenomen, reeds
duidelijk tekenen van verval te vertonen. De inwoners uit de omliggende dorpen bleven het eerst weg uit de
Gerlacusmis en rond 1935 bestond er niet al te veel vraag meer naar de litanie van de heilige Gerlacus. Bij
het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was deze bedevaart volledig uitgestorven.
De Sint-Sebastiaansgilde
De Sint-Sebastiaansgilde van Morkhoven (met de handboog als wapen) werd opgericht omstreeks het
begin van de zestiende eeuw. Van de Sint-Sebastiaansgilde van Leuven, de hoofdgilde van Brabant,
verkreeg ze tussen 1665 en 1712 twee caerten. Het primordiaal doel van een wapengilde was op het
militaire vlak gelegen en tot aan het einde van het ancien régime hebben deze organismen deze functie
bewaard: bij dreigende onlusten werd op de gilden een beroep gedaan om de openbare orde te handhaven.
Naast hun militaire taak hebben de gilden een intens gemeenschapsleven ontwikkeld, zowel van
godsdienstige als van ontspannende aard. Sedert de zeventiende eeuw gingen deze profane verenigingen
van weerbare mannen behalve het demonstreren van hun behendigheid in schutterswedstrijden, in het
gildeleven ook meer gezond vermaak en onderlinge ontspanning zoeken, en deze elementen van het
gildeleven bleven bewaard na de officiële afschaffing van de gilden tijdens de Franse Revolutie.
In Morkhoven werd in de regel om de twee jaar den voeghel geschoeten. De eerste drie schoten werden
gelost door de pastoor. Wie de hoofdvogel afschoot, was twee jaar lang koning. Maar wie erin slaagde om
op drie achtereenvolgende keren de papegay af te schieten, werdde keyser. In de zomer teerden de
gildebroeders, met of zonder hun vrouw, twee dagen als men de voeghel schoet en het andere jaar één
dag; in de winter drie dagen. Op de feestdagen van de gilde tijdens de winter werd elke teerdag telkens
ingezet met een gezongen mis tot nagedachtenis van de overleden gildebroeders.
Na een korte onderbreking (1797 - 1802), te wijten aan de houding die de Franse overheid aannam
tegenover de gilden, hervatte de Morkhovense gilde opnieuw haar activiteiten in 1803 en kende nog meer
dan een halve eeuw een relatieve bloei.
Omstreeks 1870 begon echter het verval van de Sint-Sebastiaansgilde te Morkhoven zich te manifesteren.
In 1878 werd voor de laatste maal den voeghel geschoeten en in 1880 werd de laatste gildebroeder
aangenomen. pastoor C.J.T. Rigouts was de gilde niet genegen om de goede reden dat vader en moeder
zeer laats, soms tot 12 uren en later des nachts uitbleven en de kinderen en knechten en meiden aan hun
zelven overlieten. Op instigatie van de pastoor verlieten de vooraanstaande burgers van het dorp de gilde
en deftige lieden sloten zich niet meer aan. Een tweede reden van de ondergang van de gilde waren de te
hoge teerkosten. Op het ogenblik van de opheffing der gilde bedroegen deze drie frank per persoon en per
dag. Ten slotte bleek de gilde niet te kunnen concurreren met de meer democratische vorm van
volksontspanning en volksontwikkeling die de fanfare Zucht Naar Kunst (gesticht in 1875) bood.
Inmiddels waren in de infrastructuur van het agrarische Morkhoven de eerste tekenen van de industrialisatie
merkbaar geworden. De spoorlijn Herentals - Aarschot, die in 1862 werd aangelegd, doorsneed sedertdien
het dorp. Sinds 1862 verbond een kasseiweg Morkhoven, via Noorderwijk en Olen, met Herentals.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 148

** Noorderwijk
De devotie ter ere van St.-Bavo
De devotie tot St.-Rochus.
Is sedert het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog volledig uitgestorven.
De devotie tot de H. Gerardus van Majella
De devotie tot de H. Gerardus van Majella in Noorderwijk is geen lang leven beschoren geweest.
Nauwelijks een kwarteeuw 1900 – 1925.
Om de 25 jaar viering ter ere van Onze-Lieve-Vrouw op ‘t Zand
���� HERENTHOUT
Carnavalstoet
De carnavalstoet gaat jaarlijks uit op de zondag voor en na aswoensdag en gaat gepaard met een kermis
op het dorpsplein. ’s Maandags is er ‘De nacht van Herenthout’ en vindt er een verkleed bal plaats. Op
dinsdagnamiddag is het de beurt aan de kleintjes, die zich kunnen uitleven tijdens Kindercarnaval. Sinds
1893 wordt in Herenthout jaarlijks een carnavalstoet georganiseerd. Het archief bewijst dat de Herenthoutse
stoet de oudste is van het land. De stoet is ontstaan met vastenavond 1882. Er werd toen toneel gespeeld
en een van de toneelspelers, ‘den Bots’ trok de volgende morgen zijn toneelkostuum opnieuw aan,
grimeerde zich, plakte een snor onder de neus en trok de straat op. Aanstonds had hij aanhang. De
pleziermakers hadden een gezellige dag en bij het drinken van de nodige borrels werden de plannen
gesmeed. De grappenmakerij van 1882 en de daarop volgende jaren kreeg zoveel aanhang dat de
stoetmicrobe de hele gemeente in zijn greep kreeg. Op magere dinsdag, 14 februari 1893, trok een eerste
georganiseerde stoet door de straten. De stoet bestond toen uit 19 groepen, vooraf gendarmen te paard en
bazuinblazers. Dit schitterende begin vormde de basis van de Herenthoutse carnavalstoeten, die tot op
heden veel succes kennen.
Archief gilde ‘Peerstoet’ inventaris 2007
Het archief bestaat uit collages die samengesteld zijn met: affiches – programma’s – kasboeken –
krantenartikels – verslagen van de gemeenteraad – erkenning oudste stoet van België – teksten van
liederen – oorkondes ‘Peerstoet’ – tijdschrift ‘stoetmicroob’ – oude persplaten – verslagen
bestuursvergaderingen – foto’s aanstellingen en viering van prinsen en keizers – verslagen van het
afbranden stoet magazijn – inhuldiging pastoors – jubileumfeesten – tentoonstellingen, enz, …Peerstoet
heeft ook een klerenmagazijn met een paar duizend kostuums en karnavalattributen.
Collages
geschreven carnavalslied: jaartal niet bekend – tussen 1882 en 1893 ?
vanaf 1893 tot 1945: 44 collages – stoet
vanaf 1949 tot 2007: 251 collages – stoet
totaal collages: 295 (123 stuks in kaders – op karton geplastificeerd 172 stuks)
totaal aantal foto’s: 3527 stuks
totaal aantal affiches: 146 stuks
er zijn vanaf 1950 al 58 prinsen geweest
aantal keizers: 15
Andere festiviteiten georganiseerd door het feestcomité van karnaval
gouden bruiloften tussen 1945 – 1955: 4 collages en 31 foto’s
inhuldiging pastoors 1933 – 2005: 95 foto’s op 9 collages
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 149

viering Stan Reypens 1949: 1 collage met 18 foto’s
Dit archief diende ook als bewijsmateriaal – in 1978 – om als oudste georganiseerde stoet van België
erkend te worden. Dit onderzoek gebeurde door de minister van Nederlandse Cultuur onder leiding van
minister Rika De Backer – Ocken. Met een schrijven van 15 maart 1978 hebben wij een bewijs gekregen
tot het tegendeel zou worden bewezen.
Het ontstaan van onze stoet
** Wist je dat:
- Onze carnavalvereniging in 2007 al 115 jaar bestaat.
- Bij ons in ’t dorp al in 1882 met vastenavond door ‘Den Bots’ en zijn vrienden werd rond getrokken,
gezongen, gedanst en veel bier gedronken? Den Bots (Joannes Florentinus Hoegaerts) na het toneel,
gezeten op een wit paard de zingende en dansende mensen vooraf reed.
- Tussen 1820 en 1893 er reeds een Vastenavondlied was. Het refrein van dit lied riep de stoeters op om
ook eens onder de vasten aan de arme mensen te denken die kou en honger hadden
- Een feestcomité, samengesteld door de geestelijken, middenstanders en intellectuelen van ons dorp, op 9
januari 1893 aan het gemeentebestuur een aanvraag deed om een (georganiseerde) stoet in ’t dorp te laten
rondtrekken met vastenavond.
- Het gemeentebestuur toelating gaf onder ‘uitdrukkelijke voorwaarden’, en de stoet zeker moest ‘vanzelve
zedig, deftig en treffelijk wezen.’
- De stoet een toelage van 50 fr. kreeg, maar dat die wel op de begroting van 1894 zou worden
ingeschreven als buitengewone uitgaven.
- Het burgemeester J.B. Verbist was die de toelating ondertekende.
- De eerste (georganiseerde) vastenavondstoet in Herenthout plaatsvond op dinsdag 14 februari 1893.
- De namen hieronder afgedrukt zij zijn die op de kleine (strooi?)briefjes van 14 februari 1893 tekende als
verantwoordelijke voor onze eerste stoet. Burgemeester J.B. Verbist en de gemeentesecretaris M. Neekx.
Het bestuur: voorzitter: J. Van Meerbeeck, secretarissen: H. Bossaerts en A. Dieltjens, schatbewaarder:
Sim. Geps, ondervoorzitters: F. Neekx en F. Verhagen.
- In de eerste stoet 16 groepen en 3 ‘Nar de zotten’ opstapte, en dat die stoet werd omschreven als:
‘Luisterrijke, Geschiedkundige en Vermakelijk.’
Karnaval in Herenthout: de praktijk
In alle wetenschappelijke werken wordt carnaval op een bijna identieke wijze uitgediept. Nergens associeert
men karnaval met volkstoneel. Nergens spreekt met van een spontaan ontstaan, veroorzaakt door een
enkel volksindividu. Met enige trots durven wij hier dan ook stellen dat Herenthout een unieke plaats
bekleed in het Carnavalsmidden. In verscheidene deskundige werken wordt dan ook aan Herenthout een
speciale dimensie toegekend. In ‘Alaaf’ van Theo Fransen en Gerrit Gommans wordt Herenthout als volgt
belicht:
‘Een plaats, die in het Kempische land een speciale vermelding verdient, is Herenthout met een in 1893
gestarte en – afgezien van de oorlogen – nooit onderbroken serie van optochten. De eerste stoet werd
aangekondigd als een ‘Luisterrijke, geschiedkundige en vermakelijke vastenavondstoet’. Het is een optocht
waar de deelnemers zeer actief zijn en de kijkers worden meegesleurd in het dolle gebeuren. Opmerkelijk
en geen geringe verdienste is het dat de stoet geheel bestaat uit plaatselijke wagens en groepen: er wordt
geen leentjebuur gespeeld, laat staan wagens gekocht. Hulde, elfmaal, Hulde! Veel jonger dan de optocht
is het Prinsengebeuren. De eerste Prins binnen de orde van Peer Stoet dateert pas (!) van 1950. Voor
België zeer, zeer vroeg.’
Moge deze wijze woorden van misschien de enige Europese Carnavaloog Theo Fransen een bewijs zijn dat
wij Herenthoutenaren het Karnaval niet hebben uitgevonden. Die pretentie hoeven wij niet te hebben. Wel
mogen wij pretenderen dat wij zowel qua viering als qua ouderdom uniek zijn in de Karnavalswereld.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 150

Peer stoet
Peer Stoet is het zinnebeeld van het Herenthoutse karnaval: zijn stoet, zijn stoeters, zijn Prinsengilde. Zijn
beeltenis verscheen voor het eerst op de stoetaffiche anno 1933, doch zijn ware herkomst of wie hem
getekend heeft werd tot op heden nog niet achterhaald. Een bijna identieke afbeelding van Peer Stoet staat
afgedrukt in “Studium Carnevale, negen lesbrieven over het carnaval” een Nederlandstalige uitgave van in
de jaren ’80 van de hand van Mat van Keeken, naar het boek van Drs. Theo Fransen “Carnaval
Ontmaskerd”. Maar hier gaat het over de tweelingbroer. De Nederlandse draagt een chapeau-buse terwijl
de Herenthoutse Peer Stoet een bolhoed heeft. In vermelde uitgave is de beeltenis louter illustratief en
wordt verder niet besproken. Herenthout heeft altijd veel fantasie ten toon gespreid in het geven van
namen, bijnamen en toenamen. Ook Peer Stoet ontsnapte er niet aan. De naam “Peer Stoet” moet voor de
oorlog reeds gemeen goed geweest zijn, want wanneer in de stoet van ’50 Peer Stoet in levende lijve mee
optrok werd hij onmiddellijk en door iedereen als dusdanig geïdentificeerd en genoemd. Een ander beeld
dat jaren lang op affiches en programmaboekjes voorkwam zijn de twee clowns op de achtercover van deze
brochure. Maar blijkbaar heeft Peer Stoet het gehaald. Zou de melancholische, ietwat apatische blik van
Peer Stoet de ware Herenthoutse carnavallading dekken, meer dan het goedlachse van de clowns …? Half
de jaren ‘70 werd de beeltenis van Peer Stoet door de Herenthoutse cultuurraad erkend als symbool van de
stoet. Sindsdien is hij de intellectuele eigendom en het logo van de vereniging.
���� LILLE
- Kermissen
Elk jaar in de vier deelgemeentes, ook traditie kermissen in gehuchten (Achterstenhoek, Beek, Rooien)
- Jaarmarkten Sint Antonius in deelgemeente Lille
Met varkenskoppenverkoop!
- Optochten en processies
Lille Kermis processie, Heggeprocessie (zie programmaboekje) en ommegang
- Andere, vaak christelijk geïnspireerde tradities
Kerstperiode: kerststallen, kerstspel, kerstboomverbanding, nieuwjaarszingen, driekoningenzingen
Aswoensdag
Kruisdagen-process: de straat Kruisweg is hiernaar vernoemd
Vos roven rond Pasen
- Volksdevotie
1679: Relikwie van het H Kruis meegebracht uit Rome (Gierle)
���� NIJLEN
- Kermissen
Nijlen-centrum: zondag na 2 mei en derde zondag van september.
Kessel: eerste zondag na Pinksteren en eerste zondag na 21 september.
Kessel-Station: zondag na Pasen.
Bevel: Pinksterweekend.
Bevel-Heikant: zondag vóór 15 augustus.
- Jaarmarkten
Jaarmarkt Nijlen: paasmaandag.
Kruiskensmarkt: Goede Vrijdag (aan Kruiskensberg Bevel).
- Optochten en processies
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 151

In Nijlen: Sacramentenprocessie (mei), kruisprocessies, vier dagen processies in mei, processie in
augustus.
- Andere, vaak christelijk geïnspireerde tradities
Kerstperiode: kerststallen, kerstspel, kerstboomverbanding, nieuwjaarszingen, driekoningenzingen
Lichtmis koopdag, openbare verkopen met kaarsverbranding ??
- Harmonies en cafés
Zie bijdrage Hypolite Budts.
���� OLEN
- Pallieterfeesten te Sint Jozef Olen (september)
- Heemfeest Heemkring De Linde (1 ste zondag van augustus)
- Jaarmarkt Olen-Centrum (1 ste zondag na 11 november)
- Keizersmarkt O.L.Vr.-Olen (Sinksen)
- Kermis St-Jozef-Olen (in maart en in oktober)
- Kermis in Olen-Centrum (15 augustus)
- Avondmarkt in Olen Centrum (15 augustus)
- Het Keizerkarelcomité
Olen on the Rocks aan de Buulmolen
Salsa-festival Fiesta Latina
Kinderanimatiefestival Keizer Kriek
Kleinkunstfestival
Filmavonden
Gladiolen van de Keizer.
�VORSELAAR
- Kermissen
Elk jaar in juni en september, ook traditie kermissen in gehuchten (Sassenhout kermis, Vispluk kermis,
Heikant kermis en Moleneinde kermis)
- Jaarmarkten
Elk jaar medio juni samen met de kermis, in 2007 grote viering “150 jaar jaarmarkt”, 50 jaar voordien een
groot Kempisch volksfeest (1957) en 100 jaar geleden een grote historischen stoet (1907)
- Optochten en processies
Traditie van tal van processies (Kardinaal Van Roey, zusters, parochie Sint-Pieter, …)
- Andere, vaak christelijk geïnspireerde tradities
Kerstperiode: kerststallen, kerstspel, kerstboomverbanding, nieuwjaarszingen, driekoningenzingen
Lichtmis koopdag, openbare verkopen met kaarsverbranding
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 152

** Volksverhalen (narratologie), sagen en legendes
���� GROBBENDONK
- Grobbendonkse Annalen van Karel Van Uytven
- ’t Beukenootje, ’t Grobberke, Milac, Awena Berichten
- Oude volkskrant (archief GvA)
- Jaarboek heemkundige kring Herentals
- Overzicht sagen en legendes:
** Grobbendonk
AMICH0040-
0040
AMICH0123-
0123
AMICH0114-
0114
AMICH0127-
0127
AMICH0129-
0129
AMICH0132-
0133
AMICH0140-
0141
AMICH0147-
0148
AMICH0148-
0149
AMICH0155-
0155
AMICH0164-
0164
AMICH0164-
0164
AMICH0172-
0172
AMICH0176-
0176
1.2
Aardgeesten
2.1 Heksen
1.4
Luchtgeesten
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Het kerkhof van de kaboutermannekens in
Grobbendonk
Man volgt vrouw naar de wijnkelder van de koning,
teruggestuurd op een plat kalf. Hoe de Vossenberg
aan zijn naam kwam
Spoken op de molen in Grobbendonk; gerammel en
vliegende schimmen
Heksen kunnen niet buiten kerk: nagels van paaskaars
onder de deur
De drie gezusters in Brasschaat dwalen 's nachts
rond. Verdwijnen bij het bidden van een paternoster
Heks zit aan schoondochter, eigen man en
kleinkinderen
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
2.1 Heksen Heks wil molenaar in huis Grobbendonk 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Pater van Herentals geneest behekst kind. Reeds 4
kinderen gestorven. Heks komt niet meer binnen dank
zij heiligdommeke
Kwade hand aan kinderen. Paters van Dendermonde
helpen. Kunnen eventueel de daders laten zien
Kwellingen van de oude man: kind geholpen in
Strombeek. Met het kind in de kerk. Lelijke schreeuw
gehoord
Kwade hand in stal - 8 jaar - Heiligdom van paters
helpt
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
2.1 Heksen Spokerij in de Warm Hand: beesten sterven Grobbendonk 1964
2.1 Heksen Paters van Oostmalle helpen weer aan boter Grobbendonk 1964
2.1 Heksen Velo behekst Grobbendonk 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 153

AMICH0179-
0179
AMICH0181-
0181
AMICH0185-
0185
AMICH0200-
0200
AMICH0210-
0210
AMICH0212-
0212
AMICH0216-
0216
AMICH0229-
0229
AMICH0234-
0234
AMICH0242-
0242
AMICH0245-
0245
** Bouwel
ADEHA0033-
0033
ADEHA0084-
0084
AMICH0106-
0106
AMICH0110-
0110
AMICH0110-
0110
AMICH0118-
0118
AMICH0119-
0119
2.1 Heksen Hekserij doet mensen door water gaan dat er niet is Grobbendonk 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Mannen komen voorbij een heks en op de weg naar
huis: Een groot licht en gefluit in een eiken kant
X een heks: als ze met zand gooit breken takken van
de bomen
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
2.1 Heksen Katje spreekt haar vrijer aan Grobbendonk 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Hoe heksen buiten houden: heiligdommen, gebit,
nagel van paaskaars
Variante: Wit kruis boven kelderdeur of heiligdom
boven staldeur
Als men met een heksenmeester op wandel gaat:
koeien herkennen de heksenmeester. Hij voorspelt dat
men iets eigenaardig zal tegenkomen op de weg naar
huis
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
2.1 Heksen Variante: Pastoors doen wind keren bij brand Grobbendonk 1964
2.1 Heksen
2.2 Tovenaars
Heks moet macht overgeven aan kat of aan een
persoon om te kunnen sterven
Tovenaar geneest die op afstand dank zij een boek
van de dubbele Ambrosius
Grobbendonk 1964
Grobbendonk 1964
2.2 Tovenaars Dubbele frank van tovenaar gekregen wordt sol Grobbendonk 1964
2.1 Heksen - Bouwel 1943
1.3
Vuurgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
2.1 Heksen
- Bouwel 1943
Bespookt kasteel in Molenstede; processie 's nachts,
hand die geld telt, gedonder
Bouwel 1964
Zeis staat aan korenmijt op niet te verklaren wijze Bouwel 1964
Bij X spookte het: melkpotten dansen in huis Bouwel 1964
Variante: In Nijlen zijn er zeer veel heksen: dansen rond
de kerk
Bouwel 1964
2.1 Heksen Heksen dansen en zingen rond 't kapelleke in Kessel Bouwel 1964
AMICH0119- 2.1 Heksen Heksen dansen op de zolder in de Zandstraat in Bouwel Bouwel 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 154

0119
AMICH0128-
0128
AMICH0128-
0128
AMICH0142-
0142
AMICH0145-
0145
AMICH0159-
0159
AMICH0160-
0160
AMICH0160-
0160
AMICH0163-
0164
AMICH0164-
0164
AMICH0165-
0165
AMICH0182-
0182
AMICH0183-
0184
AMICH0187-
0187
AMICH0187-
0187
AMICH0196-
0197
AMICH0197-
0197
AMICH0197-
0198
2.1 Heksen
X is waarschijnlijk wel een heks: foto's van haar met
bezem voor de deur
Bouwel 1964
2.1 Heksen X een heks: 15, 20 katten rond haar Bouwel 1964
2.1 Heksen Vrouw behekst, paters van Tongel helpen: noveen helpt Bouwel 1964
2.1 Heksen Heks doet kind sterven. Arme Klaren geven medalieke Bouwel 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Variante: X: beheksen van kinderen door spelden in hun
hoofdkussen te steken
Beheksing door babbelaars verder te geven. Arme Klaren
geven medalieke
Variante: Heks leurt met saai - Kinderen behekst door
karamellen aan te nemen
Stal behekst op de Langen Heuvel: om 12u. brullen de
dieren in de stallen
Bouwel 1964
Bouwel 1964
Bouwel 1964
Bouwel 1964
2.1 Heksen Behekste dieren sterven en staldeuren vliegen open Bouwel 1964
2.1 Heksen Variante: De kwade hand aan de koei: sterven Bouwel 1964
2.1 Heksen Meisje kan spelden maken Bouwel 1964
2.1 Heksen Oud Wijfke springt uit mutserd hout Bouwel 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Zwarte plekken door aanraken van een zeise. Paters
helpen
Heks zet zeis in korenmijt: geeft schok als men eraan
komt
Kat zet zich op gareel van paard. Wordt eraf geslagen.
Vrouw in bed met gebroken arm
Bouwel 1964
Bouwel 1964
Bouwel 1964
2.1 Heksen Heksenkat in poot gekapt: boerin met gebroken arm Bouwel 1964
2.1 Heksen
Variante: Heksendier gewond op de Langen Heuvel.
Vrouw met gebroken arm
Bouwel 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 155

���� HERENTALS
** Herentals
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
ADEHA0036-
0036
ADEHA0063-
0063
AMICH0265-
0265
AMICH0203-
0203
AMICH0037-
0037
AMICH0037-
0037
AMICH0038-
0038
AMICH0040-
0041
AMICH0041-
0042
AMICH0043-
0043
AMICH0044-
0044
AMICH0044-
0044
AMICH0049-
0049
AMICH0050-
0050
AMICH0050-
0050
AMICH0055-
0055
AMICH0055-
0055
AMICH0063-
0063
AMICH0064-
0064
AMICH0065-
0065
AMICH0066-
0066
AMICH0066-
0066
2.1 Heksen - Herentals 1943
2.1 Heksen Onzichtbare spoken Herentals 1943
3.1 Duivels Het trekken van de zaag: een uitvinding van de duivel Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten Zwarte kat brengt erfeniskwestie aan het licht Herentals 1964
1.1 Watergeesten Lange Wapper wast zijn voeten in de Neet te Herentals Herentals 1964
1.1 Watergeesten Een zuiger Herentals 1964
1.1 Watergeesten Blijf niet staan bij een gracht of ge krijgt Katrienewiel Herentals 1964
1.2 Aardgeesten Potten in Grobbendonk: overblijfselen van kabouters Herentals 1964
1.2 Aardgeesten Kabouters maken kostuum voor kleermaker Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Variante: niet thuis geraken Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Vrouw vindt de weg niet meer naar een plaats die ze heel goed kent Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Man geraakt de hele nacht niet over sloot Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten De Gloeiende Scheper loopt door de hei Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten Brandende Scheper Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten De brandende scheper een dwaallicht Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Zoeklicht slaat hand op deur in Poederlee Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Dwaallicht slaat gloeiende hand op deur Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Dwaaslichtjes zijn maaikes met fosfoor Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten Variante Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten Vuurbol verwekt soms brand Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten Heks als vuurbol loopt over de vorst van een dak Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten Licht gezien 's avonds in mastebossen van Herentals: klaar als bij dag Herentals 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 156

AMICH0068-
0068
AMICH0072-
0072
AMICH0072-
0072
AMICH0072-
0072
AMICH0073-
0073
AMICH0073-
0073
AMICH0073-
0073
AMICH0075-
0075
AMICH0075-
0076
AMICH0076-
0076
AMICH0077-
0077
AMICH0078-
0078
AMICH0078-
0078
AMICH0078-
0078
AMICH0080-
0080
AMICH0080-
0080
AMICH0081-
0081
AMICH0082-
0082
AMICH0085-
0085
AMICH0085-
0085
AMICH0085-
0085
AMICH0087-
0087
AMICH0089-
0089
AMICH0089-
0089
AMICH0094-
0094
1.4 Luchtgeesten De Haa Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Kleudde als hond die men moet dragen Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten
1.5 Plaaggeesten
Variante: Kleurre als hond die men moet dragen: met zijn voorste poten
op uw schouders, met zijn achterste gaat hij mee
De Klodde met zijn hacht: als hij u aanraakt krijgt ge een ongeneeslijke
plek
Herentals 1964
Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Kleudde verschijnt met zijn hacht niet ver van de B. Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Pad waar Kleudde komt Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Kleudde met zijn Hacht verschijnt 's nachts Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten Spookhond sleept vrouw bij haar haren van de trap Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten
Mare belet mensen 's avonds thuis te geraken. Door het bidden van een
paternoster op de goede weg
Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Van de maan bereden: kwade dromen, in de velden dwalen Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten
Variante: van de mare bereden: als een vent die tijdens uw slaap op u
hangt
Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Van de mare bereden: wakker maar verschrikkelijk bang Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten
1.5 Plaaggeesten
Variante: Van de mare bereden: een stilstand in 't bloed. Als een
beheksing
Variante: Van de mare bereden: wakker. Verschijnselen als in
schrikwekkende dromen
Herentals 1964
Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Korenpaters zitten in 't koren Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Variante Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Variante Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Tenensnijers in 't koren Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Loekendoe Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten De Baroes Herentals 1964
1.5 Plaaggeesten Variante Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten Variante: Kat met paraplu in boom Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten Kat wordt kop afgekapt: het wegrollende hoofd spreekt Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten Spookkat valt over de ijzeren zog: hevig lawaai Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten
Op weg naar huis: men hoort liedjes, ziet katten, dwaaslichten en
schone beesten
Herentals 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 157

0094 schone beesten
AMICH0096-
0096
AMICH0099-
0099
AMICH0105-
0105
AMICH0109-
0109
AMICH0109-
0109
AMICH0118-
0118
AMICH0119-
0119
AMICH0119-
0120
AMICH0121-
0121
AMICH0124-
0124
AMICH0124-
0125
AMICH0129-
0130
AMICH0136-
0137
AMICH0138-
0138
AMICH0139-
0140
AMICH0140-
0140
AMICH0140-
0140
AMICH0141-
0141
AMICH0141-
0141
AMICH0141-
0141
AMICH0143-
0143
AMICH0146-
0147
AMICH0148-
0148
AMICH0153-
0153
1.4 Luchtgeesten Geld in slijk veranderd Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten Variante Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten Stemmen van doden in Charleroi Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten
Het spookt op een boerderij in Neer-Buul: os schrijlings op de
hennepaalder en rotte patatten over het dak
Herentals 1964
1.4 Luchtgeesten Gebonk op zolder. Man kan niet los van zolderdeur Herentals 1964
2.1 Heksen Variante: In Zoerle dansen de heksen rond de kerk Herentals 1964
2.1 Heksen Variante: Diepdal: heksendans Herentals 1964
2.1 Heksen Kattendans in de maneschijn: die met groene ogen zijn heksen Herentals 1964
2.1 Heksen Heksenbijeenkomst aan de molenaar Herentals 1964
2.1 Heksen Heks ziet om als men in haar voetstappen gaat Herentals 1964
2.1 Heksen Heks kan niet voorbij als men voet kruislings zet Herentals 1964
2.1 Heksen X is een heks: nooit thuis 's nachts Herentals 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Eenzelfde familie 8 jaar gekweld: last in de stallen en met de kinderen.
Arme Klaren helpen
Heksen in de Wuitsbergen: het bonkt in huis. Paters geven
Heiligdommeke
Herentals 1964
Herentals 1964
2.1 Heksen Heksen behekst man: een negenoger Herentals 1964
2.1 Heksen Heks brengt tegenslag Herentals 1964
2.1 Heksen Heks met geit jaagt jong meisje schrik aan Herentals 1964
2.1 Heksen Heks kan een bepaald persoon niet beheksen Herentals 1964
2.1 Heksen Heks bezorgt maagpijn door in naaldekussen te steken Herentals 1964
2.1 Heksen Heksen kwellen mensen met poppen Herentals 1964
2.1 Heksen Heks in karamellenwinkel Herentals 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Heks zit aan kind. Paters helpen. Terugbehekst door heks in huis te
halen. Eigen kind en kleinkind sterven
Kwade hand aan kind elke dag om 12 uur door Hollandse zottin (vr.
Klein Brustem). Paters van Tongel helpen
Herentals 1964
Herentals 1964
2.1 Heksen Paters van Borm helpen behekst kind Herentals 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 158

AMICH0155-
0155
AMICH0157-
0158
AMICH0158-
0158
AMICH0159-
0159
AMICH0160-
0160
AMICH0161-
0161
AMICH0161-
0161
AMICH0126-
0126
AMICH0163-
0163
AMICH0165-
0165
AMICH0165-
0165
AMICH0167-
0167
AMICH0168-
0168
AMICH0169-
0170
AMICH0170-
0170
AMICH0173-
0173
AMICH0176-
0176
AMICH0178-
0178
AMICH0178-
0178
AMICH0179-
0180
AMICH0180-
0180
AMICH0180-
0180
AMICH0187-
0188
AMICH0190-
0191
AMICH0195-
0196
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Kind behekst, de oude man. Huis belezen en heiligdom verhindert heks
nog binnen te komen
Kind behekst door nabijheid van heks. Geholpen door pater van Tongel
- boete onderhouden
X behekst kinderen door brood te ruilen en spelden in een kussen te
steken
Variante: Heks kwelt kind door middel van pop. Is de spinnekop een
heks?
Herentals 1964
Herentals 1964
Herentals 1964
Herentals 1964
2.1 Heksen Variante: Heks zit aan kinderen door ze iets te geven Herentals 1964
2.1 Heksen Beheksen van kinderen door perziken te geven Herentals 1964
2.1 Heksen Meisje behekst kind door handje te geven Herentals 1964
2.1 Heksen
Vrouw behekst stallen: beesten sterven. Men mag de heks niet
antwoorden als men terugkomt van Tongel
Herentals 1964
2.1 Heksen De meid van de boer blijkt een heks te zijn. Beheksing van de stal Herentals 1964
2.1 Heksen
Beheksing van de stal door lenen van schup meel: men moet koeien
uitsleuren
Herentals 1964
2.1 Heksen Vrouw behekst koeien: sterven Herentals 1964
2.1 Heksen Koe kan niet kalven omdat een heks staat te zien Herentals 1964
2.1 Heksen Stal behekst op de Meirhoeve, koeien hebben geen rust. Paters helpen Herentals 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Koe geeft geen melk en paard kan niet meer recht: een heks brengt
schellen
Behekst paard door paters geholpen. Springt op terwijl de boer naar
Tongel is
Herentals 1964
Herentals 1964
2.1 Heksen Variante: geen boter - naar Tongels klooster Herentals 1964
2.1 Heksen Variante: Heks speelt met poppetjes Herentals 1964
2.1 Heksen Heks speelt met poppetjes Herentals 1964
2.1 Heksen Heks doet mannen door de groenkuil gaan Herentals 1964
2.1 Heksen Kwade geest belet mensen in Charleroi te komen Herentals 1964
2.1 Heksen Behekst man geraakt niet thuis Herentals 1964
2.1 Heksen Kom X tegen en ge kunt uw kruiwagen laten vallen Herentals 1964
2.1 Heksen Heks moet kwaad doen Herentals 1964
2.1 Heksen
Goede heksen van Charleroi doen geesten van kwellers in Charleroi
aankomen
Herentals 1964
2.1 Heksen Variante: Boer kapt kat poot af: moeder in bed met hand af Herentals 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 159

0196
AMICH0197-
0197
AMICH0201-
0201
AMICH0204-
0204
AMICH0204-
0204
AMICH0204b-
0204b
AMICH0205-
0205
AMICH0207-
0207
AMICH0207-
0207
AMICH0208-
0208
AMICH0208-
0208
AMICH0211-
0211
AMICH0212-
0212
AMICH0212-
0212
AMICH0213-
0213
AMICH0214-
0214
AMICH0215-
0215
AMICH0215-
0216
AMICH0216-
0216
AMICH0219-
0219
AMICH0219-
0220
AMICH0229-
0229
AMICH0230-
0230
AMICH0230-
0230
AMICH0231-
0231
AMICH0233-
0233
AMICH0236-
0237
AMICH0237-
0237
AMICH0239-
0239
AMICH0245-
0245
AMICH0248-
0248
AMICH0255-
0255
AMICH0263-
0263
AMICH0264-
0264
AMICH0266-
0266
AMICH0267-
0267
AMICH0268-
0268
AMICH0270-
0270
AMICH0272-
0273
AMICH0273-
0273
AMICH0273-
0273
AMICH0277-
0277
AMICH0277-
0277
AMICH0278-
0278
2.1 Heksen Variante: Heksekat wordt de poot over gekapt: heks met arm over Herentals 1964
2.1 Heksen Heksekat kruipt door 't mozegat Herentals 1964
2.1 Heksen Heksen kunnen zich in katten veranderen Herentals 1964
2.1 Heksen Variante: Katten kunnen wel eens heksen zijn Herentals 1964
2.1 Heksen 's Nachts spookt het in een huis. Heks als zwarte rat Herentals 1964
Variante: Heks moet macht overgeven aan kat vooraleer te
2.1 Heksen Spinnekop wordt poot afgekapt en vrouw is verminkt Herentals 1964
sterven
S. kan een kar met een hand uit het slijk trekken. Pastoor neemt
2.1 2.2 Heksen Tovenaars Heiligdom houdt heks buiten Herentals 1964
hem de macht af
Jongen zet paard mank dank zij lectuur in toverboek. Moet
2.1 2.2 Heksen Tovenaars Variante: Heksen verjagen door heiligdom onder de deur Herentals 1964
achteruit lezen om macht kwijt te raken
2.1 2.2 Heksen Tovenaars Variante: Korporaal Heiligdom kan met zijn houdt muts heks deur buiten open en dicht doen Herentals 1964
2.1 2.2 Heksen Tovenaars Variante: Man zit aan Heiligdom vrouw bij onder middel de van deur kat belet die heks niet kan binnen geraakt te komen worden Herentals 1964
2.1 2.2 Heksen Tovenaars Heks Man kan ontwapend ratten verjagen door driemaal hoger te slaan Herentals 1964
2.3
2.1 Heksen Wit Tovenaars kruis boven werken keldergat met slechte belet boeken heks binnen te komen Herentals 1964
Toverboeken
2.1 3.1 Heksen Duivels Variante: Meisje danst Kruis met boven de duivel keldervenster op Kerstnacht belet heks binnen te komen Herentals 1964
2.1 3.1 Heksen Duivels Hoe Kaarten kan met men de heksen duivel: beletten herkend voorbij aan zijn te gaan: bokkepoten met de benen
gekruist staan
Herentals 1964
2.1 3.1 Heksen Duivels Heks Duivel kan komt niet bij heksen jonge man Herentals 1964
2.1 3.1 Heksen Duivels Heksen Man wordt hebben nog op de sterfbed meeste gekweld macht over door slappe de duivel mensen Herentals 1964
2.1 3.1 Heksen Duivels X Een kan hen hekserij als duivel aflezen. 's nachts Ziet zelf met veel Pasen van op de 't heksen kerkhof af Herentals 1964
3.2
De arm van een heiligschender-vrijmetselaar blijft stijf staan na
2.2 Tovenaars X verjaagt heksen uit de stallen Herentals 1964
Vrijmetselaars het onteren van gewijde voorwerpen
4. Historische
2.1 Heksen Vrouw Variante: van De Charleroi pot met komt de drie naar oren F. en zegent stallen Herentals 1964
sagen
4. Historische
2.1 Heksen Overlezen V.G. ontneemt tegen de de Sanskulotten kwade hand gestolen door de remonstranzen paters Herentals 1964
sagen
4. Historische
2.1 Heksen
sagen
Variante: De kleine Paters J. uit de in tijd Klein van Brisdom de boerenkrijg laten de heksen zien in een
spiegel
Herentals 1964
4. Historische
2.2 Tovenaars
sagen
Pastoors Bakeland kunnen en Jan de brand Lichte doen hebben ophouden hierachter geweest Herentals 1964
4. Historische
2.1 Heksen Heks Bakeland kan niet in Hulshoutse sterven bossen Herentals 1964
sagen
4. Historische
2.1 Heksen Variante: Jan de Lichte Heksen huist kunnen in de Peipelhei niet sterven. Alleen pastoors kunnen Herentals 1964
sagen
hun macht afnemen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 160

AMICH0232-
0232
AMICH0233-
0233
AMICH0236-
0237
AMICH0237-
0237
AMICH0239-
0239
AMICH0245-
0245
AMICH0248-
0248
AMICH0255-
0255
AMICH0263-
0263
AMICH0264-
0264
AMICH0266-
0266
AMICH0267-
0267
AMICH0268-
0268
AMICH0270-
0270
AMICH0272-
0273
AMICH0273-
0273
AMICH0273-
0273
AMICH0277-
0277
AMICH0277-
0277
AMICH0278-
0278
AMICH0279-
0279
AMICH0280-
0281
AMICH0282-
0282
AMICH0282-
0282
AMICH0287-
0287
2.1 Heksen Heks van Bouwel geeft macht aan kat vooraleer te sterven Herentals 1964
2.1 Heksen
2.2 Tovenaars
2.2 Tovenaars
Variante: Heks moet macht overgeven aan kat vooraleer te
sterven
S. kan een kar met een hand uit het slijk trekken. Pastoor neemt
hem de macht af
Jongen zet paard mank dank zij lectuur in toverboek. Moet
achteruit lezen om macht kwijt te raken
Herentals 1964
Herentals 1964
Herentals 1964
2.2 Tovenaars Korporaal kan met zijn muts deur open en dicht doen Herentals 1964
2.2 Tovenaars Man zit aan vrouw bij middel van kat die niet kan geraakt worden Herentals 1964
2.2 Tovenaars Man kan ratten verjagen Herentals 1964
2.3
Toverboeken
Tovenaars werken met slechte boeken Herentals 1964
3.1 Duivels Meisje danst met de duivel op Kerstnacht Herentals 1964
3.1 Duivels Kaarten met de duivel: herkend aan zijn bokkepoten Herentals 1964
3.1 Duivels Duivel komt bij jonge man Herentals 1964
3.1 Duivels Man wordt nog op sterfbed gekweld door de duivel Herentals 1964
3.1 Duivels Een hen als duivel 's nachts met Pasen op 't kerkhof Herentals 1964
3.2
Vrijmetselaars
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
1.4
Luchtgeesten
De arm van een heiligschender-vrijmetselaar blijft stijf staan na
het onteren van gewijde voorwerpen
Herentals 1964
Variante: De pot met de drie oren Herentals 1964
V.G. ontneemt de Sanskulotten gestolen remonstranzen Herentals 1964
De kleine J. uit de tijd van de boerenkrijg Herentals 1964
Bakeland en Jan de Lichte hebben hierachter geweest Herentals 1964
Bakeland in Hulshoutse bossen Herentals 1964
Jan de Lichte huist in de Peipelhei Herentals 1964
Variante: De bende Bens van Larm: Diefstallen Herentals 1964
Variante: De bende van schele Sus steelt Herentals 1964
Bokkerijders: slagen mes in de tafel en vliegen door de lucht Herentals 1964
De Bokkenrijders vlogen op hun bokken door de lucht Herentals 1964
Variante: De schoven van de muur op de Troon als 't retraite is Herentals 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 161

0287 Luchtgeesten
AMICH0288-
0288
AMICH0288-
0288
AMICH292-0292
AMICH0292-
0292
AMICH0293-
0293
AMICH0297-
0297
AMICH0297-
0297
AMICH0297-
0297
AMICH0298-
0298
AMICH0299-
0299
AMICH0300-
0300
AMICH0300-
0300
AMICH0300-
0300
AMICH0301-
0301
AMICH0302-
0302
ADEHA0075-
0075
ADEHA0075-
0075
ADEHA0076-
0077
ADEHA0093-
0093
ADEHA0094-
0094
ADEHA0101-
0102
ADEHA0102-
0102
ADEHA0106-
0106
ADEHA0134-
0134
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
De Troon in Grobbendonk is bespookt. Nog paters uitgegraven Herentals 1964
Op de Troon in Grobbendonk spookt het. In de kelder zijn paters
gegeseld. Nu nog hoort men soms lawaai
Herentals 1964
Variante: Op de Troon spookt het in de onderaardse gangen Herentals 1964
Onderaardse gangen in Herentals van 't stadhuis naar 't
Nonnenklooster
Variante: Onderaardse gangen in Herentals: 't stadhuis -
Nonnenklooster
Herentals 1964
Herentals 1964
Klokken luiden op Kerstnacht in Pulderbos Herentals 1964
Onder de oude Hofberg onderaardse gangen. Met Kerstmis:
klokkengelui en processie rond de berg
Herentals 1964
De papekelders: verzonken kapel met klokken Herentals 1964
Spaanse Kazerne in Herentals Herentals 1964
Gouden schaap en gouden wieg Herentals 1964
Herentals: plaats waar de heren gehalsrecht werden Herentals 1964
Herentals: dal der heren Herentals 1964
Variante: Herentals Herentals 1964
Grobbendonk: overschot van de stad Ouden Herentals 1964
Hoboken Herentals 1964
- Herentals 1943
- Herentals 1943
- Herentals 1943
1.3 Vuurgeesten Stallichten laten een brandende hand achter Herentals 1943
1.3 Vuurgeesten Stallichten komen 's nachts op kar of paard zitten Herentals 1943
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
- Herentals 1943
- Herentals 1943
1.2 Aardgeesten - Herentals 1943
1.4
Luchtgeesten
- Herentals 1943
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 162

AMICH0048-
0048
AMICH0053-
0053
AMICH0077-
0077
AMICH0086-
0086
AMICH0102-
0103
AMICH0121-
0121
AMICH0122-
0122
AMICH0151-
0152
AMICH0162-
0163
AMICH0186-
0186
AMICH0211B-
0211B
AMICH0213-
0213
AMICH0237-
0238
AMICH0244-
0244
AMICH0253-
0253
1.3 Vuurgeesten
Brandende Scheper aan de Halebeekbrug - lichtende vlam -
vastgezeten 99 jaar aan de oever van de zee
Herentals 1964
1.3 Vuurgeesten Dwaaslicht gedoopt. Donderslag. Slaat blauwe hand op de deur Herentals 1964
1.5
Plaaggeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Variante: Van de mare gereden; man tijdens slaap bijna
verpletterd door enorme vent
Herentals 1964
Koorts afbinden door kousenband te binden aan hekken Herentals 1964
Dode moeder komt terug in de nabijheid van een roethuisje: loopt
op handen en voeten
Tent waar heksen dansen plots verdwenen bij uitspreken van
Gods naam
Variante: Te Keulen in de wijnkelder: hoe de vrijer terug thuis
geraakte
Kind behekst, Genezen dank zij de vier maagden van
Scherpenheuvel. Glazen kroontje op graf van de broer van de
heks op geheimzinnige wijze kapot.
Koeien en kind behekst. Paters en pastoors moeten uitkomst
brengen. Man geraakt niet in Borm maar valt dood.
Heks weet dingen die andere mensen niet weten: leent
kandelaars van vrouw als ze op sterven ligt. Kan niet sterven.
Herentals 1964
Herentals 1964
Herentals 1964
Herentals 1964
Herentals 1964
Herentals 1964
2.1 Heksen St.-Janskruis beveiligt tegen hekserij Herentals 1964
2.1 Heksen
2.2 Tovenaars
Variante: Gekalkt kruis verhindert heks binnen te komen in de
kelder
De studenten van Herentals kunnen ook iets: mannen die
boekweit dorsen krijgen alleen nog kaf
Herentals 1964
Herentals 1964
2.2 Tovenaars Hollander tovert wrat weg: afgekocht van een man voor een frank Herentals 1964
2.3
Toverboeken
Man leest te ver in slecht boek en zich plots boven op de schelf Herentals 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 163

** Morkhoven
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
BVANG0058-
0058
BVANG0067-
0067
BVANG0108-
0108
BVANG0125-
0125
BVANG0127-
0127
BVANG0129-
0129
BVANG0138-
0138
BVANG0145-
0145
BVANG0150-
0150
BVANG0155-
0155
BVANG0167-
0167
BVANG0187-
0187
BVANG0191-
0191
BVANG0203-
0203
BVANG0210-
0210
BVANG0211-
0212
BVANG0212-
0212
BVANG0234-
0234
BVANG0239-
0239
BVANG0242-
0242
BVANG0262-
0262
BVANG0264-
0264
BVANG0327-
0327
1.2 Aardgeesten Memoraat Morkhoven 1965
1.3 Vuurgeesten Variante: Boven moerassen Morkhoven 1965
1.4 Luchtgeesten Boer is aan 't melken. Katten komen erbij zitten Morkhoven 1965
1.4 Luchtgeesten Iets wit, een varken of kat, komt terug Morkhoven 1965
1.4 Luchtgeesten "Iets" kruipt over de steenweg. Verklaring: allemaal gedachten Morkhoven 1965
1.4 Luchtgeesten Os zit op huis. Petatten en eieren worden over huis gesmeten Morkhoven 1965
1.4 Luchtgeesten Vrouw komt terug. Zit te wassen aan de Wimp Morkhoven 1965
1.4 Luchtgeesten Aan de Kruisstraat in Noorderwijk spookt het Morkhoven 1965
2.1 Heksen Variante: Heksen dansen rond kerk in Zoerle Morkhoven 1965
2.1 Heksen Jonge heks zegt "door heg en door haag". Vliegt overal door Morkhoven 1965
2.1 Heksen Kinderen worden ziek nadat heks kwam zien Morkhoven 1965
2.1 Heksen Lucifers worden gloeiende nagels Morkhoven 1965
2.1 Heksen Heksen staan op huis in Buul Morkhoven 1965
2.1 Heksen Man kapt kat poot af. Eigen vrouw heeft hand af Morkhoven 1965
2.1 Heksen Heksen hebben biekorf op kop Morkhoven 1965
2.1 Heksen In spoor van heks gaan. Ze kijkt om Morkhoven 1965
2.1 Heksen Variante Morkhoven 1965
2.1 Heksen Noveen doen Morkhoven 1965
2.1 Heksen Vergiffenis vragen. Macht voortgeven Morkhoven 1965
2.1 Heksen Variante: Heks kan slecht sterven. Ziet veel af Morkhoven 1965
2.3 Toverboeken
In slechte boeken leerde men kwaad doen. Ook kinderen konden
allerlei dingen
Morkhoven 1965
2.3 Toverboeken Man doet schoven dansen. Geleerd door te ver te lezen Morkhoven 1965
6. Sagen -
Sprookjes
Morkhoven Morkhoven 1965
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 164

** Noorderwijk
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
AMICH0191-
0192
AMICH0203-
0203
AMICH0112-
0112
AMICH0112-
0113
AMICH0115-
0115
AMICH0118-
0118
AMICH0125-
0125
AMICH0126-
0126
AMICH0126-
0126
AMICH0126-
0126
AMICH0139-
0139
AMICH0140-
0140
AMICH0142-
0143
AMICH0145-
0145
AMICH0154-
0154
AMICH0167-
0168
AMICH0168-
0169
AMICH0174-
0174
AMICH0175-
0175
AMICH0176-
0176
AMICH0181-
0181
AMICH0184-
0184
2.1 Heksen
Wonderdoenster in Aarschot: geneest kinderen die besmet zijn van
bepaalde heiligen
Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Variant: heks volgt vrouw als kat Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten
Spookbrand op een boerderij in Herenthout. Eerst rozenkrans
bidden eer men kan helpen
Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten Het spookt bij D.S.: de elektriek Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten In Wiekevorst spookt het in een café Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Variante: In Zoerle dansen de katten rond de kerk Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Variante Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Heks kan niet weg als men kruis maakt met de voet Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Verander van plaats als ge achter een heks gaat: zij verandert ook Noorderwijk 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Heks kan in de kerk neit van stoel omdat een medaille onder haar
stoel ligt
Man vlucht voor heksen uit de Walenstreken; strot van een man
toegenepen
Noorderwijk 1964
Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Was L. behekst? Drie maanden ziek Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Heks slaat met ziekte: meisje behekst door aanraking Noorderwijk 1964
2.1 Heksen
Variante: Drie kinderen behekst en gestorven door heksen in
Charleroi
Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Varkens, geiten en kind behekst: schreeuwen en kressen Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Koe behekst en verwerpt kalveren. Paters van Lier geven relikwie Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Koeien staan los in stal Noorderwijk 1964
2.1 Heksen ALs een heks lepels versteekt heeft ze de boter van andere mensen Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Heks bederft aardappelen. Na 14 dagen niets dan spijs Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Putje met eirebollen behekst Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Huis brandt af door beheksing Noorderwijk 1964
2.1 Heksen De gedeserteerde Duitsers zoeken hun toevlucht bij een heks Noorderwijk 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 165

AMICH0187-
0187
AMICH0188-
0188
AMICH0203-
0203
AMICH0207-
0207
AMICH0207-
0207
AMICH0208-
0208
AMICH0209-
0209
AMICH0209-
0209
AMICH0210-
0210
AMICH0211-
0211
AMICH0211-
0211
AMICH0212-
0212
AMICH0213-
0213
AMICH0215-
0215
AMICH0220-
0220
AMICH0231-
0231
AMICH0232-
0232
AMICH0246-
0247
AMICH0247-
0247
AMICH0250-
0250
AMICH0250-
0250
AMICH0251-
0251
AMICH0255-
0255
AMICH0256-
0256
AMICH0267-
0267
2.1 Heksen Heks vervolgt andere vrouw Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Heksen moeten kwaad doen, en geven macht over Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Katten wenen bij de dood van een heks Noorderwijk 1964
2.1 Heksen
Variante: Heksen verdrijven door middel van gewijde dingen onder
de deur
Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Variante: Heiligdom dragen of onder de dorpel steken Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Heiligdommekens worden gegeven in Tongels klooster Noorderwijk 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Heks onschadelijk maken: papieren kruis onder de deur of voeten
kruiselings zetten
Heks kan niet binnen komen in een huis met een kruis van papier
onder de deur
Noorderwijk 1964
Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Als een heks slaagt moet ge hoger slagen: op de kop bv. Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Variante: Niets aanpakken van de heks en hoger slaan Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Variante: Heks slaat - hoger slagen, kop bv. Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten Variante: Wit kruis op keldergat verhindert heks binnen te komen Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Variante: Voeten kruiselings zetten belet een heks verder te gaan Noorderwijk 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Heiligdom onder stoel: heks kan niet weg. Geen "ja" denken want
dan kan de heks haar plan uitvoeren
Remedie tegen heksen: het Tongels klooster: offeren en missen
laten doen
Noorderwijk 1964
Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Variante: Heks kan niet sterven vooraleer alles overlezen was Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Variante: Heksen geven macht over Noorderwijk 1964
2.2 Tovenaars
Man ontmoet tovenaar: kan daarna geen dier meer schieten en
maakt allerlei eigenaardige dingen mee
Noorderwijk 1964
2.2 Tovenaars Tovenaar doet man 's nachts driemaal rond het kerkhof lopen Noorderwijk 1964
2.2 Tovenaars Man [kan] allerlei kwalen overlezen Noorderwijk 1964
2.2 Tovenaars Variante: Tovenaars dat zijn mensen die kunnen overlezen Noorderwijk 1964
2.2 Tovenaars Tandpijn overlezen door J. Noorderwijk 1964
2.2 Tovenaars F. heeft slechte boeken Noorderwijk 1964
2.3 Toverboeken
3.1 Duivels
Tovenaar aan de Voortkapel: na afnemen van toverboeken is zijn
macht verloren
Man gaat om met duivel en wordt met kop tegen muur
doodgeslagen
Noorderwijk 1964
Noorderwijk 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 166

0267 doodgeslagen
AMICH0274-
0274
AMICH0274-
0274
AMICH0275-
0275
AMICH0275-
0275
AMICH0276-
0276
AMICH0278-
0278
AMICH0280-
0280
AMICH0280-
0280
AMICH0284-
0284
AMICH0298-
0298
AMICH0263-
0263
AMICH0051-
0051
AMICH0052-
0052
AMICH0052-
0052
AMICH0056-
0057
AMICH0061-
0061
AMICH0063-
0064
AMICH0074-
0074
AMICH0074-
0074
AMICH0079-
0079
AMICH0081-
0081
AMICH0081-
0081
AMICH0083-
0083
AMICH0085-
0085
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
De heer van Nooderwijk keert 's nachts om 12 uur terug Noorderwijk 1964
Variante: De baron komt terug op de Kijfelaar Noorderwijk 1964
Grote boer verjaagt Duitse bende aan 't Zandkapelleke Noorderwijk 1964
Man met de groene ogen in Duitsland - moordt al uit wat hij kan Noorderwijk 1964
De bende van Bakeland en van Kartoech slagen samen. Kartoech
wil Bakeland intomen
Noorderwijk 1964
Pruisen aan 't Zandkapelleke, rond de oorlog van veertien Noorderwijk 1964
De bende Nauwelaerts moordt en steelt fiets Noorderwijk 1964
De bende Nauwelaerts: moord en diefstal Noorderwijk 1964
Op 't kasteel in Noorderwijk spookt het Noorderwijk 1964
Op de Tusberg valt een klok Noorderwijk 1964
3.1 Duivels Mensen die hun ziel verkopen aan de duivel hebben alles Noorderwijk 1964
1.3 Vuurgeesten Variante Noorderwijk 1964
1.3 Vuurgeesten Dwaallicht boven door moeder verdronken tweeling Noorderwijk 1964
1.3 Vuurgeesten Dwaaslichten wijzen op een ongelooflijke gebeurtenis Noorderwijk 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Dwaaslicht slaat rode hand op deur Noorderwijk 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Dwaaslichten: iets dat door de velden ging Noorderwijk 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Dwaaslichten zijn vismoeiers Noorderwijk 1964
1.5 Plaaggeesten Leurre met zijn hacht is Zwarte Piet Noorderwijk 1964
1.5 Plaaggeesten Variante: Kleurre met zijn hacht is Zwarte Piet Noorderwijk 1964
2.1 Heksen Man ziet heks en is 's nachts van de maan bereden Noorderwijk 1964
1.5 Plaaggeesten Variante Noorderwijk 1964
1.5 Plaaggeesten Variante Noorderwijk 1964
1.5 Plaaggeesten Tenenpaters om kinderen uit koren te houden Noorderwijk 1964
1.5 Plaaggeesten Variante Noorderwijk 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 167

AMICH0088-
0088
AMICH0090-
0091
AMICH0091-
0091
AMICH0108-
0108
AMICH0110-
0110
AMICH0110-
0110
AMICH0111-
0111
AMICH0111-
0111
AMICH0111-
0111
AMICH0112-
0112
2.1 Heksen
Man stampt naar een kat: plots 25 katten. 25 katten zetten een
kruiwagen in het scheerwerk
Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten Spookpaard volgt man en loopt door water dat er niet is Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten Dwaaslicht en Spookpaard op de Aard Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten
Het spookt in de dreef aan 't kasteel: een boom die blijkbaar wordt
afgezaagd. Plons in 't water
Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten Variante: Bij X spookt het Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten Variante: Bij X spookt het: alles valt omver in huis Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten Variante: Vroeger spookte het in Noorderwijk Noorderwijk 1964
2.1 Heksen
Variante: Het spookt op een boerderij in Noorderwijk. Meid is de
heks
Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten Variante: bij X spookt het: kasten vallen omver Noorderwijk 1964
1.4 Luchtgeesten Hoeve brandt op geheimzinnige wijze Noorderwijk 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 168

���� HERENTHOUT
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
AMICH0046-
0046
AMICH0115-
0115
AMICH0118-
0118
AMICH0118-
0118
AMICH0126-
0127
AMICH0127-
0127
AMICH0131-
0131
AMICH0138-
0138
AMICH0139-
0139
AMICH0139-
0139
AMICH0142-
0142
AMICH0147-
0147
AMICH0149-
0149
AMICH0149-
0151
AMICH0156-
0156
AMICH0156-
0157
AMICH0159-
0159
AMICH0159-
0159
AMICH0161-
0161
AMICH0165-
0165
AMICH0167-
0167
AMICH0170-
0170
AMICH0183-
0183
AMICH0186-
0186
AMICH0188-
0188
AMICH0190-
0190
AMICH0193-
0193
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Een gloeiende pastoor verdreven door het bidden van
het St.-Jansevangelie
Herenthout 1964
In de Herenthoutse Bergen heeft het ooit gespookt Herenthout 1964
Variante: Er zijn heel veel heksen in Zoel: dansen rond
de kerk
Variante: In Werchtert kunnen de heksen hand in hand
rond de kerk dansen
Heksen gingen naar de kerk: kunnen niet meer van
plaats door heiligdom onder hun stoel
Heks kan men laten zien in emmer water of in spiegel.
De kop niet
Jongen behekst en gestorven, ziet heks tijdens zijn
kwellingen
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
2.1 Heksen Heks bespookt huis: kinderen ziek, gebonk, enz... Herenthout 1964
2.1 Heksen Vrouw behekst: lopen en springen in bed Herenthout 1964
2.1 Heksen Naar Bornem voor behekst meisje: ziet beesten
Herenthout
(Kessel)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 169
1964
2.1 Heksen Knikkers als middel om te beheksen Herenthout 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Kindje behekst en gestorven. Kwade hand: het kind
wordt niet stijf na de dood
Kind behekst door leurster. Paters van Tongel helpen.
Kunnen zelf heks in spiegel doen komen
Twee kinderen behekst en gestorven. Derde gerd dank
zij Arme Klaren van Lier. Met een kwade hand duurt het
lang eer men daar geraakt
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
2.1 Heksen Kind behekst: kan zeer laat spreken. Tongel Herenthout 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Jongen die om boter ging bij een heks, ziet 's nachts de
heks
X speelt met een pop en plaagt een kind door spelden in
de pop te steken
Variante: Kind behekst. Popje vol spelden in 't
kopkussen
Jongen behekst door een klak aan te nemen van een
heks. Draagt 's nachts geheimzinnige ring
Man ziet koestal in uilaard. Dieren sterven. In Tongel
voor 99 jaar vastgezet
Variante: Koeien geven geen melk meer: schuld van de
heks. Naar de bruine paters in Herentals
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
2.1 Heksen Heks doet voorwerp vallen en doet geiten sterven Herenthout 1964
2.1 Heksen
X moet 's nachts vechten op een kruispunt met een
andere heks
Herenthout 1964
2.1 Heksen Heks weet dat moeder haar geneesmethode wantrouwt Herenthout 1964
2.1 Heksen Variante: Heks schaadt eigen familie Herenthout 1964
2.1 Heksen Heks helpt lotelingen Herenthout 1964
2.1 Heksen Vrouw kan van alles afnemen Herenthout 1964

AMICH0195-
0195
AMICH0201-
0202
AMICH0204-
0204b
AMICH0205-
0205
AMICH0214-
0214
AMICH0217-
0218
AMICH0218-
0218
AMICH0226-
0226
AMICH0228-
0228
AMICH0228-
0228
AMICH0230-
0230
AMICH0231-
0231
AMICH0232-
0232
AMICH0233-
0233
AMICH0238-
0239
AMICH0240-
0240
AMICH0242-
0242
AMICH0242-
0242
AMICH0243-
0243
AMICH0244-
0244
AMICH0254-
0254
AMICH0255-
0255
AMICH0256-
0256
AMICH0266-
0267
AMICH0280-
0280
AMICH0287-
0287
AMICH0290-
0290
AMICH0292-
0292
2.1 Heksen Man kapt heks poot af: zijn eigen vrouw Herenthout 1964
2.1 Heksen Heks volgt behekst meisje als kat Herenthout 1964
2.1 Heksen Duiven en muizen als heksendieren Herenthout 1964
2.1 Heksen Heks onder vorm van kikker Herenthout 1964
2.1 Heksen
2.2 Tovenaars
2.1 Heksen
Variante: Als ge zegt heks ge kunt me niets doen dan
heeft ze geen macht
Heksen moeten boter teruggeven door macht van
heksenmeester
In Zoel is er iemand die van hekserij kan verlossen:
heksen lopen rond maar naderen man niet
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
2.1 Heksen F. moet al haar macht afgeven als 't geestelijk kwam Herenthout 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Variante: heks gezien in een spiegel bij de paters van
Tongerlo
Variante: Paters van Tongel kunnen heks laten zien in
spiegel
Herenthout 1964
Herenthout 1964
2.1 Heksen Variante: Heks kan niet sterven Herenthout 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Variante: Heks in Morkhoven kan niet sterven: 3 dagen
doodstrijd
Heksen kunnen niet sterven. Pastoor moet komen en
boek afnemen
Herenthout 1964
Herenthout 1964
2.1 Heksen Macht over zetten op een kat of op een van de kinderen Herenthout 1964
2.2 Tovenaars
2.2 Tovenaars
2.2 Tovenaars
2.2 Tovenaars
Jongen kan geheimzinnige wezens in zijn plaats koren
laten pikken
Tovenaar heeft macht over heksen. Tovert bier te
voorschijn. Gekweld door de heks
Variante: Tovenaar kan ziekte afnemen en overzetten
bij middel van een lint
Hollander geneest paard: springt op als hij er 5 minuten
bij staat
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
2.2 Tovenaars Vervaarlijke verschijning met schapevel in Holland Herenthout 1964
2.2 Tovenaars
2.3
Toverboeken
2.3
Toverboeken
2.3
Toverboeken
Tovenaar kan vrouw niet naderen dank zij een machtig
gebed
Zoon krijgt tovermacht door in boeken van zijn vader te
lezen. Pannen vliegen van het huis
Jongen moet in toverboek alles achteruit lezen om
tovermacht terug kwijt te spelen
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Slecht boek door pastoor achter gehouden Herenthout 1964
3.1 Duivels Boereknecht heeft omgang met de duivel Herenthout 1964
4. Historische
sagen
1.4
Luchtgeesten
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
Variante: De bende Nauwelaerts met Luie Sus besteelt
de mensen: geld
Spookgeschiedenis op de Troon in Grobbendonk:
processie gaat in de schuur
Herenthout 1964
Herenthout 1964
St. Anneke was het middenpunt van de stad Ouden Herenthout 1964
De Troon heeft onderaardse kelders Herenthout 1964
AMICH0294- 4. Historische Het Diepdal kerk van de stad Ouden Herenthout 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 170

0294 sagen
AMICH0300-
0300
AMICH0101-
0101
AMICH0105-
0105
AMICH0143-
0143
AMICH0144-
0144
AMICH0152-
0153
AMICH0188-
0188
AMICH0256-
0256
AMICH0192-
0192
AMICH0227-
0227
AMICH0233-
0233
AMICH0241-
0241
AMICH0241-
0241
AMICH0056-
0056
AMICH0066-
0066
AMICH0066-
0067
AMICH0070-
0070
AMICH0079-
0079
AMICH0080-
0081
AMICH0081-
0081
AMICH0091-
0092
AMICH0093-
0093
AMICH0095-
0095
AMICH0100-
0100
AMICH0183-
0183
AMICHO139-
0139
6. Sagen -
Sprookjes
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
2.1 Heksen
Herenthout Herenthout 1964
Geest van vermoorde vrouw blijft rond dolen in huis Herenthout 1964
Spiritisme: een ster en een stoel die klopt Herenthout 1964
Heksen hebben geen macht over geld - Hekserij voor 99
jaar vastgezet
Herenthout 1964
2.1 Heksen Wol van het kussen groeit vast in behekst kind Herenthout 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.3
Toverboeken
Kind behekst en gered dank zij de tussenkomst van X.
Boete voor en na zonsondergang
Heks doet eigen kinderen sterven en doet ook anderen
kwaad. Behekst door franken te strooien.
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Toverboeken te straf voor katholieken Herenthout 1964
2.1 Heksen X kan helpen tegen oogziekten Herenthout 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Paters weten dat men komt om van de kwade hand
verlost te worden. De heks is echter te straf.
Heks plaatst haar macht op kat. Dochter die het ziet
kan ook heksen.
Herenthout 1964
Herenthout 1964
2.2 Tovenaars Tovenaar zet verbrand van kind over op jong varken Herenthout 1964
2.2 Tovenaars
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
Man kan ziekte afnemen maar ook op iemand
overzetten
Niet wenken over een dwaaslicht. Zwarte hand op de
deur
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Geheimzinnig licht rond middernacht Herenthout 1964
Variante: Een licht: om 10 uur 's avonds kan men op de
kerk zien hoe laat het is
Herenthout 1964
Kleudde met zijn hacht gezien als schim tegen de gevel Herenthout 1964
Variante: Van de mare bereden als men klonen onder
bed laat staan
Herenthout 1964
Variante Herenthout 1964
Variante Herenthout 1964
Man ziet kat uit mond van koe springen Herenthout 1964
Bij Colette kruipen de muizen langs de vensterspleten
binnen
Als men voorbij de Lieve-Vrouwkesboom gaat kan men
bijna niet voort
Variante: Dode komt terug omdat haar dochter een
belofte niet gehouden heeft
Herenthout 1964
Herenthout 1964
Herenthout 1964
2.1 Heksen Heks raapt groen eiken blad op midden in de herfst Herenthout 1964
2.1 Heksen Naar Bornem voor behekst meisje: ziet beesten
Herenthout
(Kessel)
1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 171

���� LILLE
- Volksverhalen
Lilse Heksenwandeling
- Sagen en legendes
Overzicht
** Lille
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
AMICH0135-
0135
AMICH0217-
0217
AMICH0082-
0082
AMICH0083-
0083
AMICH0083-
0083
AMICH0084-
0084
AMICH0084-
0084
AMICH0084-
0085
AMICH0086-
0086
AMICH0093-
0093
AMICH0093-
0094
AMICH0095-
0095
AMICH0097-
0097
AMICH0101-
0101
AMICH0103-
0103
AMICH0103-
0103
AMICH0104-
0104
AMICH0104-
0104
AMICH0109-
0110
AMICH0113-
0113
AMICH0115-
0115
AMICH0118-
0118
AMICH0121-
0121
2.1 Heksen
2.1 Heksen
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
Eigenaardige gebeurtenissen in huis. Naar Scherpenheuvel. Vrouw
behekst door klonen van de heks te dragen.
Heksenmeester kan dank zij brandende kempstok zien of iemand een
heks is. Kan heks in water laten komen.
Lille 1964
Lille 1964
Teensnijers om de kinderen niet barrevoets te doen lopen Lille 1964
Ijzeren zog Lille 1964
Variante Lille 1964
Variante Lille 1964
Variante: Ijzeren zog en achturenmoeier Lille 1964
Variante: Ijzeren zog, Achturenmoeier, teensnijders Lille 1964
Koorts afbinden door kousenband aan boom te binden Lille 1964
Rat met hacht in kasteel te Wechel Lille 1964
Een geheimzinnig gebonk 's avonds op de weg Lille 1964
Haag uitgerukt Lille 1964
Witte man met lange baard op de akker Lille 1964
X komt terug om zijn mook appelen Lille 1964
Dode komt terug - Geklop Lille 1964
X komt terug: geressel in de lezzekas Lille 1964
Variante: Rijke boer komt terug te Lille Lille 1964
Geheimzinnige verschijning aan de brug in Tongerlo Lille 1964
2.1 Heksen Behekste stal en huis aan de B. Voor 99 jaar vastgezet Lille 1964
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
Deur los op geheimzinnige manier Lille 1964
In 't Heksenstraatje in Lille spookte het Lille 1964
2.1 Heksen In Zoerle dansen de heksen rond de kerk Lille 1964
2.1 Heksen Katten vergaderen in de bomen: heksenbijeenkomst Lille 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 172

AMICH0124-
0124
AMICH0125-
0125
AMICH0130-
0130
AMICH0137-
0138
AMICH0138-
0138
AMICH0154-
0154
AMICH0158-
0158
AMICH0161-
0162
AMICH0171-
0171
AMICH0172-
0173
AMICH0182-
0182
AMICH0196-
0196
AMICH0198-
0198
AMICH0201-
0201
AMICH0201-
0201
AMICH0204-
0204
AMICH0213-
0214
AMICH0215-
0215
AMICH0222-
0222
AMICH0223-
0223
AMICH0234-
0234
AMICH0244-
0244
AMICH0248-
0248
AMICH0249-
0249
AMICH0249-
0250
AMICH0250-
0250
AMICH0251-
0251
AMICH0264-
0264
AMICH0264-
0264
2.1 Heksen Heks ziet om als men in haar voetsporen gaat Lille 1964
2.1 Heksen Variante: Heks herkend als men kruiselings in haar sporen gaat Lille 1964
2.1 Heksen "De dag is voor u en de nacht voor mij", aldus de heks Lille 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Heks in Lille richt alle soorten onheil aan: geheimzinnig geklop op
bakoven, lakens van het bed, kwellen van kinderen en dieren
Heks van X volk: geklop op pannen, deuren vliegen 's nachts [open],
kwellen van koeien
Lille 1964
Lille 1964
2.1 Heksen Kinderen beheksen. Verdreven door handoplegging, zegening en boete Lille 1964
2.1 Heksen Kind behekst als de heks in huis geweest is Lille 1964
2.1 Heksen Heks op 't Heieinde, kinderen gaan er geen nieuwjaar zingen Lille 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Hkesen bezig met paarden in stal van een afspanning. Vuur sprong uit 't
dak
Variante: Paters van Herentals helpen tegen kwade hand: verhindert
boteren
Lille 1964
Lille 1964
2.1 Heksen Man verliest kiel: teruggevonden bij de heks Lille 1964
2.1 Heksen Variante: Heksekat poot afgekapt: vrouw van meulder Lille 1964
2.1 Heksen
Man kwetst kat: vrouw een oog uit. Ook een nuchtere meutte verandert
voor zijn ogen tot zijn vrouw
Lille 1964
2.1 Heksen Variante: Sprekende kat bedreigt man die haar stampt Lille 1964
2.1 Heksen Een kat. Plots zeven katten Lille 1964
2.1 Heksen De heksen sturen de katten uit Lille 1964
2.1 Heksen Boete doen gedurende 9 dagen om van de kwade hand af te geraken Lille 1964
2.1 Heksen Geen geloof geven en niet meegaan en er zal u niets overkomen Lille 1964
2.1 Heksen Variante: Behekst kind in Borm geholpen Lille 1964
2.1 Heksen Paters van Hertals of Antwerpen kunnen helpen tegen hekserij Lille 1964
2.1 Heksen
Heksen moeten macht overgeven vooraleer te sterven, aan een meiske,
een kat of een vlieg
Lille 1964
2.2 Tovenaars TOvenaars in de bossen die de mensen aantasten Lille 1964
2.2 Tovenaars Variante: Man maakt ratten uit zand Lille 1964
2.2 Tovenaars Ratten wegzenden naar iemand die ze beter kan houden dan gij Lille 1964
2.2 Tovenaars Tovenaar verhindert boteren Lille 1964
2.2 Tovenaars J. en G. kunnen verstuikt overlezen Lille 1964
2.2 Tovenaars Variante: Man kan overstuikt overlezen Lille 1964
3.1 Duivels Variante: Meisje danst met duivel in Antwerpen Lille 1964
3.1 Duivels De duivel danst mee Lille 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 173

AMICH0267-
0267
AMICH0268b
-0268b
AMICH0277-
0277
AMICH0281-
0281
AMICH0282-
0283
AMICH0283-
0283
AMICH0283-
0284
AMICH0292-
0292
AMICH0293-
0293
AMICH0294-
0294
AMICH0297-
0297
AMICH0302-
0302
AMICH0302-
0302
AMICH0303-
0303
AMICH0303-
0303
AMICH0303-
0303
AMICH0303-
0304
AMICH0039-
0039
AMICH0044-
0044
AMICH0047-
0047
AMICH0047-
0047
AMICH0047-
0047
AMICH0048-
0048
AMICH0049-
0049
AMICH0050-
0050
AMICH0056-
0056
AMICH0056-
0056
AMICH0056-
0056
AMICH0059-
0059
3.1 Duivels S. gevolgd door de duivel Lille 1964
3.1 Duivels Duivel als kat vliegt man in het gezicht Lille 1964
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
1.1
Watergeesten
1.5
Plaaggeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
De bende van Bakeland en Joan in de Zoerselbossen: Wacht met
kerstmis - zo zullen ze niet stelen terwijl de mensen naar de nachtmis
zijn
Lille 1964
Bokkenrijders rijden paarden af op de Schrans Lille 1964
Hoe de Krawasen (of Krawaten) aan hun naam kwamen Lille 1964
Variante: De Krawaten van Lille Lille 1964
Variante: De Krawaten Lille 1964
Onderaardse gangen in Grobbendonk: De Schrans van Grobbendonk
met de Troon
Lille 1964
Variante: Diepdal: kerk gezonken Lille 1964
Diepdal: gezonken kapel van de stad Ouden. Klokken luiden Lille 1964
Kapel gezonken in vijver in Oostmalle Lille 1964
Variante: Vorselaar Lille 1964
De Warme Hand in Grobbendonk Lille 1964
Lichtaart: het laatste dorp Lille 1964
Minderhout Lille 1964
Rijkevorsel Lille 1964
Wortel Lille 1964
Variante: Teensnijers in 't water Lille 1964
Man kan niet uit de gracht en is niet nat Lille 1964
Brandende Scheper aan de Halebeek Lille 1964
Brandende Scheper aan de Halebeekbrug Lille 1964
Brandende Scheper te Halebeek, slaat gloeiende hand op een deur Lille 1964
De Brandende Scheper: iets dat gebeurde in Vorselaar Lille 1964
Het gebeurde in Achter-Olen Lille 1964
Brandende Scheper in Zoel Lille 1964
Variante: Licht slaat gloeiende hand op de deur Lille 1964
De Rode Hand in Zoel: werk van een dwaaslicht. Andere deur: de hand
komt er terug op
Lille 1964
Dwaaslicht slaat hand op de deur. Variante Lille 1964
Variante: Dwaallicht slaat op getuig van paard. Schuim op de mond van
't paard
Lille 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 174

AMICH0060-
0060
AMICH0060-
0060
AMICH0061-
0061
AMICH0062-
0062
AMICH0063-
0063
AMICH0066-
0066
AMICH0067-
0067
AMICH0069-
0069
AMICH0069-
0069
AMICH0071-
0071
AMICH0078-
0078
AMICH0079-
0079
** Gierle
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
Een dwaallicht kan een oog doen verlieren. Hand op deur Lille 1964
Rode zon niet aanraken of ge sterft Lille 1964
Beschrijving van een dwaallicht Lille 1964
Variante: Een dwaallicht: iets dat voort gaat in de lucht Lille 1964
Stallichten zijn lichtmotten Lille 1964
Vuurbol van nachtlichtjes geschoten: slijk Lille 1964
Licht springt uiteen met geweldige bonk Lille 1964
Een spook jaagt fabrieksarbeiders op de vlucht Lille 1964
Het valse spook en het echte spook Lille 1964
Kleudde als hond onbereikbaar Lille 1964
Variante: Van de mare bereden: 's nachts. Men wil spreken maar kan
niet
Lille 1964
Van de mare bereden: klonen onder 't bed Lille 1964
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
JVANH0154-0154 2.1 Heksen Boer sterft na aanraking met heks (Gierle) Gierle 1962
JVANH0214-0214 3.2 Vrijmetselaars Ze herkennen mekaar als ze elkander een hand geven (Gierle) Gierle 1962
JVANH0135-0135 2.1 Heksen Dolende heks behekst kinderen Gierle 1962
JVANH0138-0138 2.1 Heksen Kwade hand verplicht mensen te verhuizen Gierle 1962
JVANH0139-0139 2.1 Heksen Variante Gierle 1962
JVANH0139-0139 2.1 Heksen Dieren rukken zich los door kwade hand Gierle 1962
JVANH0140-0140 2.1 Heksen Variante: dieren rukken zich los en sterven Gierle 1962
JVANH0140-0140 2.1 Heksen Zwarte kat vlucht uit stal Gierle 1962
JVANH0143-0143 2.1 Heksen Kwade hand verhindert boteren Gierle 1962
JVANH0149-0149 2.1 Heksen Variante: kinderen moeten heiligdommeke dragen Gierle 1962
JVANH0154-0154 2.1 Heksen Variante Gierle 1962
JVANH0157-0157 2.1 Heksen Heks doet een paard sterven Gierle 1962
JVANH0157-0157 2.1 Heksen Heks doet zwijnen sterven Gierle 1962
JVANH0158-0158 2.1 Heksen Heks botert in plaats van zieke boerin Gierle 1962
JVANH0158-0158 2.1 Heksen Hkes laat jongen betoverde koekjes eten Gierle 1962
JVANH0168-0168 2.1 Heksen Zwarte kat in de reep van een paard Gierle 1962
JVANH0174-0174 2.1 Heksen Variante: verwond door riek Gierle 1962
JVANH0177-0177 2.1 Heksen Variante Gierle 1962
JVANH0178-0178 2.1 Heksen Heiligdommeke wordt onder de staldeur gelegd Gierle 1962
JVANH0182-0182 2.1 Heksen Zout als afweermiddel tegen heksen Gierle 1962
JVANH0183-0183 2.1 Heksen Heksenmeester overwint kwade hand en geneest dieren Gierle 1962
JVANH0183-0183 2.1 Heksen Variante Gierle 1962
JVANH0186-0186 2.1 Heksen Heksenmeester laat popje verbranden en hekserij houdt op Gierle 1962
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 175

JVANH0187-0187 2.1 Heksen Heksenmeester trotseert heks in gedaante van kat Gierle 1962
JVANH0189-0189 2.1 Heksen
Heksen kunnen niet sterven wanneer ze hun macht niet
overgedragen hebben
Gierle 1962
JVANH0190-0190 2.1 Heksen Variante: dochter in gedaante van een kat wordt gedood Gierle 1962
JVANH0207-0207 3.1 Duivels Duivelsverdrag wordt gesloten op een kruispunt Gierle 1962
JVANH0210-0210 3.1 Duivels Ontmoeting met de duivel in een bos Gierle 1962
JVANH0212-0212 3.1 Duivels Duivelsappel naast de weg Gierle 1962
JVANH0220-0220 4. Historische sagen De bende vergaderde in de bossen in Gierle Gierle 1962
JVANH0221-0221 4. Historische sagen Zij mishandelde de mensen Gierle 1962
JVANH0229-0229 6. Sagen - Sprookjes De Duivelssteen in Gierle Gierle 1962
JVANH0045-0045 1.1 Watergeesten Variante Gierle 1962
JVANH0049-0049 1.2 Aardgeesten Kabouters helpen ploegen Gierle 1962
JVANH0055-0055 1.5 Plaaggeesten Variante: boer met kar Gierle 1962
JVANH0059-0059 1.3 Vuurgeesten Brandende Scheper is iemand die een grenspaal verzet heeft Gierle 1962
JVANH0059-0059 1.3 Vuurgeesten Sage van de brandende scheper niet gekend maar gelokaliseerd Gierle 1962
JVANH0063-0063 1.3 Vuurgeesten - Gierle 1962
JVANH0066-0066 1.3 Vuurgeesten Variante: een zwarte hand wordt in de deur gebrand Gierle 1962
JVANH0066-0066 1.3 Vuurgeesten Variante: een zwart kruis wordt in de deur gebrand Gierle 1962
JVANH0071-0071 1.3 Vuurgeesten Spooklicht doet iemand verloren lopen Gierle 1962
JVANH0082-0082 1.4 Luchtgeesten Hond laat zich dragen Gierle 1962
JVANH0084-0085 1.5 Plaaggeesten Achturenmoeier was een vrouw in het wit Gierle 1962
JVANH0092-0092 1.5 Plaaggeesten Variante Gierle 1962
JVANH0092-0092 1.5 Plaaggeesten Variante Gierle 1962
JVANH0096-0096 1.4 Luchtgeesten Variante Gierle 1962
JVANH0096-0096 1.4 Luchtgeesten Bussel stro verandert in katten Gierle 1962
JVANH0097-0097 1.5 Plaaggeesten Spookhond krijgt slagen maar is onkwetsbaar Gierle 1962
JVANH0098-0098 1.4 Luchtgeesten Onkwetsbare spookhaas komt iedere avond terug Gierle 1962
JVANH0103-0103 1.4 Luchtgeesten Spookpaard bespringt een mens Gierle 1962
JVANH0106-0106 1.4 Luchtgeesten Spookhen is ongrijpbaar Gierle 1962
JVANH0121-0121 1.4 Luchtgeesten Paard geraakt niet voorbij spookschuur Gierle 1962
JVANH0122-0122 1.4 Luchtgeesten Haver verandert in katten in spookstal Gierle 1962
JVANH0122-0122 1.4 Luchtgeesten Hooi verandert in muizen in spookstal Gierle 1962
JVANH0124-0124 1.4 Luchtgeesten Spokerij in een haag Gierle 1962
JVANH0135-0135 2.1 Heksen Heks met kettingen in het struikgewas Gierle 1962
** Poederlee
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
AMICH0120-
0121
AMICH0133-
0135
AMICH0088-
0088
AMICH0088-
0089
AMICH0093-
0093
2.1 Heksen
Variante: Heksen dansen op de kouter en een van hen (een
Hollandse) verloor haar oog
Poederlee 1964
2.1 Heksen Heks kwelt man: 2 maal sterven zijn vrouw en zijn beste dieren Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten Variante: Kat spring op nek van man Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten Sprekende kat dreigt kind te doden dat haar van de brug wil slaan Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten Kraai kondigt onheil aan Poederlee 1964
AMICH0096- 1.4 Luchtgeesten Spoken op de zolder: belgerinkel Poederlee 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 176

0096
AMICH0101-
0101
AMICH0101-
0101
AMICH0104-
0104
AMICH0114-
0114
AMICH0119-
0119
AMICH0120-
0120
AMICH0120-
0120
AMICH0121-
0121
AMICH0128-
0128
AMICH0129-
0129
AMICH0139-
0139
AMICH0145-
0145
AMICH0145-
0145
AMICH0145-
0146
AMICH0146-
0146
AMICH0155-
0155
AMICH0158-
0158
AMICH0158-
0159
AMICH0159-
0160
AMICH0160-
0160
AMICH0164-
0164
AMICH0164-
0164
AMICH0166-
0166
AMICH0168-
0168
AMICH0168-
0168
AMICH0169-
0169
AMICH0170-
0170
AMICH0172-
0172
1.4 Luchtgeesten Vrouw keert 's nachts terug om schat aan te wijzen Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten Verdoemde non verschijnt na haar dood Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten X keert terug na zijn dood: staat in de korenvoor Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten Variante: In Buul aan de Molen spookt het Poederlee 1964
2.1 Heksen Er waren veel heksen in Poederlee: dansen rond de Hegkapel Poederlee 1964
2.1 Heksen Heksen dansen in het Weigert boske Poederlee 1964
2.1 Heksen Heksendans op de kouter in Poederlee: heks verloor er een oog Poederlee 1964
2.1 Heksen Door de heggen en hagen naar Keulen Poederlee 1964
2.1 Heksen
X is toch geen heks: heiligdom onder deur belet haar niet binnen te
komen
Poederlee 1964
2.1 Heksen Heks midden de velden Poederlee 1964
2.1 Heksen Vrouw behekst: te wijd weg zodat paters niet meer kunnen helpen Poederlee 1964
2.1 Heksen Drie kinderen behekst en dood Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: Bespookte kinderen sterven Poederlee 1964
2.1 Heksen
Variante: Drie kinderen behekst. Heiligdom belet heks binnen te
komen
Poederlee 1964
2.1 Heksen Dorens in bed van gestorven behekst kind. Naar Borm Poederlee 1964
2.1 Heksen Heks bespookt ander kind: oude man - Moeder gaat naar Brustem Poederlee 1964
2.1 Heksen Kind behekst door aanraking Poederlee 1964
2.1 Heksen Spelden en naalden in kussen van dood kind. De bakel is een heks Poederlee 1964
2.1 Heksen
Kind bijna behekst door tros druiven. Onder de koe gegooid - koe
dood
Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: Heksen beheksen kinderen door iets te geven Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: Heks kan een hele stal beheksen Poederlee 1964
2.1 Heksen Bij de oude T. spookt het in de stal: heks kruipt onder de staldeur Poederlee 1964
2.1 Heksen Heks gooit druiventros onder koe welke sterft Poederlee 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Koeien behekst, staan 's nachts los of met hun staart aan de schelf
gebonden
Hekserij in een koestal in Tielt: men bemerkt er katten en koeien met
staart aan schelf gebonden
Poederlee 1964
Poederlee 1964
2.1 Heksen De koeien springen in de bak Poederlee 1964
2.1 Heksen Heksen kunnen paard op hun rug doen liggen in de kribbe Poederlee 1964
2.1 Heksen De dieren worden in veiligheid gebracht als de heks komt Poederlee 1964
AMICH0173- 2.1 Heksen Variante: Geen boter door beheksing Poederlee 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 177

0174
AMICH0175-
0175
AMICH0187-
0187
AMICH0189-
0189
AMICH0198-
0198
AMICH0199-
0199
AMICH0199-
0199
AMICH0200-
0200
AMICH0203-
0203
AMICH0204-
0204
AMICH0204b-
0205
AMICH0210-
0210
AMICH0212-
0212
AMICH0214-
0214
AMICH0222-
0222
AMICH0222-
0222
AMICH0229-
0229
AMICH0231-
0231
AMICH0231-
0231
AMICH0232-
0232
AMICH0232-
0232
AMICH0234-
0234
AMICH0243-
0243
AMICH0266-
0266
AMICH0267-
0267
AMICH0268-
0268
AMICH0269-
0269
AMICH0277-
0277
AMICH0278-
0279
2.1 Heksen Geld verdwenen en petrol op de petatten Poederlee 1964
2.1 Heksen Heks in de hei logeert 's avonds in mastenboom Poederlee 1964
2.1 Heksen Heks kapt wagen met stro om van haar eigen man Poederlee 1964
2.1 Heksen Heks als kat hand afgekapt Poederlee 1964
2.1 Heksen Vrouw slaat kat. Vrouw in de geburen ligt ziek in bed Poederlee 1964
2.1 Heksen Man schiet kat: eigen vrouw die een heks is, gewond aan het been Poederlee 1964
2.1 Heksen Heksekat wordt oog uit gehakt en spreekt. Oude vrouw met oog uit Poederlee 1964
2.1 Heksen Maaier kapt naar een kat en valt daarna in eigen pik Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: Katten zijn heksen Poederlee 1964
2.1 Heksen Heks als ekster terug gevonden in Holland Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: Heks machteloos maken door hoger te slaan: op de kop bv. Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: Wit kruis boven kelder houdt heks buiten Poederlee 1964
2.1 Heksen
Heksen moet ge de macht geven om kwaad te doen. Kunnen ze niet
binnen dan kunnen ze niets
Poederlee 1964
2.1 Heksen Paters van Borm kunnen overlezen als men van de heks geraakt is Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: Geestelijken helpen tegen de heksen Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: Paters in Borm laten de heksen zien Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: heks kan niet sterven Poederlee 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Heks door het lezen van boeken. Heks moet kwaad doen en kan niet
sterven vooraleer de pastoor hun macht afnam
Heksen kunnen niet sterven vooraleer ze hun macht overgegeven
hebben
Poederlee 1964
Poederlee 1964
2.1 Heksen Variante: Heks moet macht overnemen of kan niet sterven Poederlee 1964
2.1 Heksen Heks geeft op sterfbed macht over bij middel van speldekussen Poederlee 1964
2.2 Tovenaars Tovenaars achter de Hegkapel: oersterk Poederlee 1964
3.1 Duivels Duivel komt bij oude man Poederlee 1964
3.1 Duivels Vrouw ziet duivel Poederlee 1964
3.1 Duivels Duivel als hond aan een sterfbed Poederlee 1964
3.2
Vrijmetselaars
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
Framasson wordt belet een priester te spreken op zijn bed Poederlee 1964
De bende van Kartoech huist op de Beek Poederlee 1964
De bende Bens steelt paarden op de Beek Poederlee 1964
AMICH0279- 4. Historische Variante: De bende Bens steelt twee paarden op de Beek Poederlee 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 178

0279 sagen
AMICH0285-
0285
AMICH0285-
0285
AMICH0286-
0286
AMICH0290-
0291
AMICH0296-
0296
AMICH0297-
0297
AMICH0301-
0301
AMICH0219-
0219
AMICH0038-
0038
AMICH0039-
0039
AMICH0050-
0050
AMICH0051-
0051
AMICH0053-
0053
AMICH0055-
0055
AMICH0058-
0058
AMICH0061-
0061
AMICH0063-
0063
AMICH0064-
0064
AMICH0064-
0065
AMICH0065-
0065
AMICH0068-
0069
AMICH0075-
0075
AMICH0079-
0079
AMICH0082-
0082
AMICH0082-
0082
AMICH0082-
0082
AMICH0083-
0083
AMICH0084-
0084
1.4 Luchtgeesten Op de Troon in Grobbendonk spookt het Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten Variante: Op de Troon in Grobbendonk spookt het Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
6. Sagen -
Sprookjes
Variante: Op de Troon in Grobbendonk spookt het: geheimzinnige
kelder
Poederlee 1964
De oude Hofberg moet een Romeinse verdedigingsheuvel geweest zijn Poederlee 1964
Variante: Op Boshoven luiden de klokken met Kerstmis Poederlee 1964
Variante: Op de oude Hofberg klept de klok op kerstnacht Poederlee 1964
Poederlee Poederlee 1964
2.2 Tovenaars X is een heksenmeester: heeft slechte boeken en kan moeilijk sterven Poederlee 1964
1.1 Watergeesten Man kan niet voorbij gracht zonder erin getrokken te worden Poederlee 1964
1.1 Watergeesten Teensnijers Poederlee 1964
1.3 Vuurgeesten Brandende scheper Poederlee 1964
1.3 Vuurgeesten Variante Poederlee 1964
1.3 Vuurgeesten Man die paal versteken heeft als dwaallicht Poederlee 1964
1.3 Vuurgeesten
Variante: Dwaaslicht slaat verbrande hand op de deur van de
Poeielhoeve
Poederlee 1964
2.1 Heksen Witte hand op deur Poederlee 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Dwaaslicht hangt in boom Poederlee 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Dwaaslichten zijn lichtgevende beestjes Poederlee 1964
1.3 Vuurgeesten Dwaallichtjes zijn paardsduivels Poederlee 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Dwaaslichten in feite niets anders dan stallantarens Poederlee 1964
1.3 Vuurgeesten Rode bol boven de kouter, spat plots uiteen Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten Witte Madam bespookt een kind Poederlee 1964
1.5 Plaaggeesten De Tienurenhond bespringt de mensen Poederlee 1964
1.5 Plaaggeesten
Van de mare gereden: als men 's middags slaapt of 's avonds de
nagels van de tenen snijdt
Poederlee 1964
1.5 Plaaggeesten Variante Poederlee 1964
1.5 Plaaggeesten Variante Poederlee 1964
1.5 Plaaggeesten Variante Poederlee 1964
1.5 Plaaggeesten Tenenpaters om de kinderen niet barrevoets te doen lopen Poederlee 1964
1.5 Plaaggeesten De achturenmoeier Poederlee 1964
AMICH0084- 1.5 Plaaggeesten Variante Poederlee 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 179

0084
AMICH0085-
0085
AMICH0088-
0088
1.5 Plaaggeesten Doezeman Poederlee 1964
1.4 Luchtgeesten Kat spring op rug van een man Poederlee 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 180

���� NIJLEN
** Bevel
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
HVANH0107-
0107
HVANH0165-
0166
HVANH0115-
0115
HVANH0117-
0117
HVANH0123-
0123
HVANH0140-
0140
HVANH0152-
0153
HVANH0167-
0167
HVANH0169-
0169
HVANH0169-
0169
HVANH0172-
0172
HVANH0181-
0181
HVANH0184-
0184
HVANH0192-
0192
HVANH0194-
0194
HVANH0195-
0195
HVANH0198-
0198
HVANH0200-
0200
HVANH0204-
0204
HVANH0207-
0207
HVANH0209-
0209
HVANH0209-
0210
HVANH0211-
0211
HVANH0215-
0215
HVANH0216-
0217
HVANH0218-
0218
1.4 Luchtgeesten Geest van moeder Bevel 1958
2.1 Heksen Man trekt rechterpoot van spin uit: baker gekwetst Bevel 1958
1.5 Plaaggeesten Paarden worden afgereden Bevel 1958
1.4 Luchtgeesten Kasteel waar het spookt Bevel 1958
2.1 Heksen Heksen- en tovenaarsvergadering te Kessel Bevel 1958
2.1 Heksen Aanraking met heks kan kwade hand in stal veroorzaken Bevel 1958
2.1 Heksen X plaagt spotter Bevel 1958
2.1 Heksen Heksen hebben biekorf op het hoofd Bevel 1958
2.1 Heksen Heks kan niet over nagels van de paaskaars Bevel 1958
2.1 Heksen Heks kan niet meer verder als men kruiselings stapt Bevel 1958
2.1 Heksen Variante Bevel 1958
2.2 Tovenaars Grootvader doet kleinkinderen sterven Bevel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar betovert dieren Bevel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar kan veel Bevel 1958
2.2 Tovenaars Man betaalt en neemt daarna het geld terug Bevel 1958
2.2 Tovenaars Variante Bevel 1958
2.2 Tovenaars
Afgevallen priester belet het boteren. Botert zelf: zeer
eigenaardig resultaat
Bevel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar doet iemand dwalen Bevel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar onttovert kindje Bevel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar stuurt ratten naar andere tovenaar terug Bevel 1958
2.3 Toverboeken Man erft boek: kan toveren Bevel 1958
2.3 Toverboeken Man heeft toverboek: kan ratten en muizen zetten Bevel 1958
2.3 Toverboeken Toverboeken kan men niet van plaats veranderen Bevel 1958
2.3 Toverboeken Om het toveren tegen te gaan Bevel 1958
2.3 Toverboeken Man leest toverboek: er gebeuren allerlei eigenaardigheden Bevel 1958
2.3 Toverboeken
Het lezen in toverboeken veroorzaakt eigenaardige
voorvallen
Bevel 1958
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 181

HVANH0219-
0220
HVANH0226-
0226
HVANH0226-
0226
HVANH0234-
0234
HVANH0234-
0234
HVANH0237-
0237
HVANH0240-
0240
HVANH0243-
0243
HVANH0254-
0254
HVANH0216-
0217
HVANH0049-
0049
HVANH0052-
0052
HVANH0055-
0055
HVANH0062-
0062
HVANH0062-
0062
HVANH0063-
0064
HVANH0065-
0065
HVANH0066-
0066
HVANH0075-
0075
HVANH0076-
0076
HVANH0078-
0078
HVANH0080-
0080
HVANH0081-
0081
HVANH0085-
0085
HVANH0086-
0086
HVANH0091-
0091
HVANH0092-
0092
HVANH0096-
0097
HVANH0098-
0098
2.1 Heksen Variante Bevel 1958
1.5 Plaaggeesten Deken van Lier zet Kleudde vast Bevel 1958
2.1 Heksen Paters laten de heks zien in de spiegel Bevel 1958
3.1 Duivels Als heer met paardepoten Bevel 1958
3.2 Vrijmetselaars Als hond Bevel 1958
1.4 Luchtgeesten Hellewagen rijdt door de lucht Bevel 1958
3.1 Duivels Variante: ongewijde klok luidt met Kerstmis Bevel 1958
4. Historische sagen Verborgen schatten te Kessel Bevel 1958
6. Sagen -
Sprookjes
Bevel Bevel 1958
2.3 Toverboeken Man leest toverboek: er gebeuren allerlei eigenaardigheden Bevel 1958
1.2 Aardgeesten Tovenaars en heksen in kontakt met reuzen Bevel 1958
1.3 Vuurgeesten Stallicht boven plaats waar kindje begraven ligt Bevel 1958
1.3 Vuurgeesten Lichtmade blijft hangen en gaat dan verder Bevel 1958
3.2 Vrijmetselaars Framasson vliegt door de lucht Bevel 1958
3.2 Vrijmetselaars Duivels pakken Framasson op Bevel 1958
3.2 Vrijmetselaars Framasson heeft zoveel geld als hij wil Bevel 1958
3.2 Vrijmetselaars
Alleen als ge uw ziel verkoopt, kunt ge door de lucht
vliegen
Bevel 1958
1.4 Luchtgeesten Schoon muziek in de lucht Bevel 1958
1.5 Plaaggeesten Man moet Kleudde naar huis dragen Bevel 1958
1.5 Plaaggeesten Ontmoeting met Kleudde Bevel 1958
1.5 Plaaggeesten Vrouw van de mare bereden Bevel 1958
1.5 Plaaggeesten Teennijpers Bevel 1958
1.5 Plaaggeesten Variante Bevel 1958
1.4 Luchtgeesten Man ontmoet sprekende kat Bevel 1958
1.4. Luchtgeesten Katten vermeerderen zich Bevel 1958
1.4 Luchtgeesten Hond plaagt kindje Bevel 1958
1.4 Luchtgeesten Koperen geit Bevel 1958
1.4 Luchtgeesten Gedaante van sterren Bevel 1958
1.4 Luchtgeesten Spook stoot deur open Bevel 1958
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 182

HVANH0106-
0106
HVANH0111-
0111
HVANH0114-
0114
HVANH0114-
0114
** Kessel
1.4 Luchtgeesten Om een moord op te helderen Bevel 1958
1.4 Luchtgeesten Spokerij op hoeve gedaan na tussenkomst van paters Bevel 1958
2.2 Tovenaars Kwade hand in de stal - gerammel en gerij Bevel 1958
2.1 Heksen Koeien verward in kettingen Bevel 1958
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
AMICH0139-
0139
HVANH0233-
0233
HVANH0088-
0088
HVANH0088-
0088
HVANH0089-
0089
HVANH0090-
0090
HVANH0092-
0092
HVANH0093-
0094
HVANH0097-
0098
HVANH0100-
0100
HVANH0100-
0100
HVANH0100-
0101
HVANH0101-
0101
HVANH0109-
0109
HVANH0109-
0109
HVANH0113-
0113
HVANH0114-
0114
HVANH0116-
0116
HVANH0123-
0123
HVANH0124-
0124
HVANH0125-
0125
HVANH0125-
0126
HVANH0127-
0127
2.1 Heksen Naar Bornem voor behekst meisje: ziet beesten Kessel 1964
3.1 Duivels Heer in 't zwart nodigt man uit een duivelsverdrag aan te gaan Kessel 1958
1.5
Plaaggeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
Kat als plaaggeest Kessel 1958
Spookkatten verroeren niet als men ze stampt Kessel 1958
Zwarte katten vernielen plantaardappelen Kessel 1958
Honden met gloeiende ogen Kessel 1958
Zwarte geit met gloeiende ogen Kessel 1958
Niet geïdentificeerd Kessel 1958
Zwart kruis Kessel 1958
Vrouw in haar hemd Kessel 1958
Zwarte Vrouw Kessel 1958
Witte Vrouw Kessel 1958
Geestengezelschap Kessel 1958
2.1 Heksen Behekste hoeve te Nijlen Kessel 1958
1.4
Luchtgeesten
Spokerij op de Kroon Kessel 1958
2.1 Heksen Behekste hoeve Kessel 1958
2.1 Heksen Lawaai 's nachts - geen boter krijgen Kessel 1958
1.4
Luchtgeesten
Variante Kessel 1958
2.1 Heksen Rondedans van heksen Kessel 1958
2.1 Heksen Heksendans - rit en muziek in de lucht Kessel 1958
2.1 Heksen Kindje door appel van heks betoverd Kessel 1958
2.1 Heksen Kinderen worden betoverd als ze iets krijgen van een heks Kessel 1958
2.1 Heksen Heks betovert kind door het geven van een koek Kessel 1958
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 183

HVANH0128-
0128
HVANH0132-
0132
HVANH0135-
0135
HVANH0136-
0136
HVANH0137-
0137
HVANH0139-
0139
HVANH0139-
0139
HVANH0141-
0141
HVANH0145-
0145
HVANH0145-
0146
HVANH0149-
0149
HVANH0149-
0149
HVANH0149-
0150
HVANH0153-
0153
HVANH0154-
0154
HVANH0154-
0155
HVANH0156-
0156
HVANH0157-
0157
HVANH0157-
0158
HVANH0159-
0159
HVANH0160-
0160
HVANH0161-
0161
HVANH0162-
0162
HVANH0163-
0163
HVANH0167-
0167
HVANH0168-
0169
HVANH0170-
0170
HVANH0174-
0174
HVANH0179-
0179
2.1 Heksen
Meisje door heks betoverd - strijd tussen paters en heks om het
kindje
Kessel 1958
2.1 Heksen Kind door X behekst Kessel 1958
2.1 Heksen Kindje betoverd: wordt ziek Kessel 1958
2.1 Heksen Vrouw geeft heks een hand: is betoverd Kessel 1958
2.1 Heksen Vrouw wordt ziek nadat heks geld in haar hand geteld heeft Kessel 1958
2.1 Heksen X betovert varkens Kessel 1958
2.1 Heksen Huis en stal door buurvrouw behekst Kessel 1958
2.1 Heksen Heks laat varkens sterven om zich te wreken Kessel 1958
2.1 Heksen Heks doet telloren dansen Kessel 1958
2.1 Heksen Heks doet schouw in twee springen Kessel 1958
2.1 Heksen Man wordt rondgeleid Kessel 1958
2.1 Heksen Heks doet mensen verloren lopen Kessel 1958
2.1 Heksen Heks doet man dwalen Kessel 1958
2.1 Heksen Variante Kessel 1958
2.1 Heksen Heks doet molen draaien zonder wind Kessel 1958
2.1 Heksen Toveren op afstand Kessel 1958
2.1 Heksen Variante Kessel 1958
2.1 Heksen Heks weet wie haar appelen gestolen heeft Kessel 1958
2.1 Heksen
Heks gaat door gesloten deuren en vensters - paters kunnen
haar niet overlezen
Kessel 1958
2.1 Heksen Katten hinderen spotter Kessel 1958
2.1 Heksen Kat springt op de rug van jongen Kessel 1958
2.1 Heksen Variante Kessel 1958
2.1 Heksen Heksendier verwond en herkend Kessel 1958
2.1 Heksen Jongen werpt met kat: buurvrouw vol blauwe plekken Kessel 1958
2.1 Heksen Heks gaat uit vóór de consecratie Kessel 1958
2.1 Heksen Heiligdom verliest macht als men heks vraagt binnen te komen Kessel 1958
2.1 Heksen
Heks ziet om en maakt zich onzichtbaar als men een kruis op de
grond zet
Kessel 1958
2.1 Heksen Paarden kunnen lijk van een heks niet trekken Kessel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar maakt kind ziek: het sterft Kessel 1958
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 184

HVANH0186-
0186
HVANH0187-
0187
HVANH0188-
0188
HVANH0189-
0189
HVANH0189-
0189
HVANH0189-
0190
HVANH0190-
0190
HVANH0191-
0191
HVANH0191-
0191
HVANH0192-
0192
HVANH0193-
0194
HVANH0194-
0194
HVANH0195-
0195
HVANH0196-
0196
HVANH0196-
0197
HVANH0197-
0197
HVANH0200-
0200
HVANH0201-
0201
HVANH0204-
0204
HVANH0207-
0207
HVANH0214-
0214
HVANH0220-
0220
HVANH0221-
0221
HVANH0236-
0236
HVANH0240-
0240
HVANH0252-
0252
HVANH0254-
0254
HVANH0255-
0255
HVANH0047-
0047
2.2 Tovenaars Oude man brengt ongeluk in huis Kessel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar zet ratten Kessel 1958
2.2 Tovenaars Variante. Man kijkt omhoog: zijn deel zit vol zwarte kraaien Kessel 1958
2.2 Tovenaars Variante. Man kijkt omhoog: zijn deel blijft staan Kessel 1958
2.2 Tovenaars Man maait plek tarwe in een oogwenk af Kessel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar kan zich snel verplaatsen Kessel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar trekt kar mest uit de stal Kessel 1958
2.2 Tovenaars Variante Kessel 1958
2.2 Tovenaars Variante Kessel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar kan mestkar met vier rieken volladen Kessel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar doet uitgegeven geld terugbrengen Kessel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar breekt boeien over Kessel 1958
2.3
Toverboeken
Man tovert van op afstand Kessel 1958
2.2 Tovenaars Variante Kessel 1958
2.2 Tovenaars Variante Kessel 1958
2.2 Tovenaars Variante Kessel 1958
2.2 Tovenaars X trekt het huis van een boer de lucht in Kessel 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar stuurt zijn ratten naar andere hoeven Kessel 1958
2.3
Toverboeken
2.2 Tovenaars
2.3
Toverboeken
Tovenaar voelt dat men in zijn boeken leest Kessel 1958
Tovenaar kan niet in dorp komen waar machtiger tovenaar
woont
Kessel 1958
Om de absolutie te kunnen krijgen Kessel 1958
2.1 Heksen Pastoor overleest de kwade hand Kessel 1958
2.2 Tovenaars Kindje door pastoor overlezen Kessel 1958
1.3
Vuurgeesten
Vuurwagen rijdt door de lucht Kessel 1958
3.1 Duivels Klokken luiden in de Nete met Kerstmis Kessel 1958
4. Historische
sagen
6. Sagen -
Sprookjes
6. Sagen -
Sprookjes
1.5
Plaaggeesten
Het fonteintje van Emblem Kessel 1958
Bevel Kessel 1958
De Pennekensput Kessel 1958
Lange Wapper Kessel 1958
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 185

HVANH0049-
0049
HVANH0056-
0056
HVANH0058-
0058
HVANH0059-
0059
HVANH0061-
0061
HVANH0062-
0062
1.2
Aardgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.3
Vuurgeesten
3.2
Vrijmetselaars
3.2
Vrijmetselaars
HVANH064-0064 3.2
Vrijmetselaars
HVANH0064-
0064
HVANH0066-
0066
HVANH0072-
0072
HVANH0072-
0072
HVANH0073-
0073
HVANH0073-
0074
HVANH0074-
0075
HVANH0075-
0075
HVANH0077-
0077
HVANH0079-
0079
HVANH0080-
0080
HVANH0081-
0081
HVANH0085-
0086
HVANH0087-
0087
HVANH0087-
0087
HVANH0088-
0088
** Nijlen
3.2
Vrijmetselaars
1.4
Luchtgeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
Man verdrinkt na ontmoeting met reus Kessel 1958
Stallicht bedreigt man Kessel 1958
Stallicht slaat zwarte hand op de deur Kessel 1958
Stallicht slaat gloeiende hand op de deur Kessel 1958
Framassons in de Katerstraat te Nijlen Kessel 1958
Framasson geeft boer raad Kessel 1958
Variante Kessel 1958
Framassons vliegen met duivels door de lucht Kessel 1958
Man ziet muziekmaatschappij door de lucht gaan Kessel 1958
Kleudde door deken van Lier vastgezet Kessel 1958
Kleudde laat zich dragen Kessel 1958
Man ontmoet Kleudde Kessel 1958
Spotter moet Kleudde dragen Kessel 1958
Kleudde in de drinkbakken van de koeien Kessel 1958
Kleudde: een bol die rammelt Kessel 1958
Kleudde met zijn hachten is een weerwolf Kessel 1958
Kindje begint 's nachts te zweten Kessel 1958
Korenpaters Kessel 1958
Korenpater met kastje op de rug Kessel 1958
Katten beletten man verder te gaan Kessel 1958
Katten vermeerderen zich en vallen mensen aan Kessel 1958
Zwarte kat plaagt kinderen Kessel 1958
Kat weegt wel 1000 Kgr. Kessel 1958
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
HVANH0057-
0057
HVANH0067-
0067
HVANH0055-
0055
HVANH0066-
0066
1.3
Vuurgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.3
Vuurgeesten
1.4
Luchtgeesten
Stallicht plaagt man Nijlen 1958
Zwevende vrouw plaagt kinderen Nijlen 1958
Stallicht drijft in de lucht Nijlen 1958
Visser hoort fanfare in de lucht spelen Nijlen 1958
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 186

HVANH0080-
0080
HVANH0082-
0082
HVANH0084-
0084
HVANH0104-
0104
HVANH0106-
0106
HVANH0123-
0123
HVANH0132-
0133
HVANH0134-
0134
HVANH0134-
0134
HVANH0137-
0138
HVANH0141-
0142
HVANH0144-
0144
HVANH0146-
0146
HVANH0150-
0150
HVANH0151-
0151
HVANH0151-
0151
HVANH0154-
0154
HVANH0155-
0155
HVANH0161-
0161
HVANH0163-
0163
HVANH0164-
0164
HVANH0168-
0168
HVANH0170-
0171
HVANH0172-
0172
HVANH0174-
0174
HVANH0182-
0182
HVANH0182-
0183
HVANH0192-
0192
HVANH0193-
0193
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
Variante Nijlen 1958
Doezeman Nijlen 1958
Bende katten maakt muziek Nijlen 1958
Grensschenden Nijlen 1958
Omwille van een onvolbrachte belofte Nijlen 1958
2.1 Heksen Heksen dansen rond de kerk Nijlen 1958
2.1 Heksen Heks bezoekt kindje - het wordt ziek en sterft Nijlen 1958
2.1 Heksen Heks komt op bezoek: de kinderen krijgen 'den ouwe man' Nijlen 1958
2.1 Heksen Buurvrouw betovert kind: het sterft Nijlen 1958
2.1 Heksen Man door buurvrouw behekst Nijlen 1958
2.1 Heksen Vrouw behekst stal. Pastoor overleest de dieren Nijlen 1958
2.1 Heksen Vrouw brengt kwade hand in de stal Nijlen 1958
2.1 Heksen Boterstampers slaan tegen zoldering Nijlen 1958
2.1 Heksen X doet man ronddolen Nijlen 1958
2.1 Heksen Oude vrouw doet man dolen en in 't water zakken Nijlen 1958
2.1 Heksen Heks houdt mannen tegen Nijlen 1958
2.1 Heksen Heks doet hoeven branden Nijlen 1958
2.1 Heksen Heks brengt geluk bij 't kaartspel Nijlen 1958
2.1 Heksen Een kat is een heks Nijlen 1958
2.1 Heksen Kat gedood - wordt terug levend: cafébazin verwond Nijlen 1958
2.1 Heksen Kat gekwetst: vrouw heeft een gebroken arm Nijlen 1958
2.1 Heksen Heiligdom belet heks binnen te komen Nijlen 1958
2.1 Heksen Kruiske op de weg verbreekt heksenmacht Nijlen 1958
2.1 Heksen Heks herkend aan een gloeiende hand Nijlen 1958
2.1 Heksen Heks kan niet sterven - pleegt zelfmoord Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Vrouw betoverd Nijlen 1958
2.2 Tovenaars X schakelt rivaal uit Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar heft ploeg met één hand op Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Man tovert fles jenever van café naar het veld Nijlen 1958
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 187

HVANH0196-
0196
HVANH0197-
0197
HVANH0199-
0199
HVANH0201-
0202
HVANH0202-
0202
HVANH0203-
0203
HVANH0203-
0203
HVANH0205-
0205
HVANH0206-
0206
HVANH0208-
0208
HVANH0211-
0212
HVANH0214-
0215
HVANH0215-
0215
HVANH0217-
0217
HVANH0226-
0226
HVANH0227-
0227
HVANH0227-
0227
HVANH0235-
0235
HVANH0243-
0243
HVANH0248-
0248
HVANH0255-
0255
HVANH0211-
0212
2.2 Tovenaars Tovenaar belet boer te zaaien - laat hem daarna verder zaaien Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Variante Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Tovenaars beletten mekaar boter te verkopen Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar weet wie diefstal gepleegd heeft Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar weet wanneer gestolen hond zal terugkomen Nijlen 1958
2.3Toverboeken Tovenaar voelt dat men zijn boeken wegneemt Nijlen 1958
2.3Toverboeken Variante Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar geneest zieke vrouw Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Tovenaar verdrijft ratten Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Hoe men tovenaar kan worden Nijlen 1958
2.3Toverboeken
Toverboek verbrandt slechts nadat hij voor de derde maal in
het vuur geworpen is
Nijlen 1958
2.3Toverboeken Om het toveren tegen te gaan Nijlen 1958
2.3Toverboeken Vrouw geeft boeken af om van toverkunst verlost te zijn Nijlen 1958
2.3Toverboeken Man leest toverboek: ziet overal duivels Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Pastoor doet wind draaien Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Variante Nijlen 1958
2.2 Tovenaars Pastoor jaagt vlammen de wind in Nijlen 1958
3.1 Duivels Duivels zetten de haver recht Nijlen 1958
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
5. Sagen -
Legenden
2.3Toverboeken
KBRUY0140-0140 1.4
Luchtgeesten
Koffer met goud in huis gevonden Nijlen 1958
Bokkenrijders vliegen over Nijlen Nijlen 1958
Ruggebroodveld Nijlen 1958
Toverboek verbrandt slechts nadat hij voor de derde maal in
het vuur geworpen is
Nijlen 1958
De koeien drinken koffie Nijlen 1991
KBRUY0144-0145 2.1 Heksen Heks betovert broertje Nijlen 1991
KBRUY0149-0150 2.2 Tovenaars Bladeren worden geld Nijlen 1991
KBRUY0140-0141 1.4
Luchtgeesten
Heks als hond vermomd Nijlen 1991
KBRUY0141-0142 2.1 Heksen Heks kan niet sterven Nijlen 1991
KBRUY0142-0143 2.2 Tovenaars Pater verbreekt toverij Nijlen 1991
KBRUY0145-0146 2.2 Tovenaars X verbreekt toverij Nijlen 1991
KBRUY0146-0147 2.2 Tovenaars X geneest alle zieken Nijlen 1991
KBRUY0147-0148 1.3 Vuurgeesten Dwaallichtjes Nijlen 1991
KBRUY0148-0149 1.4
Luchtgeesten
Dansend stoofdeksel Nijlen 1991
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 188

KBRUY0150-0156 7. Sprookjes Het rosse voske Nijlen 1991
KBRUY0156-0158 7. Sprookjes Knagelijntje Nijlen 1991
KBRUY0158-0159 7. Sprookjes De zeven geitjes Nijlen 1991
KBRUY0159-0162 7. Sprookjes Sneeuwwitje Nijlen 1991
KBRUY0162-0165 7. Sprookjes De drie varkskens Nijlen 1991
KBRUY0165-0166 7. Sprookjes Roodkapje Nijlen 1991
KBRUY0166-0168 7. Sprookjes Assepoester Nijlen 1991
KBRUY0168-0171 7. Sprookjes Klein Duimpje Nijlen 1991
KBRUY0171-0172 7. Sprookjes Hansje en Grietje Nijlen 1991
HVANH0051-
0051
HVANH0051-
0051
HVANH0051-
0051
HVANH0053-
0053
1.3 Vuurgeesten Paartje moet bukken voor vuurbol Nijlen 1958
1.3 Vuurgeesten Man ziet vuurbol Nijlen 1958
1.3 Vuurgeesten Vrouw moet bukken voor vuurbol met piek Nijlen 1958
1.3 Vuurgeesten Variante Nijlen 1958
Zie ook het artikel over het heksenproces tegen Anneken Faes Brosis uit Nijlen, in: Erik Aerts en Maurits
Wynants, Heksen in de Zuidelijke Nederlanden (16 de-17 de eeuw) (Brussel 1989).
Zie ook licentiaatsverhandeling van Christel Bruynseels over liedjes en verhalen van Fieke Crauwels.
Zie ook artikel over heksen in De Poemp.
���� OLEN
- Volksverhalen, sagen en legenden omtrent de Boeren van Olen en De Pot van Keizer Karel
- Overzicht Agnes Michielsen
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
AMICH0057-0057 1.3 Vuurgeesten Dwaaslicht in een boske. Slaat blauwe hand op de deur Achter-Olen 1964
AMICH0064-0064 1.3 Vuurgeesten Variante Achter-Olen 1964
AMICH0073-0073 1.5 Plaaggeesten Kleurre als kinderschrik Olen 1964
AMICH0081-0081 1.5 Plaaggeesten Variante Olen 1964
AMICH0081-0081 1.5 Plaaggeesten Variante Olen 1964
AMICH0083-0083 1.5 Plaaggeesten Variante Olen 1964
AMICH0091-0091 1.4 Luchtgeesten Te Buul loopt een os over de vorst van het huis Olen 1964
AMICH0102-0102 1.4 Luchtgeesten Man komt 4 maal terug en zegt wie hij is Olen 1964
AMICH0112-0112 1.4 Luchtgeesten Variante: In Noorderwijk spookt het Olen 1964
AMICH0115-0116 1.4 Luchtgeesten Spookgeiten rond torenke in bos te Hulshout Olen 1964
AMICH0128-0128 2.1 Heksen Heks met vuurrode schoenen Olen 1964
AMICH0169-0169 2.1 Heksen Honden, varken, en mensen behekst Olen 1964
AMICH0175-0175 2.1 Heksen
Behekste aardappelen: arebollen worden uitgedaan in plaats van
aardappelen
Olen 1964
AMICH0175-0176 2.2 Tovenaars Bonen veranderd in aardappelen door hekserij Olen 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 189

AMICH0180-0180 2.1 Heksen Variante: Als men behekst is kan men slecht thuis geraken Olen 1964
AMICH0180-0180 2.1 Heksen Heks belet U voorbij te gaan Olen 1964
AMICH0182-0182 2.1 Heksen Heks doet boterdoek verdwijnen Olen 1964
AMICH0184-0185 2.1 Heksen Hekserij: een abnormaal grote bol kaas en was verhangen Olen 1964
AMICH0200-0201 2.1 Heksen Kat bedreigt man die haar stampt Olen 1964
AMICH0210-0210 2.1 Heksen Gewijde kaars onder deur belet heks binnen te komen Olen 1964
AMICH0211-0211 2.1 Heksen Variante: Heks krijgt macht door aanraking: slag hoger (kop) Olen 1964
AMICH0238-0238 2.2 Tovenaars
AMICH0243-0243 2.2 Tovenaars
Variante: Tovenaar maakt dat mannen kaf dorsen in plaats van
koren
Meisje en zift moeten mee als de Hollandse soldaten een haarpijl
uittrokken
Olen 1964
Olen 1964
AMICH0251-0251 2.2 Tovenaars Man overleest: Katrienewiel Olen 1964
AMICH0251-0251 2.2 Tovenaars Man overleest buikpijn Olen 1964
AMICH0268b-
0268b
AMICH0272-0272
AMICH0274-0274
AMICH0274-0274
AMICH0278-0278
AMICH0281-0281
3.1 Duivels De duivel 's nachts tussen Hertals en Herthout aan een kapelleke Olen 1964
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
De pot met de drie oren Olen 1964
Spaanse Jaan van Zoel Olen 1964
Variante: De Spaanse Jaan in Zoerle Olen 1964
Variante: Pruisen in Herentals Olen 1964
De bende van dikke Bree. De leider vergezelt een vrouw naar huis Olen 1964
AMICH0046-0047 1.5 Plaaggeesten Lorre met zijn hacht op de verbrande Pier in Beylen Olen-Beylen 1964
AMICH0091-0091 1.4 Luchtgeesten Spookpaardjes en os op de hinnepaalder in boerderij te Buul Olen-Beylen 1964
AMICH0174-0174 2.1 Heksen Variante: Geen boter Olen-Beylen 1964
AMICH0174-0174 2.1 Heksen Boter van heel de geburen komt naar een heks Olen-Beylen 1964
AMICH0196-0196 2.1 Heksen Variante: Vrouw van de meulder als heks herkend: poot afgekapt Olen-Beylen 1964
AMICH0209-0209 2.1 Heksen Heiligdommeke onder de mat Olen-Beylen 1964
AMICH0220-0220 2.1 Heksen Paters van Tongel helpen kindje genezen Olen-Beylen 1964
AMICH0043-0043 1.5 Plaaggeesten
Mannen moeten een hele nacht gaan om van Postel in Achter-Olen
te geraken
Olen-Buul 1964
AMICH0052-0053 1.3 Vuurgeesten Dwaaslichten als zielen van weggemoeffelde kinderen Olen-Buul 1964
AMICH0054-0054 1.3 Vuurgeesten Dwaaslichten tussen Lichtaart en St.-Jozef-Olen Olen-Buul 1964
AMICH0065-0065 1.3 Vuurgeesten Vuurbol gezien op Buul op het erf van een boerderij Olen-Buul 1964
AMICH0072-0072 1.5 Plaaggeesten Kleurre als hond springt op kar Olen-Buul 1964
AMICH0073-0073 1.5 Plaaggeesten Kleudde in een leeg straatje Olen-Buul 1964
AMICH0075-0075 1.5 Plaaggeesten Spookhond met hacht behekst stal. Naar Borm Olen-Buul 1964
AMICH0080-0080 1.5 Plaaggeesten Variante Olen-Buul 1964
AMICH0087-0087 1.4 Luchtgeesten Katten in de bomen en op de schouder van een man Olen-Buul 1964
AMICH0089-0089 1.4 Luchtgeesten Man wil konijn schieten - Spookkater Olen-Buul 1964
AMICH0090-0090 1.4 Luchtgeesten Grote Spookhond aan de B. Olen-Buul 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 190

AMICH0090-0090 1.4 Luchtgeesten Man ziet 's nachts grote zwarte hond die hem belet voort te rijden Olen-Buul 1964
AMICH0092-0093 1.4 Luchtgeesten Kraaien in bomen plots verdwenen als man geschoten heeft Olen-Buul 1964
AMICH0094-0094 1.4 Luchtgeesten Man ziet niemand en krijgt toch een klets in zijn gezicht Olen-Buul 1964
AMICH0094-0094 1.4 Luchtgeesten Man wordt iets toegeworpen. Niets te zien Olen-Buul 1964
AMICH0097-0098 1.4 Luchtgeesten Man wordt grijs in een nacht Olen-Buul 1964
AMICH0104-0104 1.4 Luchtgeesten Witheer komt terug aan 't klooster in Tongel Olen-Buul 1964
AMICH0108-0108 1.4 Luchtgeesten Spokerij op een hoeve: 3 maal geheimzinnig geklop op kelderkamer Olen-Buul 1964
AMICH0112-0112 1.4 Luchtgeesten
Spokerij op een boerderij: stro van de schelf gesmeten. De koeien
trullen de stal in
Olen-Buul 1964
AMICH0114-0114 1.4 Luchtgeesten Spokerij aan de windmolen: staat 's morgens van de teerlingen Olen-Buul 1964
AMICH0114-0114 1.4 Luchtgeesten
AMICH0143-0144 2.1 Heksen
Spokerij in een molenhuis: kleerkast verplaatst en boer krijgt
patatten op zijn rug
Kind behekst. Naar Tongel, te laat. Heks door andere mensen
geschuwd
Olen-Buul 1964
Olen-Buul 1964
AMICH0166-0167 2.1 Heksen Koe behekst. Geeft geen melk meer. Paters van Tongel helpen Olen-Buul 1964
AMICH0172-0172 2.1 Heksen Kiekens behekst. Naar Tongel. Naar Brustem Olen-Buul 1964
AMICH0193-0193 2.1 Heksen Overlezen door bepaalde vrouwen Olen-Buul 1964
AMICH0202-0202 2.1 Heksen Kat dood getrapt en kind sterft Olen-Buul 1964
AMICH0208-0209 2.1 Heksen
AMICH0211b-
0211b
Variante; Heiligdommeke onder deur of zekere personen helpen
tegen beheksing
Olen-Buul 1964
2.1 Heksen "Geloofd zij Jezus Christus", en de heks heeft geen macht meer Olen-Buul 1964
AMICH0224-0224 2.1 Heksen Brustum en Klein-Brustum: bevrijd van de kwade hand Olen-Buul 1964
AMICH0224-0224 2.1 Heksen Variante: De maagden en de moeder van Brustum Olen-Buul 1964
AMICH0252-0252 2.3 Toverboeken Man leest slechte boeken: zijn huis betoverd Olen-Buul 1964
AMICH0253-0253 2.3 Toverboeken De man die te ver in boeken las 's avonds gezien Olen-Buul 1964
AMICH0255-0255 2.3 Toverboeken Vrouwen lezen slechte boeken en leven niet lang Olen-Buul 1964
AMICH0285-0285 1.4 Luchtgeesten X komt terug in een boerderij in Neerbuul Olen-Buul 1964
AMICH0038-0038 1.1 Watergeesten Een loop met iets gevaarlijks erin Olen-Doffen 1964
AMICH0116-0116 1.4 Luchtgeesten Aan de dorenboom: wijn verdwenen en dorens in de plaats
AMICH0142-0142 2.1 Heksen
AMICH0298-0298
4. Historische
sagen
Heks behekst man en bijna een tweede slachtoffer door kersen te
geven
Klokken gezonken in 't ruggeveld
Olen-
Gerheze
Olen-
Gerheze
Olen-
Gerheze
AMICH0065-0065 1.3 Vuurgeesten Vuurbol gezien in het bos Achter-Olen 1964
AMICH0074-0074 1.5 Plaaggeesten
Tienurenhond gaat tussen 2 mannen door die vast naast elkander
gaan
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 191
1964
1964
1964
Achter-Olen 1964
AMICH0090-0090 1.4 Luchtgeesten Variante: Spookhond ontmoet Achter-Olen 1964
AMICH0093-0093 1.4 Luchtgeesten Spinnekoppen lopen over de kinderen na de zon Achter-Olen 1964
AMICH0096-0096 1.4 Luchtgeesten Driemaal een leiding leggen Achter-Olen 1964
AMICH0127-0127 2.1 Heksen Heksen hebben biekorf op hun kop in kerk Achter-Olen 1964
AMICH0128-0129 2.1 Heksen Heks met paraplu tegen gekomen Achter-Olen 1964
AMICH0141-0141 2.1 Heksen Heks kwelt vrouw door spelden in speldekussen te steken: spelden Achter-Olen 1964

eruit, en vrouw genezen
AMICH0156-0156 2.1 Heksen Jongen 's avonds blind door beheksing. Paters helpen Achter-Olen 1964
AMICH0178-0179 2.1 Heksen Man moet door 't water gaan Achter-Olen 1964
AMICH0184-0184 2.1 Heksen Schaatsende heks moet beloven niet meer terug te komen Achter-Olen 1964
AMICH0211-0211 2.1 Heksen "In Gods naam" en de heks kan niets Achter-Olen 1964
AMICH0227-0227 2.1 Heksen Pastoor dwingt heks boekje in vuur te werpen Achter-Olen 1964
AMICH0281-0281
4. Historische
sagen
De bende van zwarte Katrien op de Zandhoeve: kapot gemaakt Achter-Olen 1964
AMICH0116-0116 1.4 Luchtgeesten Lichtjes in een beukeboom Buul-Olen 1964
AMICH0041-0041 1.2 Aardgeesten Kabouterkes op de Tuinsberg in Olen Olen 1964
AMICH0051-0051 1.3 Vuurgeesten Variante Olen 1964
AMICH0053-0053 1.3 Vuurgeesten Dwaaslichten zijn terugkerende doden: boven de kerkhoven Olen 1964
AMICH0054-0054 1.3 Vuurgeesten Variante Olen 1964
AMICH0057-0057 1.3 Vuurgeesten Variante: Dwaaslichten aan de Renderstraat in Zoerle Olen 1964
AMICH0057-0057 1.3 Vuurgeesten Variante Olen 1964
AMICH0057-0058 1.3 Vuurgeesten Variante Olen 1964
AMICH0071-0071 1.5 Plaaggeesten Kleurre als hond begeleidt boer tot hij thuiskomt Olen 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 192

�VORSELAAR
- Publicatie “Vorselaarse Veissemkes” van Maarten-August Henderickx
- Gemeentekrant n.a.v. “Jaar van het Dorp” (1978)
- Volksverhalen
Mie Broos als volksgenezeres
- Sagen en legendes
Overzicht:
Nummer Type Omschrijving Regio Jaar
AMICH0144-
0144
AMICH0189-
0189
AMICH0062-
0062
AMICH0067-
0068
AMICH0069-
0069
AMICH0077-
0077
AMICH0082-
0082
AMICH0082-
0083
AMICH0088-
0088
AMICH0092-
0092
AMICH0095-
0096
AMICH0097-
0097
AMICH0100-
0100
AMICH0103-
0103
AMICH0106-
0108
AMICH0108-
0109
AMICH0108-
0108
AMICH0109-
0109
AMICH0113-
0113
AMICH0114-
0114
AMICH0115-
0115
AMICH0118-
0118
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Melkvrouw doet kind sterven. Matras van het kindje doet kat sterven.
Klein muisje verdwijnt.
Hekserij vastgezet. Heksen moeten vermoorden al zijn het dan maar
vliegen.
Vorselaar 1964
Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Variante Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Spook dat in brand vliegt Vorselaar 1964
1.4
Luchtgeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.5
Plaaggeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
Bij mistachtig weer iets als een spook dat door de lucht vloog Vorselaar 1964
Man ziet alle duivels uit de hel: van de maan bereden Vorselaar 1964
Variante Vorselaar 1964
Teensnijers en Hotteman nemen de kinderen mee Vorselaar 1964
Spookkatten: Men spreekt een ervan aan. De andere vallen hem aan Vorselaar 1964
Een ijzeren geit Vorselaar 1964
Een zwarte hond, een pop, een muis, een paardekop, een manneke
zonder kop
Vorselaar 1964
Pater van de Troon verschijnt 's nachts aan porende man Vorselaar 1964
Geest van meisje keert terug tot belofte vervuld is Vorselaar 1964
Dode komt driemaal terug Vorselaar 1964
Wilde mensen in eigenaardig dorp onder kasteel Vorselaar 1964
Spookhoeve in Meerhout: geheimzinnig blaten in het koren.
Vastgezet voor 100 jaar en nog
Vorselaar 1964
Het spookt op een hoeve: geklop in kleerkast en zwaluw op een balk Vorselaar 1964
Betoverde boerderij: mutserds dansen over de vloer en katten
pakkebalden
Vorselaar 1964
Het hekst zo hard dat de koe in huis aankomt Vorselaar 1964
Geheimzinnig gedoe in de stal: Het waait er, paard heeft gevlochten
staart
Vorselaar 1964
Pastoor verdwijnt op geheimzinnige wijze op de Beeldekes Vorselaar 1964
2.1 Heksen Variante: In Lille dansen de heksen rond de kerk Vorselaar 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 193

AMICH0119-
0119
AMICH0120-
0120
AMICH0122-
0122
AMICH0125-
0125
AMICH0125-
0125
AMICH0127-
0127
AMICH0137-
0137
AMICH0154-
0154
AMICH0154-
0154
AMICH0156-
0156
AMICH0166-
0166
AMICH0171-
0171
AMICH0173-
0173
AMICH0174-
0174
AMICH0178-
0178
AMICH0179-
0179
AMICH0181-
0181
AMICH0185-
0185
AMICH0188-
0189
AMICH0189-
0189
AMICH0196-
0196
AMICH0198-
0198
AMICH0199-
0200
AMICH0208-
0208
AMICH0210-
0210
AMICH0211b-
0211b
AMICH0216-
0216
AMICH0217-
0217
AMICH0217-
0217
2.1 Heksen In 't Diepdal dansen de spoken en de heksen Vorselaar 1964
2.1 Heksen Heksen dansen rond een Canadaboom en drinken wijn Vorselaar 1964
2.1 Heksen
Variante: te Keulen in een wijnkelder nadat de heksen gedanst
hebben met de stallichten
Vorselaar 1964
2.1 Heksen Variante: Voet kruiselings zetten om heks te herkennen Vorselaar 1964
2.1 Heksen
Heks wreekt zich op meisje dat haar herkent; voet kruiselings zetten
- ziet om
Vorselaar 1964
2.1 Heksen Variante: Heksen dragen een biekorf onder 't evangelie Vorselaar 1964
2.1 Heksen Bonken op zolder, taarten op de werf: vrouw gekweld. Behekst Vorselaar 1964
2.1 Heksen
In Vorselaar heeft het heel hard gehekst: Klein mannen vlogen boven
de wieg
Vorselaar 1964
2.1 Heksen Kind behekst op de Meirhoeve: oude man - wipt uit de wieg Vorselaar 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Kind krijgt varkenskop door beheksing - Paters helpen - Vrouw mag
geen "ja" zeggen tegen de heks
Koeien behekst: kunnen niet meer recht. De heks doet hen terug
recht springen
Variante: Heks met boterton van Holland gekomen om veulen af te
rijden
Vorselaar 1964
Vorselaar 1964
Vorselaar 1964
2.1 Heksen Variante: Koe behekst - slechte boter. Naar Dendermonde Vorselaar 1964
2.1 Heksen Man krijgt sloren in de boter Vorselaar 1964
2.1 Heksen Behekste man moet door een vuur gaan Vorselaar 1964
2.1 Heksen
2.1 Heksen
2.1 Heksen
Valt in sloot: niet nat door lezen van St. Jansevangelie. De vrijer van
de meid van de betoverde boerderij geraakt er niet
Heks plaagt porende mannen: spartelt in het water en trekt in de
gracht
Oude vrouw staat plots achter strijkende vrouw. Bok staat
herhaaldelijk los. Tenslotte heks verhinderd binnen te komen door
medalieke boven de deur
Vorselaar 1964
Vorselaar 1964
Vorselaar 1964
2.1 Heksen Vrouw behekst eigen kinderen; kan niet helpen voor de zon op is Vorselaar 1964
2.1 Heksen Heks doet kwaad al is het aan de kiekens Vorselaar 1964
2.1 Heksen Variante: Kat gewond: vrouw van de brouwer met arm af in 't bed Vorselaar 1964
2.1 Heksen Variante: Heks heeft arm over. 's Nachts werd op kat geschoten Vorselaar 1964
2.1 Heksen Heksendier kan men niet kwetsen, tenzij men de kogel laat wijden Vorselaar 1964
2.1 Heksen Variante: Heiligdom onder deur houdt heks buiten Vorselaar 1964
2.1 Heksen Trouwring helpt als men geen boter kan krijgen Vorselaar 1964
2.1 Heksen Variante: St.-Jansevangelie: stallicht, heksen of spoken geen macht Vorselaar 1964
2.1 Heksen
2.2 Tovenaars
Heksenmeester opgewacht door heksen die hem waarschuwen dat hij
te laat komt
Naar B. of naar R. Laatstgenoemde helpt vrouw: moet bidden voor
groot kruis en medalie onder deur steken
Vorselaar 1964
Vorselaar 1964
2.2 Tovenaars De tovenaar R. leidt een voorbeeldig leven Vorselaar 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 194

AMICH0221-
0221
AMICH0225-
0225
AMICH0226-
0226
AMICH0229-
0229
AMICH0229-
0229
AMICH0230-
0230
AMICH0233-
0233
AMICH0239-
0239
AMICH0246-
0246
AMICH0254-
0254
AMICH0263-
0263
AMICH0269-
0269
AMICH0269-
0270
AMICH0286-
0286
AMICH0286-
0286
AMICH0287-
0287
AMICH0290-
0290
AMICH0290-
0290
AMICH0294-
0295
AMICH0295-
0295
AMICH0295-
0295
AMICH0295-
0295
AMICH0298-
0298
AMICH0189-
0189
AMICH0211B-
0211B
AMICH0226-
0227
AMICH0256-
0257
AMICH0268-
0268
AMICH0041-
0041
2.1 Heksen
2.1 Heksen
De paters van Dendermonde zijn de beste: men moet 9 dagen boete
doen voor zonsopgang
Pastoors schijnen ook iets van heksen te kunnen: pastoor heeft
geheimzinnige macht over kat
Vorselaar 1964
Vorselaar 1964
2.3 Toverboeken Geestelijken hebben veel macht en leren dit in boeken Vorselaar 1964
2.1 Heksen Variante: Pater laat heks zien die stallen behekst Vorselaar 1964
2.2 Tovenaars Pastoor kan de wind doen keren Vorselaar 1964
2.2 Tovenaars Pastoor doet vlam keren Vorselaar 1964
2.1 Heksen
Variante: Heks zet macht over op een kat. Dochter die het ziet kan
ook heksen
Vorselaar 1964
2.2 Tovenaars Variante: Een rare knecht laat voor zich koren pikken Vorselaar 1964
2.2 Tovenaars Tovenaar kan gestolen geld doen terugkomen Vorselaar 1964
2.3 Toverboeken Man die te wijd gelezen heeft wordt uit 't bed gesmeten Vorselaar 1964
3.1 Duivels
3.2
Vrijmetselaars
3.2
Vrijmetselaars
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
1.4
Luchtgeesten
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
4. Historische
sagen
6. Sagen -
Sprookjes
Aan 't Diepdal kost ge uw ziel verkopen op de kruisbaan: een hen
meebrengen
Vrijmassons verkopen ziel aan duivel en sterven zoals ze geleefd
hebben
Vrijmetselaars kunnen al wat ze willen als ze ziel verkopen. Onteren
van kruisbeeld. Eigen ceremonie bij hun dood
Vorselaar 1964
Vorselaar 1964
Vorselaar 1964
Variante: Spoken op de Troon. Geheimzinnige kelder Vorselaar 1964
Spoken op de Troon plagen mensen die in de schuur blijven
overnachten
Vorselaar 1964
Variante: Op de Troon spookt het in de schuur Vorselaar 1964
De stad Ouden in de tijd van de Turken: aanbaden het gouden kalf Vorselaar 1964
Geradbraakte man op Meurisses berg Vorselaar 1964
Variante: In het Diepdal is een kerk gezonken: klok luidt 's nachts Vorselaar 1964
Variante: De klok op Diepdal met Kerstmis Vorselaar 1964
Variante: Het Diepdal Vorselaar 1964
Variante: 't Diepdal: Kerk gezonken: Met Kerstmis hoorde men
klokken
Vorselaar 1964
Op Wolfstee is ook iets gezonken Vorselaar 1964
Harmonikaspeeldere geraakt zijn bult kwijt en een andere krijgt hem Vorselaar 1964
2.1 Heksen Sint-Jansevangelie aan einde van de mis tegen de hekserij Vorselaar 1964
2.1 Heksen
Heks wordt door paters gedwongen toverboeken af te geven. Weten
dat de heks nog een toverboek achterhoudt.
Vorselaar 1964
2.3 Toverboeken Toverboeken blijken soms bijbels te zijn Vorselaar 1964
3.1 Duivels Duivel met staart op spookkasteel in Wechelderzande Vorselaar 1964
1.2 Aardgeesten In Tubise waren er kabouters Vorselaar 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 195

AMICH0041-
0041
AMICH0042-
0042
AMICH0042-
0042
AMICH0042-
0042
AMICH0042-
0043
AMICH0049-
0049
AMICH0049-
0049
AMICH0049-
0049
AMICH0050-
0050
AMICH0058-
0058
AMICH0058-
0058
AMICH0058-
0058
AMICH0058-
0059
AMICH0059-
0059
AMICH0059-
0059
AMICH0060-
0060
AMICH0062-
0062
AMICH0062-
0062
1.2 Aardgeesten Kabouters wonen in de Bergen in vreemde landen Vorselaar 1964
1.2 Aardgeesten Kabouters breken mest Vorselaar 1964
1.2 Aardgeesten Kabouters breken mest tegen beloning Vorselaar 1964
1.2 Aardgeesten Lange Lijn en zijn Lierenaar Vorselaar 1964
1.5
Plaaggeesten
Man geraakt niet thuis Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Man smoort zijn pijp aan aan de gloeiende Scheper Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Iemand durfde aanvuren aan de Gloeiende Scheper Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten De gloeiende scheper met zijn scheipaal op Zittert Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Gloeiende Scheper in Zandvoort Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Licht slaat blauwe hand op de deur Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Blauwe hand op de molen in Vorselaar Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Stallicht slaat blauwe hand op de deur. Geweldige bonk Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten X krijgt een dwaaslicht op 't gareel Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten
Dwaaslichten houden op met spelen en zetten zich langs het pad als
man voorbij komt
Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Dwaaslicht vergezelt man en doet hem verdwalen Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Dwaaslicht verbrandt man: ziet zo zwart als roet Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten
Variante: Dwaaslicht, iets dat in oud stressel zit of 's avonds in de
lucht gezien wordt
Vorselaar 1964
1.3 Vuurgeesten Variante: Hoe het stallicht zich zoal gedraagt in de lucht Vorselaar 1964
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 196

9.8. Overzicht onroerend bouwkundig erfgoed werkingsgebied
** Erkende monumenten en dorpsgezichten
���� GROBBENDONK
** Grobbendonk
Beschermde monumenten:
- Watermolenweg nr. 1: Watermolen (28-05-1962)
- Boudewijnstraat nr. 2: Oude Pastorie (05-01-1973)
- Hofeinde nrs 20-22: Kasteel van Grobbendonk z.g. "Neerhof" (04-11-1976)
- Troon nrs 24-24a: Resten van het oude klooster en de kerkruïne Onze-Lieve-Vrouw-Ten-Troon (01-
03-1978)
- Boudewijnstraat nr. 14: Brugwachtershuis (13-04-2004)
- Derde Sas nr. 9: Saswachterswoning, sluiskom en stuwinstallatie (13-04-2004)
- Hofeinde nr. 14: Voormalige afspanning en hoeve z.g. “De Leeuw” (13-04-2004)
- Kasteelstraat nr. 4: Het zogenaamde “Schranshof”, oude schranssite (13-04-2004)
- ’t Sas nr. 4: Saswachterswoning en sluiskom (13-04-2004)
Beschermde dorpsgezichten:
- Troon: Omgeving van de priorij Onze-Lieve-Vrouw-Ten-Troon (01-03-1978)
Beschermde landschappen:
- Watermolenweg nr. 1: Watermolen met omgeving (28-05-1962)
- Troon: De voormalige Britse basis (11-03-1997)
- Interfluvium van Nete en Aa met de Graafweide (19-09-2006)
* Militair domein
- Voormalige Britse basis: beschermd als landschap op 11 maart 1997
* Saswachterswoning en sluiskom
- Saswachterswoning en sluiskom: beschermd als monument in 2004, omwille van industrieelarcheologische
waarde
Saswachterswoning dateert van midden 19 de eeuw; hoorde bij z.g. Vierde Sas (in kader van bevaarbaar
maken van Kleine Nete tussen Lier en Kasterlee; werken werden maar uitgevoerd tot Herentals; bij elke
sluis werd ook een woning voor de saswachter opgetrokken)
Bewaarde sluiskil met muren van natuursteen
* Graafweide
- Interfluvium van Kleine Nete en Aa met de Graafweide: beschermd als landschap in 2005
Gebied tussen Troon, Kleine Nete en Watermolenweg (Graafweide) + gebied tussen Kleine Nete en Aa
(sluit aan bij beschermde omgeving van watermolen)
* Ruïne den Troon
- Resten van het oude klooster oostvleugel en zuidelijke afsluitmuur) en de kerkruïne Onze-Lieve-Vrouw
Den Troon: beschermd als monument in 1978 (ook gelegen in beschermd landschap militair domein)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 197

- Omgeving van de priorij: beschermd als dorpsgezicht in 1978
Voormalige priorij van Onze Lieve Vrouw ten Troon. Gesticht in 1414 door Van Craeyenhem, behorend tot
de Windesheimer-orde. Werd een bloeiend klooster, voornaamste activiteit: boekverluchting. Daarna
mindere periode (veel paters trokken naar Nederland en Duitsland i.k.v. protestantisme). Later bereikte het
geestelijk leven opnieuw een hoog peil, maar toen kwam de materiële ondergang.
In 1572 werd de priorij een eerste maal door de Geuzen geplunderd. In 1579 werd de priorij totaal verwoest
(zoals elk gebouw in Grobbendonk). In 1898 maakte een brand van den Troon de ruïne zoals ze nu is.
* Watermolen
- Watermolen: beschermd als monument in 1962
- Watermolen met omgeving: beschermd als landschap in 1962
Oudste vermelding in 1254; eigendom van de heren van Grobbendonk. Afgebrand in 1268 en totaal
verwoest in 1597. In 1919 nogmaals door brand geteisterd . Mechanisme en raderen volledig vernieuwd in
1921
* Kasteel van Grobbendonk (het Hof)
- Kasteel van Grobbendonk: beschermd als monument in 1976
Oudste vermelding van het kasteel dateert van 12 e -13 e eeuw.
Kasteel is platgebrand en geplunderd in 1579; waterburcht herbouwd ca. 1586-1587. Op het voorgebouw
na, nogmaals volledig vernield tijdens Franse Revolutie. Sinds 1617 is het complex eigendom van de familie
d’Ursel. Enkel de bijgebouwen van het vroegere kasteel bestaan nog (z.g. Neerhof). Momenteel verpacht
als hoeve.
* Afspanning de Leeuw (Hofeinde 14)
- Voormalige afspanning en hoeve De Leeuw: beschermd als monument in 2004, omwille van historische
waarde. Oudste vermelding vermoedelijk van 1305. Tot begin 20 e eeuw bekende halte en wisselplaats voor
paarden van de post.
* Schranshof
- Schranshof: beschermd als monument in 2004, omwille van historische waarde
Oudste vermelding zou dateren van 1685. In 1767 komt het goed in handen van familie De Vries.
* Oude pastorij
- Oude pastorie: beschermd als monument in 1973,omwille van historische en artistieke waarde, zowel
gevels, dak en interieur (bevat nog heel wat originele elementen). Opgebouwd in 1779-1780.
Oorspronkelijke plattegrond bewaard, klassieke binnenindeling: 1 centrale hal met rechthoekige ruimten
langs weerszijden.
* Boudewijnstraat 14 – Brugwachterswoning
- Voormalige brugwachterswoning: beschermd als monument in 2004, wegens industrieel-archeologische
waarde. Dateert van midden 19 e eeuw, ingetekend op kadaster in 1857. Door hoogteverschil (tussen dijk en
rivierbedding) is de kelder in de achtergevel uitgewerkt als volwaardige bouwlaag.
* Derde sas
- Saswachterswoning en sluiskom en stuwinstallatie: beschermd als monument in 2004 omwille van
industrieel-archeologische waarde
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 198

** Bouwel
Beschermde monumenten:
- Molenstraat nr. 39: Houten windmolen (13-10-1943)
- Langenheuvel nr. 31: Afspanning "De Kroon" (08-02-1979)
- Het Park nr. 1: Kasteel "Bouwelhof" met remise, het hoevegebouw en de ijskelder (07-03-1994)
- Dorp nr. 55: Voormalige meisjesschool met bijhorend klooster (13-04-2004)
- Dorp nr. 60: Kerk O.L.V.-Ten-Hemel-Opgenomen met kerkhof en kerkhofpoort (13-04-2004)
- Langenheuvel z.nr.: O.L.-Vrouwkapel-van-de-Langenheuvel met directe omgeving (13-04-2004)
- Rode Haagjes nr. 4: Voormalige laat 18de- eeuwse pastorie (13-04-2004)
- Stationlei nr. 42: Schaapskooi van voormalige schrans van Bouwel z.g. "Bouwelhoef", (13-04-2004)
Beschermde dorpsgezichten:
- Langenheuvel nr. 31: Afspanning “De Kroon” met onmiddellijke omgeving (08-02-1979)
Beschermde landschappen:
- Dorp: Omgeving van de kerk (11-09-1967)
- Stationlei: Kasteel "Bouwelhof" en omgeving (20-02-1980)
- Droomland: Konijnenberg-Ter Duinen (30-03-1987)
- Ter Duinen: Het gedeelte ‘Ter Duinen’ van het vroeger beschermde landschap ‘Konijnenberg-Ter
Duinen’ (31-05-2000)
* Konijnenberg – Ter Duinen
- Konijnenberg – Ter Duinen: beschermd als landschap in 1987 omwille van de natuurwetenschappelijke en
esthetische waarde (deel Ter Duinen vernietigd door R.v.St. in 1994)
- Ter Duinen: (opnieuw) beschermd als landschap in 2000
Natuurwetenschappelijk: vrij ongerept stuifduinencomplex, overblijfsel van ooit talrijke stuifduinen die
voorkwamen langs de Grote en de Kleine Nete
* Kerk Bouwel
- Kerk O.L.V ten Hemel-opgenomen met kerkhof en kerkhofpoort: beschermd als monument in 2004
- Omgeving van de kerk: beschermd als landschap in 1967
* Vrije basisschool en klooster
- Vrije meisjesschool met bijhorend klooster: beschermd als monument in 2004 omwille van historische
waarde. Opgericht in 1898, schoolgebouw opgetrokken in neotraditionele stijl, karakteriserend en
representatief voor de bouwperiode
* Pastorij Bouwel (Rode Haagjes)
- Pastorie van kerk van Bouwel: beschermd als monument in 2004 omwille van historische waarde.
Gebouwd in 1780, volgens een klassieke plattegrond, klassiek voorbeeld van Kempische pastorij (centrale
gang, geflankeerd door ruime kamers), grote achtertuin werd verkaveld eind jaren ‘60
* Stationlei 42
- Schaapskooi van de “Schrans”/Bouwelhoef: beschermd als monument in 2004 omwille van historische
waarde. Typisch is de dubbele deur (om het risico dat schapen elkaar verpletteren bij het buitendrijven te
beperken); eerste conservator van Bokrijk heeft in 1967 beschreven dat de “schoonste, grootste
schaapskooi te zien is in Bouwel
* Kasteel Bouwel
- Kasteel en omgeving: beschermd als landschap in 1980 omwille van esthetische waarde
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 199

- Kasteel met remise, hoevegebouw en ijskelder: beschermd als monument in 1994 omwille van de
historische en artistieke waarde – gaaf kasteelcomplex gebouwd rond 1820, geeft een beeld van de
levenswijze begin 19 de eeuw en vroeger waarbij grote landgoederen voor een deel zelf in hun onderhoud
voorzagen
* Molen Bouwel
- Houten windmolen: beschermd als monument in 1943.
Opgericht in 1797 in Voortkapel, in 1925 overgebracht naar Bouwel, in 1940 vernield door een storm, pas in
1972 toestemming om te restaureren, nu nog steeds in gebruik
* De Kroon
- Afspanning De Kroon: beschermd als monument in 1979 omwille van volkskundige en historische waarde
- Afspanning De Kroon met onmiddellijke omgeving: beschermd als dorpsgezicht in 1979
Landbouwbedrijf en herberg , herberg gesloten in 1948, landbouwactiviteit tot 1976, omliggende percelen
(goede landbouwgrond) werden verkaveld
* O.L.V Kapel (Langenheuvel)
- O.L.V Kapel met directe omgeving: beschermd als monument in 2004
In 1967 gerestaureerd ter gelegenheid van 150 ste verjaardag
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 200

���� HERENTALS
** Herentals
Lakenhal en Beiaard
De Lakenhal, beschermd als monument bij K.B. van 25 maart 1938, werd omstreeks het begin van de 15de
eeuw door de lakenmakers en wolwevers als lakenhal herbouwd. Sedert 1430 kreeg dit juweel van
Brabantse gotiek de bestemming 'Stadhuis'. Bij de brandramp van 1512 werd het nagenoeg geheel
vernield, maar het werd in 1534 heropgebouwd met Lediaanse zandsteen. Het achthoekige, spitse belfort
werd toen in rode (Oevelse) baksteen opgetrokken. De toren, zonder bliksemafleider, is 35 meter hoog. In
de loop der eeuwen werd de Lakenhal herhaaldelijk hersteld. Zonder opmerkenswaardige veranderingen
werd het van 1891 tot 1892 door provinciaal architect P.J. Taeymans en van 1908 tot 1909 door zijn zoon
Jules Taeymans gerestaureerd. Recentelijk kreeg de hele Lakenhal een grondige opknapbeurt waarvan het
resultaat zeker het bewonderen waard is. In 1541 - 1551 werd in de belforttoren een licht klokkenspel
opgehangen. Het totaal gewicht van de huidige beiaard die vier octaven telt, bedraagt 3678 kg. Deze
beiaard werd in 1965 ingehuldigd en bestaat uit 50 klokken die gedeeltelijk afkomstig zijn uit oude
klokkenspelen. Op de verdieping van de Lakenhal bevond zich lange tijd het Fraikinmuseum. Het herbergde
de 94 studiebeelden in plaaster die de beeldhouwer Karel August Fraikin in 1890 aan zijn geboortestad
heeft geschonken. Wegens restauratiewerken en problemen met de brandveiligheid, werden de beelden
echter overgebracht naar een veilige plaats. Na de restauratie van de bovenverdieping van de Lakenhal,
kunnen de beelden er terug geplaatst worden.
De Boerenkrijg
Het gedenkteken van de Boerenkrijg herinnert aan de slag bij Herentals op zondag 28 oktober 1798, één
van de bloedigste episodes uit de opstand van de Kempische boeren tegen het Franse regime. Het
monument, ontworpen door Ernest Dieltiens, werd in 1898 onthuld.
Het Begijnhof
Het Herentalse Begijnhof is één van de oudste begijnhoven van het oude hertogdom Brabant en van de
Kempen. Het oude begijnhof was een groot hof dat in 1470 ruim 300 begijnen telde. Om strategische
redenen werd het oude Begijnhof tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 - 1648) in 1578 door het
Staatsgarnizoen gesloopt. Nadat het Spaanse gezag in Herentals was hersteld, gaf de magistraat in 1590
de toestemming om het Begijnhof opnieuw op te richten aan de Burchtstraat. Daar beleefde het Begijnhof
een nieuwe, relatieve bloei. Sinds 1998 leeft er op het Begijnhof geen enkele begijn meer. Langs de
Begijnenstraat geeft een overwelfde doorgang toegang tot het poortgebouw. De tweede poort van het
Begijnhof geeft uit op de Burchtstraat en werd opgetrokken in 1640. Beide poorten zijn beschermd als
monument bij K.B. van 13 augustus 1953.
Ongeveer in het midden van het Begijnhof, tegenover een reeks pittoreske 17de-eeuwse huizen, ligt in een
stemmige tuinomgeving het begijnenkerkje (1614), met waardevol kerkinterieur. Buiten ziet men door de
dreef van de kerk recht op het oudste huis van het Begijnhof, het Fundatiehuis, beschermd als monument
bij K.B. van 11 september 1979.
Tegenover 'Ons Heer op de koude steen' aan de kerk bemerkt men het merkwaardigste gebouw van het
Begijnhof, de zogenaamde 'Infirmerie', het oorspronkelijke Convent. Sinds 1983 kreeg dit mooi historisch
pand de functie van 'Begijnhofmuseum', dat toegankelijk is op aanvraag voor groepen. Dit
Begijnhofmuseum bevat meubilair, “besloten hofjes” (relikwieënkast), houten beelden, Mechelse albasten
reliëfs, schilderijen uit de 16de tot 18de eeuw en een grote collectie kantwerk.
Het Besloten Hof
Het 'Besloten Hof', beschermd als monument bij K.B. van 11 september 1979, werd als slotklooster in 1410
gesticht door Aert van Crayenhem en tot 1797 bewoond door de Zusters Norbertinessen. In 1836 deden de
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 201

Zusters Franciscanessen hun intrede binnen de oude kloostermuren. Zowel de aanleg als de bouwstijl van
de schilderachtige binnenkoer is merkwaardig. De gevels stammen uit de 17de eeuw.
Het Gasthuis
Het Gasthuis werd in de Nederrij, op de plaats waar het vandaag de dag nog steeds is, vóór 1253 gesticht.
Sinds 1527 leven de zusters er volgens de regel van Sint-Augustinus. Van het oude gasthuiscomplex,
beschermd als monument bij K.B. van 3 juli 1943 en 13 april 1953, resten thans nog een viertal historische
gebouwen die dateren uit de 16de en 17de eeuw en op architecturaal gebied van uitzonderlijk
cultuurhistorisch belang zijn: de monumentale ingangspoort (1677), de merkwaardige gasthuisschuur
(waarvan het gebinte dateert van het begin van de 14de eeuw), de kapel (schip van 1529, vergroot in 1627)
en het oude ziekenhuis (1670). Naast het oude gasthuis werden in de 20ste eeuw twee nieuwe
ziekenhuizen gebouwd. In 1938 werd het "roodstenen" ziekenhuis opgetrokken. In dit gebouw zijn
momenteel de sociale dienst van het OCMW en het daghospitaal gehuisvest. In 1965 werd het witstenen
ziekenhuis gebouwd en in 1997 opende het OCMW een nieuwe vleugel waar onder andere het moederhuis
werd ondergebracht. In 2003 is gestart met de bouw van een zesde verdieping.
Poorten en vesten
De Zandpoort, die vóór 1400 werd opgetrokken in Gobertangesteen, is een overblijfsel van de oude
stadsomwalling. Andere overblijfselen van de middeleeuwse versterkingen zijn de Bovenpoort, die dateert
van vóór 1361. Beide poorten zijn beschermd als monument bij K.B. van 30 mei 1936. Hiernaast zijn de
Nonnen- en Begijnenvest nog twee overblijfselen van versterkingen van weleer, beide zijn beschermd als
monument bij K.B. van 11 september 1979.
Het Augustijnenklooster
De Infirmerie (1692), beschermd als historisch stadsgezicht bij K.B. van 11 september 1979, is het enige
overblijfsel van het oude Augustijnenklooster. Tussen 1990 en 1992 werd dit historisch pand gerestaureerd
en kreeg het de functie van stadsarchief en museum van de Herentalse geschiedenis.
Het Schaliken (oude Stadsbrouwerij)
In Herentals wordt de stadsbrouwerij voor het eerst in documenten vermeld in 1465. Deze stadsbrouwerij
op de Grote Markt was de grootste brouwerij van Herentals. In 1688 kwam de naam ‘het Schali(e)ken’ in
gebruik. Deze benaming verwees naar de tweeduizend schaliën die op het dak van de stadsbrouwerij
werden gelegd. De stadsbrouwerij werd in 1979 beschermd als monument om haar historische en artistieke
waarde (K.B. van 11 september 1979). Nadien werd de gevel en het dak van de stadsbrouwerij volledig
gerestaureerd. In 1989 besliste de stad om de stadsbrouwerij een bestemming te geven en het in erfpacht
te geven. Meerdere voorstellen werden ingediend. Deze werden echter geweigerd omdat ze niet voldeden
aan de voorwaarden die in de erfpachtovereenkomst werden vastgelegd. In april 1999 verklaarde de
rechtbank van koophandel van Turnhout de erfpachter vervallen van haar rechten uit de
erfpachtovereenkomst. Het pand kwam opnieuw in volle eigendom van de stad. In 1999 werd in een
ambtelijke werkgroep de bestemming van de stadsbrouwerij besproken. Deze stelde voor om een
podiumzaal in te planten achter de stadsbrouwerij. Momenteel werkt de stad aan concrete plannen in deze
richting.
Sint-Waldetrudiskerk
De officiële benaming van de decanale kerk te Herentals, die in de volksmond de ‘Bovenkerk’ genoemd
wordt, is Sint-Waldetrudiskerk (beschermd als monument bij K.B. van 30 mei 1936). Rond de Sint-
Waldetrudiskerk is de oudste stichtingskern van de stad te situeren. De Bovenkerk wordt als een
eigenaardig exponent van de Brabantse hooggotiek beschouwd. Uniek is het doortrekken van de
steunberen tot onder het gewelf, waar ze ter hoogte van de kapitelen op consoles uitkomen. De centrale
plaatsing van de toren is in de Kempen uitzonderlijk. De kerk bezit, naast het befaamde laatgotische retabel
van Crispien en Crispiniaan door Passier Borman, 75 schilderijen van de 16de tot de vroegere 19de eeuw,
waaronder werk van Maarten van Heemskerck, de Franckens, Jordaens, Cossiers enz.,
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 202

Burgerhuizen en boerderijen
Behalve op de Grote Markt treft men ook in de Kerkstraat enkele fraaie historische burgerwoningen aan: de
dekenij (1768)(wettelijk beschermd als monument bij K.B. van 11 september 1979) en twee aan elkaar
palende 19de-eeuwse burgerhuizen (één ervan is beschermd bij K.B. van 11 september 1979 als
monument en de omgeving als stadsgezicht). Het Molenwaterhof, in de volksmond ‘Het Kasteel van
Diercxsens’ genoemd (1828), ‘Het Kasteel van Le Paige’ met arboretum (1892) en het fraaie burgerhuis zijn
de markantste 19de-eeuwse burgerhuizen te Herentals. Alle drie worden zij sinds het K.B. van 11
september 1979 wettelijk beschermd als monumenten. Tenslotte bezit Herentals ook nog enkele rustieke
boerderijen waarvan de Fermerijhoeve (1663), de Snepkenshoeve (18de eeuw) en de Schoutenhoeve,
gebouwd door Jacob Ryckewaert, schout te Herentals (1620 - 1648) de merkwaardigste zijn.
De Kruisweg
Op Kruisberg treft men een zeer pittoreske kruisweg aan. Het idee is afkomstig van een 15 de eeuwse
minderbroeder die naar Jerusalem had gepelgrimeerd en in 1461 te Herentals een Palestijnse kruisweg
nabootste. Bovenop de berg staat de H. Kruiskapel (voor 1534). De H Grafkapel (1761) werd in 1944
verwoest (V-bom) en in 1947 hersteld. De oude kruisweg, die herhaaldelijk werd verwoest en hersteld,
bestond zeker niet uit veertuin staties zoals nu. Misschien bestond de oudste kruisweg van Kruisberg
slechts uit één statie met de verering van Johannes en Maria aan het kruis. In het verleden is het aantal
staties van de kruiswegen steeds willekeurig geweest en hierin kwam slechts een verandering toen de
Italiaanse predikant Leonard de Porto Maurizio in de 18 de eeuw het aantal staties op veertuin bracht. Pas
tijden de 19 de eeuw begon men in onze kerken kruiswegen met veertuin staties op te hangen. P.J Deckers
(1801 – 1862), onderpastoor van het Begijnhof en een van de oudste geschiedchrijvers van de stad
Herentals, begon in 1835 met de heropbouw van de H. Kruiskapel en het herstel van de H. Grafkapel. In
1837 voegde hij aan deze kapellen nog twaalf staties toe zodat de Herentalse kruisweg, voor het eerst in
zijn geschiedenis veertuin staties telde. Waarschijnlijk is de Herentalse kruisweg van Kruisberg de oudst
nog bestaande kruisweg van het land. Tenslotte werden in 1891 – 1893 nog de kapellekens van Onze-
Lieve-Vrouw-van-Zeven-Weeën opgericht, zodat het geheel van de heiligdommen van Kruisberg (veertuin
kruiswegstaties en de Zeven Weeën) sindsdien zijn huidige vorm heeft bekomen.
** Noorderwijk
St.-Bavokerk en de pastorie
De gotische toren dateert uit de 15 de eeuw. Hij is vierkantig en wordt aan de hoeken door trapvormige frijten
ondersteund. Bij het optrekken van het onderste gedeelte werd witte Brabantse zandsteen gebruikt, terwijl
voor de drie bovenste verdiepingen rode baksteen gebezigd werden. Deze stoere toren is een goed
voorbeeld van een versterkte Kempische toren. Heden ten dage zijn op de tweede en de derde verdieping
de smalle schietgaten nog goed merkbaar. De huidige, neo-gotische kerk, werd in 1870 – 1872 gebouwd
door de Turnhoutse aannemer H.J. Gervais volgens de plannen van P.J. Taeymans, provinciaal architect.
Zij vervangt de oude maar stemmiger kerk die in 1870 werd afgebroken. In de muur, ter hoogte van de
doopkapel, werd een kleine herdenkingssteen geplaatste die herinnert aan de nieuwbouw van de kerk:
Reaedifacatur ecclesia de Norderwyk. In de onmiddellijke omgeving van de St.-Bavokerk bevindt zich de
pastorie (1845). Een vleugel van de oude 17 de eeuwse pastorie, bestaande uit de vroegere stal en washuis
(1670 – 1680), bleef bewaard. In de schuur van de pastorie werd tijdens de zgn. Besloten Tijd de H. Mis
opgedragen.
Het kasteel
Het kasteel van Noorderwijk wordt voor de eerste maal in de documenten vermeld in 1400 en werd
sindsdien herhaaldelijk verbouwd. In 1647 bouwden Jan van Tiras en zijn echtgenote Margeretha van
Busleyden een nieuw kasteel. Een gedenksteen die in de kelderverdieping van het huidige kasteel werd
ingemetseld herinnert aan deze opbouw. Bij de verbouwing van 1820 verdween dit 17 de eeuwse kasteel om
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 203

plaats te maken voor een groot herenhuis met Grieks geveldak. De laatste verbouwing dateert van 1957.
Heden ten dage wordt het kasteel nog bewoond door de familie de Ghellinck die aanverwanten zijn van de
oude heren van Noorderwijk. Daarom zijn kasteel en park normaal niet toegankelijk voor het publiek. Het
park fungeert als vogelreservaat en bevat vele merkwaardige in- en uitheemse boomsoorten. Verder treft
ment het beeld van de Goede Moeder aan, een werk van de beeldhouwer Michiel Vervoort de Jongere
(Antwerpen 1707 – na 1777). Opmerkenswaardig is de monumentale ingangspoort uit 1866. Twee leeuwen
houden de wapens van de bouwers: baron Augustin de T’Serclaes, geheten de Noorderwijck en zijn
echtgenote burggravin Louise de Nieulant et de Pottelsberghe. Op de brug werd het monogram T.S. van de
kasteelheer aangebracht. Tevens kan men er de jaartallen 1642 en 1866 lezen die verwijzen naar de
bouwjaren van de oude en nieuwe brug. De driedubbele lindendreef, met een lengte van ca. 800m, die het
dorp met het kasteel verbindt, behoort in haar genre tot de mooiste van het land.
De Schranshoeve
De Schranshoeve te Lankem, in de volksmond kortweg ’t Schrans genoemd, wordt reeds sedert 1630 in de
documenten vermeld. Het was een versterkte hoeve. De half gedempte grachten wijzen nog op dit versterkt
karakter van weleer. Van 1621, toen het Twaalfjarig Bestand verstreek en de vijandelijkheden tussen de
Spaanse legers en de opstandige gewesten van het Noorden hernomen werden, tot de Vrede van Münster
(1648) werd naam Schrans ook gegeven aan de hoeven die van beide oorlogvoerende partijen een vrijbrief
ontvangen hadden. Behalve de 18 de eeuwse (?) schuur dateren alle hoevegebouwen uit de eerste decennia
van de eeuw.
De Hogewegmolen
De schilderachtige Hogewegmolen, beschermd als monument bij K.B. van 6 november 1961, op het
gehucht Schravenhage te Noorderwijk is een houten standaardmolen met gesloten voet uit de tweede helft
van de 18de eeuw. Tot 1960 was de molen nog in bedrijf. In dat jaar overleed ook de laatste molenaar. In
1967 werd de molen gerestaureerd.
Het Averechts Kapelle
In Noorderwijk bevinden zich twee kapellen waar Onze-Lieve-Vrouw in het verleden door de plaatselijke
bevolking en de bewoners uit het omliggende op een bijzondere wijze vereerd werd nl. de bidplaats van
Onze-Lieve-Vrouw ten Troost en het bedehuis van Onze-Lieve Vrouw op ’t Zand. Het oudste bedeoord is
dat van Onze-Lieve-Vrouw ten Troost. Het rustieke kapelletje, gelegen aan het tegenwoordige kerkhof,
werd opgericht in 1645 zoals een kleine gedenksteen het aanwijst: Ons Li Vrawe ten Troist 1645. Jonker
Johan van Tiras en zijn echtgenote Margaretha van Busleyden waren er hoogstwaarschijnlijk de stichters
van. Zij bouwden dit schilderachtige kapelletje op een rustplaats van de vroegere processieweg. In de
volksmond wordt deze kapel het Averechts Kapelleke genoemd omdat het altaar naar het westen staat
gekeerd in plaats van naar het oosten. Tot ca. 1901 zou in het Averechts Kapelletje nooit een H. Mis zijn
opgedragen. Later werd er echter op de tweede dag van de kruisdagen wel een H. Mis gecelebreerd.
Omstreeks 1960 nam dit gebruik een einde. Eeuwenlang waren het grootste gedeelte van de bezoekers,
godvruchtige personen die er ’s avonds naar eigen devotie kwamen bidden. Aan de tralies van het
kapelletje en de omliggende bomen werd vroeger ook de koorts afbonden. In het begin van de 20 ste eeuw
was er gans het jaar door een nogal aanzienlijke toeloop van bedevaarders. Geleidelijk verminderde
nochtans de volkstoeloop en omstreeks 1935 werd het Averechts Kapelleke maar weinig meer bezocht. Tot
voor kort begon het er sterk op te lijken dat dit symbool van Kempische volksdevotie tot verdwijnen
gedoemd was. De schilderachtige beukenlaan werd omgehakt (1962) en de pittoreske omgeving werd
onherstelbaar geschonden. In 1974 werd zelfs het eeuwenoude Lievevrouwbeeldje gestolen.
De kapel van Onze-Lieve-Vrouw op ’t Zand
De vinding van het miraculeuze beeldje
Het bedevaartsoord van Onze-Lieve-Vrouw op ’t Zand is van iets recentere datum dan het Averechts
Kapelleke, maar kreeg een veel ruimere bekendheid buiten Noorderwijk. De oorsprong van dit genadeoord
gaat terug tot 26 april 1652. Op die dag vonden twee spelende knapen in een eksternest van een jonge
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 204

eikenboom op de Hoogton, het zgn; miraculeuze Lieve-Vrouwebeeldje. Welcken exterennest is gemaeckt
van sulcke stoffe dat alle ouderlingen daervan waren verwondert. Noch en is tot noch toe niemant bekent
die het L(ieve) Vrouwen beldt aldaer soude hebben gebrocht niettegenstaende alle scherpe examinatien
daerover ghedaen. Het Mariabeeldje met het Jezuskind op de linkerarm is slechts 28 cm hoog en is zeker
niet ouden dan de 16 de eeuw. Op het ogenblik van de vondst was het beeldje opgeborgen in heen houten
kastje.
Volkstoeloop en eerste mirakelen
Het nieuws van de wonderbare vinding verspreidde zich als een lopend vuurtje en massa’s gelovigen,
hulpvehoevenden en neiuwsgierigen stroomden naar de Hoogton. Op 16 mei 1652, nog geen volle drie
weken later, waren reeds vier miraculeuze genezingen van de koorts bij een notaris in Westerlo geacteerd,
terwijl voor het einde van de maand nog vier andere mirakelen door Joannes Adriani, notaris in Noorderwijk,
en de drossaard en schepenen van Westerlo te boek waren gesteld.
Bouw van eerste kapel
Het vicariaat van het bisdom Antwerpen liet een onderzoek instellen en gaf reeds op 6 augustus 1652 de
toelating om op de plaats waar het Onze-Lieve-Vrouwebeeldje gevonden was een kapel te bouwen. Deze
beslissing van het vicariaat werd ongetwijfeld genomen in het kader van de bevordering van de Mariale
devotie, die sedert het Concilie van Trente (1545 – 1563), als afweermiddel tegen het protestantisme, door
de kerkelijke overheid in de Zuidelijke Nederlanden krachtig werd gepropageerd. Hierbij kon de kerk
rekenen op de materiële en morele steun van de wereldlijke overheid. Het meest sprekende voorbeeld in
die zin hebben de aartshertogen Albrecht en Isabella gegeven. Lagen zij immers persoonlijk niet aan de
basis van de bouw van basiliek van Scherpenheuvel en de uitbouw van deze bedevaartplaats tot nationaal
heiligdom van Onze-Lieve-Vrouw?
Bouw van de huidige Zandkapel
In 1667 verleende de bisschop van Antwerpen de toelating om een nieuwe, ruimere kapel op te richten en
nog in datzelfde jaar werd de eerste steen gelegd van het bedeoord dat in 1685 voltooid was. Tevens werd
in laatstgenoemd jaar een nieuw akkoord afgesloten tussen de pastoor en de heer van de heerlijkheid.
Voortaan zouden ook op de feestdagen van Onze-Lieve-Vrouw-Boodschap, -Geboorte, -Lichtmis en
Hemelvaart in de kapel missen mogen gelezen worden door twee of meer priesters en hun vergoeding zou
vastgesteld worden in overleg met de pastoor. Deze schikking bleef geen dode letter, want tot aan het einde
van het Ancien Régime zijn de paters Minderbroeders op die dagen komen biechthoren en mislezen.
Leemen Huyseke
Het Leemen Huyseke is een geklasseerd gebouw. Een lemen huis is een typisch Kempens gebouw.
Vroeger werd er gebouwd op basis van de levensnoodzakelijke elementen en er werd gebruik gemaakt van
de streekeigen producten.
** Morkhoven
St.-Niklaaskerk
Het kerkgebouw
Op 16 juni 1908 werd de eerste steen gelegd van de huidige neogotische kerk, die in 1909 voltooid was.
Een gedenksteen in de kerk herinnert nog aan deze gebeurtenis. In deze steen werd een bas-reliëf gehakt
waarop Sint-Niklaas, de patroonheilige van de kerk, figureert met naast zich drie kinderen in een kuip. Van
de oude ‘middeleeuwse’ kerk, met een koor dat in 1828 was vergroot en in 1908 werd afgebroken, rest
thans alleen nog de toren. Het onderdeel van de toren (in ijzersteen) is het oudst en dateert waarschijnlijk
uit de dertiende eeuw. P.J. Taeymans was van mening dat dit gedeelte nog ouder zou zijn en zelfs zou
teruggaan tot de jaar 1000 - 1100. Voor het bovengedeelte van de toren werden rode bakstenen met
muurbanden van witte steen gebezigd. Op basis van stilistische elementen is dit gedeelte waarschijnlijk als
vijftiende-eeuws te dateren.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 205

Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën
Langs de weg naar Wiekevorst (de Molenstraat) staat de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën.
Een chronogram boven de deur duidt aan dat deze bidplaats in 1836 werd opgericht. De E.H. L.F. Van de
Bulck, pastoor te Morkhoven van 1810 tot 1838) nam hiertoe het initiatief. Het gekleurde beeld van Onze-
Lieve-Vrouw met het Jezuskind op de arm is ouder dan de kapel zelf; het is te typeren als een
ongekunstelde uiting van eenvoudige Kempense volkskunst en volksdevotie. Waarschijnlijk dateert het uit
de achttiende eeuw.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 206

���� HERENTHOUT
DE KAPEL "UILENBERG" monument
OMLIGGEND PERCEEL KAPEL UILENBERG landschap
KRUISKENSBERG EN OMGEVING landschap
WATERMOLEN VAN DOMEIN HERLAAR monument
OMGEVING VAN DE WATERMOLEN dorpsgezicht
TOREN SINT-PIETERSKERK monument
VALLEI VAN DE WIMP EN DE NETE landschap
SINT GUMMARUSKAPEL monument
De kapel ‘Uilenberg’
Eenvoudig bakstenen zaalkerkje met driezijdige koorsluiting onder een leien dak met dakruiter. De kapel is
omringd door lindebomen en bevindt zich op een verhevenheid temidden van een kruispunt van wegen. De
plaatselijke verering van een Onze-Lieve-Vrouwebeeld dateert van omstreeks 1650; een kapelletje wordt
voor het eerst vermeld in 1670. Het werd in 1704 vervangen door de huidige kapel. Het huidige gebouw
werd ingewijd in 1704, dus precies 303 jaar geleden. Pastoor Colen wilde de devotie van zijn parochianen
wat aanwakkeren en liet een nieuwe kapel bouwen; 20 voet lang en 12 voet breed. Vermoedelijk reeds ±
100 jaar vroeger was hier al een kapel. Tijdens de regeerperiode van Albrecht en Isabella werd aangezet tot
de heropbloei van het katholicisme. Kloosters en kapellen rezen als paddenstoelen uit de grond. Of de
eerste kapel hier nu uit die periode stamt kan niet bewezen worden. Wel is geweten uit een document van
1640 dat Guilliam Valentijn werd aangesteld tot beheerder administrateur, kapelmeester staat er
geschreven, voor de kapel op de Uilenberg en dit in opvolging van zijn voorganger. Zulke kapelmeester
verzamelde de giften uit de offerstok en ook de gelden van de verkoop van giften in natura. In zijn
kasverslag staan enkel eieren als gift in natura opgetekend. Met die gewonnen gelden liet hij herstellingen
uitvoeren en betaalde de uitgevoerde aanplantingen. Een volgend document uit 1642 specificeert en
spreekt van “het Onze Lieve vrouw kapelleken van 7 weeën staende tussen de Haechtmansheide en de
Uilenberg tegenover de Ooievaar aldaar.” Dit laatste was voorzeker geen zaak met kinderkleding maar
eerder een herberg. En hetzelfde document uit 1642 vervolgt alzo: “met desen quaden ende desolaeten tijd
heel geruïneert ende outstuche, was gebrochen ende alsoo menige jaren lanch vervallen ende desolaet
heeft gelegen.” Niettegenstaande lees ik verder “ende alsoo veel volx weder bedevaert qualmp ende veel
miraculen dage(lyckx) geschieden soo vande cortsen als ander quade haestige siechten creupel ende lam”,
te weten: “Jan Bruynseels Janssone alhier ende kind Helsen wesende de dochter van Jan Helsen alhier tot
Zelle, mitsgaeders vele andere cleyne kinderen soo van geschuertheid ende andersints.”
Na zoveel toeloop werd besloten dat men het kapelleke ‘wederom wat soude opmaeke en de rusten
(uitrusten) met een offerstock daervore te stellen’. Op 3 oktober 1670 verkreeg men de kerkelijke
toestemming om er mis te lezen. Pastoor Colen kon vol vertrouwen de investering doem om zoals eerder
gezegd in 1704 een nieuwe en waarschijnlijk grotere kapel te bouwen. En de mirakelen bleven niet uit. In
1705, Aldrien Brouwers, ongeschiktheid, in 1709, Pieter Binnebeek, verzwakking, Pieter Verhaegen na 6
maanden ziekte, een zekere Cornelius genezen van doofheid in 1709, metser Jan Heylen die trekkebeende
en met krukken liep kon zonder krukken naar huis. In 1717 voerde hij werken uit aan de kapel en genas.
Over deze wonderbare genezingen zijn heel wat eerlijke mensen komen getuigen. De toeloop was dus
tamelijk groot en winstgevend. Op de vrijdag voor Palmzondag werden 2 missen gelezen en de
belangstelling was zo groot dat marktkramers verschenen en jaarlijks werd de markt groter, zodat de straten
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 207

ondom de kapel vol stonden. Op 13 maart 1974 beroofden nachtelijke inbrekers de kapel van haar meest
waardevolle kunstobjecten; namelijk een schilderij, ‘Mater dolorosa’ voorstellend en mogelijk, niet bewezen,
van de hand van Quinten Matsys, een houten O.L.Vrouwe-beeldje uit de 18 e eeuw en een paar 18 e-eeuwse
koperen (messing) kandelaars. Deze kunstschatten zijn tot op heden spoorloos gebleven. Op 3 september
1976 werd de kapel geklasseerd.
Watermolen van domein Herlaar
Het molengebouw onder zadeldak is opgetrokken in baksteen met witstenen speklagen, omlijstingen en
stellinggaten. De constructie werd aan de linkerzijde over een 3-tal meter gesloopt, maar onlangs
heropgebouwd. In de centrale radruimte, met geschilderde datum ‘1477’ boven de boog, bevindt zich het
houten onderslagrad van de korenmolen. Het rad van de oliemolen is verdwenen. Het roerende werk is nog
volledig in hout uitgevoerd en illustreert, niettegenstaande een aantal onderdelen verdwenen zijn, op
zeldzame wijze een archaïsch stadium in de evolutie van de watermolen. Links van de radruimte bevindt
zich de ingang van de korenmolen, een spitsboog in pleisterwerk, rechts een houten kloosterkozijn en de
ingang van de oliemolen, een korfboog in witsteen bekroond door een bepleisterde accoladeboog. De
watermolen is niet meer maalvaardig. Hij was reeds gekend in de 15 e eeuw en heeft zijn, waarschijnlijk
grotendeels 16 e eeuwse, typologische kenmerken behouden. Het dorpsgezicht omvat de molenaarswoning
uit de 2 e helft van de 19 e eeuw, het sluiswerk, de brug en de spaarvijver. Het ensemble is gelegen in een
mooi natuurlijk kader en maakt deel uit van het kasteel van Herlaar. Het domein werd op 25 juli 1986 als
monument beschermd.
Het domein en kasteel Herlaer
De bosrijke omgeving met grote vijvers rondom het kasteel van Herlaer is een paradijs voor de wandelaar.
De naam ‘Herlaar’ zou afkomstig zijn van de Germaanse woorden ‘Hirn’, wat hagebeuk betekent, en
‘Hlaeri’, moerassig terrein. Varianten op deze naam (Herlar, Harlaer, …) gaan terug tot 1075-1081. Dit
domein omvat zowel het kasteel van Herlaar als de watermolen. Het kasteel, dat te vinden is op de
Ferrariskaart (1777), zou dateren uit de 13 e eeuw maar het is mogelijk dat de grondvesten opklimmen tot in
de 10 e eeuw.
De watermolen, sedert lang ongebruikt, is op de Wimp gebouwd. De gevel draagt het jaartal 1477. Het
kasteel zelf gaat zeer ver in de geschiedenis terug. Vroeger heette het ‘Ten Hove’. De heer van Herenthout
had hier zijn residentie. Het werd gebouwd na de slag van Woeringen (1288) door de heren van Herlaer en
bleef in hun bezit tot de 15 e eeuw. Uit het huwelijk van een dochter van deze familie met Pieter van Brimeu,
heer van Poederlee, werd Catharina geboren. Zij huwde in 1497 met Adriaan Sandelyn, die het kasteel –
dat toen een ruïne was – in 1515 liet heropbouwen. In 1684 ging het kasteel over in handen van de familie
van Reynegom. In 1704 kreeg het zijn huidige vorm. In de eeuwen die volgden veranderde het kasteel nog
een aantal keer van eigenaar. Het kasteel heeft een slotgracht, is dubbel omwald en heeft een massief
poortgebouw. In de buitenste omwalling liggen nog een slotkapel (16 e eeuw) en dienstgebouwen. De
ophaalbrug is geflankeerd door twee ronde torens met schietgaten. Deze torens dateren uit het begin van
de 16 e eeuw. De ophaalbrug zelf zou niet ouder zijn dan de 18 e eeuw. De tuin die bij het kasteel hoort ligt
achter de omwalling en bestaat uit een boomkwekerij, een groentetuin en een serre. In de hofkapel, bevindt
zich boven het altaar een fraai gesneden Lieve-Vrouwebeeldje dat, naar men zegt, uit de miraculeuze eik
van Scherpenheuvel werd gesneden. Het werd hier in 1682 geplaatst. Jaren was deze kapel een bekend
bedevaartsoord. De dreven die naar het kasteel lopen zijn nog goed bewaard. Het kasteel van Herlaer is
privé-bezit en dus niet voor het publiek toegankelijk. De kapel zou wel op 15 augustus toegankelijk zijn.
Toren van de Sint-Pieter en Pauluskerk
Toren in witte steen onder een klokvormig dak met peervormige bekroning. De overhoeks geplaatste
steunberen en de vijfhoekige traptoren tegen de noordgevel lopen door over de volle hoogte van de vier
torengeledingen. In de westgevel een portaal met gedrukte spitsboog onder een waterlijst in tudorboogvorm
met hogels en kruisbloem. De spitsbooglijst boven het westvenster in de 2 e geleding draagt dezelfde
decoratie. Tweede en derde torengeleding worden verlevendigd door korfboognissen. De gekoppelde
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 208

galmgaten, boven een pseudobalustrade, bevinden zich in spitsboogvelden. De kerk is een kruisbasiliek
met driebeukig schip, kruisbeuk en driezijdig gesloten koor. Het dak van de gotische toren die omstreeks
1550 zou zijn gebouwd, kreeg na een brand in het begin van de 18 e eeuw zijn huidige vorm. De toren werd
gerestaureerd in 1879 en 1973. De oude kerk werd in vervangen door een neogotische, naar ontwerp van
architect J. Van Gastel.
De Sint-Pieter- en Pauluskerk
In documenten uit 1207 en 1208 is reeds sprake van de Sint-Pieterskerk. De toren in Gotische stijl dateert
uit de 16 e eeuw. Een brand in het begin van de 17 e eeuw vernielde het dak, dat een ander uitzicht had dan
het huidige. De legende vertelt dat het naburige Herentals uit jaloersheid de toren in brand stak, omdat die
hoger was dan hun toren. Het huidige kerkschip is gebouwd medio 19 e eeuw door de provinciale architect
Van Gastel. Op 11 juli 1865 werd de kerk ingewijd. Aan de hand van teksten kunnen we ons een idee
vormen hoe de kerk er vroeger heeft uitgezien. De eerste beschrijving situeert zich rond 1626 – 1627. Toen
bezat de kerk 7 altaren. Het huidige interieur is veel soberder dan de vroegere inrichting. De preekstoel in
neo-gotische stijl dateert van 1860. Het gebouw zelf vertoont zowel romaanse als gotische kenmerken.
Vallei van de Wimp en de Grote Nete
- Omschrijving
De ankerplaats ‘Vallei van de Wimp en de Grote Nete’ is gelegen op grondgebied van de gemeenten
Herenthout en Itegem in de Zuiderkempen. De begrenzing wordt gevormd door ‘Kruiskensberg’, de
Merodese Bossen en het centrum van Herenthout in het noorden, de Itegemse Steenweg in het oosten en
zuidoosten, de gemeentegrens en Hooiweg in het zuiden en tot slot de Bevelsesteenweg in het westen. Op
de kaart van Ferraris uit 1777 zien we de duidelijk de relatie tussen het grondgebruik en de
landschapsstructuur. Zo onderscheiden we beemden in de valleien van de waterlopen, akkers omgeven
door houtkanten of hagen op de hogere gronden en boscomplexen in de buurt van het reeds vermelde
‘kasteel van Herlaar’. Het zuidoosten van de ankerplaats betreft op dat moment een groot heidegebied.
Bijna een halve eeuw later is, op de omzetting van het heidegebied naar naaldbossen na, maar weinig aan
het landschap veranderd. De grootste wijzigingen in het gebied, gebeurden waarschijnlijk na WOII met de
omzetting van de beemden naar bemest weiland, de vestiging van atypische bewoning, e.d. Kasteel
Herlaar, ook wel ‘Hof ten Hove’ genoemd, is de voormalige residentie van de heer van Herenthout (zie
boven). In de omgeving van het kasteel ligt op de Wimp het molenhuis met watermolen en de aansluitende
molenaarswoning. Van oudsher maken zij deel uit van het feodale complex van het kasteel van Herlaar.
- Wetenschappelijke waarde:
De natuurwetenschappelijke waarde wordt in de eerste plaats bepaald door de oude, goed ontwikkelde
loofbossen met hun kenmerkende flora, alsook door de structuurrijke en botanisch waardevolle graslanden
met verlandingsvegetaties en relicten van zuur laagveenmoeras. De combinatie van vochtige
vegetatietypes met rijpe bossen biedt ideale habitatmogelijkheden voor tal van zeldzame en minder
zeldzame broedvogels, alsook voor amfibieën en zoogdieren.
- Historische en esthetische waarde:
De meanderende Grote Nete en de Wimp, restanten van de oude perceelsstructuur en het wegenpatroon,
oude bossen en dreven en hooilanden weerspiegelen tot op vandaag de geschiedenis van dit gebied sinds
de 18 e eeuw. Naast de historische waarde van het landschap, is er nog deze van het bouwkundig erfgoed.
Zo gaan de grondvesten van het kasteel van Herlaar terug tot de 13 e eeuw. Het molenhuis op de Wimp
werd opgetrokken in de 15 e eeuw en de bijhorende molen is de enige molen in de Antwerpse Kempen met
een bewaard traditioneel ‘Kempens’ waterwiel en een geheel bewaard houden binnenwerk uit de 17 e eeuw.
De herberg ’t Schipke, eertijds ook veerhuis, klimt op tot de eerste helft van de 19 e eeuw.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 209

- Ruimtelijk structurerende waarde:
De verschillende waterlopen met hun valleien geven samen met de opvallende reliëfverschillen ontstaan
aan een structuurrijk landschap. Open en gesloten structuren wisselen elkaar af en de aanwezigheid van
dreven en bomenrijen zorgt voor filterwerking. Centraal gelegen is het kasteel van Herlaar met park.
Sint-Gummaruskapel
Zaalkerkje bestaande uit een schip met dakruiter en een iets smaller, driezijdig gesloten koor. In west- en
noordgevel van het schip zijn belangrijke muurfragmenten en de aanzet van een rondboogvenster in
ijzerzandsteen blootgelegd. Het schip wordt verlicht door korfboogvensters, de gesloten westgevel wordt
geopend door een korfboogdeur. De spitsboogvensters van het bak- en zandstenen koor hebben hun
oorspronkelijke gotische tracering gedeeltelijk behouden. In de noordmuur een klein muurfragment in
ijzerzandsteen. Een Sint-Gummarusparochie wordt reeds vermeld in de 15 e eeuw. Wegens de
bouwvalligheid van de oude constructie werd in de 16 e eeuw een nieuw koor gebouwd. De muurfragmenten
en het rondboogvenster in ijzerzandsteen wijzen in de richting van een Romaans zaalkerkje (met koor?) uit
de 12 e -13 e eeuw. Ingangsdeur en vensters van het schip wijzen vermoedelijk op een verbouwing van 1774.
De kapel verloor haar oorspronkelijke bestemming reeds in het begin van de 19 e eeuw.
De Sint-Gummaruskapel was waarschijnlijk de oorspronkelijke parochiekerk van Herenthout. Het eerste
spoor treffen we aan in 1427, maar de kapel moet zeker veel ouder zijn. Medio 18 e eeuw werden de 2
parochies – Sint-Gummarus en Sint-Pieter – samengevoegd. Onder de Franse revolutie werd de kapel op 7
juni 1799 als zwart goed verkocht. De kapel verloor haar oorspronkelijke bestemming reeds in het begin van
de 19 e eeuw. In 1803 werd de kapel ontwijd en omgebouwd tot een opslagplaats en later tot
gemeenteschool; vandaar de benaming ‘Torekensschool’. Op 27 maart 1819 maakt Jan Franciscus De
Kepper zijn offerte op voor het maken van een ‘Gemeente Schoolhuys in de gesupprimeerde Kleyne Kerk
van St.-Gummarus’ plus een poort op de pastorij, samen voor 838 guldens. Op 1 juni 1820 worden de
kosten der werken na publieke aanbesteding ten huize Neeckx toegewezen bij kaarsverbranding voor 624
guldens Nederlands aan Joannes Franciscus De Kepper, meester timmerman te Herenthout. We kunnen
aannemen dat nog hetzelfde jaar de werken werden voltooid en de kerk schoolrijp was geworden (Bron:
Sandelyntje – 1 e trimester 1989). Nu wordt de kapel gebruikt voor culturele doeleinden.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 210

���� LILLE
Lille DE HOEVE "DE SCHRANS", KERKSTRAAT monument
Lille DE OMGEVING VAN HOEVE "DE SCHRANS" dorpsgezicht
Lille BOSKAPEL MODO "WUYTSKAPEL” monument
Lille DE OLIESLAGMOLENEN HET MOLENGEBOUW monument
Lille OMGEVING VAN DE OLIESLAGMOLEN dorpsgezicht
Lille SINT-ANNAKAPEL monument
Lille TOREN SINT-PIETERSKERK monument
Gierle DE STENEN WINDMOLEN monument
Gierle STENEN WINDMOLEN MET OMGEVING dorpsgezicht
Gierle ROOIENKAPEL monument
Gierle O.L.VROUWKERK, TOREN monument
Gierle DE LATIJNSE SCHOOL monument
Gierle DE JENEVERSTOKERIJ monument
Gierle DORPSKOM dorpsgezicht
Gierle KEMPENSE SCHUUR monument
Poederlee HEERLEKAPEL monument
Poederlee HEGGEKAPEL monument
Wechel DEN HERT 5, GASTHOF DE KEIZER monument
Wechel SERINGENHOF monument
Wechel SINT-AMELBERGAKERK monument
Wechel PASTORIE – HOF D’INTERE monument
Wechel KAPELLETJE monument
- De hoeve “De Schrans”, Kerkstraat, Lille
Het oudste burgerlijk gebouw van Lille is ‘De Schrans’. Volgens een geschrift in de oostgevel en op een
balk in de woonkamer (niet meer zichtbaar door de valse plafonds) dateert het gebouw van 1635. Een dreef
van veertien linden vormt de toegang tot het gebouw, dat opgericht werd door Wouter van Steenhuys,
schout van de heerlijkheid Lille. Hij was gehuwd met Clara de Proost, zuster van Jehan de Proost, heer van
Lille die op ‘Hof van Dynter’ woonde te Wechelderzande. De Schrans was een luxueuze
verblijfplaats,omgeven door een brede vest of wal. Opvallend is ook de vierkante vorm van het gebouw
vermits van de 16 de tot de 20 ste eeuw het langgeveltype in de Kempen in gebruik was. Het dak is hoog en
steil. De voorgevel is nog steeds oorspronkelijk, de arduinen dorpel zou een grafsteen kunnen zijn. In de
20ste eeuw was het een boerderij.
- De omgeving van hoeve “De Schrans”, Lille
Een dreef van lindebomen leidt naar het oudste gebouw van de deelgemeente Lille, de Schrans, gelegen in
een rustige landelijke omgeving.
- Boskapel modo “Wuytskapel”, Lille
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 211

Deze kapel is toegewijd aan Onze- Lieve-Vrouw. Ze is gelegen langs de oude weg naar Herentals (nu
Boskapelstraat) op ongeveer vijfhonderd meter van de dorpskerk. In 1825 werd dit kapelletje ‘Molenkapel’
genoemd naar de banmolen die op een honderdtal meter daar vandaan stond.. In 1875 werd er een nieuwe
kapel opgetrokken door de familie Wuyts (deken Wuyts), vandaar de naam Wuytskapel. Het is een
baksteenbouw met ijzeren rondboogdeur met Mariamonogram en rondbogige venstertjes met ijzeren
roeden. In het tuintje heeft men een rondgang gemaakt bestaande uit zeven ijzeren staanders, waarop de
zevenvreugden en smarten van Sint-jozef zijn aangebracht. Het was vroeger een druk bezocht
bedevaartplaats tegen koortsen en kinderstuipen.
- De olieslagmolen met molengebouw, Lille
Over deze oliemolen werden al gegevens te vinden in het cijnsboek van Gaspar Schetz, heer van Lille
(1559-1612). Hij wordt in de volksmond om begrijpelijke redenen ‘slagmolen’ genoemd. Wanneer hij is
opgericht is niet met zekerheid te zeggen. In 1830 werd de slagmolen nog voortgedreven door een paard
(ros) om koolzaad te persen. Op 1 januari 1836 brandde de slagmolen samen met het woonhuis af.
Spoedig werd er een nieuwe slagmolen gebouwd, maar op 29 november van datzelfde rampjaar bracht een
stormwind grote schade toe aan de slagmolen. Toch werd hij altijd opnieuw opgericht. In 1938 kwam de
familie Goossens in het bezit van de molen, tot op vandaag is zij de eigenaar. Hij bleef in werking tot het
begin van de jaren 1960. Het mechanisme werd gerestaureerd in 1986. In 1988 is hij opnieuw in werking
gesteld. Het werkingsprincipe bestaat uit het breken van oliehoudende zaden en anderzijds het persen van
olie uit de gebroken zaden. De molen is altijd deel geweest van een landbouwbedrijf en ook nu nog is de
moleninstallatie ondergebracht in een landbouwwoning aan de Broekzijstraat.. Het molenhuis is geheel
ingebouwd in het boerderijcomplex(noordzijde). De onmiddellijke omgeving van de olierosmolen is
beschermd landschap.
- Omgeving van de olieslagmolen, Lille
- Sint-Annakapel, Lille
In 1897 liet pastoor Segers de Sint-Annakapel bouwen, nadat de kapel O.-L.-Vrouw d’Ackere was
afgebroken. Ze is gelegen op eenrdriehoekig begraasd pleintje, afgezoomd met jonge linden, tussen de
Kapelstraat en de Akkerstraat. De kapel heeft een ijzeren toegangsdeur en vier zijraampjes. Het geheel
heeft een rotsachtig uitzicht, achteraan de kapel bevindt zich een Lourdesgrot. In 1967 werden de zeven
omringende pijlerkapelletjes, symbool van de zeven weeën van Maria, gesloopt omdat ze plaats moesten
maken voor het nieuwe Chiroheem, dat men in het tuintje bouwde. Het antieke Sint Annabeeld heeft een
plaats gekregen in de kerk en in de kapel is nu een O.-L.-Vroewebeelde van Lourdes geplaatst.
- Toren Sint-Pieterskerk, Lille
De westertoren van de neogotische Sint-Pieterkerk (1912- 1914) is van einde 15 de of begin 16 de eeuw. De
juiste bouwdatum is niet teruggevonden. Hij is 48m hoog, waarvan het steenwerk 28,75m is en de spits met
inbegrip van de bol, die de spits omsluit is 19,25m. De bol heeft een doormeter van 37centimeter. Het kruis
heeft een hoogte van 3,60m en de haan is 40cm hoog. Als wede som maken is de toren 52m hoog. Hij is
opgetrokken in typische baksteengotiek en is sinds 1935 beschermd. In 1584 werd de toenmalige kerk door
brand vernield, de gotische toren bleef echter behouden. In de periode 1912-14 is de kerk gesloopt, maar
architect E. Dieltiens heeft de toren geïntegreerd in de nieuwbouw. De spits werd in 1980 vernieuwd.
- De stenen windmolen, Gierle
De stenen grondzeiler waarvan nu nog slechts een deel van de romp rest, draaide eens op de ‘Lage
Schoom’, rechts van de steenweg van Lille naar Wechelderzande. Deze stenen windmolen begon zijn
geschiedenis in het begin van de negentiende eeuw, in 1840. In 1841 trad de molen in werking. Omdat de
stenen mantel regelmatig gewitkalkt werd, noemde men hem ‘De Witte Molen’. In 1931 werd een hulpmotor
bijgevoegd en was het malen op eigen kracht voorbij. In 1943 brak het wiekenkruis bij een storm
middendoor. De kap werd ontmanteld en in 1960 werd het bovengedeelte van de stenen romp verder
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 212

afgebroken, zodat nu nog maar een stuk van de romp zichtbaar is, weliswaar volledig overgroeid met
klimop.
- Stenen windmolen met omgeving, Gierle
- Rooienkapel, Gierle
De Rooienkapel, eigenlijke benaming is ‘Kapel van O.-L.-Vrouw Bezoeking’, ingeplant op een met eiken en
beuken beboomd pleintje. Deze kapel zou reeds in een oorkonde van de 16 de eeuw te vinden zijn. In de
19 de eeuw zou zij volledig omringd geweest zijn met een vest (versterkte kapel , een soort schansfunctie).
Het is een bakstenen kapel met zadeldak en een eenvoudig gotisch klokkentorentje, vernieuwd bij de
jongste opknapbeurt in het begin van de jaren 1990.
- O.L.Vrouwekerk, toren, Gierle
Achthoekige westertoren met scherpe leien naaldspits, waar veelvuldig gebruik van zandsteen werd
gemaakt. De kerk is echter in typische Kempische baksteengotiek opgericht en heeft nog een omringend en
ommuurd kerkhof, thans buiten gebruik met enkele bewaarde grafstenen. Het is een merkwaardige,
elegante en zeer opmerkelijke toren. Het achtzijdig segment heeft spitsbogige galmgaten.
- De latijnse school en De jeneverstokerij, Gierle
Verscheidene geleerde mannen heeft Gierle te danken aan de Latijnse school die hier reeds in de 14 de
eeuw bestond. De Gierlenaren hebben steeds aangetoond dat zij een degelijk en godsdienstig onderwijs
wilden. De onderwijzers in de Latijnse school waren gewoonlijk de onderpastoor of kapelaan of koster. Het
was de pastoor die, in overleg met het wereldlijk bestuur, de onderwijzer benoemde.Sinds de Franse
Revolutie ging het te Gierle met het onderwijs zoals op alle andere gemeenten. Vele scholen verdwenen. Bij
de Hollandse bezetting in 1815 kwam te Gierle een Hollandse schoolmeester Megens, maar deze werd niet
aanvaard door de bevolking. De gemeenteschool bleef ondertussen leeg staan totdat in 1884 bij het
verschijnen van de nieuwe schoolwet, de gemeenteschool opnieuw werd geopend en sinds 1896 door 2
onderwijzers werd les gegeven. Een schoolreglement uit 1562 leert ons dat de onderwijzer de plicht had de
jongens Latijn te doen spreken, en de “fundamenten en figuren der grammatica” aan te leren.
- Dorpskom, Gierle
De gotische kerktoren heeft een vierkante voet met een achtzijdige verdieping en spits, die soms de
clunytoren van de Kempen wordt genoemd. De kerk zelf is in laatgotiek opgetrokken. In de periode 1912-
1914 werd het gebouw -uitgenomen de toren- gesloopt en werd een nieuw schip in neogotische stijl
opgetrokken onder het waakzame oog van architect Ernest Dieltiens. De O.-L.-Vrouwekerk bevat
verscheidene mooie stukken uit de 17 e en 18 e eeuw en herbergt eveneens de glasramen uit de kapel van
het nu opgeheven klooster van de ursulinen.
Aan de noordoostzijde van de kerk bevinden zich de geklasseerde Kempense schuur en de Latijnse
School, de latere jeneverstokerij, die eveneens geklasseerd is. Een herinneringssteen aan de gevel geeft
de aanpassingen van het complex aan.
Ten zuiden van de kerkingang lonkt het dorpscafé ‘In Den Eik’ uit 1803, het stamcafé van Louis Neefs.
Rechts daarvan verrijst het oude gemeentehuis met bovenaan drie borstbeelden van voorname Gierlenaren
in de nissen. Het zijn Pieter de Nef, Petrus van der Heyden, alias Petrus de Thimo en Jan Gerard Van
Hooghten. Het gebouw werd opgericht in Vlaamse stijl in 1895 met als bouwmeester Pieter Jozef
Taeymans. Tegen de westgevel heeft men de oorspronkelijke, gemeenschappelijke pomp geplaatst, die
vroeger centraal stond op het parkje voor het dorpscafé.
- Kempense schuur, Gierle
Typische driebeukige Kempische langschuur in baksteenbouw, minstens opklimmend tot 18 de eeuw cfr. De
inplanting op de Ferrariskaart van 1771-1777. Ze heeft een uitgespaarde westhoek onder een laaghangend
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 213

schilddak. De schuur zou behoord hebben bij het hoevecomplex annex jeneverstokerij en werd ervan
gescheiden ca 1800 bij het doortrekken van de straat. Het gebinte is nog origineel. De buitenmaterialen zijn
de in de 19 de eeuw vervangen: leem door bakstenen, strooien dak door pannen.
- Heerlekapel, Poederlee
De ‘Heerlekapel’, toegewijd aan de H. Cornelius, omgeven door linden en toegankelijk via een lindedreef.
Oudste vermelding in een visitatieverslag van 1572; de toenmalige lemen kapel brandde volledig af in 1622
en werd heropgebouwd in 1627. De huidige kapel is waarschijnlijk opgetrokken door de familie Proost die in
1663-64 leenheer werd van Lichtaart. De sacristie werd aangebouwd in 1985; bij deze werken werd een
steen ontdekt met de vermelding ‘MDL’ (1550) vermoedelijk afkomstig van de oudere kapel. De kapel is
thans bepleisterd, hetgeen in 1985 nog vernieuwd is.
- Heggekapel, Poederlee
Kapel van het Eerwaardige Heilig sacrament’ modo ‘Heggekapel’, devotiekapel uit de 15 de eeuw, opgericht
door de toenmalige heer vanPoederlee op de plaats waar roofridder Jan van Langerstede in 1412 de in
Wechelderzande gestolen hosties had weggegooid of verstopt. Nadien werden de hosties op een
miraculeuze wijze gevonden, reden genoeg om een heiligdom op te richten dat al snel uitgroeide tot een
bedevaartsoord. Het juiste tijdstip van de bouw is niet exact meer te achterhalen, verschillende bronnen
laten echter uitschijnen dat de bouw voltooid was in 1442. Kort na de voltooiing was de kapel al te klein en
werd er tussen 1442 -1477 overgegaan tot vergroting.
De kapel heeft zwaar te lijden gehad onder de beeldenstorm maar werd begin 17 de eeuw hersteld door
Albrecht en Isabella. In 1672-1673 werd de kapel voor de laatste keer uitgebreid door het bouwen van een
sacristie tegen de zuidgevel. Het is een laatgotisch zaalkerkje met driezijdig koor onder zadeldak voorzien
van een zeszijdige dakruiter onder naaldspits. De kapel heeft onderaan een iomlopende muurband van
ijzerzandsteen of poederleeiaan om opstijgend vocht tegen te houden.
In de as van de Heggekapel: lindedreef met bakstenen pijlerkapelletjes “De zeven weeên van O.-L.-Vrouw”
onder zadeldakjes. Een gevelsteen in de eerste kapel draagt de vermelding “ Gift van J.B.T. (Jan Baptist)–
M. TR; (Maria Theresia)WOUTERS 1911”, naam van de schenkers, die behoorden tot een invloedrijke
landbouwersfamilie, wordt herhaald in het reliëf van de laatste kapel.
- Gasthof De Keizer, Den Hert 5, Wechelderzande
De eerste vermelding van deze Kempense herberg-afspanning dateert van 1620, naderhand ook brouwerij.
De verdieping diende voor logementskamers. Het gasthof werd 1870-1880 belangrijk als ontmoetingsplaats
van een groep schilders en schrijvers die in hun werk veel belangstelling toonden voor het Kempische
landschap en als zodanig behoorden tot “De Kalmthoutse School” in casu “De Wechelse School”, w.o.
Adriaan Heymans, Jaak Rosseels, Florent Crabeels, Frans Courtens . Ook Henry Van de Velde, befaamd
architectmaar voorheen een gewaardeerde schilder heeft hier vier jaar gewoond (1886-1890). De
toenmalige hoeve met herberg werd bijgevolg aangepast als logementshuis en voorzien van een
schildersatelier. Hiervoor werd een tweede bouwlaag toegevoegd met groot schildersraam in de
noordgevel. Restauratie en uitbreiding van d achterzijde is gebeurd in 1992-1993.
- Seringenhof, Wechelderzande
Het Seringenhof is een neoclassicistisch landhuis met omringende omhaagde tuin uit het einde van de 19 de
eeuw. Het is gebouwd in opdracht van August Wouters, die eerst een zomerpaviljoen naderhand
omgevormd tot tuinpaviljoen, liet bouwen in 1895. In 1898gevolgd door de bouw van een villa, een
burgerhuis met omringend park. Ca. 1923 aangekocht door de leerlooier Alfons Van Roey. Het bepleisterde
gebouw onder schilddak had oorspronkelijk nog een belvedère, thans nog met omlopende ijzeren leuning.
In de noord-oostgevel bevindt zich een groot rondboogvenster met geëtst glas als verlichting voor de
traphal. Interieur met klassieke plattegrond: centrale hal die rechtstreeks toegang verleent tot de eetkamer
en twee kleinere salons. Bij de ingang staat een tuinpaviljoen met rieten dak met zeer decoratieve
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 214

elementen. Het is een beschermd woonhuis dat recentelijk aangekocht werd en gerenoveerd en momenteel
opnieuw bewoond wordt door een jong gezin.
- Sint-Amelbergakerk, Wechelderzande
De neogotische Sint-Amelbergakerk van 1863 was een ontwerp van architect Eugene Gife. Het is een
bakstenen gebouw met een kruisbeuk en een koor. De westertoren in Kempense baksteengotiek dateert
van einde 15 de eeuw en is al sinds 1939 als monument beschermd. De toren wordt als een der
merkwaardigste van de Kempen beschouwd. De kerk herbergt een aantal merkwaardige schilderijen en
kunstwerken waaronder “De kruisoprichting” van Cornelius de Vos uit de school van Rubens. Eertijds was
het omringd door een kerkhof en omheind met grille.
- Pastorie – Hof d’Intere, Wechelderzande
Het gebouw draagt de naam van Ambrosius de Dynter, die Wechel in een kreeg in 1444. Het huidige
uitzicht dateert van 1649 toen het 16 de eeuwse kasteel verbouwd werd door Johan de Proost, toenmalige
heer van Wechelderzande. In 1686 werd het eigendom van de pastoor Van Tichelt. Het bleef pastorij tot
1964. Daarna werd het gemeentehuis tot aan de fusie in 1977. Omgracht complex in traditionele bak-en
zandsteenstijl. De getrapte toppen van de zijgevels zijn zoals blijkt uit oude foto’s en bouwnaden een latere
toevoeging (1900-1911). De huidige achtergevel was eertijds de voorgevel. De dakvensters geven een
barokachtig uitzicht. Interieur: ten dele betegelde hal met stucplafond en bepleisterde kruisgewelven boven
de trap. De neoschouwen in de voormalige raadszaal en de bibliotheek zijn nog bewaard.
- Kapelletje, Wagemansstraat, Wechelderzande
Bakstenen kapel onder zadeldak eertijds toegewijd aan St.-Anna (inplanting in de Ferrariskaart 1771-
1777), thans aan Maria, cfr. opschrift “Ave Maria”. Tuitgevel met muurvlechtingen, rondboogdeurtje met
rechts venstertje voorzien van zandstenen dorpels. Interieur met bepleisterd en beschilderd tongewelf.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 215

���� NIJLEN
Kruiskensberg monument
Kruiskensberg en omgeving landschap
Hoeve en bakhuis Bogaertsheide monument
Sint-Lambertuskerk monument
Voormalige gemeentehuis Kessel monument
Pastorie Kessel monument
Kesselse Heide landschap
Dal van de Kleine Nete landschap
Pastorie Nijlen monument
Pastorie Nijlen en omgeving landschap
Sint –Willibrorduskerk monument
- Kruiskensberg (Kruiskensbaan in Bevel)
Kruiskensberg is een bedevaartsoord. Een oude tekst verhaalt dat een erg zieke herder omstreeks 1260
van de bron dronk en plots genezen was. Toen dit bekend raakte, werd er een houten kruis opgericht en de
bedevaarders stroomden toe. In de 17 de eeuw werden vijf putjes gegraven als symbool voor de vijf wonden
van Christus. In de 19 de eeuw werden deze putjes in steen gemetseld, werd er een kapel opgericht en
schok jonkheer Florent le Grelle, de kasteelheer van het Rameyenhof, een groot ijzeren kruis. Op Goede
Vrijdag stromen gelovigen nog steeds toe om de kruisweg te volgen. Op deze dag is er trouwens ook een
speciale markt rond de Kruiskensberg. Kruiskensberg is niet enkel een monument maar ook een
natuurgebied. Op het domein vind je een heideven omgeven door een uitgestrekte vochtige heide,
afgewisseld met droge zandbruggen. Het gemeentelijk wandelbos heeft een oppervlakte van 13 ha.
- Hoeve en bakhuis (Bogaertsheide in Kessel)
Een zeventiende-eeuwse hoeve met een imposant bakhuis. De hoeve werd tijdens de Eerste Wereldoorlog
vernield. Het gebouw werd in 1983 gerestaureerd.
- Sint-Lambertuskerk (Kessel-Dorp)
De Sint-Lambertuskerk (de voormalige Salvatorskerk) in Kessel werd gebouwd tussen 1300 en 1500. De,
voor een landelijke gemeente onverwacht rijk geornamenteerde, kerk in Brabantse hooggotiek staat bekend
als ‘de lentebloesem van de Brabantse gotiek’. Het Salvatorkruis werd vereerd, onder meer om doofheid en
hoofdpijn tegen te gaan. De kerk met het kruis was alleszins tot 1930 een belangrijk bedevaartsoord. De
kerk was meermaals het slachtoffer van plunderingen en vernielingen. Toch bleef het gebouw grotendeels
onveranderd sinds 1500.
- Voormalige gemeentehuis Kessel (Kessel-Dorp)
Het voormalige gemeentehuis van Kessel werd in 1907-1908 opgericht. Het is een alleenstaand neogotisch
pand. Momenteel is de OCMW-dienst in het gebouw gehuisvest.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 216

- Pastorie Kessel (Kessel-Dorp)
De eerste vermelding van het ‘Heiligh Geesthuys’ dateert van 1436. Vanaf 1618 deed het gebouw dienst als
pastorie van Kessel. In 1772 werd de pastorie herbouwd en in 1870-1872 werd het gebouw verhoogd met
een bovenverdieping. In de pastorie hebben bijna 400 jaar de pastoors van Kessel gewoond. De pastorie
werd meermaals verkocht en verhuurd. Het gebouw werd onder meer als vredegerecht voor het kanton
Berlaar gebruikt. In 1827 werd de pastorie gekocht door de gemeente.
- Pastorie Nijlen (Gemeentestraat in Nijlen)
Over de oorsprong van de pastorie van Nijlen bestaat heel wat onduidelijkheid. De pastorie was alleszins
omgeven door een gracht om de dorpelingen te beschermen tegen vijandige legers. In 1747 legerde de
vorst van Waldeck met zijn troepen in Nijlen met oog op de belegering van Lier en Antwerpen. Het gebouw
brandde in die periode volledig af. De benedenverdieping werd herbouwd. Ca. 1850 werd het gebouw met
een verdieping verhoogd.
- Sint-Willibrorduskerk (Kerkstraat in Nijlen)
Over de bouwgeschiedenis van deze kerk met oude oorsprong is weinig geweten. Volgens sommige
bronnen zou onder meer de toren opklimmen tot de 15 de eeuw. De Sint-Willibrorduskerk onderging alleszins
diverse veranderingen en reconstructies. In de 20 e eeuw werd de kerk tijdens de twee wereldoorlogen
telkens verwoest. De heropbouw van het neogotische bouwwerk werd in 1960-1961 afgerond.
���� OLEN
Kerk Sint-Martinus monument
Pastorie Sint Martinus monument
Kapel van Meren monument
Omgeving Kapel van Meren Landschap
Buulmolen Monument
Parochie Sint-Martinus
De Sint-Martinuskerk
De Sint-Martinuskerk Van Olen is het fraaie resultaat Van drie bouwfasen die zowel aan de materiaalkeuze
als de uiterlijke stijlkenmerken goed te herkennen zijn. De zandstenen westtoren is vroeg-gotisch (13-14de
eeuw). De overige gevels zijn in baksteen uitgevoerd. Het koor met zijn steunberen en spitsboogramen is
representatief voor de laat-gotische Kempense baksteengotiek (15-16de eeuw). Ook de benedenkerk heeft
een laat-gotische kern maar verwierf haar huidig classicistisch uitzicht aan het eind van de 18 de eeuw na de
aanhechting van de zijbeuken. Waar in de meeste Vlaamse parochies de kerk en het kerkhof de jongste
decennia ruimtelijk "gescheiden" werden, bleef deze eeuwenoude band in Olen echter tot op heden intact.
Het stemmige interieur charmeert vooral door zijn fraai houtwerk met een speciale vermelding voor enkele
laat-gotische beelden, de barokke portiekaltaren en de rococopreekstoel. In de Kempen is de vroeg-gotiek
zeer sober en nagenoeg van elke ornamentiek verstoken: de amper drie geledingen tellende,
zandstenenwesttoren illustreert dit sprekend. De gevelopeningen bleven beperkt tot het korfboogportaal,
een rechthoekig raam aan de basis van de tweede register en spitsboogvormige galmgaten in de
klokkenkamer. De torenromp is bekroond met een slanke, achtzijdige naaldspits. Merkwaardig is wel de
plaatsing van het torenuurwerk: aan de achterkant tegen de spits en langs de voorkant tegen de
klokkenkamer. De tegen de toren aanleunende doopkapel (zuid) en bergruimte (noord) werden pas in het
laatste kwart van de 18de eeuw toegevoegd.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 217

Het driebeukig schip verwierf zijn huidige, classicistische uitzicht in 1776-78 toen de zijbeuken verbreed
werden en samen met de laat-gotische middenbeuk onder een gemeenschappelijk zadeldak verenigd
werden. Om de oostelijke galmgaten van de toren te "sparen", moest het aanleunende zadeldak van de
benedenkerk afgeschuind worden. De segmentboogramen staan in een sobere omlijsting met zandstenen
hoekblokken en een arduinen onderdorpel met afgeronde hoeken. De cordonlijst ter hoogte van de sokkel
bestaat uit zandsteen; de gecementeerde kroonlijst brokkelt door verwering plaatselijk af .De twee
westelijke koortraveeën hebben omwille nan de aanleunende dienstgebouwen uit 1776-78 (o.m. de
sacristieën aan de zuidkant) blinde gevels. De kleinere "bergruimte" aan de noordkant waar thans de
installatie van de centrale verwarming staat, was in feite bedoeld als een rust- of schuilplaats voor de
vrouwen die, na de geboorte van elk kind, hun "kerkgang" kwamen doen! De spitse eenlichten van de
oostpartij staan tussen versneden steunberen in bak- en zandsteen. Het raam in het centrale facet van de
absis werd gedicht. Sedert 1871 hangt er, tegen een bepleisterde en witte achtergrond, een gotisch
missiekruis onder een luifel. Onderaan bevinden zich de grafstenen van pastoors J. Smolders ( + 1870) en
P. Michielsen (1945). Op het grasplein aan de straatkant staat het 18-19de-grafmonument van de familie
Cluyts. De bepleisterde muren van het interieur zijn wit geschilderd. De spitse scheibogen, rustend op ronde
zuilen met achtkantige sokkel in zandsteen, het middenschip en de zijbeuken benadrukken de laat-gotische
aanleg van de benedenkerk. De middenbeuk en het koor vormen als het ware één gestroomlijnd geheel en
zijn met een bepleisterd tongewelf, versierd met classicistische ornamenten, overspannen.
Tijdens de rondwandeling in het interieur vestigen we de aandacht op:
- hoofdaltaar, portiek-altaar, barok, 1670-71, J. Verbuecken met
- tabernakel in decor van vier Westerse kerkvaders;
- tussen Corinthische zuilen, altaarstuk "Onze-Lieve-Vrouw van de rozenkrans", P. Boyermans,1675;
- cartouche, gedragen door engelen, met opschrift "Altare Priviligiatum"
- nis met beeld van de "Goede Herder met het verloren lam"
- Maria-altaar in noordbeuk, barok portiek-altaar, 1660, met bekronend Mariabeeld en altaarstuk "H.Familie,
de H.Anna en Joachim", Vlaamseschool 2dehelft van de 17de eeuw; het madonnabeeld op het altaar
dateert uit de 17de eeuw;
- Sint-Martinusaltaar in de zuidbeuk, barok-portiekaltaar, 1663, met altaarstuk "De Bekering van de H.
Bavo", ca. 1663, naar een schets (1612) van P,P. Rubens;
- preekstoel, rococo, 1767, Jacob van der Neer. De kuip is toegankelijk via een dubbele trap. De
beeldengroep aan de voet van de kansel stelt de "Liefdadigheid van Sint-Martinus" voor: soldaat-ruiter
Martinus geeft de helft van zijn mantel aan een bedelaar;
- afsluiting doopkapel classicistisch houtsnijwerk, 1ste helft 18de eeuw;
- koorgestoelte en lambrizering met ingebouwde biechtstoelen, ca. 1780, laatbarok en classicistisch;
- doksaal met balustrade, ca. 1780, classicistisch;
- orgelkast, ca. 1910, maar in 1963 volledig vernieuwd;
- wit geschilderde houten beelden van Sint -Ambrosius (biekorf , patroon van de imkers, Onze-Lieve-
Vrouwvan Smarten, H. Jozef met Jezuskind, H. Martinus (bisschop met staf en mijter) en H.Sebastiaan-,
16-18de eeuw; de voorstelling van Sint -Sebastiaan als een Romeins honderdman is vrijwel uniek. Het
beeld herinnert aan de handbooggilde die in de kerk over een eigen altaar beschikte;
- H. Hart van Jezus en Onbevlekt Hart van Maria, Isidorus, stenen beelden, 19 de eeuw;
- H. Isidorus, stenen beeld, 1980.
Een “driesplein” naar Frankisch model
Ze zijn nu nog steeds bijzonder talrijk, a priori in de Kempen, de driezijdige pleintjes waarrond de definitieve
kolonisatie van deze arme zandstreek vaste vorm kreeg. Dat van Olen behoort omwille van zijn gaafheid en
zijn omvang ongetwijfeld tot de fraaiste van het hele land. In de historische nederzettingsgeografie noemt
men zo een plein een "dries". De lokale toponiemen "De Biest" en "De Plaats" zijn er synoniemen van.
Driesnederzettingen zijn meestal ontstaan tijdens de Frankisch-Merovingische tijd, te situeren in de 5de-7de
eeuw na Christus. Hoewel Olen pas voor het eerst officieel vermeld wordt in 994, impliceert dit enkel maar
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 218

dat het toen al met zekerheid bestond én al enig belang had. Een stichting enkele eeuwen voordien, in de
sfeer van de duistere middeleeuwen en de vroegmiddeleeuwse kerstening (ca. 650) is dus meer dan
waarschijnlijk.
Gedurende meer dan één millennium, ja zelfs tot diep in de 19de eeuw, bleef de centrumbevolking van
Olen geconcentreerd rondom dit ruime plein en twee aanpalende pleintjes ten noordoosten. Lintbebouwing
bleef beperkt tot de Sint-Maartenstraat, de verbindingsweg met de parochiekerk die in feite helemaal aan de
westrand van de dorpskom stond. Een momentopname van de "urbanistische" toestand aan het eind van
het Ancien Régime (ca. 1775) vind je op de Ferrariskaart van die tijd. Rondom de dorpskom lag een gordel
van omhaagde akkerperceeltjes. Naar het zuiden toe zien we dat Voortkapel, thans een parochie onder
Westerlo, aan het eind van de 18de eeuw kerkelijk nog onder de Olense Sint-Martinusparochie
ressorteerde. Naar het noorden toe herken je de zeven Olense landbouwgehuchten, nu gelegen aan de
overkant van de E313 en/of het Albertkanaal, en tenslotte de "Grote Heyde" en de beemden in de drassige
vallei van de Kleine Nete. " Jesukes ouders" moesten dat stukje Olen toen nog ontdekken!
Het dorpsplein in Olen Sint Martinus
Is het dorpsplein als dusdanig door de eeuwen heen in oppervlakte en omvang vrijwel constant gebleven,
dan zijn de inrichting en het uitzicht ervan wel fundamenteel veranderd. De primaire betekenis en functie
van het centrale, driezijdige dorpsplein was een "veilige" verzamel- en drenkplaats voor het vee tijdens de
nacht of bij dreigend gevaar. De veestapel in het algemeen en de koe in het bijzonder waren voor de
traditionele Kempense boerenbevolking van levensbelang. Ze produceerde melk en zuivel, mest, energie
en grondstoffen (o.a. leder). Precies in deze context wortelt de kleurrijke Kempense volksdevotie en de
talrijke bedevaarten naar heiligenspecialisten tegen allerhande kwalen van het vee. Ook de centrale plaats
van de "potstal" in de Kempense langgevelhoeve, nl. tussen het woonhuis en de schuur, getuigt hiervan.
Dergelijke hoevetjes tref je nu nog steeds her en der in het Olense landschap aan; rond het dorpsplein zijn
ze echter verdwenen.
Het Olens dorpsplein is niet altijd volledig onbewoond gebleven. Oude foto's tonen immers midden op het
plein, ter hoogte van de huidige parkeerplaats, enkele herbergen en de smidse die omstreeks het midden
van de 20ste eeuw gesloopt werden. In 1936 werd de oude dorpsschool, die vlak tegenover het
gemeentehuis stond, afgebroken. Het plein is thans overschaduwd door een 60-tal inheemse linden,
aangeplant in 1801 ter vervanging van een uitheemse “Franse” vrijheidsboom. Door de T-aansluiting van de
Sint-Maartenstraat op de drukke weg Herentals-Herselt (laatstgenoemde vormt tevens de oostgrens van het
dorpsplein) wordt de oude dries nu in twee helften verdeeld. Het grotere noordelijke deel omvat een parking
en een grasplein. Op de vroegere varkensmarkt heeft het comité "1000 jaar Olen" een monument "Het
Gezin" geplaatst ter herinnering aan het feestjaar 1994. Het kleinere zuidelijke deel heeft een meer
versteende vloer en is voorzien van rustbanken tussen openbaar groen. Onwillekeurig gaat hier de
aandacht uit naar de koperen "driepottenfontein". Tekst en uitleg over dit merkwaardige monument lees je
ter plekke: "Deze koperen fontein werd vervaardigd en aan de gemeente geschonken door de Metallurgie
Hoboken-Overpelt/Afdeling Olen. 05.08.1978". Deze fontein is de synthese van een unieke brok Olense
geschiedenis en herinnert zowel aan het olijke Kempens boerendorp van weleer als aan zijn latere
industrialisatie. Rustend op een bank rond deze fontein - een kleine pot met één oor, een middelgrote pot
met twee oren en grote pot met drie oren!- houden we de volksoverlevering in ere en vertellen je de legende
van de Olense pot. Bij de heraanleg van het voetpad rond het dorpsplein werd een “walk of fame”
aangelegd. Tegels die verwerkt zijn in de kasseien verwijzen naar bekende Olenaars of typische
volksfiguren die ooit op of rond het dorpsplein hebben gewoond.
De Pot met Drie Oren
Bij het horen van de naam Olen denken velen spontaan aan een pot met drie handvatten. Het volkse
verhaal van deze merkwaardige pot kadert in een uitgebreid assortiment van zgn. Keizer Karelsagen. Na
het bezoek van een vreemde ruiter heerste er een gespannen sfeer bij het gemeentebestuur. Toen de
onbekende een bode bleek te zijn die de komst van Keizer Karel had aangekondigd, besliste de
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 219

gemeenteraad de keizer iets te drinken aan te bieden in een pot met drie oren. De zoektocht naar zulk een
beker verliep niet volgens plan en de verhalen over de pot met drie oren werden geboren. Omdat het
literaire aspect in deze historie niet onbelangrijk is, citeren we de versie van auteur Walter van den Broeck
in zijn "Brief aan Boudewijn" .
"Op een dag stapt Karel V met zijn gevolg in Olen af om er even te verpozen in een herberg. De
zenuwachtige waard brengt hem onmiddellijk een kan bier, maar houdt ze bij het oor vast zodat de keizer
ze niet van hem kan aannemen. Lachend geeft hij de waard de raad een tweede oor aan de kan te laten
solderen. Bij een volgende gelegenheid komt de waard trots met een speciaal voor de keizer vervaardigde
kan op de proppen. Maar ditmaal houdt hij ze bij de twee oren vast, zodat de keizer ze weer niet kan
aannemen. Dan maar een derde oor! En. U raadt het al ...als de keizer een derde maal in Olen afstapt,
houdt de waard de kan bij de twee oren vast terwijl hij het derde tegen zijn borst aandrukt. Onder luid
gelach van het keizerlijke gevolg grijpt de vorst onder de kan door naar het derde oor en drinkt ze dan in
één teug leeg. Sindsdien worden die van Olen in heel het land als de domste der boeren beschouwd".
De waarheid over dit keizerlijke verhaal laten we in het midden. Historische bewijzen zijn er niet,
hypothesen en vermoedens des te meer. Keizer Karel symboliseert zowat de Vlaamse volksaard wiens
reputatie van bierbrouwen en drinken nu nog steeds wereldwijd bekend is. Bovendien kwam de keizer
geregeld op bezoek bij zijn zuster Maria van Hongarije die in Turnhout verbleef. Het is daarom niet
uitgesloten dat hij op doortocht in een Olense stamkroeg regelmatig zijn dorst leste. Spot en zelfspot
ruimden mettertijd plaats voor fierheid. Niet minder dan drie herbergen ambiëren elkaar de echte pot. Twee
ervan situeren zich rond het oude Frankische dorpsplein, nl. de Oude Pot van Keizer Karel en de Zwarte
Stier alias de Pot van Keizer Karel. De derde is de oude afspanning Sint-Sebastiaan aan de Geelseweg.
Rond het plein
Visuele herinneringen aan de vroegste episode uit de geschiedenis van dit Frankisch plein zijn volledig
uitgewist. Zelfs het middeleeuwse pleinmeubilair, we bedoelen hiermee de hoevetjes in schilderachtig
vakwerk, lemen of bakstenen gevels tussen een houten timmerwerk, is er niet meer. Herbergen wiens
namen herinneren aan de legende van de Olense drie-oren-potten of andere "potten" zijn er nog wel, al zijn
hun gevels beduidend jonger dan het verhaal zelf. De fraaiste panden zijn het gemeentehuis en de pastorie,
wettelijk beschermd omwille van hun historisch en architecturaal belang. Over deze "symbolen" van het
burgerlijke en kerkelijke verleden vertellen we zodadelijk meer. Verder herken je nog enkele oude "kernen"
zoals een gedeelte van het woonhuis nr. 15, recent aangekocht door het gemeentebestuur. Bijzonder fraai
zijn het rondboograampje van de bovenverdieping en het dito deurtje in de zijgevel. De taverne “De Pioen”
en het gedeelte van het aanpalende hoekhuis zijn, zoals de meeste huizen vroeger, slechts één bouwlaag
hoog. De meeste gevels zijn echter recent en in architecturaal opzicht minder interessant. Niettemin wijzen
we op de burgerhuizen (nrs. 32-34), palend aan het noordoostelijk deel van het plein. Stilistisch herken je er
de invloed van de Jugendstil (of art nouveau). Deze panden herinneren inderdaad aan de fin-de-siecle
architectuur en haar burgerij: hier woonden destijds de burgemeester, de notaris …
Het gemeentehuis
Van ca. 1760 tot aan het eind van het Ancien Régime vergaderde in dit pand de Olense schepenbank.
Nadien, in de Franse (1796-1815) en de Hollandse tijd (1815-1830), was het de zetel van de "municipale
raad" en sinds 1830 is het gemeentehuis. Ze zijn zeldzaam, de Vlaamse gemeentebesturen die sinds 's
lands onafhankelijkheid onafgebroken in hetzelfde pand gehuisvest zijn! Tot omstreeks het midden van de
20ste eeuw werd het slechts gedeeltelijk door de gemeentelijke administratie gebruikt. Zo was in de 19de
eeuw de bovenverdieping het schoolhuis van de hoofdonderwijzer en in de eerste helft van de 20ste eeuw
de woonst van de veldwachter. Bij de restauratie en renovatie van 1976 werd vooral het interieur
gemoderniseerd en eigentijds ingericht. Symmetrisch breedhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen onder
zadeldak. Sierlijke pleingevel onder invloed van de 18de-eeuwse Franse bouwstijlen (rococo en
classicisme). Bepleisterde voorgevel op een sokkel met arduinen parament. Bepleistering versierd met
abstracte rococomotieven (lijnen, vlakken, krullen) en stucwerk (rozetten). Gelijkvloers met beluikte ramen;
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 220

luiken met gestileerd bloemmotief versierd. Ramen van de bovenste verdieping rustend op zes balusters
van Dorische zuilenorde. Geprofileerde middenrisaliet. Verhoogde begane grond met brede, dubbele deur;
segmentboogvormig bovenlicht met typisch Olense symbolen (het gemeentewapen, “de Pot” en "de
keizer"). Bekronend driehoekig fronton.
De Pastorie.
Classicistische norbertijnenpastorie in baksteen en arduin uit 1768-71. Beschermd pand bij K.B. van
13.04.1953. Van 1224 tot aan het eind van het Ancien Régime beschikte de norbertijnenabdij van Tongerlo
over het begevingsrecht van de Olense Sint-Martinusparochie en was een witheer hier pastoor. De
omwalling is grotendeels bewaard gebleven en werd enkel aan de zijde van het dorpsplein gedempt. Ruim,
blokvormig en symmetrisch gebouw van 5 traveeën en twee bouwlagen onder schilddak. Beluikte
rechthoekige ramen in een arduinen lijstwerk. Gecementeerde kroonlijst. Geprofileerde middemisaliet.
Statig rococo-portaal in arduin; bovenlicht met smeedijzeren traliewerk en rocaillesluitsteen op de licht
gebogen bovendorpel. Bel-etage met segmentboogramen in arduinen omlijsting. Bekronend driehoekig
fronton met oculus. Bij de straat, korfboogvormig poortgebouw in afbraakmateriaal van de oude pastorie
(baksteen, zandstenen imposten en hoekblokken) .De pastorietuin is thans aan de pleinzijde geprivatiseerd
door een bakstenen muur.
Monument "Keizer Karel en de Boeren van Olen"
In het jaar 2000 werd de 500ste verjaardag van de geboorte van Keizer Karel herdacht. Volgens de legende
bezocht de legendarische keizer "regelmatig" het Kempische dorpje Olen. Om een blijvende herinnering te
bewaren aan dit heuglijk jubileum werd beslist om een monument in de vorm van vijf bronzen beeldjes te
plaatsen langs de muur van de pastorie van Olen-Centrum. De Olense kunstenaar Jos Wouters toog aan
het werk en vervaardigde de vijf beeldjes rond de meest bekende verhaaltjes over Keizer Karel en de
Boeren van Olen, onder de titel: "De Driekantige Boeren van Olen verwelkomen Keizer Karel". Van links
naar rechts herkennen we: de koe op het dak van de kerk, boer biedt drie-oren-pot aan Keizer Karel aan, de
Keizer drinkt uit de pot, boerin biedt schotel rijstpap aan, de boeren willen de kerk verplaatsen.
Monument "Het Gezin"
In 1994 werd uitgebreid 1000 jaar Olen gevierd, met de meest verscheiden activiteiten. Een blijvende
herinnering aan dit jubileum vormt het bronzen beeld "Het Gezin" dat op het marktplein van Olen-Centrum
werd opgericht. Het is van de hand van de bekende kunstenaar Jos Wouters. Het kaderde in een ruimer
geheel: 1994 werd immers door de Verenigde Naties uitgeroepen tot “Internationaal Jaar van het Gezin".
Jos Wouters gaf ook toelichting bij zijn ontwerp: 'n man en ’n vrouw, ze hadden elkaar zo lief, hun kind werd
geboren, ' n gezin! In deze volgorde is het verlopen, eeuwen en eeuwen terug. Ook op deze manier is Olen
bevolkt, duizend jaar geleden. Wil Olen nog het volgende millennium vieren, dan zal deze volgorde: man –
vrouw – kind moeten gehandhaafd blijven. Hoewel men weet nooit. Dit monument werd enkele jaren later
verplaatst naar de rand van het marktplein.
Buulmolen
De allereerste vermelding van de Buulmolen dateert al van 1362: "Walterus Smeyers de pecio terre...
molendinum de bule". In de nacht van 11 juli 1744 brandde de molen af, maar hij werd in het najaar en de
winter weer opgebouwd.
In 1938 werd de molen gedemonteerd en overgebracht naar Antwerpen (Noordkasteel), omdat hij in Olen
plaats moest ruimen voor de aanleg van het Albertkanaal. In 1974 werd hij, wegens de aanleg van de
verbinding tussen het 5de havendok en het Amerikadok, een 400-tal meter verder geplaatst, nabij de
Hogere Zeevaartschool en de Royerssluis. Hij werd er aan zijn lot overgelaten en in 1986 gedemonteerd.
En dan gebeurde het wonderlijke: "de molen zou terugkeren naar zijn stal!" De stad Antwerpen werd in
1991 bereid bevonden om de molen af te staan aan de gemeente Olen. Aanleiding was de viering "1000
jaar Olen" in 1994. Deze viering was een succes, maar de molen ontbrak op het appèl! Onder impuls van
de Werkgroep Vrienden van de Buulse Molen (gegroeid uit de Heemkundige Kring De Linde) kon de
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 221

overbrenging toch gerealiseerd worden. De heropbouw en de maalvaardige restauratie gebeurde in 2002-
2003 op vakkundige wijze door Adriaens Molenbouw bv uit Weert (NL). De roeden zijn 25,60 meter lang en
werden vervaardigd door Derckx uit Wessem (NL) in 2003. Op 1 augustus 2003 werd de "teruggekeerde
verloren zoon" feestelijk ingehuldigd.
Parochie: Onze-Lieve-Vrouw-Olen
In de middeleeuwen en het Ancien Régime waren er aan de Olense dorpskom, periferisch gelegen aan de
bosrijke zuidrand van het gemeentelijk grondgebied een tiental agrarische gehuchten of heerdgangen
verbonden. Op oude kaarten uit de 18de en de 19de eeuw lezen we namen als Gerheze, Doffen,
Doffenhoek, VierHuyzen, Gerheyden, Bijlen, Boekel-Heykant, Gerhaegen, Meren, Schaetsbergen, Neder
Buel en Hoog Buel. Welnu, in de huidige straatnamen leven deze oude toponiemen nog steeds verder, ook
al is de agrarische bedrijvigheid er mettertijd nagenoeg volledig weggeëbd. Ten noorden was dit agrarische
gebied begrensd door het uitgestrekt en desolaat landschap van de Groote Heyde en de Neder Heyde.
Omwille van de grote afstand tot de Sint-Martinuskerk in Olen-dorp ijverde de boerenbevolking van deze
gehuchten vanaf de tweede helft van de 18 de eeuw voor de oprichting van een tweede parochiekerk. Noch
de kapel van Gestel - thans verdwenen maar te situeren in de sociale wijk "Gestelen", noch de Sint-
Willibrorduskapel te Meren konden deze promotie waarmaken. Niet alleen de onderlinge rivaliteit speelde
hen parten, maar ook de norbertijnenpastoor van de centrumparochie verleende hiervoor geen
toestemming. Alleen het lezen van missen in de Sint-Willibrorduskapel werd gedoogd; voor de overige
sacramenten moesten de "boeren van Achter -Olen " noodgedwongen naar de centrumkerk. Door de forse
aangroei van de bevolking in de 19de eeuw werd Achter-Olen in 1864 uiteindelijk toch een autonome
parochie: een "open plek" in het centraal gelegen Boekel werd uitverkoren voor de bouw van een
gloednieuw gebedshuis. Naar aanleiding van het eerste eeuwfeest van de parochie in 1964 werd de
benaming Achter-Olen vervangen door Onze-Lieve-Vrouw-Olen. In het huidige landschap herken je de
oude gehuchtkernen niet alleen aan hun toponymie maar ook aan het spreidingsgebied van de oude
Kempense boerderijen. Het verhaal van de traditionele landbouw behoort echter ook in dit stukje Kempen
definitief tot het verleden. Momenteel is de agrarische sector op een meer moderne leest geschoeid.
De Onze-Lieve-Vrouwkerk
De monumentale Onze-Lieve-Vrouwkerk uit 1865-66 beheerst volledig de noordkant van het rechthoekig,
beboomd dorpsplein. Haar nogal recente inplanting en ouderdom blijkt niet alleen uit het architecturaal
totaalbeeld maar ook uit de niet-conventionele oriëntatie, waarbij het koor naar het NNW gericht is. Bij
oudere kerken "kijkt" het koor immers steeds naar het oosten (=Jeruzalem). Vanaf de 19de eeuw houdt
men, niet zelden om redenen van praktische aard, bij de inplanting van nieuwe kerken meer rekening met
andere motieven zoals het bestaande wegennet en de beschikbare ruimte. Architecturaal behoort deze
bakstenen parochiekerk tot de neogotiek; de sokkellijst bestaat uit arduin. Versneden steunberen en
spitsbogen (ramen, portalen, galmgaten) beheersen de buitenarchitectuur. Het grondplan bestaat uit een
halfingebouwde toren, een driebeukige benedenkerk van vier traveeën, een eenbeukig hoofdkoor van drie
traveeën met een driezijdige absis en aanleunende zijkoren van één travee met een vlakke sluiting. De
torenromp, ten oosten geflankeerd door een polygonaal traptorentje, telt vier geledingen en is met een
ingesnoerde achtzijdige naaldspits bekroond. De tympaan boven de segmentboogdeur is blind; het drieledig
doksaalvenster werd met maas- en traceerwerk versierd. De gevels eindigen steevast op sierlijke
baksteenfriezen met ruit- en muizetandmotieven. In de basilicale benedenkerk staan zowel rondvensters
(middenbeuk) als spitsboogramen (zijbeuken).
Meer nog dan de buitenarchitectuur verwoordt het interieur het verticalisme van de neogotische vormentaal;
dit is in ruime mate te danken aan het gebruik van de spitse scheibogen. Samengestelde collonnetten met
knoppenkapiteel brengen de druk van de kruisgewelven op de dekplaat van de ronde zuilen over. De muren
zijn deels bepleisterd, deels met een houten lambrisering bezet. Fraai is de overkragende hardstenen
onderbouw van het doksaal, rustend op consoles met muzikale "engelen". Het orgel zelf wordt door
specialisten omwille van zijn zuivere klanken geprezen. Het kerkmeubilair (biechtstoelen, retabelaltaar) is
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 222

overwegend neogotisch. De beelden dateren uit de 19de en de 20ste eeuwen hebben een geringe
kunsthistorische waarde. De moderne glasramen (1965) werden vervaardigd in het atelier van de bekende
Antwerpse kunstenaar Jan Huet.
De Sint-Willibroduskapel
De Sint- Willibrorduskapel van het gehucht Meren bevindt zich ten zuiden van de haakse bocht van de
"Meren"-straat en is via een ca. 30 meter lang pad met de openbare weg verbonden. Een zestal linden
omringen dit bij K.B. van 27/10/1982 beschermd monument. Alhoewel de oudste vermelding van een
Willibrorduskapel alhier teruggaat tot de 15 de eeuw (1414?), verwierf het gebedshuis zijn huidig uitzicht in
1761-63. Deze eenbeukige kapel bestaat uit een schip van twee traveeën met een driezijdige absis.
Architecturaal herken je er zowel sporen van de gotiek als van de barok. Tot de gotische kenmerken
behoren o.m. de versneden steunberen en vooral het dichtgemetseld spitsboogvormig tweelicht in de absis.
De vier segmentboog ramen daarentegen zijn ontleend aan de vormentaal van de barok. De aankleding
van de voor- of westgevel bleef uitermate sober met een oculus en een zolderluik in de puntgevel. De deur,
geplaatst in een portaal met afgeronde hoeken, staat in de noordgevel. De gevel eindigt op een
gecementeerde muizetandfries. Op het leien zadeldak prijkt een zeszijdig dakruitertje met open
klokkenstoel en ranke spits.
Sedert de jongste restauratie en renovatie (ca. 1990) is het interieur als tentoonstellingsruimte ingericht. Tot
het origineel meubilair van deze gehuchtskapel behoren alleszins het barokke portiekaltaar in gemarmerd
eikenhout en de bekronende nis met Willibrordusbeeld. In de traditionele volksdevotie werd deze
patroonheilige vooral aanroepen als specialist tegen zweren en andere huidaandoeningen. Tussen 1592 en
1918 werd in deze kapel, waarin ooit drie altaren stonden regelmatig mis gelezen. Nadien bleef ze nog tot
na de Tweede Wereldoorlog een "halte" in de H. Kruisprocessie die jaarlijks door de velden trok teneinde
een goede oogst te bekomen.
De afspanning Sint Sebastiaen
Als "aloude" afspanning een symbool van het transport en het "verkeer" tijdens de middeleeuwen en het
Ancien Régime ontstaan bij een knooppunt, van wegen, is dit pand de jongste decennia precies mede door
de verkeersdrukte van de moderne tijd (Geelseweg) tot een toeristisch-recreatief minder aantrekkelijke site
ontaard. Door de aanleg van het Albertkanaal werd bovendien de rechtstreekse "navelstreng" met Olendorp
afgesneden. Vandaar dat de historische draagwijdte en geladenheid van dit gebouw zijn architecturale
betekenis ruimschoots overstijgt.
Den Bastiaan, de symboliek van de naam alleen reeds suggereert de functie van dit pand duikt reeds op in
de 16 de eeuw als afspanning, halte en rustplaats op het postkoetstraject van Herentals via Geel naar
Turnhout. Het situeerde zich tussen de Olense landbouwgehuchten Gerheyden, Doffenhoek en Neder Buel.
Tot in het begin van de 20ste eeuw behield het de toeristische functie van "hotel". Misschien stapte Keizer
Karel hier ooit wel eens binnen want ook de herberg Sint-Sebastiaan maakt aanspraak op de echte Olense
"drie-oren-pot". Tijdens de Boerenkrijg wist Emanuel Van Gansen (p. 75) hier de monstrans, gestolen uit de
kerk van Westerlo, na een bloedig gevecht waarin enkele Franse soldaten omkwamen, te heroveren. In de
19de eeuw tenslotte was deze herberg de rendez-vousplaats van de Herentalse burgerij die op zondag tot
hier wandelde om er in de schaduw van een "stemmige" linde een pot gerstenat te drinken. Het gebouw zelf
heeft een sobere baksteenarchitectuur onder een pannen zadeldak. De straatgevel telt zes traveeën met
een iets bredere dienstdeur. Voor de herberg staat een speciaal gesnoeide "terraslinde" met ondersteunend
houtwerk en vierzijdige zitbank.
Het Olens Boerke
Het standbeeld “Het Olens Boerke” bevindt zich op het kruispunt Pastoriestraat-Beilen. Het werd
aangekocht met geld van “1000 jaar Olen”, de vzw die de festiviteiten tijdens de milleniumviering in 1994
organiseerde en coördineerde. In 1998 werd dit beeld ingehuldigd.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 223

Merkwaardige Boerderijen
Het Schrans van Doffen, vervulde in de 18 de eeuw de functie van brouwerij en was zeker tot in de 19 de
eeuw omgeven door water. Deze hoeve werd gerenoveerd en is toegankelijk via Vierhuizen.
Het Keizershof te Boekel, bestond reeds in de 18 de eeuw en is thans prachtig gerenoveerd.
Parochie: Sint-Jozef-Olen
Op het bescheiden "duinengehucht" Heibloem na bleef het noordelijke gedeelte van de gemeente Olen tot
in het begin van de 20ste eeuw nagenoeg onbewoond. De alluviale vlakte van de Kleine Nete was te nat en
de bodem van de Groote Heyde te zandig om er onder natuurlijke omstandigheden efficiënt aan landbouw
te doen. De Groote Heyde werd begraasd en beheerd door het vee van de boerenbevolking uit de zuidelijke
gehuchten, thans verenigd onder de noemer "Onze-Lieve-Vrouw-Olen". De voorbereidingen voor de
ontsluiting van dit schaars bewoond heidegebied kaderen in de industriële omwenteling en situeren zich in
de tweede helft van de 19de eeuw. De aanwezigheid van het Kempisch kanaal en de spoorweg Antwerpen-
Gladbach waren immers van doorslaggevend belang toen de olense heide in 1912 uitverkoren werd als
vestigingsplaats van een gloednieuwe non-ferrofabriek. Nu nog steeds is de Olense vestiging van
Umicore/Cumerio in kringen van non-ferro-industrieën een begrip, zeker als het gaat over de produktie van
koper, kobalt en germanium. Ten zuiden van de fabriek werd na de Eerste Wereldoorlog een tuindorp - de
kern van deze zgn. "Cité" bestaat uit drie parallelle straten met bijzonder suggestieve namen: de
Koperstraat, de Radiumstraat en de Zandstraat- met ca. 125 identieke tweewoonsten voor arbeiders en
bedienden van het bedrijf aangelegd. Het kaderpersoneel woonde in ietwat ruimere villa's langs de
Leemansstraat!
Reeds in 1913 werd er een nieuwe parochie opgericht. Net zoals in Balen-Wezel onder een analoog
gesternte ontstaan na de stichting van de zinkfabriek "Vieille-Montagne" in 1885 werd deze toegewijd aan
Sint-jozef, patroon van de arbeid. De neo-Romaanse Sint-jozefkerk, voltooid in 1925, alsook de pastorie en
de wijkschool werden gebouwd op gronden gekocht en geruild in samenspraak met jozef Leemans en
Frederic Speth, pioniers van de Société Générale Metallurgique de Hoboken waartoe ook de Olense koper-
en radiumfabriek behoorde. De recente urbanistische uitbreiding van Sint-jozef-Olen situeert zich vooral ten
uidoosten van de Lichtaartseweg (Bankloopstraat, Grote Heide, Libelstraat, Meikeverstraat, Waterstraat
alsook de sociale wijk Witgoor) en dit niet in het minst omdat deze zone t.o. v. het non-ferrobedrijf "gunstig"
gelegen is. Interessant om weten is ook dat onder de parochie Sint-jozef-Olen ca. 900 "parochianen",
wonend in het afgelegen noordwestelijk deel van de buurgemeente Geel, ressorteren.
Geïsoleerd aan de overkant van het Kempisch kanaal ligt de wijk Heibloem. Een deel van de vallei van de
Kleine Nete, ontsloten door de Roerdompstraat, behoort tot het Geelse "Zegge Domein", een agrarische
ontginning met enkele grotere veehouderijen uit de vijftiger jaren. De grote kavels met weilanden en
maïsteelt beklemtonen dat de veeteelt zich als dé hoeksteen van de landbouw wist te handhaven. Dit open
valleilandschap contrasteert landschappelijk met de kleinschaligheid en de Kempense authenticiteit van het
aanpalend natuurgebied Het Olens Broek". Verder situeren zich daar, vlak bij de noordelijke oever van het
Kempisch kanaal, nog enkele zeer fraaie en rustige plekjes met vennetjes en oude landduinen met goed
ontwikkelde podzolbodems.
De Sint-Jozefkerk
De Sint-Jozefkerk, palend aan het Pastoor A. Janssensplein, is een neo-Romaans gebouw uit 1923-25; de
inwijding ervan vond pas plaats in 1930. De bakstenen gevels rusten op een zandstenen sokkel. Het
grondplan bestaat uit een voorstaand portaal van één travee, een eenbeukig schip van zeven traveeën, een
lager koor van drie traveeën met een rechte absis, aanleunende zijkoren van één travee met een rechte
sluiting en een toren ten noordoosten van het koor. Ondanks de oosttoren opteerde architect Chrétien
Veraart voor een klassieke oriëntatie met het koor aan de oostkant.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 224

Algemene kenmerken van het neo-Romaans concept zijn o.m. de rondboogfries als gevelbeëindiging, het
geprofileerd rondboogportaal, de gestalte van de toren (spletige kijkgaten, rondboogvormige galmgaten,
rond traptorentje, tentdak), alsook de samengestelde vensters met een maaswerk in constructie-beton en
ruime aandacht voor de cirkel en de cirkelboog. Zo zijn zowel de westgevel van de middenbeuk als de
oostgevel van het koor met decoratieve rondvensters uitgerust. De "neogotische" steunberen verstoren
enigszins de stijlzuiverheid. Bij de toren ontbreken ze weliswaar; hier zijn de gevels dan weer d.m.v. van
lisenen (= verdiepte gevelvakken) in reliëf gezet.
Bij afwezigheid van zuilen of pilaren ontvouwt het bepleisterde interieur zich als een zaalkerk met fris
geschilderde muren. Gentenaar Ganton ontwierp de grote glasramen in de oost- en westgevel; in de
figuratieve voorstelling staat het kruis centraal. De overige glasramen alsook de kruisweg in houtskool
dateren uit 1965 en werden vervaardigd door kunstschilder-glazenier Vingerhoets uit Antwerpen. Architect J
.A. Van der Gucht ontwierp het “stenen” kerkmeubilair, nl. de altaren, de communiebank, twee
kerkmeesterbanken en twee biechtstoelen; de steenhouwers Peeters uit Antwerpen deden de technische
uitvoering ervan. De overige houten kerkmeubels (het gestoelte en de twee biechtstoelen) zijn van de hand
van Lemmens uit Herentals. De firma Stevens (Duffel) construeerde het orgel (1932).
De Cité en Leemanslaan te Sint-Jozef-Olen
In Sint-Jozef-Olen vormt de Leemanslaan samen met de Koper-, de Radium-, de Zand- en een deel van de
Kasteel- en Watertorenstraat de zogenaamde “Olense Cité” of het Koperen Dorp en is ontstaan ten
behoeve van de werknemers van het huidige Umicore/Cumerio. De woonwijk uit de jaren 1923-1930 en
1951-1957, deels gesloopt in de periode 1961-1988, omvat per twee gekoppelde woningen voor het
kaderpersoneel (Leemanslaan), meestergasten (Watertorenstraat) en bedienden en arbeiders (Koper-,
Radium- en Zandstraat). In het boek “Brieven aan Boudewijn” beschrijft schrijver Walter Van Den Broeck,
zelf geboren in de Koperstraat, uitvoerig het leven in de Cité.
Vierzijdige Piramidemonument
Op het dorpsplein voor de Sint-Jozefkerk bewonder je een enig monument, opgevat in de vorm van een
piramide in koper, waarrond een zitbank je uitnodigt om rustig te genieten. André Van Opstal heeft het
ontworpen. De werkhuizen van M.H.O. (Metallurgie Hoboken Overpelt) hebben het vervaardigd. Jef De
Ceuster uit Herentals levert de houten modellen voor de halfreliëfbeelden. De firma Vanden Bossche uit
Mechelen heeft deze beelden gegoten.
De vier panelen hebben een verstrekkende waarde, symbolisch en wezenlijk, door de uitbeelding van de
hoekstenen van de parochie. Het eerste, gericht naar het noorden, biedt een tafereel van het voorbije leven:
een turfsteker met de eerste vermelding in 1154, en de namen van gehuchten in Geel. Dit, gericht naar het
westen, leunt aan bij de industrie, met een achtergrond van fabrieksgebouwen en een ovenarbeider op de
voorgrond. Je leest de evolutie van de verschillende namen van de maatschappij, van 1908 tot heden. Het
zuidelijke paneel beklemtoont het familiaal en sociaal aspect met een man en vrouwen hun kind centraal op
het voorplan, verder woningen en parochielokalen, o.a. 'De Vrede'. Het oostelijke paneel kiest de kant van
de kerk) met de voorstelling van de patroonheilige en zijn attribuut, de zaag en het kind Jezus; daaronder
de namen van gehuchten die in Olen tot de parochie behoren. De piramide is opgericht n.a.v. het 75-jarig
bestaan van de Sint-Jozefparochie, gelegen onder Olen én Geel. Hier bevinden zich de M.H.O.-fabrieken
(thans Umicore/Cumerio). In deze cité-parochie situeert zich de "Brief aan Boudewijn" van Walter Vanden
Broeck. Het monument verdient om meer dan één reden de aandacht. Het bindt Olen en Geel, Hoboken en
Overpelt, toont het lokale leven economisch, landelijk, familiaal en sociaal, religieus. Dergelijk vierluik heeft
zin voor de hele gemeenschap.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 225

�VORSELAAR
SCHANDPAAL monument
SINT-PIETERSKERK (TOREN) monument
DE PASTORIJ monument
DE VEERTIEN KAPELLEKENS monument
DEVOTIEKAPEL monument
SCHRANSHOEVE monument
HET KASTEEL DE BORREKENS monument
OMGEVING KASTEEL DE BORREKENS dorpsgezicht
DE HOEVE SASSENHOUT monument
HET ERF VAN DE HOEVE SASSENHOUT dorpsgezicht
- Schandpaal (de kaak)
De kaak bevindt zich op de Markt. Dit monument was niet zozeer als schandpaal bedoeld maar eerder als
symbool van de macht van de Heer van Vorselaar. Het is een arduinen paal op een achtkantig verhoog met
drie arduinen treden. Aan de voet van de kaak liggen vier arduinen bollen, als het ware om de grens af te
bakenen waarbinnen het ‘te schande stellen’ moest geschieden.
- Sint-Pieterskerk
Reeds in de 12 e eeuw was er in de geschriften sprake van de parochie. De kerk, toegewijd aan Sint-Pieter,
heeft haar huidige vorm pas gekregen in 1839 toen de twee zijbeuken werden bijgebouwd. Haar
opvallendste kenmerk, de 69m hoge spitse toren (‘schoone hooge naelde met een peer’), dateert van 1637.
- De veertien kapellekens
We kunnen met vrij grote zekerheid stellen dat de kapellengroep ‘De Veertien Kapellekens’, waarnaar ook
een straat werd vernoemd, werd opgericht in 1860 door landbouwer Petrus Verhaert. Medio 19e eeuw
maaide hij met een zeis in zijn been. Hij kreeg de raad om het gewonde been regelmatig in de beerput te
hangen opdat het goed zou genezen. Tijdens het genezingsproces zou Petrus beloofd hebben dat – als hij
zijn been zou mogen behouden – hij uit dankbaarheid voor zijn genezing een kruisweg zou (laten) bouwen.
Thans zijn de Veertien Kapellekens eigendom van de Kerkfabriek van Vorselaar. Begin jaren ’90 werden ze
grondig gerestaureerd. Op zondag 16 mei 1993 werden de gerenoveerde Veertien Kapellekens plechtig
ingewijd. Bij Ministerieel Besluit van 14 december 2004 werden ze als monument beschermd omwille van
hun historische en volkskundige waarde.
- Schranshoeve
Zijne Eminentie Kardinaal Van Roey, 17 e Aartbisschop van Mechelen, werd geboren in Vorselaar op 13
januari 1874 en overleed te Mechelen op 6 augustus 1961. De Kardinaal heeft ook een link met een
omwalde hoeve in Vorselaar: het Schrans. Deze werd rond 1580 opgericht als toevluchtsoord. Het was
immers de tijd van de Geuzen en hun strijd tegen de Spanjaarden. Later werd dit ook het woonhuis van
Kardinaal Van Roey. Momenteel is de Schranshoeve een erkend monument en wordt het helemaal
gerestaureerd door de gemeente Vorselaar.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 226

- Het Kasteel De Borrekens
Het pronkstuk van de gemeente is de waterburcht, het Kasteel. Volgens de geschiedenis zou het slot zijn
huidige grondplan in de 13 e eeuw gekregen hebben. Sinds die tijd was het kasteel achtereenvolgens
bewoond door de families van Rotselaar, van Bergen, de Ligne, van Arenberg, Proost, de Pret, van de
Werve en de Borrekens. Niet alleen het kasteel maar ook de prachtige omgeving met dreven en bossen,
lokken menig toerist en natuurliefhebber naar Vorselaar.
- De pastorij
In de schaduw van de Sint-Pieterskerk ligt de geklasseerde pastorij. Deze woning van de plaatselijke
pastoor werd volledig herbouwd in 1785. Let op het stormklokje op de nok van het dak en het houten
dakvenster langs waar de pastoor de granen kon bergen, die hij als tiende (belasting) ontving. Naast de
pastorij stond in de 19° en deel van de 20° eeuw het oude gemeentehuis van Vorselaar. Voor deze tijd
vergaderden de plaatselijke schepenen in de aloude herberg “de Croon” op de hoek van de Cardijnlaan en
de Kerkstraat. Hun beslissingen werden ’s zondags na de hoogmis, wanneer de parochianen uit de kerk
kwamen, met luide stem aan de kerkdeur afgekondigd via het “kerkgebod”.
Naast het dorpscentrum, destijds de Plaetse genoemd, had Vorselaar sterke gehuchten, waarvan de oudste
Sassenhout, Vispluk en het Pallaar waren. De gelovigen kwamen vanuit de gehuchten naar de
parochiekerk via een web van “kerkepaden”: voetpaden die eeuwenlang hetzelfde tracé volgden en thans
deels geherwaardeerd worden als “trage wegen”.
De kerkdreef verbindt symbolisch de twee machtscentra van destijds: enerzijds het kasteel van de
dorpsheer, anderzijds de kerk en de pastorij.
Het pastorijgebouw wordt tot op heden nog altijd bewoond door de pastoor van de Sint-Pieter-parochie in
Vorselaar. De pastorij heeft een mooie tuin die onder meer wordt gebruikt voor het jaarlijkse kerstspel.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 227

** Andere bezienswaardigheden
� BRON: Toeristische websites: www.tpa.be, www.antwerpsekempen.be, gemeentelijke websites
(bijv. www.toerismevorselaar.be)
���� GROBBENDONK
- Diamantmuseum
Door de opkomst van de diamantnijverheid op het einde van de 19de eeuw ontstond er een ware
economische revolutie in onze streek. Vele arme Kempenaars waren maar al te graag bereid om het
nieuwe beroep van diamantbewerker aan te leren. De Antwerpenaars Hendrik Cassiers en Frans Dela
Montagne hebben hier de grondslagen gelegd voor een bloeiende diamantnijverheid. Grobbendonk werd
een gekend slijpersdorp naast Nijlen, Herenthout, Bevel, Kessel, Vorselaar en Berlaar.Ooit werkten vele
inwoners in één van de 80 slijperijen die onze gemeente rijk was. In het diamantmuseum wordt sinds 1968
het verhaal verteld van de fascinerende edelsteen en zijn bewerkingen. Het diamantmuseum heeft door de
talrijke schenkingen een prachtige collectie authentieke werktuigen verzameld.
- Archeologisch museum
Grobbendonk is een dorp met een zeer rijk en oud verleden, waarvan de geschiedenis teruggaat tot voor
het begin van onze jaartelling. Het archeologisch museum toont naast een uitgebreide collectie Gallo-
Romeinse voorwerpen ook vondsten uit de prehistorie en de Merovingische Tijd. Door de talrijke
archeologische opgravingen heeft men heel wat informatie over de vroegere Romeinse nederzetting in
Grobbendonk.
- Echelpoelschranshoeve (Bouwel)
Op deze hoeve staat als geveldatum 1712. De huisstoel (het houten geraamte van het gebouw) is
vermoedelijk van de 17de eeuw. De hoeve was oorspronkelijk een toevluchtsschrans voor de inwoners van
Echelpoel. De voorgevel werd in Waaslandse stijl opgetrokken. Begin vorige eeuw was deze hoeve
eigendom van de Herentalse advocaat Le Paige.
- Roskam (Bouwel)
De woongeschiedenis van een hoeve op de plaats van de Roskam gaat terug tot de 15de eeuw. Het oudste
gedeelte van de huidige Roskam dateert van de 17de eeuw. Dit is de enige hoeve in onze gemeente met
een vrijwel geheel omsloten erf.
- De Ram (Grobbendonk)
In dit huis, gelegen in het centrum van het dorp, vestigde zich in 1835 dokter De Ram. In de voorgevel van
deze woning zien we nog de beeltenis van een ram.
- Kasteel Goorhof (Grobbendonk)
Het kasteel is in 1876 opgericht door de rijke Antwerpse scheepsreder Frans Huger. Het ligt in een enig
mooi kader van eeuwenoude beuken- en kastanjebomen. Het park, een waar arboretum, is 32ha groot, met
een grote vijver van 2,5ha. ontstaan bij de aanleg van de naburige autosnelweg. Enkele jaren geleden werd
het kasteel verwoest door een brand.
- Boswachtershuisje (Bouwel)
Het pittoreske boswachtershuisje uit 1856 is een blikvanger op veel toeristische afbeeldingen van de
gemeente. De oudste inwoners van de gemeente noemen het huisje nog bij zijn oude naam “het heuveltje”.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 228

- Café Het Engels Huis (Bouwel)
In 1855 liet Augustijn Bosschaert de Bouwel het Engels Huis bouwen langs het spoortraject Lier-Herentals,
dat hetzelfde jaar werd ingehuldigd. Na de eeuwwisseling werd dit café het commerciële hart van Bouwel.
- Het Astridplein (Grobbendonk)
Het dorpsplein is beter gekend onder zijn oude benaming ‘De Bist’. De Bist was oorspronkelijk de
gemeenschappelijke weide, door de Heer van Grobbendonk aan “het volk” afgestaan. Midden op het plein
(onder het monument) ontspringt de “Eisterleebeek”. Hier liet de Heer van Grobbendonk een eenvoudige
waterput bouwen, de zogenaamde “pensenpoel”, een waterput die door het volk zowel als drinkplaats voor
mens en dier als om de geslachte dieren te wassen gebruikt werd. Tot vorige eeuw was de daarna
geplaatste dorpspomp uit 1877 in gebruik. Later werd deze trouwens verbouwd tot gedenkteken voor de
gesneuvelden van de twee wereldoorlogen. De oudere bevolking noemt dit monument nog steeds de pomp.
Het Astridplein verraadt een typische Frankische driehoek waarrond verschillende aloude hoeven gevestigd
waren.
- De schandpaal (Grobbendonk)
Recht tegenover afspanning “De Leeuw”, in het voortuintje van de watertoren, staat een grote, ronde
arduinen paal. Hij werd in 1936 voor de hoeve “De Leeuw” gevonden. In 1964 werd hij daar heropgericht.
De hals- en armboeien worden bewaard in het Hof van Grobbendonk.
- Bouwelven (Bouwel)
Bouwelven is ontstaan uit een Middeleeuws heide- en turfwinningsgebied. Door de permanente
aanwezigheid van water en de arme bodem ontstond een specifieke moerasbegroeiing met een enorme
variëteit aan soorten, waaronder heel wat zeldzame en/of bedreigde soorten. Momenteel is het ven een
educatief wandelgebied.
���� HERENTALS
- De Toeristentoren
Toren ‘De Papekelders’ is gebouwd op het hoogste punt van Herentals en daarmee een belangrijke
toeristische troefkaart van Herentals. Deze uitkijktoren is een houten constructie met een totale hoogte van
24 meter. Gebouwd op een zandduinen op 40 meter boven de zeespiegel, in het unieke Kempens
natuurkader, biedt hij bij helder weer een mooi panorama. Van op het hoogste platform kan men dan 110
toren zien. De eerste toeristentoren werd in 1958 gebouwd en afgebroken in 1983. De huidige toren werd in
1985 opgericht door het stadsbestuur van Herentals met subsidies van het Commissariaat-Generaal voor
Toerisme en opengesteld op 25 mei 1985. In de onmiddellijke omgeving van de Toeristentoren, aan het
speelplein Kruisberg, starten mooie boswandelingen.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 229

���� HERENTHOUT
- ’t Schipke
De grootste troef van ’t Schipke is het paradijselijke landschap rond de Nete. Op het einde van de 18 e
eeuw was het gebied nog onbewoond omwille van de regelmatig overstroomde moerassige gronden. Pas in
de 19 e eeuw, na de eerste dijkwerken en afwateringsgrachten, kwam daar verandering in. In 1844 werd het
gebouw voor het eerst weergegeven op de kadasterkaart. In 1902 kreeg ’t Schipke de functie van veer,
herberg en boerderij. Nadat in 1949 een voetbrug werd aangelegd die de oevers verbond, verdween deze
functie. In de omgeving werden opnamen gemaakt voor de film ‘Pallieter’ naar het gelijknamige boek van
Felix Timmermans.
- Het gemeentehuis
Dit is een neotraditioneel complex, opgetrokken in 1878 als onderwijzeressenwoning voor de aangrenzende
school, naar een ontwerp van P.J. Taeymans van 1876, cf. ook centrale gevelsteen. In de woning werd
bovendien een lokaal voorzien voor de bewaarschool. Centraal diephuis van twee bouwlagen onder
zadeldak. Puntgevel met typisch neodtraditionele elementen als speklagen, kruis- en kloosterkozijnen.
Neogotische inslag door het gebruik van o.m. drielobmotieven. Aan de linkerkant bevindt zich het
inkomportaal met corinthische zuil. Lagere aanbouwsels links en rechts haaks op het hoofdgebouw, met
gelijkaardig uitzicht. Raadszaal met houten, neoclassicistische lambrisering en schouwmantel met
afbeelding van St.-Pieter en jaartal 1896.
- Feestzaal
Voormalige gemeentelijke meisjesschool, naderhand brandweergarage, thans gemeentelijke feestzaal.
Opgetrokken naar een ontwerp van J. Van Gastel, van 1865, cf. ook arduinen gedenksteen in
rechterzijgevel. Rechthoekige constructie van één bouwlaag onder zadeldak. Bakstenen lijstgevel met
verwerking van gesinterde baksteen voor de plint. Betraliede vensters met afgeschuinde bovenhoeken in
verdiepte gevelvlakken. Aflijnende baksteenfries, klimmend in de zijpuntgevels. Gedichte muuropeningen
aan binnenplaatszijde. Gerenoveerd interieur met bewaarde moerbalken en twee schilderijen afkomstig van
de St.-Pieter- en Pauluskerk: De Marteling van St.-Sebastiaan, Th. Boeyermans, 1661; Petrus ontvangt de
sleutels, Ykens.
- Nationaal houtambachtenmuseum De Wimpe
Het museum toont in realistisch uitgevoerde reconstructies de dagdagelijkse bezigheden in de
schrijnwerkerij - klompenmakerij - wagenmakerij - kuiperij, zoals dat het geval was begin 20 e eeuw.
Levensgrote pneumatisch gestuurde beelden (in eigen beeldhouwersatelier gemaakt) met authentieke kledij
en werktuigen brengen u terug in en laten u deel uitmaken van de gezellige bedrijvigheden van weleer.
- Monument van de Gesneuvelden
Gelegen te midden van een omhaagd, driehoekig perk, omzoomd met linden. Ingehuldigd in 1923. Tot 1973
bevond dit gedenkteken zich op de Markt. Zegevierend soldaat van brons op arduinen sokkel met inscriptie
‘Rombaux Roland/Ecaussinnes’
- ’t Hoog huis
Vlg. mondelinge bronnen teruggaand op een 16 e-eeuw Hof van Plaisantie dat eigendom was van de
jezuïten van Lier, naderhand o.m. maalderij en brouwerij. Op de Ferrariskaart van 1771-1777 is een deels
omgracht ensemble van in een vierkant geschikte constructies te zien, met achteraan een vijver. Op de
Vandermaelenkaart van ca. 1854 blijft de inplanting hetzelfde maar de omgrachting is verdwenen. Op oude
prentkaarten is nog een monumentale schuur onder strooien dak te zien juist voor de woning; lage
bijgebouwen aan weerszijden; aan westelijke zijde vermoedelijk het bakhuis. Thans rest enkel een
traditioneel breedhuis met in het midden een barokke topgevel voorzien van een blinde oculus met
geschilderd opschrift ‘Hooghuys 1590-1911’. Dit laatste jaartal verwijst naar de herstellingswerken en
herinrichting, begin 20 e eeuw uitgevoerd in opdracht van abbé H. Verbist.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 230

- Merodese bossen
∗ Omschrijving:
De ‘Merodese Bossen’ zijn gelegen in de gemeenten Herenthout en Bevel, net ten noorden van de vallei
van de Grote Nete in de Zuiderkempen. De begrenzing wordt gevormd door de Nijlense Steenweg in het
noorden, het centrum van Herenthout in het oosten, de Bevelse Steenweg in het zuiden en de ankerplaats
‘Kruiskensberg’ in het westen. Bij Ferraris (1777) herkennen we het gebied van de Merodese bossen als
heide met enkele delen onbegaanbaar moeras. Bijna een eeuw later is dat open heidegebied volledig
ontgonnen en is er een sterk bebost landschap voor in de plaats gekomen. Deze dichte bebossing zal het
landschap tot op vandaag blijven domineren. De talrijke dreven die het gebied doorkruisen zijn van latere
datum, doch reeds herkenbaar op de kaarten van het MGI uit het begin van de 20 e eeuw. De huidige
structuur is zeer goed herkenbaar in vergelijking tot deze historische situatie en kan dan ook als historisch
stabiel worden bestempeld. Ten noorden van het kasteel herinneren heiderelicten, alsook restanten van
vroegere vennen ons nog aan de tijd van Ferraris, toen men hier één groot heidegebied had. Kasteel
‘Steyenhof’, gelegen ten westen van de eigenlijke Merodese bossen betreft een neotraditioneel kasteel dat
naar verluidt in de kern opklimt tot ongeveer 1850. In 1930 werd het echter vergroot en ingrijpend
aangepast. Het wordt omgeven door een beboomd domein, waarin eertijds de Stynenhoeven lagen, die
reeds worden vermeld op de kaart van Vandermaelen uit 1854. Het ‘Prinsenhof’ is een oude afspanning uit
het einde van de 18 e eeuw en het begin van de 19 e eeuw; De eigenlijke herberg wordt geflankeerd door
een schuur en stallen, allen gegroepeerd rond een aarden binnenplaats zodat oorspronkelijk een nagenoeg
gesloten complex wordt gevormd.
∗ Wetenschappelijke waarde:
De wetenschappelijke waarde wordt in de eerste plaats bepaald door het oude bomenbestand van bossen
en dreven, dat een aanzienlijke dendrologische waarde vertegenwoordigt. Daarnaast biedt het ideale
mogelijkheden als habitat voor tal van vogelsoorten.
∗ Historische waarde:
De structuur is zeer mooi bewaard gebleven sinds het begin van de 20 e eeuw en kan dan ook terecht
historisch stabiel worden genoemd. Kasteel ‘Steyenhof’ betreft een neotraditioneel kasteel dat naar verluidt
in de kern opklimt tot ongeveer 1850. De oude afspanning of herberg ‘Prinsenhof’ gaat terug tot einde 18 e -,
begin 19 e eeuw. Verder vinden we langsheen de zuidgrens nog een langgestrekte hoeve met wagenhuis
van ca. 1900.
∗ Esthetische waarde:
Als dicht bebost gebied vormen de Merodese bossen een origineel en daarmee verrassend element binnen
de verder eerder open omgeving ten noorden van de Grote Nete. Indrukwekkend zijn de oude dreven en
rijen van boomgroepen die het landschap doorkruisen. Samen met het kasteel ‘Steyenhof’ en omgevend
domein, vormt dit boscomplex dan ook een esthetisch aantrekkelijk geheel.
∗ Ruimtelijk structurerende waarde:
Deze dicht beboste en daarmee landschappelijk volledig afgesloten ankerplaats is een opvallend element
binnen een verder zo goed als open landschap. Samen met de ankerplaats ‘Kruiskensberg’, vormen de
Merodese bossen een aaneensluitend geheel, grenzend aan vallei van de Grote Nete.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 231

���� NIJLEN
- Fort van Kessel (Fortstraat in Kessel)
Het Fort van Kessel maakte deel uit van de eerste verdedigingsgordel van de stad Antwerpen. In 1909
begon de firma Bolsee met de bouw van het Fort van Kessel. Pas in 1913 kon men beginnen met het
plaatsen van de bewapening. Tijdens de Duitse inval deelde het Fort zwaar in de klappen. In 1935 werd het
fort opnieuw ingericht als infanteriesteunpunt. In mei 1940 werd het echter door de Belgische troepen
opgeblazen en verlaten. In 1973 werd het domein aangekocht door de gemeente Kessel. Het doet
sindsdien dienst als recreatiegebied. In de slotgracht wordt gevist en het groene gebied is een trekpleister
voor wandelaars. Het fort zelf kan van april tot oktober op afspraak bezocht worden. Enkele vrijwilligers van
‘Gidsenwerking Fort Kessel’ verzorgen de rondleidingen.
- Diamantslijperij Lieckens (Spoorweglei in Nijlen)
In 1910 liet Petrus Lieckens in de Spoorweglei in Nijlen een slijperij bouwen voor zijn vier zonen, die in
Antwerpen het vak van het diamantslijpen hadden geleerd. De slijperij had twee verdiepingen en een schuin
dak, dat na beschadiging door een bominslag tijdens de Eerste Wereldoorlog werd vervangen door een plat
dak. Na de introductie van elektriciteit in Nijlen in de jaren 1928-1929 werd de gasmotor, die de twee
aandrijfassen van de beneden- en de bovenverdieping aandreef, vervangen door een elektrische motor.
Sindsdien onderging het atelier geen ingrijpende wijzigingen meer. Uiteindelijk sloot de werkplaats in 1985
de deuren. Het gebouw kreeg geen nieuwe bestemming. Sinds de jaren 1990 ijvert de Nijlense heemkring
De Poemp voor het behoud van Slijperij Lieckens, de zowat laatste, volledig uitgeruste vooroorlogse
diamantslijperij uit de streek. Het atelier en de technische installatie vormen een uniek stukje industrieel
erfgoed dat illustratief is voor de vele diamantwerkplaatsen die ooit in de regio gevestigd waren. In 2004
kocht het Nijlense gemeentebestuur de slijperij en enkele aangrenzende gronden aan. De rest van het
perceel – het woonhuis en de overige gronden – kwam in handen van de sociale
huisvestigingsmaatschappij Zonnige Kempen.
- Tibourschrans (Tibourstraat in Nijlen)
De Tibourschrans was oorspronkelijk een hoeve. Over het ontstaan van het gebouw is verder niet veel
geweten. De eerste vermeldingen dateren van 1636. In 1969 besloot de gemeente Nijlen om het domein
van 4 ha aan te kopen. Het domein werd ingericht als wandelpark. In het gebouw zelf werden de leslokalen
en ateliers van de Academie voor Beeldende Kunsten ondergebracht.
- Kasteelpark De Bist (Beukenlaan in Kessel)
Het Hof De Bist dateert vermoedelijk uit de tweede helft van de 18 de eeuw. Het domein kende verschillende
eigenaars. Het gebouw werd dan ook vaak verbouwd een aangepast. In 1944 werd het verwoest door een
bominslag. Het werd heropgebouwd volgens de plannen van de Kesselse architect Gommaar De Vos. In
1962 werd het domein aangekocht door Vzw Klooster van het Heilig Hart. Het kasteel is tegenwoordig een
ontmoetingshuis van de Gasthuiszusters Augustinessen van Lier.
- Kasteel Kesselhof (Bogaertsheide in Kessel).
Het nieuwe Kesselhof werd omstreeks 1862-1864 gebouwd. Het zuiderse kasteel is min of meer een kopie
van een kasteel aan het Italiaanse Comomeer.
- Grote Gasthuishoeve (Bogaertsheide in Kessel).
De Grote Gasthuishoeve of Emmaüshoeve is een prachtig gerestaureerde en verbouwde hoeve, waar de
Lierse gasthuiszusters jarenlang op zoek kwamen naar rust en verpozing.
- De Poemp (Gemeentestraat in Nijlen)
De gerestaureerde 19 de -eeuwse pomp heeft een leeuwenkop, een gebogen fronton en een halfrond
waterbekken.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 232

- De putkuip uit hoeve Ten Dycke (Gasthuisstraat in Kessel)
De merkwaardige bornputkuip is uit één stuk arduin gebeiteld. De kuip is afkomstig van de hoeve Ten
Dycke en bevindt zich tegenwoordig nabij de Sint-Lambertuskerk in Kessel.
- Boerenkrijgmonument (Gasthuisstraat in Kessel)
In 1898 smeedde de Lierse kunstsmid Lodewijk Van Boeckel het Boerenkrijgmonument, dat uit een ijzeren
kruis met een bronzen Christus bestond. Het huidige gedenkteken voor de gesneuvelden werd in 1990
ontworpen door Marc Verreydt. Het Boerenkrijgkruis staat tegenwoordig op een sokkel van blauwe
hardsteen.
���� OLEN
De meeste bezienswaardigheden staan al elders in de bundel. Voor de rest zijn er in de gemeente ook nog
verschillende monumenten ter herinnering aan de oorlogsslachtoffers.
Je vindt ze op de volgende plaatsen:
- aan de sporthal (Stationstraat) in Onze-Lieve-Vrouw-Olen;
- gedenkplaten in de Sint-Martinus- en de Onze-Lieve-Vrouwe-kerk;
- herinneringszerk op de kerkhoven;
- aan Umicore (Watertorenstraat) in Sint-Jozef-Olen ter nagedachtenis van de oorlogsslachtoffers.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 233

�VORSELAAR
- Klooster
Het huidige kooster, dat heel de Markt domineert, werd gebouwd in 1906. In 1820 stichtten Pater Donche
en gravin Regina della Faille, weduwe van graaf Karel van de Werve, een kloostergemeenschap in
Vorselaar. Zij hadden het plan opgevat een meisjesschool op te richten. Die werd dan toevertrouwd aan de
jonge Congregatie van de Zusters der Christelijke Scholen. Deze kloostergemeenschap heeft een
geweldige groei en bloei gekend. Door haar onderwijsmethoden en haar bezielende werkkracht heeft zij
Vorselaar ver buiten zijn grenzen bekendgemaakt.
- Beeld van Minne
Het beeld van kunstenaar Minne siert het mooie kerkhof van Vorselaar. Het werd geschonken door
Kardinaal Van Roey.
- Monument voor de vrede
Dit is een recent kunstwerk van de hand van Philip Aguire. Het beeld symboliseert het samenwerken aan
vrede: het is een evenwichtsoefening. Dit monument werd opgericht in 2006 als vervanging voor het
monument voor de gesneuvelden, het zogenaamde Heilig-Hartbeeld. Dit laatste werd opgericht in 1927 ter
herinnering aan de Blijde Intrede van Kardinaal Van Roey, van geboorte afkomstig van onze gemeente. Het
beeld sneuvelde bij de herinrichtingswerken aan het marktplein.
- Gedenkplaat voor Mie Broos
Sinds 1989 staat er vlakbij de kerk, ongeveer op de plaats waar zij vermoedelijk begraven ligt, een
gedenkplaat voor Maria Van Loock, beter bekend als ‘Mie Broos’, een volksgenezeres die in Vorselaar
leefde van 4 november 1839 tot 26 november 1927. Een dokteres was zij niet, want het ontbrak haar aan
de nodige diploma’s,. Ze leerde uit haar ervaringen bij haar ouders, die beiden in dienst waren van een
dokter, en van een dokter voor wie zij geneesmiddelen moest helpen bereiden. Door persoonlijke
opzoekingen breidde zij die kennis nog uit. Zij kende als geen ander de genezende kracht van planten en
bereidde er zalfjes uit. Van heinde en verre, zelfs uit het buitenland, kwamen mensen te voet of per fiets
naar het Heiken, waar Mie woonde, gedreven door de laatste hoop die zij op de bekwaamheid van de
Vorselaarse volksgenezeres hadden gevestigd.
- Kapelletjes
Vorselaar kent een traditie van sterke gehuchten en in die gehuchten zijn er ook tal van kapelletjes terug te
vinden. De Heemkundige Kring ‘Joris Matheussen’ maakte een omstandig boek met een overzicht van de
geschiedenis en de architectuur van deze kapelletjes.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 234

** Architectuur en gebouwen
� BRON: Boek “Bouwen door de eeuwen heen”
���� GROBBENDONK
Thans z.g. "'t Toreken", vml. kostershuis-dorpsschool Berdenweg 6 Grobbendonk (Bouwel)
Hoeve, eertijds "Echelpoelschrans" Binnenheide 19 Grobbendonk (Bouwel)
Z.g. "Hoeve De Roskam" Binnenheide 24 Grobbendonk (Bouwel)
Langgestrekte hoeve, z.g. "De Reykens" Binnenheide 30 Grobbendonk (Bouwel)
Vrijstaand dubbelhuisje Dijkstraat 8 Grobbendonk (Bouwel)
Langgestrekte hoeve z.g. "'t Cachot" Dijkstraat 24 Grobbendonk (Bouwel)
Kleuterafdeling van de vrije basisschool Dorp Z.nr. Grobbendonk (Bouwel)
Vrijstaande dorpswoning, enkelhuis Dorp 31 Grobbendonk (Bouwel)
Dorpswoning Dorp 58 Grobbendonk (Bouwel)
Dorpswoning, vml. personeelswoning Dorp 69 Grobbendonk (Bouwel)
Hoeve z.g. "De Cramos" Echelpoel 25 Grobbendonk (Bouwel)
Gekoppelde dorpswoningen Hanegoor 7-9 Grobbendonk (Bouwel)
Langgestrekte hoeve Hanegoor 34 Grobbendonk (Bouwel)
Langgestrekte hoeve, z.g. "Het Huisveld" Hanegoor 50 Grobbendonk (Bouwel)
St.-Jozefskapel Herenthoutse steenweg
Z.nr.
Grobbendonk (Bouwel)
Z.g. "Engels Huis", herberg Herenthoutse steenweg 2 Grobbendonk (Bouwel)
Huidig postkantoor Herenthoutse steenweg 4 Grobbendonk (Bouwel)
Oud postkantoor Herenthoutse steenweg 6 Grobbendonk (Bouwel)
Z.g. "Palmenhof", herberg Herenthoutse steenweg 71 Grobbendonk (Bouwel)
Reeks arbeiderswoningen Langenheuvel 32-38 Grobbendonk (Bouwel)
Lourdesgrot van imitatierotsstenen Molendreef Z.nr. Grobbendonk (Bouwel)
Breedhuis, z.g. "De Snippelingen" Stationlei 1 Grobbendonk (Bouwel)
Daglonerswoningen Stationlei 34-40 Grobbendonk (Bouwel)
Z.g. "Bouwelhoef", modo "Schrans van Bouwel" Stationlei 42 Grobbendonk (Bouwel)
Boswachtershuisje Stationlei 44 Grobbendonk (Bouwel)
Huis, onderkomen voor gemeentelijke diensten Ter Duinen 3B Grobbendonk (Bouwel)
Dorpswoning Verbindingsstraat 6 Grobbendonk (Bouwel)
Monument ter ere van de gesneuvelden Astridplein Z.nr. Grobbendonk
(Grobbendonk)
Huis z.g. "De Ram" Astridplein 8 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Dorpswoning, opschrift "Arbeid Adelt Anno 1915" Astridplein 36 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Vrijstaande villa Bergstraat 1 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Herenhuis, vml. pensionaat Bergstraat 3-5 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Twee enkelhuizen Bergstraat 14-16 Grobbendonk
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 235

(Grobbendonk)
Parochiekerk St.-Lambertus Boudewijnstraat Z.nr. Grobbendonk
(Grobbendonk)
Vrijstaand breedshuisje Boudewijnstraat 39 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Neoclassicisitisch herenhuis, z.g. "Hofke van Eisterlee" Dobbelhoefweg 11 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Aangepaste langgestrekete hoeve Eisterlee 2 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Z.g. "Eisterleehoeve", hoeve met losstaande bestanddelen Gilliam 29 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Diephuis Herentalse steenweg 46 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Z.g. "Goorkasteel" Herentalse steenweg 54 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Schandpaal Hofeinde Z.nr. Grobbendonk
(Grobbendonk)
Watertoren van 1961 Hofeinde Z.nr. (r. naast nr.
23)
Grobbendonk
(Grobbendonk)
Z.g. "Hoeve ter Hulsdonck" Hofeinde 27 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Z.g. "Kapelletje van Eisterlee", toegewijd aan Maria en omgeven door
linden
Kapelletjesweg Z.nr. Grobbendonk
(Grobbendonk)
Leegstaand, eertijds langgestrekt hoevetje Kapelletjesweg 1 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Z.g. "Kapelletje van Boshoven" Kapelstraat Z.nr. Grobbendonk
(Grobbendonk)
Achterin gelegen, langgestrekte hoeve Leemputten 14 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Villa in Nieuwe Zakelijkheid, met omringend park Lierse steenweg 56 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Oorspronkelijk hoevecomplex, thans sterk aangepast Meirhoevendreef 9 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Vrijstaand, neoclassicistisch herenhuis met beukenpark achteraan Netestraat 4 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Voormalig woonstalhuisje Netestraat 25 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Kapel, toegewijd aan O.-L.-Vrouw-Onbevlekt-Ontvangen Nijlse baan Z.nr. Grobbendonk
(Grobbendonk)
Z.g. "Pullaardhoef" Pullaard 3 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Vrijstaand, neoclassicistisch herenhuis Schransstraat 31-33 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Verhoogd breedhuis Schransstraat 44-46 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Kapel van het rustoord St.-Maria-Magdalena Schransstraat 55 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Vrijstaand enkelhuis Steenbergstraat 5 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Vrijstaande eengezinswoning Vaartstraat 5 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 236

Z.g. "Natuurvriendenhuis" Vrijheidsstraat 5 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Reeks aaneengesloten arbeiderswoningen Warme Handstraat 8-16 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Sluizenstelsel, gelegen op de samenvloeiing van de Kleine Nete en
de Aa
Watermolenweg Z.nr. Grobbendonk
(Grobbendonk)
Boerenwoning Zavelstraat 22 Grobbendonk
(Grobbendonk)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 237

���� HERENTHOUT
1. Langgestrekte hoeve Bergense Steenweg 37 Herenthout
2. Vervallen Kempische schuur Bergense Steenweg 39 Herenthout
3. Bewaarde Kempische schuur Bergense Steenweg 50 Herenthout
4. Leegstaande, langgestrekte hoeve Bevelse Steenweg 2 Herenthout
5. Oude afspanning z.g. "Prinsenhof" Bevelse Steenweg 6 Herenthout
6. Kempische langgestrekte hoeve Bevelse Steenweg 35 Herenthout
7. Dorpswoning Binnenstraat 16 Herenthout
8 Vervallen Kempische schuur Blokt Z.nr. Herenthout
9. Leegstaande langgestrekte hoeve Blokt 1 Herenthout
10. Leegstaande langgestrekte hoeve Blokt 3 Herenthout
11. Z.g. "De Kroon", aangepaste hoeve met
losstaande b
Blokt 20 Herenthout
12. Z.g. "Wilgenhoeve", gerenoveerde hoeve Blokt 24 Herenthout
13. Dorpsvilla Boeyendaal 2 Herenthout
14. Vrijstaande dorpswoning Boeyendaal 19 Herenthout
15. Parochiekerk St.-Pieter en Paulus Botermarkt 1 Herenthout
16. Uitbreiding van het gemeentehuis, vml.
postkantoor
Bouwelse Steenweg 6 Herenthout
17. Gemeentehuis, neotraditioneel complex Bouwelse Steenweg 8 Herenthout
18. Gemeentelijke feestzaal, vml. school Bouwelse Steenweg 10 Herenthout
19. Vrijstaande dorpswoning Bouwelse Steenweg 12 Herenthout
20. Vrijstaand burgerhuis Bouwelse Steenweg 33 Herenthout
21. Z.g. "Rozenhof", vrijstaand burgerhuis Bouwelse Steenweg 41 Herenthout
22. Gerenoveerde hoeve met bewaarde Kempische
schuur
Doornstraat 110 Herenthout
23. Sterk aangepaste hoeve Heikant 99 Herenthout
24. Langgestrekte hoeve Heikant 107 Herenthout
25. Ten dele aangepaste hoeve met woonstalhuis Herentalse Steenweg 21 Herenthout
26. Kapel Herlaar Z.nr. Herenthout
27. Herhaaldelijk aangepaste hoeve Herlaar 14 Herenthout
28. Kasteel Herlaar Herlaar 15-16 Herenthout
29. Neotraditionele dienstgebouwen Herlaar 16 Herenthout
30. Molenhuis met watermolen en aansluitende
molenaars
Herlaar 17 Herenthout
31. Wegwijzer Itegemse Steenweg Z.nr. Herenthout
32. Rijhuis Jodenstraat 2 Herenthout
33. Vml. woonstalhuisje Jodenstraat 61 Herenthout
34. Langgestrekte hoeve Jodenstraat 127 Herenthout
35. Langgestrekte hoeve Kapelstraat 3 Herenthout
36. Langgestrekte hoeve Kapelstraat 8 Herenthout
37. Aangepaste hoeve en bewaarde Kempische
schuur
Kapelstraat 12 Herenthout
38. Langgestrekte hoeve Kapelstraat 16 Herenthout
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 238

39. Vml. vrije meisjesschool, thans ingericht als
Cultureel Centrum
40. Vml. parochiezaal, thans gemeentemagazijn en
garage
Kloosterstraat 25 Herenthout
Koestraat 43 Herenthout
41. Kapel Langstraat Z.nr. Herenthout
42. Aangepaste langgestrekte hoeve Langstraat 53-57 Herenthout
43. Langgestrekte hoeve Langstraat 121 Herenthout
44. Hoekpand Markt 6-7 Herenthout
45. Neoclassicistisch hoekpand Markt 15 Herenthout
46. Rijhuis Markt 19 Herenthout
47. Thans meergezinswoning, vml. herenhuis Molenstraat 13-17 Herenthout
48. Café "Den Toerist", twee diephuizen Molenstraat 35 Herenthout
49. Z.g. "Molenhuis", vrijstaand breedhuis Molenstraat 52-54 Herenthout
50. Burgerhuis Molenstraat 58 Herenthout
51. Langgestrekte hoeve Molenstraat 100 Herenthout
52. Herberg z.g. " 't Schipke", eertijds ook veerhuis Niemandshoek 12 Herenthout
53. Monument voor de gesneuvelden Nijlense Steenweg Z.nr. Herenthout
54. Rijhuis Nijlense Steenweg 12 Herenthout
55. Dorpswoning Nijlense Steenweg 21 Herenthout
56. Z.g. "Hooghuys" Nijlense Steenweg 107 Herenthout
57. Langgestrekte hoeve Oosterhoven 3 Herenthout
58. Deels aangepaste langgestrekte hoeve Pauwelstraat 24 Herenthout
59. Gerenoveerd breedhuis Pauwelstraat 29 Herenthout
60. Z.g. "Uilenbergkapel", modo "Kapel van O.-L.-
Vrouw
Uilenberg Z.nr. Herenthout
61. Kerkhof van Reynegomlaan Z.nr. Herenthout
62. St.-Gummaruskapel Vonckstraat Z.nr. Herenthout
63. Dorpswoning Vonckstraat 12 Herenthout
64. Pastorie Vonckstraat 15 Herenthout
65. Dorpswoning Vonckstraat 59 Herenthout
66. Enkelhuis Zwanenberg 29 Herenthout
67. Dorpswoning Zwanenberg 45 Herenthout
68. Vml. "Café De Linde" Zwanenberg 69 Herenthout
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 239

���� LILLE
** Lille
1) Sterk aangepaste hoeve Beek 31 Lille (Lille)
2) Z.g. "'t Hoefke", gerenoveerd woonstalhuisje Borze 23 Lille (Lille)
3) Breedhuis Boskapelstraat 2 Lille (Lille)
4) Hoeve Broekzijstraat 9 Lille (Lille)
5) Dorpswoning Broekzijstraat 121 Lille (Lille)
6) Dorpswoningen Kabienstraat 5-7 Lille (Lille)
7) Vrijstaande burgerwoning Kerkstraat 12 Lille (Lille)
8) Gerenoveerd burgerhuis Kerkstraat 14 Lille (Lille)
9) Burgerhuis Kerkstraat 18 Lille (Lille)
10) Breedhuis in neotraditionele stijl, vml. pastorie Kerkstraat 22 Lille (Lille)
11) Woonstalhuis Kerkstraat 37 Lille (Lille)
12) Langgestrekte hoeve Klophamer 13 Lille (Lille)
13) Z.g. "Hof op de Beek", dorpsvilla Poederleese weg 64 Lille (Lille)
14) Vml. gemeentehuis, thans in gebruik als politiekan Rechtestraat 7 Lille (Lille)
15) Villa Rechtestraat 48 Lille (Lille)
16) Sterk aangepaste hoeve Rolleken 30 Lille (Lille)
17) Eertijds z.g. "Zwarte Molen" Verbindingsstraat 13 Lille (Lille)
18) Achterin gelegen kruisweg Wechelsebaan Z.nr. Lille (Lille)
19) Vrijstaande burgerwoning Wechelsebaan 18 Lille (Lille)
20) Woonstalhuis Wechelsebaan 149 Lille (Lille)
21) Z.g. "De Kemphaan", tot restaurant omgevormd
woonstalhuis
Wechelsebaan 194 Lille (Lille)
** Gierle
1) Vrijstaande dorpswoning Beersebaan 26 Lille (Gierle)
2) Neotraditioneel pand Beersebaan 175 Lille (Gierle)
3) Vrijstaand burgerhuis De Nefstraat 1 Lille (Gierle)
4) Dorpswoning De Nefstraat 27 Lille (Gierle)
5) Gerenoveerde wegkapel Hemeldonk Z.nr. Lille (Gierle)
6) Vrije Basisschool en z.g. "Kloosterhof" Kloosterstraat 26-28 Lille (Gierle)
7) Z.g. "Kapel De Haspel", wegkapel Kosterstraat Z.nr. Lille (Gierle)
8) Hoeve met losstaande bestanddelen Middelveld 13 Lille (Gierle)
9) Gemeentelijke jongensschool Schoolstraat 43 Lille (Gierle)
10) Kempische langsschuur Singel Z.nr. Lille (Gierle)
11) Openbare bibliotheek, vml. gemeentehuis Singel 1 Lille (Gierle)
12) Dorpswoning Singel 3 Lille (Gierle)
13) Neoclassicistisch burgerhuis Singel 9 Lille (Gierle)
14) Hoevecomplex Singel 19, 23-24 Lille (Gierle)
15) Vrijstaand burgerhuis Singel 25 Lille (Gierle)
16) Breedhuis, oude afspanning en dorpsherberg Singel 35 Lille (Gierle)
17) Langgestrekte hoeve Turnhoutsebaan 15 Lille (Gierle)
18) Wegkapel Vennestraat Z.nr. Lille (Gierle)
19) Dorpsvilla Vennestraat 25 Lille (Gierle)
20) Enkelhuis Vennestraat 36 Lille (Gierle)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 240

** Poederlee
1) Parochiekerk St.-Jan-Baptist Dorp Z.nr. Lille (Poederlee)
2) Breedhuis, leegstaande smidse Dorp Z.nr. Lille (Poederlee)
3) Pastorie Dorp 2 Lille (Poederlee)
4) Rijhuis Dorp 3-5 Lille (Poederlee)
5) Dorpswoning Dorp 21 Lille (Poederlee)
6) Diephuis, vml. gemeentehuis Dorp 30 Lille (Poederlee)
7) Dorpshoeve met woonstalhuis Dorp 45 Lille (Poederlee)
8) Dorpswoning Dorp 53 Lille (Poederlee)
9) Dorpswoning Dorp 63 Lille (Poederlee)
10) Z.g. "Villa Tricot", dorpsvilla Dorp 104 Lille (Poederlee)
11) Pijlerkapelletjes "De zeven weeën van O.-L.- Heggekapel Z.nr. Lille (Poederlee)
Vrouw"
12) Kapel Heikant Z.nr. Lille (Poederlee)
13) Gerenoveerde hoeve Heikant 103-105 Lille (Poederlee)
14) Hoeve met losstaande bestanddelen Hoeven 2 Lille (Poederlee)
15) Langgestrekte hoeve Lichtaartsesteenweg 6 Lille (Poederlee)
16) Kleine hoeve Neerzand 11 Lille (Poederlee)
17) Kapel Wijngaard Z.nr. Lille (Poederlee)
18) Kapel Zittaart Zittaart Z.nr. Lille (Poederlee)
19) Woning, gerenoveerde langgestrekte hoeve Zittaart 21 Lille (Poederlee)
** Wechelderzande
1) Langgestrekte hoeve Achterste Moereind 16 Lille (Wechelderzande)
2) Villa Den Hert 2-3 Lille (Wechelderzande)
3) Breedhuis, vml. afspanning z.g. "Den Hert" Den Hert 17-19 Lille (Wechelderzande)
4) Z.g. "Woning Descamps" Kerkepad 61 Lille (Wechelderzande)
5) Z.g. "Woning Helsen" Moereind 31 Lille (Wechelderzande)
6) Gerenoveerde hoeve met Kempische schuur Moereind 74 Lille (Wechelderzande)
7) Woonstalhuisje Molenheide 20 Lille (Wechelderzande)
8) Dorpswoning Oostmalsebaan 5 Lille (Wechelderzande)
9) Huis, vml. molenaarswoning Oostmalsebaan 26 Lille (Wechelderzande)
10) Vrije lagere school met bijhorend vml. klooster Oostmalsebaan 37 Lille (Wechelderzande)
11) Vrijstaand burgerhuis Pulsebaan 8 Lille (Wechelderzande)
12) Vml. woning van kunstschilder Jaak Rosseels Pulsebaan 15 Lille (Wechelderzande)
13) Z.g. "d'akkere", langgestrekte hoeve Pulsebaan 74 Lille (Wechelderzande)
14) Woonstalhuis, breedhuis Vlimmersebaan 7 Lille (Wechelderzande)
15) Woonstalhuis Vlimmersebaan 21 Lille (Wechelderzande)
16) Dorpswoningen Vlimmersebaan 40-42 Lille (Wechelderzande)
17) Z.g. "Johannahoeve", hoeve met losstaande
bestanddelen
Vlimmersebaan 134 Lille (Wechelderzande)
- Heel wat typische herenhuizen
- Kleine werkmanshuisjes
- Diamantslijperijen in de tuinen
- Dorpscafés
- Typische langgevelhoeves
- Het huisje van de zeeldraaier werd in het openluchtmuseum van Bokrijk heropgebouwd
- De Schrans
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 241

���� NIJLEN
- Art-decohuizen
- Kleine werkmanshuisjes
- Diamantslijperijen in de tuinen
- Duiventillen in de tuinen
- Typische langgevelhoeves
- Hoeves in een landelijke Vlaamse neorenaissancestijl
���� OLEN
Parochiekerk O.-L.-Vrouw Olen Boekel 1
Dorspwoning met dubbelhuisopstand Boekel 3
Gemeentehuis en voormalige onderwijswoning Dorp 1
Omgrachte Pastorie Dorp 18
Alleenstaand burgerhuis Dorp 32
Alleenstaand burgerhuis Dorp 33
Alleenstaand burgerhuis Dorp 34
Kapel uit 1904 Hoek Geelseweg-Doffen
Gereconstrueerd complex Geelseweg 42
Karakteristieke langgestrekte hoeve Geelseweg 44
Alleenstaande langgestrekte hoeve Gerhagen 35
O.L.Vrouw kapel van 1878 Gerheze z/n
Langgestrekte hoeve Grensstraat 32
Alleenstaand dubbelhuis Herentalseweg 2
Woonstalhuis en Kempensche schuur Kanaalstraat 2
Langgestrekte hoeve (Krentzenhof) Kruidentuin 6
Villa Leemans Lichtaartseweg 9
Pastorie St Jozef Olen Lichtaartseweg 200
Sint Willibrordus kapel Meren z/n
Gerenoveerde hoeve Meren 28
Bakstenen schuur Meren 35
Dorpswoning Sint-Maartenstraat 12
Voormalige school (bibliotheek) Oevelseweg 24
Watertoren Oevelseweg 61
Alleenstaand burgerhuis Oosterwijkseweg 23
Langgestrekte hoeve Paradijs 1
Parochiekerk St. Jozef Olen Pastoor Janssensplein 1
Boekelhof Pastoriestraat 3
Kapel O.L.Vrouw H. Hart Rijtestraat z/n
Halfvrijstaand dubbelhuis Sint Maartenstraat 1
Parochiekerk Sint Martinus Sint Maartenstraat z/n
Sebastiaan afspanning Sint Sebastiaanstraat 1
Station van 1878 Stationstraat 57
Koperen huisje (Frûhlingstraum) Watertorenstraat 38
Art-Deco getint winkelhuis Welvaartstraat 7
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 242

�VORSELAAR
- Heel wat typische herenhuizen
- Kleine werkmanshuisjes
- Diamantslijperijen in de tuinen
- Dorpscafés
- Huisjes van de zusters in Kerkstraat
- Typische langgevelhoeves
- De oude “Breugelhoeve” van het Vispluk werd in Bokrijk heropgebouwd
- De Schrans (cf. Schransstraat, Schranshoeves in buurgemeenten)
- De gebouwen binnen het patrimonium van het kasteel ‘De Borrekens’ (o.a. woningen en kasteelhoeve)
- De gebouwen binnen het patrimonium van het klooster (o.a. de kapel)
- Inventaris ‘Bouwen door de eeuwen heen’
1) Pijlerkapelletje Berkelheide Z.nr.
2) Burgerwoning Boulevard 6
3) Parochiekerk St.-Pieter Cardijnlaan 2
4) Pastorie Cardijnlaan 4
5) Dorpswoningen Cardijnlaan 5-7
6) Z.g. "Boshoeve", hoeve met losstaande bestanddelen Dennenlaan 11
7) Z.g. "De Veertien Kapellekens", kruisweg De Veertien Kapellekens Z.nr.
8) Z.g. "Kapel Heiken" Heiken Z.nr.
9) Dorpswoningen Kerkstraat 1-5
10) Parochiecentrum z.g. "Den Engel" Kerkstraat 17
11) Aangepaste hoeve Klissenhoek 9
12) Aangepaste langgestrekte hoeve Klissenhoek 12
13) Dorpswoning Kuiperstraat 15
14) Dorpswoning Kuiperstraat 25
15) Dorpswoning Lepelstraat 4
16) Hoekpand, vml. herberg Lepelstraat 11
17) Dorpswoning, enkelhuis Lepelstraat 26
18) Burgerhuis, enkelhuis Lepelstraat 59
19) Dorpswoning Lepelstraat 60
20) Schuur Lovenhoek Z.nr.
21) Kapel Lovenhoek Z.nr.
22) Langgestrekte hoeve Maalderstraat 1
23) Schandpaal Markt Z.nr.
24) Dubbelhuis, eertijds z.g. "Klein kasteeltje" Markt 2
25) Burgerhuis Markt 6
26) Rijhuis Markt 9
27) Burgerhuis Markt 13
28) Burgerhuis Markt 18
29) Klooster- en scholencomplex van de zusters van de H. Jozef van Calasanz Markt 19
30) Breedhuis, vml. molenhuis Molenbaan 89
31) Woning Molenstraat 15
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 243

32) Dorpswoning Molenstraat 27
33) Enkelhuis Molenstraat 46
34) Dorpswoningen Nieuwstraat 26
35) Z.g. "Schranshoeve", hoeve met losstaande bestanddelen Nieuwstraat 49
36) Reeks dorpswoningen Oostakker 30-42
37) Langgestrekte hoeve Pallaaraard 35
38) Aangepast woonstalhuis Proosthoevebaan 18
39) Villa Riemenstraat 20
40) Dorpswoningen Riemenstraat 64-66
41) Z.g. "St.-Bernardshoeve", hoeve met losstaande bestanddelen Sassenhout 33
42) Z.g. "Ten Troon", hoeve met losstaande bestanddelen Sassenhout 41
43) Z.g. "Sassenhoeve", gerenoveerde hoeve Sassenhout 44
44) Langgestrekte hoeve Sassenhout 73
45) Z.g. "Hoeve Sassenhout", langgestrekte hoeve Sassenhout 81
46) Langgestrekte hoeve Strateneinde 6
47) Woonstalhuis Strateneinde 19
48) Devotiekapel toegewijd aan O.-L.-Vrouw van Lourdes Vispluk Z.nr.
49) Dwarsschuur Vispluk Z.nr.
50) Vml. kasteelhoeve, thans leegstaand en vervallen Vispluk 5
51) Kasteel de Borrekens, waterburcht Vispluk 9-11
52) Boswachterswoning Vispluk 13
53) Langgestrekte hoeve, vml. kasteelhoeve Vispluk 66
54) Gerenoveerde hoeve met bewaarde Kempische schuur Vispluk 121
55) Z.g. "Hoeveke", langgestrekte hoeve Zand 17-19
56) Complex Zand 21-23
57) Pijlerkapelletje Zegbroek Z.nr.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 244

** Pleinen, wegen, heirbanen en kerkepaden
���� GROBBENDONK
In Grobbendonk zijn alle trage wegen geïnventariseerd.
���� HERENTHOUT
In Herenthout zijn nog tal van kerkepaden en trage wegen terug te vinden.
���� LILLE
- Heirbaan Diest – Grobbendonk (aan Sus Pad)
- Middeleeuwseweg Hoogstraten- Aarschot
- Kerkepaden
���� NIJLEN
- De meeste kerkepaden zijn verdwenen.
���� OLEN
* Pleintjes in Olen-Centrum
- Driesplein (= Dorp)
- Ven
* Pleintjes in O.-L.-V.-Olen
- Beilen
- Gerhagen
- Meren
- Gerheiden
- Doffen
* Pleintjes in St.-Jozef-Olen
- Pastoor Janssensplein
In oktober 2007 werd naar aanleiding van ‘Dag van de Trage Wegen’ in Olen-Centrum een inventaris
gemaakt van trage wegen. In de nabije toekomst zal ook voor de andere twee parochies een inventaris
opgemaakt worden.
�VORSELAAR
- Frankische driehoekige pleinen (Marktplein, Heikant)
- Pleinenband Heikant-Spieke-Tip-Kerkplein-Marktplein
- Heirbanen (Heirbaan), steenweg op Grobbendonk (Boulevard), Keulen (Vispluk), enz.
- Dreven georiënteerd op buurgemeenten en parochies
- Kerkepaden: overzicht Heemkundige Kring ‘Joris Matheussen’
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 245

** Kapelletjes en veldkapellen
���� GROBBENDONK
Grobbendonk - hk Molendreef-Herenthoutsesteenweg
Grobbendonk - hk Molendreef-Herenthoutsesteenweg
Grobbendonk - Molendreef-grot
Grobbendonk - Hanegoor nr 30
Grobbendonk - Rostal nr 22
Grobbendonk - Langenheuvelstraat naast nr 47
Grobbendonk - Molenstraat
Grobbendonk - Bergen t.o.nr 5
Grobbendonk - hk Timmermanslei-Pallieterdreef
Grobbendonk - hk Bevrijdingsstraat-Nieuwstraat
Grobbendonk - Schransstraat
Grobbendonk - Schransstraat
Grobbendonk - Hofeinde
Grobbendonk - Kapelstraat t.o. nr 8
Grobbendonk - Kapelletjesweg
Grobbendonk - Bergstraat t.o. nr 13
���� HERENTHOUT
- Heikant
- Kapelstraat
- Kapellekensboom
- Boeyendaal
- Callaerstraat
- Itegemse Steenweg
- Pauwelstraat
- Bergen
- Nijlense Steenweg – de Merodese Bossen
- Binnenstraat
- …
���� LILLE
- Publicaties van Mil Peeters en Frans Wouters
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 246

���� NIJLEN
- Mariakapel (Kapellebaan in Nijlen)
- Mariakapel (domein Tibourschrans in Nijlen)
- Salvatorkapel (Liersesteenweg in Kessel)
- Heilige Familiekapel (Bevel-dorp)
- Kapel Kruiskensberg (Kruiskensbaan in Bevel)
- Kapel (Kapelweg in Kessel)
- Kapel (Herenthoutse Steenweg in Nijlen)
- Kapel (Sneppestraat in Nijlen)
- Kleinere kappeltjes aan bomen, huizen, enzovoort
���� OLEN
Publicatie : “Oolensche Bijdragen” van J. Lauwereys (1938)
Oolen-Centrum: Sint Martinus-Parochie
1. Kapelleke van O.L.Vrouw van Lourdes. (steenweg van Oosterwijk)
2. Kapelleke van O.L.Vrouw van ’t H. Hart. (Kattestraat).
3. Kapelleke van O.L.Vrouw Onbevlekt Ontvangen. (Kattestraat)
4. Kapelle van O.L.Vrouw. (Ilschen pad)
5. Kapelleke van O.L.Vrouw. (Dorp).
6. Kruis ten ’t koor der kerk. (Sint Martinus kerk)
7. Kapelleke van O.L.Vrouw. (Hezewijk)
8. Kapelleke van O.L.Vrouw (Hezewijk)
9. Kapelleke van Sint Antonius. (Buul)
10. Kapelleke van O.L.Vrouw Onbevlekt Ontvangen (Schaatsbergen)
11. Kapelleke van O.L.Vrouw van ’t H. Hart. (Schaatsbergen)
12. Kapelleke van O.L.Vrouw. (Hoogbuul)
13. Kruis (Stadsestraat).
Achter-Oolen: O.L.Vrouw-Parochie
1. Kapelleke an O.L.Vrouw Onbevlekt Ontvangen. (Neerbuul)
2. Kapelleke van O.L.Vrouw van Lourdes. (St. Sebastiaan)
3. Kapelleke van O.L.Vrouw en St. Sebastiaan (Hoek)
4. Kapelleke van O.L.Vrouw van ’t H. Hart. (Doffen)
5. Kapelleke van O.L.Vrouw. (Grees).
6. Kapel van O.L.Vrouw van Lourdes. (Grees)
7. Kapelleke van O.L.Vrouw en St. Gerardus (Doffen).
8. Kapelleke van O.L.Vrouw (Gestelen).
9. Kapelleke van O.L.Vrouw (Schrans)
10. Kapelleke van O.L.Vrouw. (Vierhuizen)
11. Kapelleke van O.L.Vrouw (Gerheiden).
12. Kapelleke van O.L.Vrouw (Boekel).
13. Kapelleke van O.L.Vrouw (Boekel-weg naar Larum)
14. Kapelleke van St. Gerardus Boekel-Stationsweg)
15. Kapelleke van O.L.Vrouw (Gerhagen).
16. Kapelleke van ’t H. Hart van Jezus. (Steenweg naar Larum)
17. Kapelleke van O.L.Vrouw (Meren).
18. St. Willebrordus Kapel (Meren).
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 247

St. Jozefs-Oolen
1. Kapelleke van ’t H. Hart (Boekel-Heikant)
2. Kapelleke van O.L.Vrouw. (Watertorenstraat).
3. Kapelleke van O.L.Vrouw.(Heibloem).
4. Kapelleke van O.L.Vrouw. (Oolensche Vaartbrug)
5. Kapelleke van O.L.Vrouw. (Heibloem).
6. Kapelleke van O.L.Vrouw. (Heibloem).
�VORSELAAR
- Publicatie “Waarheen men gaat langs Vorselaarse wegen’
(overzicht van alle kapelletjes met geschiedenis en architectuur)
- Kapelletjes
Vorselaar - Lovenhoek 215759 4/06/1999
Vorselaar - Zegbroek bij nr 55 224765 4/06/1999
Vorselaar - Zegbroek t.o. nr 40 226763 4/06/1999
Vorselaar - Maashoek nr 4 230757 4/06/1999
Vorselaar - hk Pallaaraard-Groenstraat 227753 4/06/1999
Vorselaar - hk Molenbaan-Klissenhoek 234751 4/06/1999
Vorselaar - hk Molenbaan - nabij hk Putakkerstraat 223746 4/06/1999
Vorselaar - hk Bremlaan-Maalderstraat 231744 4/06/1999
Vorselaar - hk Kempenlaan-Boulevard 233739 4/06/1999
Vorselaar - hk Goorbergenlaan-Mgr Donchelei 236739 4/06/1999
Vorselaar - Mgr Donchelei 237739 24/06/1999
Vorselaar - Mgr Donchelei 239740 24/06/1999
Vorselaar - Mgr Donchelei 238739 24/06/1999
Vorselaar - Mgr Donchelei 238739 24/06/1999
Vorselaar - Kerkstraat 237741 24/06/1999
Vorselaar - Kerkstraat 237741 24/06/1999
Vorselaar - Markt 239740 24/06/1999
Vorselaar - Vispluk 242750 24/06/1999
Vorselaar - Nieuwstraat t.o. nr 52 245741 24/06/1999
Vorselaar - Berkelheide nr 16 257763 24/06/1999
Vorselaar - hk Sassenhout-Kweek 266750 24/06/1999
Vorselaar - Sassenhout t.o. nr 77 275750 24/06/1999
Vorselaar - Heiken bij nr 11 247727 24/06/1999
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 248

** Molens en toegangspoorten
���� GROBBENDONK
- De watermolen (Grobbendonk)
De watermolen is één van de mooiste slagmolens van de Kempen en is gelegen aan de samenvloeiing van
de Kleine Nete en de Aa. De molen staat op de eigenlijke Nete (de zijarm en de arkuil zijn gegraven). Hij
draait nog bijna dagelijks op de kracht van water, er wordt haver en gerst voor paarden geplet. De
watermolen behoorde in de 13de eeuw toe aan de Heren van Grobbendonk. In 1268 brandde hij af. In 1597
werd hij opnieuw totaal verwoest en in 1919 werd hij nogmaals door brand geteisterd. In 1921 werd hij
helemaal vernieuwd. De watermolen en het schilderachtige natuurkader zijn sinds 1962 beschermd.
- Windmolen (Bouwel)
De huidige beschermde graanwindmolen werd overgebracht vanuit Westerlo (Voortkapel) in 1925. De
oudste inkerving in een balk dateert van 1732. Hij diende ter vervanging van de oude molen die door brand
werd verwoest in 1914. De molen bleef in werking tot 1940 en werd in 1973 gerestaureerd. Al sinds 13
oktober 1943 is de windmolen geklasseerd als monument.
���� HERENTALS
- Bovenpoort
- Zandpoort
���� LILLE
- Standaardmolen op de Sept te Wechelderzande (molen Verellen)
De eerste Wechelse windmolen stond op de Molenheide. Het was op 10 december 1626 dat de schout met
de gemeyne ingesetenen van Wechelderzande en Vlimmeren, hun heer Philips IV van Spanje, om toelating
vroegen een windmolen te mogen bouwen voor hun twee leefgemeenschappen. Waarschijnlijk is hij
gebouwd tussen 1648 en 1675. In 1830 was hij eigendom van graaf de Pestre. In 1862 werd hij verplaatst
naar de Sept omdat de streek van Molenheide te bosrijk was. In 1877 was hij in bezit van maalder Karel
Van Goubergen-Wouters die hem in 1893 verkocht aan Karel Verellen-Goossens. In 1935 werd hij
afgebroken.
- Open standaardmolen op de Beulk te Wechelderzande (molens Stevens)
Deze molen stond in de nabijheid van het dorp op de plaats waar nu zagerij Helsen zich bevindt. Hij was
eigendom van de gebroeders Stevens. Hij heeft daar niet lang gedraaid. In 1916 overgebracht vanuit
Itegem en in 1924 reeds verkocht aan een molenaar uit Tongerlo.
(zie molens der Zuiderkempen)
- De spekmolen op het Middelveld te Gierle
Deze molen stond niet ver buiten het dorp, nabij de steenweg op Turnhout, op het Middelveld. Hij werd in
1865 overgebracht uit Herentals mits toelating van de Bestendige Deputatie van 1 mei 1863. Enige
eigenaars - molenaars waren : Charles Verheyen en Jozef Van Duppen. In 1911 werd de molen eigendom
van L. Hermans, die de molen volgens de bepalingen van het koopcontract moest afbreken. Zo verhuisde
de molen in 1912 naar de Middelakkeren. De laatste maalder was Jos Hermans. Deze prachtige molen
werd op 14 november 1940 door een geweldige storm neergeveld.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 249

Molens beschreven in ‘Lille, het Croatendorp’:
- De banmolen
- De molen van Verellen
- De witte molen
- De zwarte molen
- De molen in de Broekzijstraat
- De olie- of slagmolen
- De molen van Nelles
- De molen van Stan Peeters
���� NIJLEN
- Dommolen (Statiestraat in Nijlen):
De Dommolen was in gebruik tot 1939. De stenen molenromp van de oorspronkelijke molen uit 1856 doet
tegenwoordig dienst als café.
- Verbistmolen (Spoorweglei in Nijlen):
De oorspronkelijke molen uit 1847 was in gebruik tot 1914, waarna de molen een waarnemingspost voor
het Belgische en Duitse leger werd. De stenen molenromp wordt tegenwoordig gebruikt voor het
verhandelen van aardappelen, granen en zaden.
- Stenen molen (Kessel):
De oorspronkelijke graan- en schorswindmolen dateert uit 1842. In 1945 sloeg een vliegende bom vanaf 30
meter afstand in, waardoor de molen fel werd beschadigd.
- Houten Molen (Kessel):
De Houten Molen in Kessel werd in 1914 verwoest.
- Carolusmolen (Molenbos in Nijlen):
De Carolusmolen uit 1460 brandde af in 1914.
- Smoutmolen (Kessel).
���� OLEN
1. Buulmolen
De allereerste vermelding van de Buulmolen dateert al van 1362: "Walterus Smeyers de pecio terre...
molendinum de bule". In de nacht van 11 juli 1744 brandde de molen af, maar hij werd in het najaar en de
winter weer opgebouwd.
In 1938 werd de molen gedemonteerd en overgebracht naar Antwerpen (Noordkasteel), omdat hij in Olen
plaats moest ruimen voor de aanleg van het Albertkanaal. In 1974 werd hij, wegens de aanleg van de
verbinding tussen het 5de havendok en het Amerikadok, een 400-tal meter verder geplaatst, nabij de
Hogere Zeevaartschool en de Royerssluis. Hij werd er aan zijn lot overgelaten en in 1986 gedemonteerd.
En dan gebeurde het wonderlijke: "de molen zou terugkeren naar zijn stal!" De stad Antwerpen werd in
1991 bereid bevonden om de molen af te staan aan de gemeente Olen. Aanleiding was de viering "1000
jaar Olen" in 1994. Deze viering was een succes, maar de molen ontbrak op het appèl! Onder impuls van
de Werkgroep Vrienden van de Buulse Molen (gegroeid uit de Heemkundige Kring De Linde) kon de
overbrenging toch gerealiseerd worden. De heropbouw en de maalvaardige restauratie gebeurde in 2002-
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 250

2003 op vakkundige wijze door Adriaens Molenbouw bv uit Weert (NL). De roeden zijn 25,60 meter lang en
werden vervaardigd door Derckx uit Wessem (NL) in 2003. Op 1 augustus 2003 werd de "teruggekeerde
verloren zoon" feestelijk ingehuldigd.
2. Molen van Gerheiden.
Stond vroeger in Geel. In 1433 werd hij vermeld wals “de molen van Baantveld”. Hij is later overgebracht
naar Olen. De laatste molenaar was Jozef Van Houdt (1883-1976) Op 3 november 1952 viel de molen om
als gevolg van een barst in een van de teerlingen.
3. Molen van Hezewijk.
Tot aan de Franse revolutie in het bezit van de abdij van Tongerlo. Een van de laatste molenaars was Jan
Baptist Veris. Hij kocht de molen in 1913 en verkocht hem in 1935 aan Remi Mertens. Aloïs Cannaerts
kocht de molen in 1951 en brak hem af.
�VORSELAAR
- De molen van Vorselaar werd in de tweede helft van de 20 ste eeuw afgebroken.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 251

9.9. Overzicht onroerend landschappelijk erfgoed werkingsgebied
� BRONNEN: http://geo-vlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen/landschapsatlas + www.vioe.be
** Landschappelijke structuur: landschappen en rivieren
���� GROBBENDONK
- Kleine Nete
- De Aa
- Kempische Heuvelrug
���� HERENTALS
Reliëf
De streek van Herentals wordt gekenmerkt door een aantal parallel verlopende heuvelruggen. De
heuvelruggen hebben alle grofweg een oost-west oriëntering. De meest in het oog springende heuvelrug ligt
in het noorden van de gemeente (de “Kempische heuvelrug”.) De hoogste delen hiervan steken een 20-tal
meter boven het omringende landschap uit en vooral de zuidelijke flank is heel steil. Op de heuvelrug
komen relicten van stuifduinen voor. De Kempische heuvelrug loopt vanaf Herentals door tot Kasterlee. Ten
noorden en ten zuiden van de Kempische heuvelrug hebben twee rivieren (respectievelijk de Aa en de
Kleine Nete) zich een brede alluviale vlakte uitgeschuurd. Ook in de valleien vindt men duinen terug die
door de begroeiing vastgelegd werden. Op de westelijke grens van de gemeente ligt er, ter hoogte van het
gehucht Rossem, een kleinere heuvelrug. Deze ligt grotendeels op het grondgebied van de gemeente
Herenthout. De heuvelrug tussen Olen, Morkhoven en Noorderwijk heeft een nauwelijks waarneembaar
reliëf. Het zuiden van de gemeente is dan ook vlak tot zachtglooiend.
Waterlopen en overstromingsgebieden
De waterlopen in de streek rond Herentals verlopen haast alle grofweg oost-west, tussen de heuvelruggen
in. Het noordelijke deel van de gemeente behoort tot het stroomgebied van de Kleine Nete. Het zuidelijke
deel van de gemeente behoort tot het stroomgebied van de Grote Nete. Centraal in de gemeente liggen de
kanalen Albertkanaal en kanaal Herentals-Bocholt) op de waterscheiding tussen de Grote en de Kleine
Nete.
Volgende waterlopen zijn van structurerend belang:
- De vallei van de Aa vormt de noordelijke grens van de gemeente. Ze mondt ten noordwesten van
Herentals in de Nete uit.
- De Kleine Nete gaat door het centrum van de stad Herentals.
- De Wimp vormt de zuidelijke grens van Herentals (ten zuiden van Morkhoven) en is een belangrijke zijloop
van de Grote Nete.
- De Stapkensloop loopt diagonaal van noordoost naar zuidwest door het zuidelijk open landbouwgebied.
Plaatselijk ook wel Riddersbergloop, Lenskensloop en Honingloop genoemd.
Natuurlijk overstroombare gebieden komen in het bijzonder voor in de valleien van Wimp en Stapkensloop,
bovenloop van de Krekelbeek (Klein gent), Kleine Nete en Aa. Tot de recent overstroomde gebieden
worden de benedenloop van de Aa en de Kleine Nete stroomafwaarts het Netepark gerekend.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 252

Natuurlijke structuur
De natuurlijke structuur hangt grotendeels samen met het fysisch systeem (reliëf en waterlopen.) Er kan
dan ook een onderscheid gemaakt worden tussen natte en droge natuurlijke elementen.
- Vallei van de Aa
Ter hoogte van Herentals zijn er ten gevolge van de ruilverkaveling haast geen natuurlijke elementen in de
vallei bewaard gebleven. De waarde voor de natuur beperkt zich tot de bedding van de rivier zelf. Ten
westen van de Poederleeseweg is de bebouwing beperkt gebleven, waardoor de overgang tussen vallei en
de heuvelrug er nog waarneembaar is. Het gebied rond de monding heeft een relatief grote natuurlijkheid
weten te behouden, met een groter aandeel kleine landschapselementen en weilanden. Ten oosten van de
Poederleeseweg is de bebouwing intensiever, zodat de scheiding tussen vallei en beboste heuvelrug er
meer uitgesproken is. Het open-ruimtekarakter van de vallei van de Aa wordt bedreigd door de juridische
mogelijkheid tot zandontginning.
- Vallei van de Kleine Nete
Ondanks de rechttrekking van de rivier heeft de vallei van de Kleine Nete een grotere natuurlijkheid weten
te behouden dan de vallei van de Aa: grote delen ervan zijn nog bebost of zijn door houtwallen omgeven
weilanden. Daarnaast zijn er bij de rechttrekking van de rivier een groot aantal afgesneden meanders
bewaard gebleven en telt de vallei tal van vijvers, waarvan er weliswaar een groot aantal een recreatieve
functie gekregen heeft. Vooral de omgeving op de grens met de gemeente Olen (Snepkensvijver) heeft een
relatief grote naruurlijkheid weten te behouden. Meer stroomopwaarts (te Olen en Kasterlee) werd de vallei
grotendeels voor de landbouw ontgonnen. Westwaarts, naar het centrum van Herentals toe wisselt weiland
af met vijvers, bos- en duinrelicten. Ook afgesneden meanders verhogen de natuurlijke potentie van het
gebied.
- Wimp en Stapkensloop
De beekbegeleidende bossen en houtwallen zijn in een grootschalige ruilverkaveling grotendeels verloren
gegaan. De natuurlijke structuur blijft dan ook beperkt tot de oevers van de Wimp, de Stapkensloop en haar
zijlopen zelf en een aantal bosrestanten. In de vallei van de Wimp treft men nog een aantal bosfragmenten
aan. Ook ten zuidoosten van de Dorpskern van Morkhoven zijn nog bomenrijen en bosfragmenten bewaard
gebleven. Een aantal van deze bosfragmenten werd bebouwd (verblijfsrecreatie te Berteneinde en
Bertheide ten zuiden en ten westen van Morkhoven.) Vooral stroomopwaarts (ter hoogte van Tongerlo, ten
oosten van Morkhoven) heeft de vallei van de Wimp haar natuurlijke meanderende loop nog beter kunnen
bewaren.
De Stapkensloop ontwatert het grootste deel van het grondgebied van de deelgemeenten Noorderwijk en
Morkhoven. Hierin spelen een aantal kleinere zijtakken een belangrijke rol (o.a. de Vennekensloop te
Morkhoven en de Shransloop, de Duiptloop en een tak vanaf het park.) Ook deze zijtakken zijn over hun
ganse lengte rechtgetrokken. Langs de monding (Bertheide) en het brongebied van de Stapkensloop (ter
hoogte van het Albertkanaal nabij de Aarschotseweg), langs de zijloopjes ‘Duiptloop’ en het waterloopje van
het park vinden we een aantal bosrestanten terug. Ook tussen de oude spoorlijn Herentals-Aarschot en de
verbindingsweg tussen Noorderwijk en Morkhoven (Morkhovense weg) komt nog een aantal
bosfragmentjes en bomenrijen voor. Langs de Stapkensloop vinden we nog een aantal vijvers terug.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 253

���� LILLE
De Aa
De Aa is een zijrivier van de Kleine Nete in het stroomgebied van de Schelde, in de Belgische provincie
Antwerpen. De Aa ontspringt in een plassengebied waar vier gemeenten bij elkaar komen: Turnhout,
Vosselaar, Lille en Kasterlee. De rivier vormt achtereenvolgens de gemeentegrens tussen Lille (Gierle) en
Kasterlee (Tielen), tussen Lille (Poederlee) en Kasterlee (Tielen), tussen Lille (Poederlee) en Vorselaar,
tussen Vorselaar en Herentals, en tussen Vorselaar en Grobbendonk. De Aa stroomt samen met de Kleine
Nete bij de historische watermolen van Grobbendonk. In de vallei van de Aa werd vroeger ijzererts of
'ijzermaal' ontgonnen. Deze moest vervolgens naar losplaatsen aan de Kleine Nete worden gebracht. Om
dit te realiseren, werden verscheidene kanaaltjes tussen de Aa en de Nete gegraven. De grootste zijrivier
van de Aa is de Kaliebeek die in de Aa uitmondt op de grens van Tielen met Poederlee. De riviervalleien
van de Aa en de Kleine Nete vormen één aaneengesloten groengebied, met in het hart daarvan het
natuurgebied Schupleer.
De Zandbergen (Lilse Bergen)
De laatste ijstijd (ongeveer 10 000 jaar geleden) was het hier koud en droog. Het was dan ook een periode
van stuivend zand. Op sommige plaatsen hoopte het zand zich op en zo ontstonden o.a. de
Rollekensbergen. In de loop der tijden verplaatste het zand zich regelmatig. Door het aanplanten van Grove
Den is men er in geslaagd het stuivend zand te bedwingen. Bovendien had deze aanplanting een zekere
economische waarde. Dennenhout was uitermate geschikt als stuthout in de steenkoolmijnen. Thans zijn de
Rollekensbergen vooral gekend om hun landschappelijke waarde.
De Zittaart (Poederlee)
De Zittaart is een gehucht van Poederlee, gelegen ten westen van het dorp en begrensd door de rijksweg
Lille – Herentals, de gemeente Vorselaar en Heiend te Lille. Dit landschap wordt bepaald door een
afwisseling van bossen (voornamelijk den), akkers, weiden en verspreide bewoning. We treffen er nog een
paar goed bewaarde typisch Kempische boerderijen (gerenoveerd) aan. Het landschap is op vele plaatsen
esthetisch waardevol, vooral langs de Zittaartse Loop en de Boonakkersloop. Als het ware in ’t midden van
het gehucht treffen we op een driehoekig pleintje een stenen kapel aan, die omgeven is door jonge
leilindes. Zoals vroeger de gewoonte was gingen er meerdere “kerkpaadjes” van het gehucht recht naar de
kerk. Op vele plaatsen zijn deze paadjes verdwenen maar hier kan men nog steeds deze voetweg, door
velden en langs bossen, gebruiken. De Galgenberg met bijhorend Galgenven zijn door verkaveling voor
villabouw verdwenen. Op deze plaatsen dagzoomt de Poederleeaan. In deze bodemlaag van
ijzerzandsteen treffen we schelpafdrukken aan. Oudere mensen weten te vertellen dat op een bepaalde
plaats leem werd gedolven. Deze streek is gekend als “De Leemputten”. De leem diende voor het
verharden van de dorsvloer.
De Gooren (Gierle) en Hollebeemdenbeek (Lille)
Tussen het Rolleken te Lille en Hemeldonk (Gierle) zijn er bijna geen huizen te bemerken. Het is een
uitgestrekt natuurlijk gebied. Vooral in het voorjaar zijn de weiden en slootkanten getooid met een zeldzame
bloemenpracht. Dotterbloem, Sleutelbloem en Speenkruid zijn bij ons zeker niet algemeen. Bovendien
treffen we in de prachtige loofbossen vaak een wit tapijt van Bosanemonen aan. Goudveil, dat er op enkele
plaatsen in grote getale aanwezig is, mag beschouwd worden als een zeldzaamheid van onze inlandse
flora. Met bomen en houtkanten afgezoomde weiden bepalen grotendeels het uitzicht van dit landschap. In
De Gooren beheert Natuurpunt enkele prachtige boekbossen. Ook het Agentschap voor Bos en Natuur is
hier actief bezig met langs de Oudendijksloop een natuurgebied te ontwikkelen. Zowel het Rastaarven en
de Duivelskuil oefenen een grote aantrekkingskracht uit op allerlei amfibieën en andere waterdiertjes.De
dreven die tijdens WO II werden aangelegd zijn afgeboord met Oostenrijkse den.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 254

���� NIJLEN
De gemeente Nijlen bestaat uit drie deelgemeenten: Bevel, Kessel en Nijlen. Het is een gebied dat wordt
gekenmerkt door zandige bodems met een overgang naar lemig zand in de richting van Bevel. De
gemeente is gelegen in het samenvloeiinggebied van Kleine Nete en Grote Nete. De rivieren vormen
respectievelijk de noordelijke en zuidelijke gemeente grens. Nijlen wordt dan ook gekenmerkt door een
laaggelegen, vlak reliëf dat samenhangt met de samenvloeiing van beide Netes.
- Kleine Nete
- Grote Nete
- Netekanaal
- Kemelloop, Heiloop, Bevelsebeek, Konters Loop, Bevelse Beekbrug, Nijlense Beek, Kleine Beek, Visbeek,
Laak, Rotbeek, Lindekensbeek, Grote Veldloop, Puttingse Loop, Elsbeek, Krekelbeek, Goorkantloop,
Blauwenhoekloop, Paddenloop.
���� OLEN
Landschappelijke structuur
De vallei van de Kleine Nete is de structuurdrager van het fysische systeem. Het bosgebied op de Olense
duinenrug in het zuiden van de gemeente is de waterscheidingslijn tussen Grote en Kleine Nete. De
bebouwing is deels geënt op de natuurlijke structuur van de Kleine-Netevallei en de Olense duinenrug en
deels ontwikkeld door de industriële activiteiten van het Kempisch kanaal. De bebouwing is er
geconcentreerd in de dorpskernen en in lintbebouwing langs
de verbindingswegen.
De E313 autosnelweg doorsnijdt de gemeente in het zuiden en is bepalend op Vlaams en internationaal
niveau. Twee gewestwegen (N152 Herentals–Herselt en N13 Herentals–Geel) kruisen de gemeente. De
kern Centrum wordt ontsloten door de N152, de andere kernen d.m.v. gemeentewegen. Ook de spoorlijn
Antwerpen–Lier–Neerpelt, het Albertkanaal en het kanaal Herentals–Bocholt doorsnijden het gebied. Naast
de beperkte handelsfunctie in de dorpskernen, beschikt de gemeente over drie zones voor industriële
activiteiten: een klein gebied tussen Centrum en snelweg, twee grote gebieden langs het Albertkanaal en
één langs het Kempisch kanaal (kanaal Herentals-Bocholt). Olen wordt daarom als economisch knooppunt
beschouwd omwille van het belang van de gemeente in het economisch netwerk van het Albertkanaal. De
landbouw is in de gemeente Olen van geringe economische betekenis. Het landbouwgebied is er sterk
versnipperd, toch is de landbouwfunctie ruimtelijk bepalend. Ook de natuurlijke structuur is bepalend voor
het grondgebruik. De agrarische en vooral de natuurlijke structuur ondersteunen de functie van de
gemeente als buitengebied.
Het Albertkanaal
Om het Luikse industriebekken voor binnenschepen rechtstreeks met de Antwerpse zeehaven te verbinden,
besloot men na de Eerste Wereldoorlog tot de realisatie van het Albertkanaal. Supplementaire motieven
waren de ontsluiting van het Kempense steenkoolbekken (inmiddels al achterhaald!) en het stimuleren van
de industriële expansie in de provincies Luik, Limburg en Antwerpen. De graafwerken werden tussen 1930
en 1939 uitgevoerd. Het Albertkanaal (130km) werd in 1940 in dienst genomen maar omwille van de
Tweede Wereldoorlog werd de industriële exploitatie ervan tot 1946 verdaagd. Tussen Luik en Ternaaien
(Lanaye) volgt het kanaal het Maasdal wiens alluviale vlakte te Ternaaien ca. +50 meter boven het
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 255

zeeniveau gelegen is. Ter hoogte van Ternaaien dringt het kanaal echter het gevoelig hoger gelegen
Haspengouwsplateau (+90 m tot +11O m) binnen. Om het niveau van +50 m te respecteren - de voeding
van het kanaal gebeurt immers vanuit de Maas - was men genoodzaakt tot het graven van een diepe sleuf
in de krijtlagen daar .Vandaar dat het Albertkanaal in het agrarische Zuidoost- Limburg een totaal andere
fysionomie heeft dan in de vlakke Antwerpse Kempen.
De Sluizen van Olen
Een kanaal met 5 sluizen
Het niveauverschil tussen de Luikse Maas (ca. +5O m) en de Antwerpse dokken (ca. +5 m) wordt
"geregeld" door vijf sluizen. Voor de moderniseringwerken bestond elke sluis uit drie sassen: twee van
136m x 16m en één van 55m x 7, 5m .De vier opwaartse sluizen - nl. Genk, Hasselt, Kwaadmechelen en
Olen - overbruggen elk een hoogteverschil van ca. lO m, terwijl het verval van het sluizencomplex ter
hoogte van Wijnegem amper 5.45m bedraagt. Het overschot aan voedingsdebiet dat hierdoor op het traject
Olen- Wijnegem ontstaat, wordt aangewend om de Antwerpse agglomeratie van drinkwater te voorzien. Het
verval ter hoogte van de Olense sluizen bedraagt precies 10 meter: van 19.7m kanaalopwaarts naar 9,7 m
kanaalafwaarts!
Duwvaart
Terwille van de duwvaart - bij duwvaart worden twee of vier duwbakken van elk 76.5 m x 11.4 m x 3m met
elkaar verbonden en door een duwboot voortbewogen - werd in 1960 besloten het kanaal te moderniseren:
de werkzaamheden hadden enerzijds betrekking op het verbreden en verdiepen van de waterweg en
anderzijds op het aanpassen van de sluizen. De dwarsdoorsnede werd verdrievoudigd en tot minimum 450
m² opgevoerd. Na deze aanpassingswerken is het kanaal 5m diep; de bodembreedte bedraagt 75m en de
breedte ter hoogte van de waterlijn schommelt tussen 100 en 110 meter. Teneinde het versassen van
duwvaartkonvooien tot 9000 ton mogelijk te maken, werd het kleine sas vervangen door een modern
duwvaartsas van 200m bij 24m. Thans is het transport via dit kanaal goed voor ruim éénderde van de totale
Belgische goederentrafiek via de binnenvaart. Per etmaal worden hier, in het sluizencomplex van Olen,
gemiddeld 120 "bewegingen" genoteerd. De bediening van het Olense sluizencomplex gebeurt vanuit een
centrale "kamer" die zich in de 15m hoge toren bevindt. Dankzij een gesloten TV.-circuit wordt een veilige
afstandsbediening mogelijk gemaakt.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 256

�VORSELAAR
- Kleine Nete
De Kleine Nete is een zijrivier van de Nete in het stroomgebied van de Schelde. De rivier ontstaat uit vele
door regen gevoede beekjes in het gebied tussen Arendonk, Retie en Mol - Postel in de Belgische Kempen,
en bevat veel in Vlaanderen zeer zeldzame vissen. Vanaf Lier stroomt hij samen met de Grote Nete en
vormt hij de Nete of de Beneden-Nete. De voornaamste zijrivieren zijn de Molenbeek, de Aa en de Wamp.
De Kleine Nete stroomt door volgende gemeenten: Retie, Kasterlee, Geel, Olen, Herentals, Vorselaar,
Grobbendonk en Nijlen.
- De Aa
De Aa is een zijrivier van de Kleine Nete in het stroomgebied van de Schelde, in de provincie Antwerpen.
De Aa ontspringt in een plassengebied waar vier gemeenten bij elkaar komen: Turnhout, Vosselaar, Lille en
Kasterlee. De rivier vormt achtereenvolgens de gemeentegrens tussen Lille (Gierle) en Kasterlee (Tielen),
tussen Lille (Poederlee) en Kasterlee (Tielen), tussen Lille (Poederlee) en Vorselaar, tussen Vorselaar en
Herentals, en tussen Vorselaar en Grobbendonk. De Aa stroomt samen met de Kleine Nete bij de
historische watermolen van Grobbendonk. In de vallei van de Aa werd vroeger ijzererts of 'ijzermaal'
ontgonnen. Deze moest vervolgens naar losplaatsen aan de Kleine Nete worden gebracht. Om dit te
realiseren, werden verscheidene kanaaltjes tussen de Aa en de Nete gegraven. De grootste zijrivier van de
Aa is de Kaliebeek, die in de Aa uitmondt op de grens van Tielen met Poederlee. De riviervalleien van de
Aa en de Kleine Nete vormen één aaneengesloten groengebied, met in het hart daarvan het natuurgebied
Schupleer.
- Kempische Heuvelrug
De Kempische Heuvelrug strekt zich uit van Retie tot Herentals/zuid-Vorselaar. Het is nu in hoofdzaak een
natuurgebied dat een overblijfsel is van landduinen, die ontstonden toen de zee zich terugtrok. Uitgestrekte
bossen, bestaande uit grove den en Corsicaanse den op zandgrond domineren het beeld. Verder treffen we
hier nog heidevelden aan, vennen, open stuifzanden, holle wegen, waterlopen en loofbossen. Deze
landschapelementen brengen diversiteit in het gebied, waarmee de biologische rijkdom sterk toeneemt.
Naast habitatfunctie, speelt de heuvelrug een belangrijke rol als tijdelijke verblijfsplaats of foerageergebied
voor overwinteraars en zwerf- en trekvogels. In dit bosgebied met zijn vele zijwegen en paadjes zijn niet
alleen talrijke wandelingen bewegwijzerd, maar ook mountainbike-routes en paden voor ruiterij. De Stichting
Kempens Landschap heeft gedeelten van de Kempische Heuvelrug in eigendom en verricht op aanvraag
van de gemeenten Kasterlee en Herentals aankopen in dit projectgebied. De Kempische Heuvelrug is
immers een schitterend gebied dat als landschappelijke eenheid bescherming verdient. Er wordt, met alle
betrokken partijen, een beheersplan voor de totale heuvelrug opgemaakt.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 257

** Natuur- en stiltegebieden
���� GROBBENDONK
- Kerkeheide
Begin dit jaar tekende Natuurpunt afdeling Nete & Aa en het gemeentebestuur van Grobbendonk een
beheersovereenkomst voor de Kerkeheide in Bouwel. Dit gebied (ook wel Rio-bos genoemd) heeft een
oppervlakte van 8,2 ha en situeert zich in de hoek tussen de E313 snelweg en de Lierseweg.
De Kerkeheide is het laatste restant van de St. Lambertusheide die zich destijds uitstrekte tussen Bouwel,
Grobbendonk, Nijlen en Herentals. Half vorige eeuw werd het grootste gedeelte van de St. Lambertusheide
bebost en in de loop der jaren stelselmatig verkaveld en bebouwd. De Kerkeheide kon de dans ontspringen.
Toen omstreeks 1987 het bos werd gekapt en nieuwe aanplantingen mislukten werd het opgekocht door
een projectontwikkelaar. Na een mislukte poging om het gebied een bestemming te geven als
industriegebied kwam het enkele jaren gelden in handen van het Grobbendonks bestuur. Door de
overeenkomst met Natuurpunt krijgen we voor een periode van 6 jaar (nadien verlengbaar) het beheer
toegewezen.
Momenteel is het open gebied grotendeels begroeid met struikheide, opslag van berk en vooral bochtige
smele. Op korte termijn zal er een beheersplan worden opgemaakt. Dit plan zal vooral bestaan uit het
herstel van de heidevegetatie, het openmaken van de natte depressies (o.a. met dopheide en pilzegge), het
behoud van de bufferzone langs de E313 en de baan Lier - Herentals en de inrichting van een wandelpad.
- het Abroek
Het Abroek ligt in de vallei van de Kleine Nete. Het gebied, wat als geheel ongeveer 40 hectare groot is,
bestaat voornamelijk uit vochtige graslanden en populierenbossen. Verder treffen we nog enkele verruigde
hooilanden aan en een oude Netemeander. De talrijke grachten die het gebied doorkruisen, vormen het
brongebied van de Kleine Eisterleesebeek. Het is vooral deze met zuiver kwelwater gevoerde beek die het
gebied zijn hoge ecologische waarde geeft. In de beek ontwikkelt zich elk jaar nog een mooie vegetatie met
o.a. waterviolier. Ook voor vogels is het gebied van belang met nog broedende wulp, boomvalk en
roodborsttapuit. Ook op trek bieden de graslanden heel wat.
Ankerplaatsen
Delen van Grobbendonk vallen in drie verschillende ankerplaatsen. In het noorden van de gemeente ligt
een deel van de ankerplaats ‘Krabbelshof, Lovenbroek en Krabbels Broek’, in het oosten een deel van
‘Kasteel en de Kleine Netebeemden van Grobbendonk’ en in het westen van de gemeente ligt de
ankerplaats ‘Dal van de Kleine Nete tussen Nijlen en Grobbendonk’, die op het grondgebied van de
gemeentes Grobbendonk, Nijlen en Zandhoven is gelokaliseerd.
���� HERENTALS
- Snepkensvijver
Aan de voet van de Kempense heuvelrug, in de vallei van de Kleine Nete in Herentals en Lichtaart, ligt
de Snepkensvijver. De Snepkensvijver is een bekend natuur- en vogelreservaat en een belangrijke
broed- en pleisterplaats voor vogels. Dit privé-domein is enkel met een kleine groep te bezoeken. Van
half april tot eind juni is de meest interessante periode.
- Groot Moerven (duinencomplex)
Vennen, stuifzanden en heidevelden bedekken een niet onbelangrijk deel van het grotendeels beboste
duinencomplex tussen Herentals en Lichtaart. De valleien van de Kleine Nete en Aa bieden u een ruime
afwisseling van weiden, heggen, knotwilgen en populieren. Het Groot Moerven is erg rijk aan vogels. De
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 258

zwarte specht en de boomvalk zijn jaarlijkse broedvogels. Tijdens de trekperiode vindt u in de vennen
eenden, snippen, steltlopers en ander watervogels.
- Lavendelven (Ringven)
Tussen Herentals en Lichtaart ligt het Lavendelven. Het Lavendelven is een botanisch zeer waardevol
ringven. Tussen het veenmos vindt u planten als veenbes, ronde zonnedauw, wollegras, dopheide en
lavendelheide.
- Gemeentehei en Bosbergen
Natuurpunt vzw beheert de eigendommen van de stad Herentals die gelegen zijn in natuurgebied, dus
ook de Gemeentehei. De Bosbergen zijn nu beschermd als bijzonder waardevol gebied. De gebieden
lenen zich uitstekend voor ‘groene’ recreatie.
- Hellekens
De Hellekens verzoent de bestaand landbouw met het zacht toerisme. Vanuit de Grote Markt kan je
zonder een drukke weg over te steken, wandelen tot het Olens gebroekt. Natuurherwaardering met het
salamander- en kikkerproject in de Hellekensloop staat centraal in de Hellekens.
- Het Peertsbos (loofbos)
Dit natuurwandelpad blijft een belangrijke aantrekkingspool voor al wie op zoek is naar rust en natuur
vlakbij het stadscentrum. Het Peertsbos is nog steeds het grootse aaneengesloten loofbos in de verre
Kempense omgeving. Het natuurpark ligt op lage alluviale gronden in de vallei van de Kleine Nete en op
drogere zandgronden aan de rand van de duinenrij die de waterscheiding vormt tussen de Kleine Nete
en Aa. De naam Peertsbos is afgeleid van het middelnederlandse Pertse wat grenspaal betekent.
���� HERENTHOUT
Relieken van economische bedrijvigheid in het landschap achtergelaten:
- Ijzerstandsteenwinning: Oosterhoven tussen de Noorderwijkse beek en de Stapkensloop op gronden van
de H. Geesttafel (OCMW); de opgedolven ertsblokken werden per wagentjes vervoerd naar de Wimpe en
zo per platbodem naar de Nete verscheept
- Volgens zeggen: op de velden welke de vader van de heer Denis Beirinckx huurde, waren nog vele
brokken en klompen ijzersteen de overgebleven getuigen van de vroegere uitwinning.
- De ruilverkaveling (zo’n 25 jaar geleden) heeft het landschap totaal onherkenbaar gemaakt.
���� LILLE
Den Haert in Poederlee
Den Haert is een afwisselend gebied met bossen, houtkanten, weilanden en maïsakkers. Er staan op een
aantal plaatsen ook oude bomen die het gebied een hoge waarde geven (haagbeuk, dreven van zomereik,
sleedoorn, inlandse kers…). De bossen zijn een leef- en rustgebied voor vele vogels. De rivier de Aa biedt
een thuis voor waterhoentjes en eenden. Er is een grote verscheidenheid aan water- en oeverplanten.
Naast de natuurwaarden zijn in de Haert de historische structuren hier en daar bewaard gebleven. In het
westelijk deel ven het gebied ligt “Den Ouden Hofberg”. Dit is een motte uit de 12 de eeuw. Later werd verder
langs de Aa op de site Regendonck “het kasteel van Poederlee” gebouwd.
Visbeek- Kindernouwvallei gelegen op de grens van Lille, Wechelderzande en Vorselaar
De Visbeekvallei is een typisch Kempische beekvallei die bestaat uit een aaneenschakeling van
moerassen, bossen, heide, gagelstruweel, ruigte en graslanden. Het hoeft geen betoog dat het hier bruist
van het leven. Het Kindernouw is nog een uniek geheel van laagveenmoeras, vochtige graslanden,
houtkanten, bossen en vijvers. Het gebied heeft zijn oude landschapsstructuur (lange smalle percelen,
bomenrijen, houtkanten, poelen, …) goed behouden en is mede daarom beschermd als landschap.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 259

Het Grotenhoutbos in Gierle-Vosselaar
Het is één van de oudste bossen in Vlaanderen en is overwegend loofbos. Hier leven reeën, hazen en
soms zelfs vossen. Een beheerplan dat werd opgemaakt wordt strikt nageleefd. Zeer veel aandacht wordt
geschonken aan de bosranden, de heidevegetatie steekt hier en daar de kop op, dat creëert een speciaal
biotoop voor heideminnende planten en dieren. In de oude eiken nestelen zich spechten en ook
vleermuizen zijn waargenomen. Een klein bosven gaat zich goed ontwikkelen als amfibieënpoel. Aan de
oever van de grote vijver (ontstaan bij aanleg van de snelweg) komen zeldzame planten voor en is er veel
waterleven.
���� NIJLEN
- Kesselse Heide (Lindekensbaan in Kessel).
- Hoogbos (Lindekensbaan in Kessel).
- Steenbeemden (Beemdweg in Kessel).
- Kruiskensberg (Kruiskensbaan in Bevel).
���� OLEN
Het Olens Broek
Het natuurreservaat het Olens Broek is gelegen in de vallei van de Kleine Nete en heeft een oppervlakte
van 40 hectaren, met misschien mogelijkheden tot uitbreiding. In het noorden wordt het begrensd door de
Kleine Nete en door de stuifduinen van de Kempense heuvelrug. In het westen paalt het aan het
natuurgebied Langendonk (Herentals). In het zuiden bevindt zich de landelijke bewoningskern van De
Bleek, terwijl een aantal weilanden van de Roerdompstraat de oostelijke grens vormen. Aan de overkant
van de Kleine Nete vormt het Olens Broek een geheel met de vennen rond de Snepkensvijver. Binnen een
straal van 5 kilometers liggen de Vlaamse natuurreservaten Zwart water, Kempense heuvelrug en
Mosselgoren en de reservaten de Zegge, Neerhelst en Snepkensvijver.
1. Een terugblik naar het verleden
+/- 3 miljoen jaren geleden (tertiaire periode) bevond zich in onze regio de overgangszone van zee naar
vasteland. Het regelmatig terugtrekken en opkomen van de zee bracht grijsgroene zanden in de bodem die
ijzerzandsteen bevatten (het Diestiaan en het Poederleeaan), alsmede kleiige zanden (het Kasterleeaan).
In de ijstijd (10.000 jaar geleden) werd de diep uitgesneden vallei van de Kleine Nete opgevuld door
zandopstuivingen. In de loop der eeuwen hadden de overwegend krachtige westenwinden het zand
opgejaagd en opgestapeld tot stuifduinen die de Kempense heuvelruggen vormden van Nijlen, over
Bouwel, Grobbendonk, Herentals en Olen, Lichtaart, Kasterlee tot in Retie. Langs de oevers van de Kleine
Nete ontstonden moerassen en venen die door de onderliggende leem- en ijzerlaag het water vasthielden.
2. De eerste bewoners van het Olens Broek
Vele eeuwen is het noordelijk deel van onze gemeente en het aanpalend gedeelte van Geel een
onherbergzaam gebied gebleven met uitgestrekte moerassen, vage gronden, vennen en bossen.
Op de oorspronkelijke kadastrale plannen die in 1834 werden opgemaakt wordt aangetoond dat sectie A
"Den Broeck" totaal onbewoonbaar wordt verklaard. In de tweede helft van de 19de eeuw kwam hierin wel
enige verandering daar rond 1840 besloten werd "Le canal du Nord", Noordervaart, later Kempisch kanaal,
te voltooien. In de Franse tijd was men begonnen met de graafwerken, die door oorlog en geldgebrek
werden stopgezet. Dit gigantische graafwerk, zonder machines, trok een aantal werknemers aan, waardoor
er tijdens die periode toch enkele honderden mensen zich in de moerassige en zandige streek vestigden.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 260

3. Activiteiten in het Olens Broek.
a. De ontginning van turf
De turfontginning bepaalde lange tijd het landschap tussen Herentals en Kasterlee. Turf wordt gevormd bij
een zuurstofloos rottingsproces van vergane en in de bodem ingezakte plantendelen. Destijds werd langs
de Kleine Nete deze turf vooral als veen gebaggerd. Hierbij werd met een moerhaak de specie
opgebaggerd en op dammen uitgespreid en met de riek kleingeslagen. Vooraleer het op ronde hopen te
drogen te leggen werd de bagger voor de laatste maal met de 'korenschup' omgezet en met de 'pen'
beschreven. De gedroogde baggerturf werd dan op schranken gestapeld en naar de omliggende steden
afgevoerd als brandstof voor keuken en verwarming. Tussen 1850 en de beginjaren 1900 zorgden deze
turfontginningen voor een drukke economische bedrijvigheid in het gebied. Langsheen de Kleine Nete
ontstonden hiervoor honderden kleine lange perceeltjes van amper enkele aren groot. Aan deze activiteiten
kwam een einde bij de ontdekking van steenkool in de Limburgse ondergrond. Een verraderlijk landschap
met kuilen en dijken bleef achter, waarin niemand zich durfde te begeven.
b. De ontginning van ijzererts
De Diestiaanse bodemlaag uit de tertiaire periode bestaat uit een grof olijf- tot groenkleurige kleiige
zandlaag. Door oxydatie werd in de loop der eeuwen in deze bodem ijzerzandsteen gevormd.
In het begin van de twintigste eeuw werd met de ontginning van dit ijzererts begonnen en betekende voor
de plaatselijke inwoners een belangrijke bron van inkomsten. Hierbij werden de bovenste veengronden
manueel afgegraven, de grote klompen werden verzameld en via verhoogde dijken met paard en kar en
later door middel van een primitief spoorlijntje naar het Kempisch kanaal gevoerd. Daar werd de ijzersteen
op Rijnaken geladen en naar Luik en Duitsland vervoerd.
c. Mineralen
In de bodem van het Olens Broek komen verschillende mineralen voor:
- glauconiet: donkergroen natuurlijk gehydrateerd silicaat van ijzer en kalium van de groep der kleisoorten in
zeesedimenten
- limoniet: natuurlijk gehydrateerd ijzeroxyde, dat ontstaat door verwering van ijzermineralen onder invloed
van lucht en vocht. Limoniet heeft een bruine kleur.
- vivianiet: is een poeder dat gevormd wordt bij het ontbindingsproces van organische stoffen en dat blauw
kleurt bij blootstelling aan de lucht
d. Kleinschalige landbouwactiviteiten
Toen na de eerste wereldoorlog de turf- en ijzerertsontgonningen werden stopgezet leefden de bewoners
van veeteelt en kleinschalige landbouw. Door deze verschillende activiteiten en zeker door de vroegere
landbouwers lagen de natuurwaarden in het Olens Broek zeer hoog. Op een relatief kleine oppervlakte
komen een groot aantal verschillende vegetaties en biotopen voor: vochtige broekbossen, turfkuilen,
hooilanden, eiken- en berkenbossen en hogergelegen donken met heide. Donken zijn oude rivierduinen die
ontstaan zijn door de veelvuldige overstromingen van de Kleine Nete, waarbij het water op zijn terugweg
zand meesleurde vanuit de hogere heideterreinen en langs de bedding van de rivier werd afgezet. Zo
ontstonden te midden van de veengronden langgerekte zandheuvels met bijzonder waardevolle vegetatie.
De Kleine Nete
De meest zuivere laaglandrivier in Vlaanderen.
In het brongebied tussen Arendonk en Mol ontspringen tientallen loopjes en beken die vier kleine rivieren
vormen: de Wamp, de Looiendse Nete, de Zwarte en de Witte Nete, die bij hun samenvloeiing de Kleine
Nete heten. Ondanks allerlei problemen als sluiklozingen, riooloverstorten en overbemesting herbergt de
rivier in het Netebekken een zeer rijke visfauna zoals Grondel, Blankvoorn, Rietvoorn, Snoek, Zeelt en
Paling. De ganse Vlaamse visfauna telt een 35-tal soorten, waarvan er nog 27 voorkomen in dit bekken.
Buiten het Netebekken zijn Beekprik, Rivierdonderpad, Bermpje, Grote modderkruiper en Serpeling zo goed
als uitgestorven.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 261

De levensader doorheen de vallei.
Die Kleine Nete is misschien wel het belangrijkste landschapselement in het Olens Broek. In haar
geologisch leven bepaalde zij in niet geringe mate het uitzicht van de ganse vallei. Heden ten dage is het
een 'genormaliseerde' laaglandrivier met een winter- en een zomerdijk, waarbinnen zij, ondanks alle
menselijke ingrepen, haar meanderend afbraak- en opbouwwerk verderzet. Gedurende de voorbije honderd
jaren werden opeenvolgende rechttrekkingen van de rivier uitgevoerd, die o.a. het Olens Broek
drooglegden. Getuigen van deze ingrepen zijn de afgesneden of doorgestoken oude Netearmen en die zich
in een min of meer gevorderd verlandingsstadium bevinden. In de zomer ontwikkelt zich langsheen de
rivieroevers een mooie lintvegetatie van Pijlkruid, Kleine egelskop en Fonteinkruidsoorten en zijn libellen
een algemene verschijning. Voor heel wat vogels is de Kleine Nete een belangrijke trekroute en tijdens
strenge winters vinden Brilduiker, Grote zaagbek, Winteralingintertaling, Tafeleend en Dodaars een laatste
toevluchtsoord.
De teloorgang van het broekgebied.
Langsheen de rivier had zich in de loop van de eeuwen tussen Herentals en Kasterlee een uniek landschap
ontwikkeld: het Geels Gebroekt genaamd. Het gebied bestond uit een mozaiek van veenkuilen, rietkragen,
moerassen en natte hooilandjes. Elke winter kwam het gebied onder water te staan en mede door het
jaarlijks maaien was er een haast boomloze vlakte ontstaan met een zeer rijke fauna en flora. Toen na de
eerste wereldoorlog de ontginningen van veen en moerasijzererts werden stopgezet en de graslanden na
de tweede wereldoorlog niet meer gemaaid werden veroverde de natuur stilaan grote gedeelten van de
vallei met de ontwikkeling van dichte elzen- en wilgenbroekbossen. Aan deze ontwikkeling kwam abrupt
een einde toen tussen 1955 en 1962 het Geels Gebroekt werd ontgonnen, de Kleine Nete verder werd
rechtgetrokken, de veengronden ontwaterd en de broekbossen verwijderd.
Het gebied werd omgevormd tot grootschalige weilanden en melkveebedrijven. Landbouwbedrijven, het
weze gezegd, zijn noodzakelijk maar betekenden een dramatische ingreep in het broedvogelbestand, dat
door zijn vogelrijkdom een van de belangrijkste laagveengebieden van West-Europa was. Het broek in het
noorden van onze gemeente ontsnapte destijds grotendeels aan de grootschalige ontginning. In 1975
echter, bij de laatste rechtrekking van de rivier moest ook een flink gedeelte natuur plaatsruimen voor
nieuwe grootschalige landbouwactiviteiten. Vandaag zijn het Olens Broek (40 ha), samen met de
natuurreservaten de Zegge (100 ha) en de Mosselgoren (30 ha) de laatste restanten van het unieke
laagveengebied dat vroeger ruim 800 ha omvatte. Op enkele decennia werd het eeuwenoude landschap
omgevormd tot wat het nu is.
De oprichting van het natuurreservaat het Olens Broek.
In 1992 besliste het gemeentebestuur (tijdens de voorbereidingen van het duizendjarige bestaan in 1994)
het Olens Broek te beschermen als natuurgebied. Door verdroging, verloedering en ook door het wegvallen
van het vroegere landgebruik had het gebied immers veel van zijn natuurwaarde verloren. Bij die beslissing
werd de hulp ingeroepen van Aminal, de afdeling Natuur van de Vlaamse Gemeenschap en ook van de
plaatselijke Wielewaalafdeling Kleine Nete. Na de traditionele administratieve problemen werd in oktober
1993 het eerste perceel aangekocht en op 28 augustus 1994 werd door Goeverneur Paulus het gebied
ingehuldigd als natuurreservaat. Wegens de erg versnipperde eigendomsstructuur verliepen de aankopen
zeer traag maar ondertussen werd door Aminal en de Wielewaalafdeling op enkele percelen na het hele
Olens Broek aangekocht.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 262

Domein Teunenberg
Domein Teunenberg ligt deels op Olens grondgebied en is bereikbaar via de Boerenkrijglaan in Olen-
Centrum. Het is een voormalig militair domein van 64 ha groot. Wandelaars en natuurliefhebbers kunnen er
terecht op de verharde wegen. Van de gebouwen rond het paradeplein zijn enkele hallen te huur om
activiteiten te organiseren.
�VORSELAAR
- Natuurgebieden
Vorselaar is een rustige gemeente met een schitterende groene omgeving. Niet alleen het natuurgebied
Schupleer (met 2 vennen), een typisch interfluviumgebied met de oorspronkelijke zegge-vegetatie. Het
natuurgebied Krabbels / Lovenhoek,een beekdal met zeer wisselende vegetatie, waaronder tal van
zeldzame planten. Het dorp is omgeven met allerlei andere groene gebieden en rivieren. Om er enkele te
noemen die de moeite waard zijn: Krabbels, de Beemden,de valleien van de Aa en de kleine Nete met
broekbossen en moerasvegetatie, de vele dreven, het rijke zeer gevarieerde bosgebied, enz. Hier is
Vorselaar op zijn mooist.
- Schupleer
Het waterrijke Schupleer heeft een bijzondere natuurwaarde. Twee rivieren stromen door het gebied, dat
ook doorsneden wordt door enkele beken en grachten. Tussen Vorselaar en Grobbendonk meandert de
Kleine Nete nog als één van de zuiverste én visrijkste rivieren van Vlaanderen. Ook de waterkwaliteit van
de Aa verbeterde de voorbije jaren. Het landschap bestaat uit natte wei- en hooilanden, broekbossen en
enkele mooie rietkragen. Deze wisselen aan de Zuidkant van het gebied af met de beboste windduinen,
restanten van de Kempense heuvelrug op het Heiken en de Oorlandse Heide. Die afwisseling van biotopen
in het interfluvium tussen de valleien van de Kleine Nete en de Aa zorgt voor een erg rijke fauna en flora.
- Lovenhoek
Wellicht het meest intact gebleven natuurgebied van de Kempen is het kasteeldomein Krabbels (ca. 500
ha). Krabbels (genaamd naar een familie Crabbeels, die hier in de 13de eeuw een hoeve bezat) is
eigendom van burggraaf Hervé van de Werve. Een belangrijk deel van het domein, meer bepaald ter
hoogte van Lovenhoek, is begin 2007 gekocht door Natuurpunt vzw. In deze zeldzaam rijke bossen zijn
fauna (ree, vos, havik, buizerd, roerdomp, aalscholver, fuut, gele kwikstaart, karekiet, snor…) en flora
(kalmoes, goudveil, muskuskruid, waterlelie, blaasjeskruid, eenbes…) nog zoals in de oertijden van de
Kempen. De eeuwenoude en soortenriijke houtwallen bakenen nog steeds de akkers en weiden af. Het
gebied is doorkruist van oude voetwegen en een historisch “kerkepad” met bijbehorend kapelletje.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 263

** Typische landschappelijke elementen, gewassen en bomen
���� GROBBENDONK
** Grobbendonk
Landschappelijk verschilde het middeleeuwse Ouwen grondig van het hedendaagse Grobbendonk:
ongeveer de helft van het grondgebied bestond uit heidelandschap, terwijl heide en moeras twee derde van
het gebied ten zuiden van de Kleine Nete besloegen. Langs de Nete bevonden zich natuurlijke graslanden.
Pas in XIX zal het uitzicht grondig veranderen door de grootschalige aanplanting van dennen. Bovendien
werd in 1843 gestart met de aanleg van het Kempisch Kanaal, de eerste grote verkeersas door het dorp.
Het traject verliep o. m. via de huidige Vaartdijk, maar werd in 1942 gedempt.
Het huidige uitzicht van Grobbendonk wordt gekenmerkt door grote contrasten: van zeer landelijk in het
noorden met aansluitend enkele weekendzones, over een intens bebouwde centrale zone met zeer
heterogene doch veel vrij eenvoudige bebouwing, naar de industriezone langs het Albertkanaal en de
parallel gelegen autosnelweg. De hoofdas van het wegennet wordt gevormd door de Netestraat –
Boudewijnstraat – Bergstraat – Leopoldstraat. Ongeveer halverwege deze as bevindt zich het Astridplein,
centrum van de gemeente. In het noordelijke deel zijn er nog enkele historische doch nu aangepaste of
vernieuwde hoeven zoals de nog deels omgrachte “Eikeschranshoeve” modo “Ykelschrans” en de huidige
“Welkomhoeve”, eertijds “Te Boshoven”. Nieuwe woonwijken situeren zich voornamelijk ten noordwesten
van de dorpskom. Het zuidwesten van de gemeente omvat enkele straten met residentiële villa’s
aansluitend bij deze van de Bouwelse bergen. Ten westen van het centrum bevindt zich een vrij uitgestrekt
waterwinningsgebied van PIDPA, terwijl het deel ten zuidoosten wordt ingenomen door het militaire domein,
opgericht als Britse Basis in 1952 en vnl. bestaande uit loof- en naaldbossen, harmonisch afgewisseld met
open graslanden, heide, moerassen en struwelen. Aansluitend hierop is er in noordelijke richting, tussen het
militair domein en de Aa, een nog vrij gaaf bewaard beemdenlandschap. Verder ten zuidoosten bevindt zich
het z. g. “Goorkasteel” met vrij uitgestrekt arboretum.
In verhouding tot de omliggende gemeenten, heeft Bouwel nog een vrij landelijk karakter; een groot deel
was immers lange tijd in het bezit van “het kasteel”, zodat de gronden gevrijwaard bleven van
bouwactiviteiten. Het overlijden van de laatste kasteelheer in 1968 bracht hierin evenwel verandering:
bossen en dreven werden massaal gekapt en verkavelingen werden doorgevoerd, o. m. Ter Duinen (jaren
1960), Kerkblok (begin jaren 1970), De Kroon (jaren 1970), Rabesdijk (1979-1980) en omgeving
Lindehoeve (jaren 1990). Momenteel bestaat deze vrij kleine gemeente uit een zestal gehuchten:
Hanegoor, Capuynenstraat, Rostal, Achterheide, Bergen, Langenheuvel en Echelpoel. De noordzuidhoofdas
van het wegennet wordt gevormd door de Stationlei en de Herenthoutse steenweg; deze as en de
spoorlijn Lier-Herentals (van W. naar O.) versnijden de gemeente in vier ongelijke delen: het N.O.-deel
wordt volledig ingenomen door het domein van het kasteel van Bouwel, een waardevol cultuurlandschap
met een indrukwekkende dreef die de verbinding vormt tussen het dorpscentrum en het kasteel; de typische
structuur van een kasteelcomplex met al zijn aanhorigheden bleef nagenoeg integraal bewaard. Het uiterste
N.O. werd vrij recent ingepalmd als industrieterrein, aansluitend bij dat van Herentals. De bebouwing die
vnl. bestaat uit recente woonwijken concentreert zich in het N.W.- en in het Z.O.-deel. Het dorpscentrum,
oorspronkelijk gelegen op het gehucht Langenheuvel (Z.O.), bevindt zich nu in het N.W.-deel. Het Z.W.deel,
met o. m. het gehucht Hanegoor en Echelpoel, is het grootst in oppervlakte en behield zijn landelijk
karakter met o. m. een wildbeheereenheid in Middeldonk. Het reliëf vertoont lichte glooiingen en
verhevenheden, o. m. de beboste “Bouwelse Bergen” in het N.W., nu grotendeels ingenomen door
villabouw. Van het eertijds zeer uitgestrekte duinengebied in het noorden van de gemeente resten nog
enkel de z. g. “Konijnenbergen” en “Ter Duinen”, een langgerekte rand, 8 à 20 m hoog en 70 à 80 m breed.
Deze duinenrij is een deel van het stuifduinencomplex van Nijlen tot Kasterlee, dat tijdens de Middeleeuwen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 264

ontstond langs de Grote en de Kleine Nete. Het gebied vertoont grote niveauverschillen op een kleine
oppervlakte (21,90 ha), beboste steile hellingen en open gedeelten.
** Bouwel
’t Gehucht “Echelpoel” te Bouwel verwijst naar de eckelkweek, lees hierover Dr. Jozef Helsen en Cis
Drijbooms
���� HERENTALS
- Kempische Heuvelrug
Bijna heel de Kempische heuvelrug vormt één aaneengesloten bos- en heidecomplex, van aan de
samenvloeiing van de Kleine Nete en de Aa ten noordwesten van Herentals tot aan Kasterlee. Ten noorden
van Herentals wordt dit boscomplex echter doorsneden door een aantal belangrijke structuren, zoals de
spoorlijn naar Turnhout en de Poederleeseweg. Hierdoor valt het bosgebied uit elkaar in drie verschillende
delen. Tussen de heuvelrug en de vallei van de Kleine Nete loopt de Lichtaartseweg. Ook ten westen van
de stad Herentals loopt de bosstructuur door over het Militair domein (Goorkens) tot Nijlen. Hier wordt de
bosstructuur echter doorsneden door tal van structuren: van oudsher door de Nete, de (in onbruik geraakte)
spoorlijn naar Grobbendonk, het Albertkanaal en de N13 (Herentals-Lier.) Recent ook door de E313. Vooral
het deel tussen het Albertkanaal en de Kleine Nete sluit dus nog aan bij het bos- en heidecomplex van de
Kempische heuvelrug.
- Hoogton
Een gelijkaardig bos- en heidecomplex vinden we terug op de zuidoostelijke grens van de gemeente,
tussen Morkhoven, Noorderwijk en Olen. Het bos- en heidecomplex is er echter minder uitgestrekt. De
herkenbaarheid en de samenhang van het bos- en heidecomplex gaan ter hoogte van Morkhoven en
Noorderwijk verloren door een aantal percelen die in landbouwproductie genomen werden, door de grote
gebouwen en verharde oppervlakten van het militair domein en door het grote aantal woningen in het bos.
Op het militaire domein bevindt zich vandaag een golfterrein. Op het grondgebied van de gemeente Olen
loopt het complex door tot aan het Albertkanaal.
- Bosfragmenten
Naast de twee grotere bos- en heidecomplexen vindt men in de gemeente nog enkele minder grote
bosfragmenten terug. De belangrijkste hiervan zijn:
Bosfragmenten aan beide zijden van het Kempisch kanaal Herentals-Bocholt. Ten noorden van het kanaal
wordt dit bosfragment sterk versnipperd door bebouwing (Proostenbos.) Ten zuiden van het kanaal
Herentals-Bocholt vertoont het bosfragment een grotere samenhang (Zavelstraat.).
Een tweede concentratie van bosfragmenten bevindt zich ter hoogte van de Olense Sluizen op het
grondgebied van de gemeente Olen.
In het zuidelijke landbouwgebied vindt men een aantal bosrestanten, waaronder het kasteeldomein te
Noorderwijk en een aantal bosfragmenten in de vallei van de Stapkensloop en de Wimp.
Beschermde landschappen
- Begijnenvest (11 september 1979)
- Snepkensvijver met omgeving (4 september 1980)
- Lindedreef in Noorderwijk (12 juni 2001)
- Kasteelpark Le Paige (mei 2004)
- Kruisberg met kappelletjes kruisweg (mei 2004)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 265

���� HERENTHOUT
Landschapsrelieken die verwijzen naar economische bedrijvigheid:
� De vlasrootputten:
De Grote en de Kleine Wouwer te Zelle Herenthout
De put nabij de haakse bocht in de dreef naar ’t Schipke te Herenthout
� De turfwinningen:
“’t Ven” grens Herenthout, Wolfstee Herentals en Klein Gent Grobbendonk
“Het Moerbroek” langs de Atealaan te Herenthout; denk aan de 3 soorten turf: hei – klot – moerturf
“Het Blauwbroek” tussen de Gruisdreef en de Pauwelstraat; daar werd voor het laatst rond 1928 turf
gestoken beweerde Alfons Horemans (Boerke Horemans)
� De ijzerzandsteenwinning in de Netevallei en langs de Wimpe. Van nabij ’t Schipke (overzetplaats,
veer) in de richting van ’t Kasteel van Herlaar.
� De meander van de Nete “de Oude Nete” geheten wegens de rechttrekking van de Nete voor de
bewaarbaarheid. Gelegen tussen de voet van Kruiskensberg (Nijlen/Bevel) en de Nieuwe Nete.
� De “de Merodese Bossen”, tussen Bevelse- en Nijlense Steenweg, zijn aanplantingen op de vage,
gemene gronden gericht op de houtwinning (bosbouw van rond 1800 daar begonnen voor Herenthout)
���� LILLE
Gehuchten
Gehuchten behoren tot het typisch patrimonium van de Kempense dorpen. Waarom sommigen onder hen
niet uitgegroeid zijn tot zelfstandige entiteiten is soms een raadsel. Eigenheid en volksgebruiken zijn er
meestal meer in ere gehouden dan in de gevestigde dorpen. Poederlee heeft twee dergelijke gehuchten die
– het ene al meer dan het andere – hun eigen karakter hebben bewaard.
Heerle
Waarom Heerle niet is uitgegroeid tot een zelfstandig dorp zal tot de niet beantwoorde historische raadsels
blijven behoren. Het gehucht had alles om dit te realiseren maar wellicht hebben de kerkelijke en burgerlijke
opsplitsing van het gehucht dit verhinderd. Kerkelijk behoorde Heerle bij Lichtaart, wereldlijk bij Poederlee.
De geschiedenis van Heerle zou wel eens kunne teruggevoerd worden tot de Romeinse Tijd. Dr. Paul
Janssen, antropoloog, achtte het niet onmogelijk dat Heerle wel eens een Romeins legerkamp kon zijn
geweest. De nabijgelegen Diestseweg, een aftakking van de Keulse Baan, de opgegraven knuppelweg en
het voorkomen van de kadasternaam ‘Cretenborgh’ wijzen allen in deze richting. Tijdens het Ancien Regime
had Heerle een permanente vertegenwoordiger bij de Poederleese schepenbank. Tot tweemaal toe trachtte
de gemeenschap een eigen lagere school op te richten. De eerste maal teruggefloten door de deken en de
tweede maal door het landsbestuur kenden deze pogingen geen succes. De relatie met de kerkelijke
overheid, in casus deze van Lichtaart , was tot het einde van vorige eeuw steeds gespannen. De aloude
kapel van Sint Cornelius en haar relikwie - maar vooral de opbrengst ervan – waren een voortdurende
oorzaak van ruzie en zelfs handtastelijkheden tussen de geestelijkheid van Lichtaart en de inwoners van
Heerle. De inplanting van de taverne ‘Sus Pad’ heeft zeker bijgedragen tot de sociale verhoudingen tussen
de families waarbinnen de lokale tradities veelal bewaard bleven.
Zittaart
De Zittaart heeft nooit een streven naar zelfstandigheid gekend. Verbonden met de parochie Poederlee
door een kerkenpad, hebben de bewoners steeds meegeleefd en meegevierd met de Poederleenaren.
Door hun afgelegen woonsituatie en het landelijk karakter van hun leefgemeenschap bleven de bewoners
op mekaar aangewezen. Oude gebruiken en tradities zijn er nog terug te vinden. Architectonisch zijn er nog
enkele mooie voorbeelden van Kempense langgevelhoeves bewaard gebleven.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 266

Rooien
(…)
���� NIJLEN
Netelandschap.
���� OLEN
- Olens Broek (zie hiervoor voor beschrijving)
- Domein Teunenberg (zie hiervoor voor beschrijving)
- Sasberg (aan de sluizen)
- spoorweg
- 2 kanalen
- Kempische Heuvelrug
- Lindebomen op dorpsplein en aan kapel van Meren, en terraslinde aan Den Bastiaen
- Verschillende bunkers, verspreid over de gemeente
�VORSELAAR
- Vennen in het Schupleer en op het “Heiken”
- Heide met de erbij horende heidevegetatie en –faune (o.a. de hazelworm)
- Zandgrond met de schraalgraslanden en blauwgraslanden
- Linden (lindendreef kasteel, marktplein, Schranshoeve, pleintje Heikant, …)
- Een brede variatie van mossen (bekend tot over de landsgrenzen)
- Duingebieden met een karakteristiek paraboolduin en het bijbehorend ven
- Moerassen in de voormalige ijzerontginningen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 267

** Natuur en cultuur
���� GROBBENDONK
- Gegidste wandelingen door Natuurpunt
- Elke 2 de zondag van de maand natuurwandeling van het VMPA aan de Watermolen in Grobbendonk
- Wandelingen georganiseerd door Toerisme Grobbendonk vzw
���� HERENTHOUT
Natuurmonumenten:
- Rode beuken: exemplaar in het park Schoeters; park aan ’t Hooghuis; in het kasteelpark (Herlaer)
- Linden: Kapellekesboom; aan “De Weyngaard” op de Zwanenberg
- De bergvlier: aan de boerderij Schoeters in de Risten
- De moeraseiken aan ’t Kasteel van Herlaar
De in het landschap overgebleven merktekens van economische bedrijvigheid:
- Van turfpunt naar ven (Klein Gent)
- De glooiingen aan de rivierbedding van de Wimpe en Nete door het uitgraven van de
ijzerzandsteen
- De vlasputten (rootputten): op de haakse hoek aan de beukendreef naar ’t Schipke, achter Livinius
Heylen; de grote en kleine Wouwer op Zelle; de kuil achter Jean Wellens-restant ook van de gracht
van het Hof van Stade; de groenkuil
���� LILLE
- Gegidste natuurwandelingen door Natuurpunt
���� NIJLEN
- Fort van Kessel
- Kruiskensberg
���� OLEN
- Gegidste wandeling in Olens Broek en Teunenberg
�VORSELAAR
- Gegidste natuurwandelingen: “Mie Broos natuurwandeling”, de “Paterskapwandeling”, enz.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 268

9.10. Bronnen en publicaties uit het werkingsgebied
** Erfgoedprojecten en tentoonstellingen
���� GROBBENDONK
- ‘Schitterend geslepen’: project rond diamantverleden Kempen
- Deelname aan themadagen (Open Monumentendag)
- Tentoonstelling ‘150 jaar spoorwegen’
- Tentoonstelling VIOE: onze bodem ontcijferd, 15 jaar archeologisch onderzoek in de provincie Antwerpen
- Tentoonstelling oude zichtkaarten van Grobbendonk en Bouwel
- Museumweek, tentoonstelling van archeologische vondsten van Grobbendonk uit privé bezit en musea
- Historische en archeologische wandelvoordracht te Grobbendonk
- Tentoonstelling bevrijdingsfeesten
- Project Trage Wegen - openstelling oude kerkepaden
���� HERENTALS
1. Erfgoeddag
** Erfgoeddag ‘Waarde(n) van erfgoed’ op: 22 april 2007
- Tentoonstelling: De stedelijke kunstcollectie in kasteel Le Paige
- Opendeur in het Begijnhofmuseum en Begijnhofkerk: De begijnen, hoe leefden ze, wie waren ze?
- Tentoonstelling: Maria in beeld in het Franciscanessen klooster
- Tentoonstelling: Antependia in hun luister hersteld in de St.-Waldetrudiskerk
- Tentoonstelling en rondleiding: Kroniek van een succesverhaal in het Stadsarchief
- Tentoonstelling: Het Leemen Huyseke
- Begeleide stadswandelingen met aandacht voor de waarde van het stedelijk patrimonium en de
activiteiten van Erfgoeddag
** Erfgoeddag ’in Kleur’ op 23 april 2006
- Tentoonstelling: Kleurenrijkdom in de Herentalse documenten en in de Herentalse kunst in het
stadsarchief
- Begijnhof en kunstpatrimonium begijnhofkerk
- Begeleide stadswandelingen met aandacht voor toekomstige en uitgevoerde restauraties.
- Tentoonstelling in het Schedelhofmuseum
** Erfgoeddag ‘Gevaar!’ op 17 april 2005
- Locatieproject in en rond kasteel Le Paige geïnspireerd op het gedicht ‘The Raven‘ van Edgar Allan
Poe. Duisternis, dood, gevaar, angst, zwarte vogels, … vormen het thema van de voorstelling.
- Tentoonstelling in het Schedelhofmuseum
- Fotowedstrijd om zoveel mogelijk foto’s van de activiteiten rond Erfgoeddag 2005 te verzamelen.
- Begeleide stadswandelingen langs locaties die met ‘gevaar’ hebben te maken.
** Erfgoeddag ’t Zit in de familie’ op 18 april 2004
- Tentoonstelling: het familieportret van de familie Flamen was samen met andere portretten te
bezichtigen in de Lakenhal.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 269

- Tentoonstelling over matrijzen van familiewapens van de Herentalse schepenen uit de zestiende en
zeventiende eeuw in het stadsarchief.
- Begeleide wandelingen in het arboretum van kasteel Le Paige
2. Dag van de Beiaard
Op 20 juni 2004 organiseerde de cultuurdienst de Dag van de Beiaard. In de stadskrant van juni 2004 werd
de bevolking opgeroepen om hun favoriete nummers door te geven in het artikel ‘de beiaard als jukebox?’.
De belforttoren werd opengesteld voor het publiek.
3. Open Monumentendag
Herentals heeft vanaf de eerste maal deelgenomen aan de Open Monumentendag in 1989.
In april 1995 startte Herentals met een werkgroep Open Monumentendag met vijf medewerkers en Nicky
Kienen als coördinator.
Thema’s en belangrijke openstellingen en/of tentoonstellingen
- 1995: ‘Openbaar’ - link gebouwen die openbaar zijn - openstellingen gekaderd in dit thema: Lakenhal,
Begijnhof, Oud Gasthuis, Kerk, Besloten Hof, Stadsarchief,…
- 1996: ‘Zorg en zin voor kleur’ - wandeling in monumenten en gebouwen met bouwmaterialen en
decoraties in verschillende kleuren.
- 1997: ‘Monumenten en arbeid’ belangrijk in dit kader was de Hogewegmolen - tentoonstelling in het
kader van arbeid voornamelijk ook rond de restauratie van de Lakenhal.
- 1998: ‘Feesten als cultureel erfgoed’ - er werd gewerkt rond 200 jaar Boerenkrijg en een
fototentoonstelling opgezet rond de viering van 150 jaar Boerenkrijg in Herentals – er trok een massale
stoet door Herentals die door duizenden toeschouwers werd gevolgd. In dit kader werd in de Lakenhal
ook de film ‘Voor outer en Heerd’ getoond waar verschillende Herentalsenaren in meespeelden.
- 1999: ‘Door de eeuwen heen’ - kunst op reis langs Europese wegen rond De Franckens en Fraikin
gewerkt - Le Paige dat nog in restauratie was werd voor de eerste maal opengesteld aan het grote
publiek en trok duizenden belangstellenden - Kasteelhoeve Noorderwijk - Besloten Hof (klooster voor
een gedeelte opengezet met stukken uit de archieven van de zusters o.m. gekalligrafeerde boeken uit
de 15de en 16de eeuw.
- 2000: ‘Tijd’ - de kerk en de pas gerestaureerde kerktoren van de Sint-Niklaaskerk in Morkhoven werden
in de kijker gezet, ook de Zandkapel.
- 2001: ‘Metaal’ - Voormalige fabrieken van Aerschot in de kijker gezet - in het laatste stukje pand dat
bewaard is gebleven in de Nonnenstraat organiseerden we een fototentoonstelling en een
tentoonstelling van metalen kunstwerken, werkmaterialen e.d. die nog dateerden van de
metaalfabrieken van Aerschot (op 1 ½ dag kregen we meer dan 1500 bezoekers voor deze
tentoonstelling en een 100-tal mensen waren aanwezig op de opening).
- 2002: ‘Symbolen’ - symbolenwandelingen - openstelling kerktoren in Noorderwijk.
- 2003: ‘Steen’ - steenkapperij Van Hove, zandsteen put Limpens, Toren Sint- Bavokerk, voormalige
kapel school Sint-Jansstraat,…
- 2004: ‘Van nature een monument’ - in samenwerking met Grobbendonk - verschillende wandelingen
langs ruïne Den Troon en belangrijke natuurelementen die nog aanwezig zijn op het militair domein
i.s.m. het 29ste Bataljon en Natuurpunt en openstelling gewone monumenten.
- 2005: ‘Hout’ - Oude Gasthuiszolder fototentoonstenstelling en houten maquettes van de Herentalse
monumenten - Professorenrefter Sint-Jozefscollege - gewone monumenten.
- 2006: ‘Import-Export’- tentoonstelling Lakenhal belangrijke ondernemingen vroeger in Herentals -
wandeling ‘Vreemde gasten in de natuur’ op zoek naar ingeweken planten en dieren in de natuur -
‘exotische bomen en planten’ begeleide wandeling in Arboretum - de Afrikagang werd opengesteld bij
de Zuster Franciscanessen.
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 270

- 2007: ‘Wonen’ - tuin Molenwaterhof - voormalig Karmelitessenklooster - tentoonstelling rond voormalig
Begijnhof en oude Pastorie (Burchtstraat 5) - openstelling enkele huizen op het Begijnhof.
4. Restauraties onroerend erfgoed
- Lakenhal: fase A en B (toren, noordgevel, dak): 1992-1994 / fase C (overige gevels): 1994-1997
- Kasteel Le Paige: 1996-1999
- Begijnhofkerk: 2002-2005
���� HERENTHOUT
- Thematentoonstellingen van Heemkundige Kring Sandelyn vzw
- Deelname aan themadagen (OMD)
- Erfgoeddag 2008
- Medewerking aan project “Schitterend geslepen”
���� LILLE
- Jaarlijkse tentoonstelling nav de voorstelling van het jaarboek van de HK
- Open Monumentendag
- Streekbezoeken VVV
- Archeologische tentoonstelling in het Gemeentehuis
- Slagmolen te bezoeken
���� NIJLEN
- Deelname aan “Open Monumentendag”
- ‘Schitterend geslepen’: project rond diamantverleden Kempen
- Beeldbank Mechelen (vanaf 2009): moet dit niet herbekeken worden??
-‘Het Vaderland moest groter zijn’ (2006)
- ‘De Moord van Nijlen’ (2006)
���� OLEN
- Organisatie jaarlijkse Kartoenale
- Tentoonstelling Heemkring n.a.v. Olen Jaarmarkt
- Ocasionele tentoonstellingen naar aanleiding van heemfeesten, Erfgoeddag, Open-Monumentendag…
�VORSELAAR
- Medewerking aan project “Schitterend geslepen”
- Deelname aan congressen en themadagen (o.a. Open Monumentendag, bezoek Rotselaar, voorbereiding
Erfgoeddag 2008, …)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 271

** Publicaties, jaarboeken, scripties en eindwerken
���� GROBBENDONK
- Awena Berichten, tijdschrift van de heemkundige kring (halfjaarlijks)
- Het Beukenootje, Francis Drijbooms
- Geschiedenis van Grobbendonk, P.J. Goetschalckx
- Een prikje op de eeuwigdurende tijdsschaal : Bouwel in de voorbije 100 jaar!, Francis Drijbooms
- Van banrecht en maalplicht in Grobbendonk tot eigen Bouwelse windmolen: historiek van de Bouwelse
windmolen en molenhuizen, Francis Drijbooms
- Bouwel, landelijk station langs de spoorlijn Lier-Turnhout: 150 jaar spoorweggeschiedenis (1855-2005),
Francis Drijbooms
- Bouwelse cartografie in diverse verzamelingen van de 16 de tot de 20 ste eeuw, Francis Drijbooms
- ’t Toreke: kosterhuis, dorpsschool, herberg, Francis Drijbooms
- Archeogro I en II - Gallo-Romeinse bewoningssporen te Grobbendonk, G. De Maeyer
- Sprokkelen in het verleden, G. De Maeyer
- Marcus, een historisch verhaal, G. De Maeyer
- Archaeologica Belgica: Gallo-Romeins graf te Grobbendonk, Prof. Dr. J. Mertens
- Archaeologica Belgica: de Romeinse vicus op de Steenberg te Grobbendonk, Prof. Dr. G. De Boe
- Archaeologica Belgica: nieuw onderzoek (steenbouwfase) in de Romeinse vicus te Grobbendonk, Prof. Dr.
G. De Boe
-Archaeologica Belgica: de terra-sigillata van Grobbendonk, M. Vanderhoeven
- Hades: Gallo-Romeinse pottenbakkersoven op de Steenberg te Grobbendonk, Hugo De Greef
- Hades: Medisch bronzen instrument en stenen tablet, gevonden op de Gallo-Romeinse vicus te
Grobbendonk, Dr. P. Janssens
- Hades: de terra-sigillata van Grobbendonk, Prof. Dr. H. Thoen
- Hades: de Gallo-Romeinse sondagevondsten te Grobbendonk, Dr. P. Janssens, lic. H. Van Crombruggen
- Noordgouw: het Merovingisch grafveld, Dr. P. Janssens
- Noordgouw: het Gallo-Romeins grafveldje van Grobbendonk, Dr. P. Janssens
- Noordgouw: de Romeinse bewoning in de provincie Antwerpen, tussen Schelde, Rupel, Nete en Aa, Kathy
Biemans
- Noordgouw: uit de rekeningen van de bouw van de kerk van Grobbendonk, F. Verbiest
- Oudheidkundige Repertoria: bibliografisch repertorium van de oudheidkundige vondsten in de provincie
Antwerpen (1965 –1966), vanaf de vroegste tijden tot en met de Noormannen, M. Bauwens-Lesenne
- Acta Archaeologica Lovaniensia: het ontstaan en de onwikkeling van de Romeinse vicus te Grobbendonk,
Prof. Dr. G. De Boe
- Onze Lieve Vrouw ten Troon te Ouwen, Floris Prims
- Parochieregisters Grobbendonk, Wilfried L.A. Taeymans
- Grobbendonk: het historisch verhaal van een kleine gemeenschap, Guido Van Dyck
- Grobbendonkse annalen, Karel Van Uytven
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 272

���� HERENTALS
Jaarboek I (1986)
Oorsprong en evolutie van het Herentalse stadswapen Jan-Modest Goris
De industrialisatie in Herentals (1750-1914) Jef Van Den Bosch
De geschiedenis van de Herentalse infirmerie op het Begijnhof tijdens de XVIIde en XVIIIde eeuw
Hilde Sels
De lindebloesem van de kasteeldreef te Noorderwijk had ook een economische waarde Edwin Coremans
Het pijnlijke avontuur van Pieter Oosterbaan, een Hollandse collegeleerling te Herentals in
1578
Jan Cools
De laatste levensdagen van de Herentalse molens, (XIXde - XXste eeuw) Harry de Kinderen
Jaarboek II (1987)
Lodewijk Jozef Heylen (1772-1844) Jan-Modest Goris
De industrialisatie van Herentals (1750-1914) (Deel II - Vervolg) Jef Van Den Bosch
De geschiedenis van de Herentalse infirmerie op het Begijnhof tijdens de XVIIde en XVIIIde eeuw (Deel II - Vervolg)
Hilde Sels
Een prijsboek van het Herentalse Augustijnencollege uit 1706 Jan Cools
Uit het verleden van de Herentalse molens Harry de Kinderen
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch
Slotakkoord van meer dan zeven eeuwen Begijnhof te Herentals. De laatste begijntjes op
het Herentalse Hof
Jan-Modest Goris
Herentals in oude prentkaarten Jan-Modest Goris
Jaarboek III (1988)
De postgeschiedenis van Herentals tot 1842 August Peelaerts
Van dichten comt mi cleine bate... Belevenissen van marktzanger Cornelius Janssens Jan Cools
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch
Herentals in oude prentkaarten Jan-Modest Goris
Tot de nederlandsche jeugt... .Strijdgedicht van P. Corbeels (1790) Jan-Modest Goris
Jaarboek IV (1989)
Dekenij Herentals (1670-1773). Bijdrage tot de studie van het kerkelijk leven in het bisdom Frans Penders
Antwerpen
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch
Slotakkord van meer den zeven eeuwen Begijnhof te Herentals. De laatste begijntjes op het Jan-Modest Goris
Herentalse Hof (Deel II - Vervolg)
Herentals in oude prentkaarten III: het Kasteel ‘Le Paige’ Jan-Modest Goris
Motie van de Herentalse Geschiedkundige Kring betreffende de vrijwaring van het kasteel
en park ‘Le Paige’
Jaarboek V (1990)
Het politieke leven te Herentals (1918-1940) Christina Megens
Dekenij Herentals (1670-1773). Bijdrage tot de studie van het kerkelijk leven in het bisdom
Antwerpen (Deel II - Vervolg)
Frans Penders
‘Den douche’ van Sint-Job. Een vleesontsmetter te Herentals (1900-1914) Jan Cools
Onze-Lieve-Vrouw van het stadhuis te Herentals Jan-Modest Goris
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch
Stad Herentals kocht een vijzel van Frans Claes uit 1598. Enkele beschouwingen over het Jan-Modest Goris
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 273

leven en werk van vader en zoon Frans Claes
Herentals in oude prentkaarten IV: De Herentalse windmolens Jan-Modest Goris
Jaarboek VI (1991)
Dekenij Herentals (1670-1773). Bijdrage tot de studie van het kerkelijk leven in het bisdom
Antwerpen (Deel III - Slot)
Frans Penders
Schatten op een collegezolder. Het 19de eeuwse herbarium van dokter G.C. van
Haesendonck uit Tongerlo in het Sint-Jozefscollege te Herentals
Jan Cools
Over de brandweer in Herentals in de Hollandse Tijd August Peelaerts
Het ontstaan en de eerste uitvoering van het lied ‘Kempenland’ (J. Simons -
A. Preud’homme)
Jan-Modest Goris
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch
De posthelikopter te Herentals (1950-1959) Jos Gepts
Frans Verbiest J. M. Goris
De Sint-Antoniusgrotten te Herentals (1914-1990) Jan Cools
Het register van de kapelanieën van de HH. Michel en Gudule en van de HH. Petrus en
Paulus te Herentals
+ Frans Verbiest
Jaarboek VII (1992)
Het Jordaensjaar ook te Herentals. Twee vergeten schilderijen in de St.-Waldetrudiskerk Jan Cools
Drie doeken van de Antwerpse meester Jan Cossiers in de St.-Waldetrudiskerk te
Herentals
Jan Cools
Het politieke leven te Herentals (1918-1940) (Deel II - Slot) Christina Megens
Bijgeloof en exorcisme in de dekenij Herentals (1670-1773) Frans Penders
Bibliografie dr. Jan-Modest Goris, met een ten geleide van Hugo Verhaegen
Het verbouwingsverhaal van het Augustijnenklooster tot Stadsarchief Leo Geens
Het legaat Le Paige: toch een oplossing
Herentalse Geschiedkundige Kring dringt aan op de aanstelling van een bekwaam en
ervaren architect die vaart zet achter het restauratiedossier van de St.-Catharinakerk
Paul Snoeys
De stichtingsgeschiedenis van de Herentalse Geschiedkundige Kring Jan-Modest Goris
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch
Fotografeerde kunstfotograaf Xavier Puls in 1988 de laatste kruisweg van de Kruisberg, die
eeuwenlang te 15 u. aanving? Enkele beschouwingen bij een unieke fotoreportage en bij
een typisch Kempische devotie van 1968 tot 1992
Jan-Modest Goris
Het register van de kapelanieën van de HH. Michiel en Gudule en van de HH. Petrus en
Paulus te Herentals
+ Frans Verbiest
Jaarboek VIII (1993-1998)
De oorsprong van het domein Ter Vesten te Herentals gaat terug tot 1775 Jan-Modest Goris
Heidebrand. Geschiedenis van het Herentalse Studentengild (1905-1944) + Frans Verbiest
Enkele volksverhalen en legenden uit Herentals en omgeving Renaat Bulckens
De grote Bert Van Hove, een pionier in de geschiedenis van de Belgische motorsport Jan-Modest Goris
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch
Jaarboek IX (1999)
De behandeling van het schilderij ‘De Bruiloft van Kana’ van Jan Cossiers (1600-1671) Regine Guislain-Witterman
Sporen van het oorlogsrumoer rond Breda in het oudste kerkregsiter van Bouwel Francis Drijbooms
Enige interessante documenten aangaande de beginperiode van de Herentalse ‘Harmonie
van de Kerk’
Jan Cools
Uit het verleden van de Bovenpoort en de Zandpoort, de twee overgebleven Herentalse
stadspoorten
Jan Cools
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 274

Het Hertals dialect Jef Van den Bosch
Excelsior! Historie van de koninklijke harmonie Sint-Cecilia uit Herentals (1795-1995) Jan-Modest Goris
Zo was Herentals in de jaren 1942-1954 Jan-Modest Goris
In dankbare herinnering aan Emil Julius Müller Jan-Modest Goris
Het laatse begijntje te Herentals overleden Jan-Modest Goris
Jaarboek X (2000)
Rond het Sint-Anna-altaar. Inleiding tot de bijdragen naar aanleiding van de restauratie van
het Sint-Annapaneel en het altaar in de Sint-Waldetrudiskerk te Herentals
Jan Cools
Technologisch onderzoek en behandeling van het paneel ‘De Maagschap van de H. Anna’ Lies De Maeyer
Onderzoek van de afwerkingslagen op het Sint-Anna-altaar, het Sint-Annabeeld en de muur
achter het altaar
Hugo Vanden Borre
Het paneel ‘De Maagschap van de H. Anna’ in de Sint-Walderudiskerk te Herentals Natasja Peeters
Plaatsing en verplaatsing van de altaren in de Sint-Waldetrudiskerk te Herentals van de
17de tot de 20ste eeuw
Jan Cools
Kerkmeubilair van meester-schrijnwerker Jacobus Verbuecken (1627-1700) in Herentals en
omgeving
Jan Cools
Heidebrand. Geschiedenis van het Herentalse Studentengild (1905-1944) (Deel II) + Frans Verbiest
Een besloten hofken. Twee afsluitmuren van het begijnhof gerestaureerd Jan Cools
Bibliografie Jozef-Remi Verellen, stadsarchivaris te Herentals (1948-1965) Jan-Modest Goris
De Vaart, een drukke verkeersader dwars door Herentals tijdens het interbellum Jules Müller
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch
Een stuk verdwenen stadsvest even opnieuw zichtbaar Jan-Modest Goris
Jef Lievens: van ‘Het Kempenland’ tot ‘Koppen uit de keizerlijke stede'
Motie van de Herentalse geschiedkundige Kring van 12 augustus 1999 betreffende de
persberichten nopens een eventuele verkoop van de Stadsbrouwerij ‘Het Schaliken’
Jan-Modest Goris
Inhoud van de Historische Jaarboeken van Herentals I - X (1986-2000) volgens auteurs Jan-Modest Goris
Jaarboek XI (2001)
‘Frivol ende absurd?’ Een conflict tussen de historieschilder Frans Francken en de
brouwers van Herentals over het altaarstuk van de Verrijzens in 1605
Natasja Peeters
De muziekcollectie van de Sint-Waldetrudiskerk en enkele Herentals archiefdocumenten;
stille getuigen van een rijk muzikaal verleden
Katrien Steenlandt
De evolutie van een stedelijk landschap. Het oude kerkhof rond de Sint-Waldetrudiskerk te
Herentals van vroeger tot nu
Jan Cools
Heidebrand. Geschiedenis van de Herentalse Studentengild (1905-1944) (Deel III) + Frans Verbiest
Jeddollekes Toon Esch
Pol Heyns, Kempisch letterkundige en volkskundige (1906-1960) Jan-Modest Goris
Pol Heyns als volkskundige Jozef Van Haver
Pol Heyns, letterkundige en journalist Gaston Durnez
De bezetting van Herentals tijdens de Eerste Wereldoorlog August Peelaerts
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch
Jaarboek XII (2002)
De Zwitserse kolonie in Herentals (1912-1950) Jules Müller
Het volksonderwijs te Herentals van de vijftiende eeuw tot het einde van het Ancien Régime Jan Cools
Het familibedrijf van Joseph Van Aerschot en zonen, decoratieschilders Linda Van Langendonck
Van klokkenververs, peestekers, messentrekkers, nestbevuilers en andere Herentalse
spotnamen. Enkele humoristische bespiegelingen rond de Herentalse spotnamen
Renaat Bulckens
Nog over jedollekes. Een rechtzetting Toon Esch
Sint-Gregoriusklok in het begijnhof uit het klooster Nazareth te Waalwijk afkomstig? Marius van Loon
Dichtung und Wahreit in de Herentals gedenkschriften van Ernest Claes. Enkele kritische Jan-Modest Goris
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 275

eschouwingen bij het werk van Ernest Claes naar aanleiding van een pas opgedoken
manuscript van Pol Heyns ‘Ernest Claes en Herentals (1928)’
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch
Jaarboek XIII (2003)
Ten Geleide Jan-Modest Goris
Naar een wetenschappelijk verantwoorde synthese van de geschiedenis van het Gasthuis
van Herentals. De historiografie van het Herentalse Gasthuis
Jan-Modest Goris
Een gasthuis in de Nederij (dertiende-zestiende eeuw). Met de moed om op te staan en
door te gaan
Anneleen De Staercke
De oudste oorkonden van het Herentalse Gasthuis. Een keuze van documenten in
Nederlandse vertaling
Jan Cools
Statuten en ordonantiën van het Herentalse Gasthuis. Tekstuitgave volgens het enige
bewaarde afschrift met aantekeningen
Jan Cools
Het Gasthuis van Herentals in een politieke storm. De Franse periode (1795-1815) Karel Veraghtert
De gebouwen van het Gasthuis van Herentals in de negentiende en twintigste eeuw Jan Cools
De gasthuisschuur te Herentals Mimi Debruyn
De gezondheidstoestand van het kanton Herentals rond 1845. Een merkwaardig medisch
verslag van dokter J.B.J. Heylen
Jan Cools
Het leven van de Herentalse Gasthuiszusters in de twinigste eeuw Mia Tegenbos
Het AZ Sint-Elisabeth tussen 1970 en nu Herman Heylen
Vlucht naar Ieper (10-28 mei 1940) Clara Vanden Bosch
(Zr. Juliana)
Herinnering aan het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog Irma Maes (Zr. Angela)
De kleding van de gasthuiszusters Irma Maes (Zr. Angela)
De arts patiënt. Kroniek van een gezondheidsverstoring anno 2000 Denie Avonds
Naamlijst van de gasthuiszusters van Herentals (1327-2003) Jef Leysen
Naamlijst van de kapelaans en pastoors bij de gasthuiszusters van Herentals (1282-2003) Jef Leysen
Naamlijst van de voorzitters, secretarissen en ontvangers van de COO en het OCMW
(vanaf 1925) en van de ziekenhuisdirecteurs, hoofdgeneesheren en hoofden van het
verpleegkundig departement (vanaf 1961)
Mia Tegenbos
Jaarboek XIV (2004)
Een stuk Herentalse stadsomwalling opgegraven. Noodonderzoek Katrien Van Iseghem
Tweehonderd jaar fortificaties te Herentals Roger Pluys
Het onderwijs te Herentals in het Frans tijdvak (1792/1794-1814). Bijdrage tot de
geschiedenis van het lager onderwijs te Herentals
Jan Cools
Een unicum: Herentals, stad met vijf kanalen Michel Willocx
De Zwiterse kolonie in Herentals (1912-1950) (Deel II - Slot) Jules Müller
Heidebrand. Geschiedenis van het Herentalse Studentengild (1905-1944)(deel IV) + Frans Verbiest
Van klokkenververs, peestekers, messentrekkers, nestbevuilers en andere Herentalse
spotnamen. Enkele humoristische bespiegelingen rond de Herentalse spotnamen (Deel II
- Slot)
Renaat Bulckens
Terug naar Biblebom Antonius Esch
Huldetoespraak voor Ernest Claes naar aanleiding van diens vijfenzestigste verjaardag
uitgesproken door Pol Heyns op de jaarvergadering van de Vereniging van Kempische
Schrijvers (1950)
Jan-Modest Goris
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch
Jaarboek XV (2005)
Carolus van Espinosa en het Herentalse Gasthuis Ernest Persoons
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 276

Commissie van Burgerlijke Godshuizen en het beheer van de onroerende goederen Jasperine Willems
Herentals, de Kempen en de oude oehoe in het Studentenkosthuis 'Bij Fien Janssens' van
Ernest Claes
Viktor Claes
Herbergen in Herentals tijdens de eerste helft van de 20ste eeuw Jules Müller
Het Hertals dialect (deel XIII) Jef Van den Bosch
Jaarboek XVI (2006)
De Commissie van Burgerlijke Godshuizen van Herentals en het beheer van de onroerende
goederen (1795-1815) (Deel II en slot)
Jasperine Willems
Heidebrand. Geschiedenis van het Herentals Studentengild (1905-1944) (Deel V en slot) Frans Verbiest (+)
Enkele aspecten van de relaties tussen ’s Hertogenbosch en Herentals tijdens het Ancien
Régime vanuit Herentals perspectief
Jan - M. Goris
Louis (Ludwig) Neefs als leerling van het gepatroneerd Sint-Jozefscollege te Herentals
(1951-1952)
Jan - M. Goris
Vertellingen rond het Herentals begijnhof Renaat Bulckens
In memoriam Renaat Bulckens Jan – M. Goris
Het Hertals dialect XIV Jef Van Den Bosch
Andere publicaties
De Boerenkrijg (anastatische uitgave) H. Conscience
Herentals Goed Bekeken J.M. Goris
Herentalse Bijdragen nr. 2 - Stadsfinanciën te Herentals J.M. Goris
Herentalse Bijdragen nr. 3 - Enkele aspecten van de rechtspraak te Herentals J.M. Goris
Herentalse Bijdragen nr. 4 - Plunderde wethouder Constantijn Rubens de St.-Waldetrudiskerk ? J.M Goris
Herentalse Bijdragen nr. 5 - Gemerkte beelden van Nicolaas Vander Veken M. Mommeyer
Herentalse Bijdragen nr. 6 - Doorslaggevende factoren bij de benoeming van
stadssecretarissen
J.M. Goris
Herentalse Bijdragen nr. 7 - Het ‘meien’ in de Antwerpse Kempen J.M. Goris
Herentalse Bijdragen nr. 8 - Herentalse van welvarend industrieel centrum tot arme
garnizoenstad
J.M. Goris
Bernardientje De Vries P. Heyns
Metaalverleden van Herentals J. Cools
Hoe Herentals de 2 de Wereldoorlog beleefde Jan Vincx
Bouwgeschiedenis van het Sint Catharinabegijnhof te Herentals Jan Cools
Paul Bellemans
���� HERENTHOUT
1. WOUTERS F., Suske steekt zijn licht op (1963)
2. DONNET A., Notice sur Herenthout (1919)
3. VERBIST A., Vint-cinq mois de captivité en Allemagne (1919)
4. DE BEER J., Quelques sceaux de Herenthout (1951)
5. HELSEN J., De dorpskeure van Herenthout (1933)
6. DE SUTTER T., Mei 1940 in Berlaar en o.a. Herenthout (1980)
7. VERBIEST F., Pleidooi voor een (water)molen
8. VAN ECCELPOEL R., Herenthout vroeger en nu (handschrift) (1971)
9. DE SCHUTTER J., Bombardement van Herenthout op 11 mei 1940 (1985)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 277

10. Geschiedenis van de Herenthoutse karnavalstoeten (1968)
11. Jubileumfeesten 1872-1972 van de fanfare Sint-Pieters- Herenthout (1972)
12. Herenthout zoals het vroeger was (1983)
13. Register bijenteelt Herenthout (1936)
14. Kas St. Ambrosiusgilde Herenthout (1929-79)
15. Verslag St. Andriesgilde (1929-60)
16. Kasboek van de Kempische biemaatschappij vanaf 1895
17. Stand regelen biëntelers Gilde provincie Antwerpen – zetel Herentals (1948)
18. Idem Herenthout (1912)
19. Kopie briefwisseling St. Ambrosiusgilde
20. VAN HERENDAEL F., Weer bloeit de Herenteer (gedichten o.a. over Herenthout) (1982)
21. BAETEN A., De terugkeer van de verdwenen schilderijen (1980)
22. H.K. Sandelyn, Jaarboek I, II, III, IV, V, VL (1971, 73, 75, 77, 79, 81)
23. Reglement der lagere gemeenteschool Herenthout (1922)
���� LILLE
- De Lilse Kajotters
- Opgravingen
- Hegge
- Heksenwandelingen
- Jaarboeken Heemkundige Kring
- Contactbladen HK
- Afzonderlijke boeken:
Lilse Sportraad: Lille het Croatendorp
Karel van Rooy: Geschiedkundige aantekeningen ver Gierle, 1909
J. Verheyen: Gierle, een bijdrage tot heemkennis, 1941
Louis de Pooter &
Raymond Piedfort: Gierle een dorp in de kempen, zj.
Greet Proost: Bijdrage tot de toponomie van Gierle, 1975
Ingrid Van Gorp: Gierle, een dorp in de Kempen, 1984
Ann Hermans: Lille de macht, Gierle de pracht
Els Janssens: Gierle, de sleutel van mijn hart, 1993
An De Roover: De melkerij van Gierle, 1997
Etienne Van Caster: De familie Stappaerts uit Gierle, 1986
Karel Neefs: De familie Raeymaekers te Gierle
Etienne Van Caster: Grafschriften Gierle (XVI-XIXe eeuw), 1984
Harry De Kok: Gids voor het oude Turnhout & omgeving, 1980
J.F. Kieckens; Recherches sur Pierre de Thimo, 1896
Boerengilde Gierle: Reglementen der gilde, der veeverzekering, 1898
Maatschappij der onderlingen bijstand: Sint-Joris verzekering Gierle, 1908
Karel Neefs: Gierle… de tijd van toen, 1992
Karel Neefs: De soldaten van Gierle onder Napoleon, zj
Herrygers, Van de
Weerd, Willems: Langs vlaamse wegen, zj
Bibliotheek-Lille: De grote leerweek 2002
Frans Wouters: Poederlee Vroeger en nu.
Frans Wouters: 875 jaar parochie Poederlee.
Jos Aerts: 100 jaar school
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 278

Jules Van Olmen: Parochie Sinte Amelberga 1123-1998 (875 jarig bestaan)
Jules Van Olmen: ’75 jaar vrij katholiek onderwijs’ 1910-1985
Jules Van Olmen: ‘Wechelderzande’ VTB uitgave, 1966
Hervé Daras: ‘Onderzoek naar de sagenmotieven in het hert v/d Antwerpse Kempen’
Gilberte Geysen: ‘Schilder A.J. Heymans
- Soldatenblaadjes(’t Krawaatje, de Zandfluiter, het Gierennest, Heggegalm en ‘t Molleke)
- Fotoboek n.a.v.Jaar van het Dorp 1978 Poederlee
- Fotoboek Hegge 1962
- Van den hoogwaardigen H. Sacrament inder Hegge W. V.d.Branden 1987
- Het Gildeboek 2006
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 279

���� NIJLEN
- Driemaandelijks Tijdschrif Heemkundige Kring ‘De Poemp’.
- Jaarboeken Heemkundige Kring ‘Salvator’.
- Jaarboek Kessel (1978 , 1979, 1980, 1981).
- Culturalia Kessel (1979, 1980, 1981, 1982).
- J.B. Stockmans, Geschiedenis der gemeenten Kessel, Bevel, Nylen, Emblehem en Gestel (Lier 1910).
- Beknopte Geschiedenis van Kruiskensberg onder Bevel volgens de oorkonden der kerk (Heist-op-den-
Berg 1904).
- Leo Nestor, Nijlen, ons lieflijk dorpje (1987).
- Hypolite Budts, Walter Caethoven, Frans Lens, Jef Peeters, Marcel Wuyts (red.), Sprokkels uit Bevel,
Kessel, Nijlen (Nijlen 2000).
- Frans Lens, De Kesselse Kerken: St. Lambertuskerk, de O.L.Vr. parochie (1969).
- Frans Lens, De Bist te Kessel. Van hof tot kasteel (2001).
- Kessel in oude prentkaarten (Heemvrienden Kessel 1972).
- Kessel in oude prentkaarten 2 (Heemvrienden Kessel 1977).
- Kessel, Nijlen, Bevel, zoals het vroeger was. Een greep uit de verzameling oude prentkaarten van Lode
Van Dessel (1988).
- Kessel, Berlaar, Koningshooikt in oude prentkaarten (Het Laatste Nieuws).
- Met kaart en camera in Kessel (Culturalia Kessel 1976).
- Marcel Wuyts, Rudy Van Nunen en Jacky Naets, Fort van Kessel (1991).
- Eerste verkenning van het Fort van Kessel (Culturalia Kessel 1975).
- Fort van Kessel (Culturalia Kessel 1976).
- 150 jaar spoorwegen in de Kempen 1855-2005 (2005).
- Fort van Kessel (Thema en leerstofkern 3 e graad basisschool Gidsenwerking Fort Kessel 2006).
- Fort van Kessel (Thema en leerstofkern secundair onderwijs Gidsenwerking Fort Kessel 2006).
- Jos Dillen, Kessels taaleigen (onuitgegeven 1998).
- Boerenkrijgmonument - Monument van de gesneuvelden. Interimrapport (onuitgegeven 1998).
- Kruiskensberg. Interimrapport (onuitgegeven 1998).
- Kruiskensberg. Interimrapport (onuitgegeven 1998/2).
- Archief Nijlen-Kessel-Bevel. Interimrapport (onuitgegeven 1998).
- Bibliografie Nijlen-Kessel-Bevel (onuitgegeven 1995).
���� OLEN
Publicaties
- LOX, H., Van stropdragers en de pot van Olen. Verhalen Keizer Karel, Leuven, Davidsfonds, 1999, 272 p.
- Van Odlo tot Olen. Duizend jaar dorpsleven. (1995)
- 1864-1964 Geschiedenis van O.L.Vr.-Olen.
- 1864-1989 125 jaar O.L.Vr.-Olen .
- Zo was … Olen. (1973)
- De Sint-Martinuskerk te Olen (1976-1977)
- Van Heidegrond tot industrieparochie. (1990)
- Publicaties Heemkring: lindebladen sinds 1974
- Een halve eeuw fanfareleven te Sint Jozef Olen (1974)
- 25 jaar Chiro in O.L.Vrouw.-Olen (1954-1979)
- 50 jaar zondag (50 jaar Chiro O.L.Vr.-Olen)
- De teloorgang van de Chirohoek.
- Hoe schoon was “ons” school – 75 jaar onderwijs in de Sint-Jozefsparochie (1915-1990)
- Oolensche Bijdragen – deel I (1938)
- Oolensche Bijdragen – deel II (1941)
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 280

- Sint-Antoniusgilde Olen (1627-1977)
- Sint-Jozef-Olen. Mijn dorp in de Kempen (1984)
- Van d’Akkere tot Zandberghoeve – Hoevenamen in de Kempen (1994) (waaronder Olen)
- Volksdevoties en volksgebruiken in Oud-Herentals en omtrek (1994) (waaronder Olen).
- Liber Amicorum Jozef Laureys (1976)
- De Pot met drie oren (1975)
- Lindeblad (1985)
- Rekonversie pastorie Sint-Martinus Olen (1985) (diplomawerk – niet uitgegeven).
- De Pottenproever (Suske en Wiske)
- Onuitgegeven licentiaatsverhandelingen:
- Evolutie van de Olense woonwijken in de twintigste eeuw (1987)
- Sociaal-Economische geschiedenis van Olen (1789-1830)
- Sociaal-Economische geschiedenis van Olen (1830-1890)
- Sociaal-Economische geschiedenis van Olen (1890-1940)
- Studie van het machtsverwervingsproces op lokaalvlak in Olen 1945-1994 (1998)
- Toponymie van Oolen (1940)
- Studie van het machtsverwervingsproces op lokaal vlak in Olen 1945 – 1994.
Archief van Umicore
Gilde Sint Antonius
Verschillende breuken, vlaggen en dergelijke behoren tot de privéverzameling van de Sint Antonius gilde.
�VORSELAAR
- Tijdschriften Heemkundige Kring ‘Joris Matheussen’
Driemaandelijks tijdschrift (meer dan 20 jaargangen)
- Publicaties Heemkundige Kring ‘Joris Matheussen’
- “Vorselaar vroeger”
- “Het heden groet het verleden”
- “Mie Broos” (monografie)
- “Van Vorsselaer tot Vorselaar”
- “Waar men gaat langs Vorselaarse wegen”
- Andere publicaties, eindwerken en scipties
- Dorpskrant (12 edities) ter gelegenheid van “jaar van het dorp” (werkgroep jaar vh dorp, 1978)
- Boek “Vorsselaer” (E.H. Van Olmen, 1929)
- Publicaties over en door het klooster (Zusters der Christelijke Scholen)
- Publicaties over kasteel De Borrekens
- Toponiemenstudie - Nest Van den Broeck
- Thesis “Verhalen en sagen” - Agnes Michielsen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 281

** Musea
���� GROBBENDONK
- Archeologisch museum, Astridplein 3, 2280 Grobbendonk
- Diamantmuseum, Oude Steenweg 13a, 2280 Grobbendonk
���� HERENTALS
- Schedelhof
- Begijnhofmuseum
- Fraikin-collectie
���� HERENTHOUT
- Houtambachtmuseum Herenthout
���� LILLE
- Beelden Van der Veken
���� NIJLEN
- Erfgoedsite Fort van Kessel
- Slijperij Lieckens
���� OLEN
- Heemkring De Linde
- Radiomuseum
- Stropersmuseum
- Brevier van pastoor Adr. Heylen
Erfgoedconvenant regio Kempen - BIJLAGEN intentienota p. 282