Folder openbaar groen
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Inleiding<br />
Interview<br />
Dick Beijer<br />
Interview<br />
Jacqueline van der Kloet<br />
Plantinformatie<br />
Assortiment<br />
i n h o u d s<br />
k a a r t
Meer dan twintig jaar geleden rondde<br />
Dick Beijer de opleiding voor tuin- en<br />
landschapsarchitectuur af. Tuinen waren<br />
toen nog niet zo ‘hot’ als nu, maar toch<br />
vond Dick al snel een baan bij een bureau<br />
voor tuin- en landschapsarchitectuur in<br />
Amsterdam. ‘Daar is het kwartje gevallen.’<br />
Eenmaal aan het werk leerde Dick de schoonheid<br />
der dingen zien. “Bij dat bureau heb ik geleerd<br />
naar buiten te kijken, de grote lijnen te zien.” Na<br />
twee jaar werknemerschap, ging hij zelfstandig<br />
verder. “Ik ben begonnen met kleine tuinen, voor<br />
particulieren en bedrijven. In twintig jaar tijd is<br />
mijn bureau uitgegroeid tot een klein bedrijfje van<br />
zo’n drie, vier man. We werken nationaal en internationaal,<br />
bijvoorbeeld voor Elton John, Jennifer<br />
Lopez en Poetin. Samen maken we prachtige<br />
dingen.” Dat ‘maken’ richt zich wat Dick betreft<br />
vooral op de planvorming en advisering. “Ik leg de<br />
tuinen niet zelf aan, daar zijn andere mensen veel<br />
beter in.” Zijn ontwerpen kenmerken zich door<br />
soberheid, eenvoud en strakke lijnen. “Het succes<br />
valt of staat met een goede uitvoering. Een waterpartij<br />
moet honderd procent waterpas zijn, daar<br />
let ik goed op.”<br />
en materialen. Tegenwoordig worden wij er vaak<br />
al bijgehaald als de eerste paal wordt geslagen.<br />
Dat is geweldig. Een tuin is mede bepalend voor<br />
de uitstraling van het huis. Ik ga uit van de architectuur<br />
van het gebouw.” Wie een romantische<br />
tuin wil, is bij Dick aan het verkeerde adres. “Dan<br />
raak ik de weg kwijt. Ik hou van strak, dan kun je<br />
mooie lijnen neerzetten.” Sommige opdrachten<br />
blijken niet aan hem besteed. “De eigenaar van<br />
een mooie boerderij in de Betuwe wilde rond zijn<br />
fruitbomen een tuin maken. Ik zei: ’Hang er een<br />
hangmat in, zet wat loungestoelen neer, en verder<br />
niks meer aan doen.’ Dat is alleen maar zonde.<br />
Datzelfde gold voor de tuin die grensde aan de<br />
Hoge Veluwe. Zoiets kun je alleen maar verknallen.”<br />
De weg kwijt<br />
Traditioneel is de tuin in Nederland een ondergeschoven<br />
kindje. “De klanten waar ik voor werk,<br />
hebben echt iets voor hun tuin over. Zij willen ‘een<br />
Dick Beijer’. Meestal komen ze naar mijn studio.<br />
Dan bespreken we hun ideeën, kijken naar foto’s<br />
Heel gaaf<br />
‘Grote gebaren’ in de natuur inspireren hem. “Die<br />
eindeloze lavendelvelden in Frankrijk of koren- en<br />
maïsvelden. Dat vind ik geweldig. Veel van hetzelfde<br />
in een kleur, daar krijg ik een goed gevoel<br />
bij. In de tuin bij ons kantoor hebben we een vak<br />
met grassen beplant gemengd met alliums. Dat<br />
is een prachtige combinatie: dat fragiele gras dat<br />
altijd in beweging is en daar die lilakleurige uienbollen<br />
doorheen, het kan niet anders of zoiets<br />
doet wat met je.” Wie minder ruimte heeft, kan<br />
toch hetzelfde effect bereiken. “Zet tien dezelfde<br />
tulpen in een bak op je terras of balkon, dat is ook<br />
heel gaaf. Het gaat niet om groot, groter, grootst,<br />
maar om consequent zijn.” Als een ontwerp zo<br />
uitpakt als Dick het had bedacht en de tuin erbij<br />
ligt ‘alsof het al jaren zo is’, wordt Dick blij. “Dan<br />
ben ik hartstikke gelukkig.”<br />
D i c k B e i j e r
Ze had altijd al een passie voor tekenen<br />
en ze wilde graag naar de kunstacademie.<br />
Haar ouders zagen daar niks in, dus moest<br />
Jacqueline van der Kloet andere opties<br />
overwegen. Een vriendin deed de Rijkshogeschool<br />
voor Tuin- en Landschapsinrichting<br />
in Boskoop. ‘Daar zou ik in elk<br />
geval iets kunnen doen met tekenen.<br />
Dus koos ik daarvoor. Het was liefde<br />
op het eerste gezicht.’<br />
achter de grote tekentafel in haar werkkamer.<br />
“Dat past ook echt bij mij.” Haar inspiratie haalt<br />
ze uit allerlei zaken. “Ik raak geïnspireerd door te<br />
reizen en kennis te maken met andere culturen,<br />
maar ook architectuur, kunst en mode kan mij<br />
op ideeën brengen. Prachtig om te zien wat<br />
couturiers bijvoorbeeld doen met kleuren en<br />
vormen.”<br />
Na haar studie vervolgde tuinontwerper Jacqueline<br />
van der Kloet haar opleiding in Anderlecht, waar<br />
nog meer ruimte was voor creativiteit. “Daarna<br />
ben ik voor mezelf begonnen, met het ontwerpen<br />
van particuliere tuinen en het maken van beplantingsplannen.<br />
Met name de beplanting kreeg<br />
steeds meer mijn interesse. In eerste instantie<br />
ging het daarbij om vaste planten en heesters,<br />
later kwamen de bloembollen daarbij. Dat is uiteindelijk<br />
mijn grote liefde geworden.” Anders dan<br />
veel van haar vakgenoten, focust Jacqueline zich<br />
in haar ontwerpen vooral op de beplanting.<br />
“De beplanting bepaalt uiteindelijk het gezicht<br />
van de tuin of het park.”<br />
Sfeer proeven<br />
Als een opdrachtgever zich bij haar meldt, wil<br />
ze zich eerst een goed beeld vormen van de<br />
plek. “Hoe is het licht, de wind, de omliggende<br />
bebouwing? Ik wil sfeer proeven, het verhaal van<br />
de opdrachtgever horen en een beeld krijgen<br />
van de mogelijke inrichting. Dan maak ik een<br />
conceptvoorstel inclusief een beplantingsplan.<br />
Dat kan basic zijn of juist zeer gedetailleerd, net<br />
wat de opdrachtgever wil.” Jacqueline maakt<br />
haar plannen nog met het tekenpotlood op papier,<br />
Handtekening<br />
Bloembollen maken haar elk voorjaar weer<br />
blij. “Het is ’t eerste wat je ziet bloeien na de<br />
winter. Dat heeft op mij een enorme impact. Met<br />
bloembollen kun je het seizoen zo’n drie maanden<br />
naar voren halen. In januari – februari zie je al de<br />
eerste puntjes van sneeuwklokjes en krokussen<br />
boven de grond uit piepen. Dan begint het te<br />
borrelen in de tuin, het leeft.” Tijdens de persreis<br />
die het IBC elk voorjaar organiseert, is Jacqueline’s<br />
handtekening goed zichtbaar in de tuinen die<br />
worden bezocht. “In een kleine boerentuin met<br />
verschillende hoekjes en sferen hebben we met de<br />
bollen op die verschillende sferen ingespeeld door<br />
vormen en kleuren te kiezen die daarbij pasten.<br />
In een pluktuin hebben we een mengsel van allerlei<br />
soorten bloembollen verwerkt. Prachtig om te zien<br />
hoe alles door elkaar stond en er elke week een<br />
andere laag en kleur kwam bovendrijven. Verder<br />
hebben we onder een stel appelbomen met<br />
witroze bloesem ook tulpen in die kleuren geplant.<br />
Juist tijdens ons bezoek aan die tuin stonden zowel<br />
de bomen als de tulpen prachtig in bloei, dat was<br />
een mooi gezicht. Diverse journalisten merkten<br />
later op dat ik daarmee exact mijn handtekening<br />
had gezet.”<br />
J a c q u e l i n e<br />
v a n d e r K l o e t
Als je nadenkt over een beplantingsplan voor een tuin of park, kun je tal van groepen<br />
planten, bomen en heesters overwegen. Maar, wat dacht je van bloembollen?<br />
Bloembollen zijn verrassend en een tikkeltje mystiek. De laatste maanden van het jaar<br />
gaan ze de grond in om vanaf januari – februari hun groei- en bloeikracht te tonen. Als<br />
de eerste puntjes van de sneeuwklokjes weer boven de grond uit piepen, weet je: het<br />
tuinseizoen is weer begonnen!<br />
In de wintermaanden liggen tuinen en parken er<br />
wat sobertjes bij, qua kleur valt er dan weinig te<br />
beleven. Bloembollen brengen daar verandering<br />
in. Je kunt al helemaal vrolijk worden van de<br />
energie waarmee bloembollen al vroeg in het jaar<br />
uit de grond komen. Voor je het weet, vormen ze<br />
samen een levendig kleurenpalet dat er elke dag<br />
net weer even anders uit ziet. Vooral de voorjaarsbloeiers<br />
zorgen voor een explosie aan kleur en<br />
geur in de tuin.<br />
Toegift<br />
De zomerbloeiers zijn overigens niet minder<br />
boeiend en aantrekkelijk. Soorten als dahlia,<br />
begonia, tigridia en crocosmia zijn kleurbrengers<br />
die het maandenlang volhouden. Menig vasteplant<br />
moet het hiertegen afleggen. En net als<br />
je denkt dat het helemaal voorbij is met de<br />
bolgewassen, volgt er een verrassende toegift<br />
van de najaarsbloeiers. Als de tuin alweer op zijn<br />
retour is, laat een gewas als colchicum zich van<br />
zijn meest kleurrijke kant zien.<br />
Overal thuis<br />
Bloembollen vormen tezamen een uitgebreide<br />
groep, waartoe ook de knolgewassen en wortel-<br />
stokken behoren. Voor elke situatie is dan ook<br />
wel een geschikt soort te vinden: voor een border<br />
gemixt met vaste planten, onder de fruitbomen,<br />
in een pluktuin, voor een klassiek of juist een<br />
modern bloemperk, voor een romantische of een<br />
hele strakke tuin. Bloembollen laten zich goed<br />
combineren met andere gewassen en bomen.<br />
Bovendien Herfstbloeiers vragen bloembollen – naast het<br />
planten Najaarsbloeiende – nauwelijks bolgewassen of geen onderhoud. vormen groep Een<br />
mooi met de product kleinste dus omvang. in Veelzijdig elk denkbaar inzetbaar beplantings- zijn<br />
plan eigenlijk te verwerken. alleen de herfstbloeiende Groot of klein, krokussen, modern of<br />
romantisch? Colchicums (herfsttijloos) De bloembol en voelt Cyclamen. zich er thuis. In<br />
deze Zij worden map vind geplant je nog vanaf veel eind meer juli tot informatie half september<br />
en bloeien over dan meteen de Prima in Donna het direct en daarop-<br />
meer.<br />
over<br />
bloembollen:<br />
Veel volgende succes najaar. ermee!<br />
p l ant i nfo rmati e
Bloembollen bloeien op verschillende<br />
momenten. We kunnen ze dan ook in drie<br />
groepen indelen: voorjaars-, zomer- en<br />
herfstbloeiende bollen. Allemaal hebben<br />
ze zo hun specifieke kenmerken en eigenschappen<br />
waardoor ze op veel verschillende<br />
manieren toegepast kunnen worden.<br />
Over het algemeen zijn voorjaarsbloeiers het meest<br />
bekend: de meeste mensen kunnen een tulp van<br />
een narcis onderscheiden, en een hyacint van een<br />
krokus. Voordeel van de voorjaarsbloeiende bolgewassen<br />
is dat ze winterhard zijn. Ze hebben zelfs<br />
een periode van kou nodig om daarna volledig tot<br />
ontwikkeling te kunnen komen. Dat heeft alles te<br />
maken met de historie van deze bolgewassen: ze<br />
komen namelijk oorspronkelijk uit de hoger gelegen<br />
gebieden in Oost-Europa en Centraal-Azië, waar<br />
de winters behoorlijk koud zijn. De voorjaarsbloeiers<br />
worden geplant in de periode van eind<br />
september tot half december en komen in het<br />
voorjaar daarop tot bloei. Dat begint al in januari –<br />
februari, als de rest van de tuin nog ‘slaapt’.<br />
Tropische origine<br />
De meest zomerbloeiers zijn niet winterhard.<br />
Deze komen dan ook van origine veelal uit subtropische<br />
en tropische regio’s, waar de temperaturen<br />
gemiddeld wat hoger zijn. Het planten van<br />
zomerbloeiers gebeurt vanaf eind april, waarna<br />
ze in de zomermaanden tot bloei komen. Om<br />
de bollen het volgende seizoen weer te kunnen<br />
gebruiken, moeten ze uit de grond worden<br />
gehaald voordat de vorst invalt. Zomerbloeiers<br />
zijn dus iets bewerkelijker. Daar staat echter een<br />
geweldige explosie van geur en kleur tegenover.<br />
Zomerbloeiers vormen een mooie aanvulling in<br />
de zomerse tuin.<br />
Vrolijke kleuraccenten<br />
Van najaarsbloeiers is het kleinste aanbod<br />
beschikbaar. De herfstbloeiende krokussen,<br />
colchicums en cyclamen kunnen vanaf eind juli<br />
tot half september worden geplant en bloeien<br />
dan meteen in het najaar dat daarop volgt. Zo<br />
zorgen bloembollen in deze tijd van het jaar –<br />
waarin de rest van de tuin veelal is uitgebloeid –<br />
nog voor wat vrolijke kleuraccenten.<br />
Naast het planten van bollen in de tuin, zien we<br />
steeds vaker dat bollen op pot worden geplant<br />
om terrassen en balkons te verfraaien. Ook<br />
tuincentra bieden steeds vaker kant-en-klare<br />
producten aan om consumenten de moeite van<br />
het planten te besparen. Deze variatie is<br />
tekenend voor de veelzijdigheid van bloembollen.<br />
v oorjaar z o mer<br />
herfst b l o e i ers
Het mooie van bloembollen is, dat je ze op<br />
verschillende manieren kunt toepassen. Het<br />
hangt er maar helemaal vanaf wat het doel<br />
van de beplanting is. Op basis daarvan kun<br />
je kiezen tussen eenjarige, meerjarige of<br />
verwilderingsbollen.<br />
Meestal kiezen we voor eenjarige bollen als het<br />
doel is een massaal kleureffect te realiseren.<br />
Denk hierbij bijvoorbeeld aan bloemperken gevuld<br />
met een opeenvolgende bloei van krokussen en<br />
tulpen, zeeën van blauwe druifjes of lange linten<br />
van grootkronige narcissen. Met name bloembollen<br />
met zeer sprekende kleuren lenen zich hier bij<br />
uitstek voor.<br />
Als vaste planten<br />
Meerjarige bollen zijn bollen die na de bloei in de<br />
grond blijven zitten en daar rustig de tijd krijgen<br />
om af te sterven om zich onder de grond voor<br />
te bereiden op het volgende seizoen. Eigenlijk<br />
volgen deze meerjarigen dezelfde cyclus als vaste<br />
planten. Meerjarige bollen maken vaak deel uit<br />
van een totaalplan van meerjarige beplanting met<br />
een combinatie van vaste planten, heesters en<br />
bijvoorbeeld rozen. Soorten die hiervoor<br />
geschikt zijn, zijn onder andere bepaalde<br />
hyacinten-, tulpen- en narcissencultivars, en<br />
ook een aantal bijzondere bolgewassen.<br />
Elk jaar terug<br />
Verwilderingsbollen hebben nog iets meer te<br />
bieden dan de meerjarige bollen. Deze blijven<br />
namelijk – net als de meerjarigen – na de bloei<br />
in de grond en komen elk jaar terug. Daar komt<br />
nog eens bij dat ze zich steeds verder uitbreiden.<br />
Voorwaarde is wel dat ze onder de juiste licht- en<br />
luchtomstandigheden worden geplant.<br />
Verwilderingsbollen kunnen zelf prima de hoofdrol<br />
vervullen in een plantvak, maar ook uitstekend<br />
worden gecombineerd met bomen, heesters en<br />
bijvoorbeeld bodembedekkers. Narcissen, scilla’s<br />
en leucojums komen in zo’n setting goed tot<br />
hun recht. Bij deze natuurlijke toepassing, horen<br />
vooral gedempte kleuren, zoals pastels en wit.<br />
eenjarig meer<br />
j ari g verwilderi n g
Gras Bloembollen is bijzonder kunnen neutraal. op allerlei Juist verschillende<br />
het manieren zich zo toegepast goed als worden, ondergrond afhan-<br />
voor<br />
daarom<br />
leent<br />
bloembollen. kelijk van het uiteindelijke In het gras doel: kunnen allerlei<br />
variaties in bloembollen worden aangebracht:<br />
Eenjarigen van banen tot strepen en ruitvormen.<br />
als eenjarigen: Gras dit nodigt is meestal uit tot het creativiteit.<br />
geval wanneer<br />
bloembollen worden ingezet voor een massaal<br />
Juist kleureffect. omdat gras Denk zo daarbij overzichtelijk aan bloemperken en strak is, met vormt<br />
het een de opeenvolgende ideale basis voor bloei een van mooie krokussen beplanting en tulpen,<br />
bloembollen. aan zeeën van Zo blauwe is het druifjes mogelijk of om aan banen lange<br />
met<br />
aan linten leggen met grootkronige van éen soort narcissen. bloembollen Vooral bloembollen<br />
met kleuren, sprekende dicht kleuren op elkaar (rood, geplant, geel, blauw)<br />
in<br />
meerdere<br />
waardoor zijn voor dit vrolijke doel geschikt. voorjaarslinten ontstaan. Ook<br />
banen van een of meerdere soorten bloembollen<br />
in dezelfde kleur met enige tussenruimte geplant,<br />
geven een mooi effect. Alsof er een gekleurd<br />
waas over het gazon of grasveld ligt.<br />
Verrassende vormen<br />
Gras leent zich ook goed om daarin met fantasievormen<br />
te werken. Zo ontstaan verrassend<br />
gevormde plantvakken die bijvoorbeeld kunnen<br />
worden gevuld met een mengsel van bloembollen<br />
die achtereenvolgend bloeien. In een klassieke<br />
tuin komen ruitvormen gevuld met bloembollen<br />
in contrasterende kleuren goed tot hun recht.<br />
Terwijl strepen met bloembollen van een kleur<br />
in variabele lengtes en tussenruimtes juist een<br />
modern, grafisch effect geven.<br />
Stippen met kleur<br />
Wat te denken van stippen met bloembollen:<br />
mooie, gelijkvormige cirkels gevuld met bloembollen,<br />
fris afstekend tegen het <strong>groen</strong> van het<br />
gras. Mooi is het ook om borders te vullen met<br />
vroegbloeiende voorjaarsbloeiers die elk jaar weer<br />
terugkomen. Ook een mengsel van meerjarigen<br />
die elkaar in bloeitijd opvolgen, geeft een mooi<br />
effect, zeker in combinatie met het gras. Doordat<br />
de kleuren en vormen steeds veranderen, blijft de<br />
border boeiend om naar te kijken. Natuurlijk is het<br />
ook mogelijk om verwilderingsbollen in het gras te<br />
planten, kriskras over het grasveld of het gazon.<br />
Dat geeft een vrolijk, informeel effect.<br />
i n g a z o n s<br />
e n g rasvel den
Een border met vaste planten en/of laagblijvende<br />
heesters leent zich uitstekend<br />
voor een combinatie met bloembollen.<br />
Net als de bloembollen zijn uitgebloeid,<br />
beginnen de vaste planten kleur te<br />
bekennen. Zo is er vanaf het vroege<br />
voorjaar veel moois te zien in de tuin.<br />
Er zijn verschillende mogelijkheden denkbaar<br />
voor bloembollen in combinatie met vaste<br />
planten en heesters. Zo kun je denken aan een<br />
eenmalige toevoeging, bijvoorbeeld voor een<br />
speciale gelegenheid zoals een huwelijksfeest<br />
of een lustrum. Of gewoon om te zien hoe<br />
dat uitpakt, bloembollen in zo’n bijzondere<br />
combinatie. Met eenjarige bollen kun je naar<br />
hartelust experimenteren. Niet al te lang na<br />
het planten, kun je het resultaat al in volle<br />
glorie bewonderen. Ben je wat laat met het<br />
planten van bollen? Gebruik dan bolletjes die<br />
op pot zijn gekweekt en creëer daarmee in een<br />
mum van tijd een instant border.<br />
Kleurexplosie<br />
Een andere mogelijkheid is de aanwezige<br />
borderbeplanting te combineren met meerjarige<br />
bloembollen. Hierbij is het een kwestie van<br />
zoeken naar het juiste evenwicht tussen de<br />
bestaande beplanting en de te gebruiken bollen.<br />
Ga je voor een harmonieuze border in een kleurtoon,<br />
of kies je juist voor een bonte mengeling<br />
van kleuren? Spreid je de bloei over een langere<br />
periode, of moet het een grote kleurexplosie<br />
worden op een bepaald moment? Met bloembollen<br />
kun je veel verschillende keuzes maken.<br />
Informele sfeer<br />
Ook verwilderingsbollen lenen zich uitstekend<br />
voor een combinatie met vaste planten en heesters.<br />
Het fijne hiervan is dat de bollen elk jaar opnieuw<br />
opkomen. Zo’n border vraagt dus weinig tot geen<br />
onderhoud. Het karakter van deze bollen past bij<br />
een wat meer informele sfeer, en kan bijvoorbeeld<br />
goed worden gecombineerd met bodembedekkers<br />
als brunnera, hypericum en geranium. Verwilderingssoorten<br />
die zich daar goed voor lenen, zijn bijvoorbeeld<br />
vroegbloeiende krokussen, chionodoxa,<br />
kleinbloemige narcissen en scilla’s.<br />
i n b o r d e r s
Bloemperken in de openbare ruimte zijn<br />
ideale locaties voor typische seizoensbeplanting<br />
zoals bloembollen. Zo kunnen<br />
voorjaarsbloeiers de toon zetten vanaf<br />
het vroege voorjaar, gevolgd door zomerbloeiers,<br />
met als hekkensluiter een aantal<br />
vrolijk gekleurde najaarsbloeiers. Want<br />
bloemperken moeten het vooral hebben<br />
van sprekende kleuren.<br />
Om optimaal gebruik te kunnen maken van de<br />
verschillende momenten waarop bloembollen tot<br />
bloei komen, is het handig om de bolgewassen<br />
in lagen te planten. We noemen dit ook wel<br />
lasagnebeplanting. De bovenste laag wordt<br />
vanzelfsprekend gevormd door de bollen die als<br />
eerste in bloei komen, zoals krokussen. Direct<br />
daaronder volgt een laag die iets later bloeit.<br />
Je zult zien: als de eerste laag nog in bloei staat,<br />
komt de volgende laag daar al voorzichtig doorheen.<br />
En als de eerste voorjaarsbloeiers zijn<br />
uitgebloeid, staat er een volledig nieuwe groep<br />
in bloei. Als je de samenstelling van bloembollen<br />
en planten goed uitkient, ben je beslist zes<br />
weken verzekerd van kleur. De border is continu<br />
in ontwikkeling en is dan ook een feest om naar<br />
te kijken. Natuur in optima forma!<br />
Zomerbloemen en zomerbloeiers<br />
Niet alleen vaste planten, bomen en heesters,<br />
maar ook eenjarige zomerbloemen zijn ideale<br />
partners voor zomerbloeiende bolgewassen.<br />
Ze moeten immers rond dezelfde periode de<br />
grond in, dus op dat moment kun je al de ideale<br />
indeling maken. Soorten die hiervoor erg geschikt<br />
zijn, zijn begonia, canna en dahlia, maar ook<br />
ornithogalum, tigridia en mirabilis lenen zich<br />
hier goed voor. Allemaal dankbare zomerbloeiers<br />
die het bloemperk net een andere twist geven,<br />
waardoor je er wel naar kunt blijven kijken.<br />
i n blo emp erken
Om tussen bomen en struiken te kunnen<br />
gedijen, moeten bloembollen gemakkelijk<br />
aan hun lot overgelaten kunnen worden.<br />
Op deze plekken in de tuin of het park<br />
moeten zij zich immers zien te redden<br />
tussen vaak machtige concurrenten uit<br />
de natuur.<br />
Als de bomen en struiken nog kaal zijn, springen<br />
kleuren snel in het oog. Daarom is het aan te<br />
raden om op deze plekken voorjaarsbloeiende<br />
bolgewassen te gebruiken: die komen daar het<br />
best tot hun recht. Verwilderingsbollen vragen het<br />
minste onderhoud, en zijn dan ook het meest<br />
geschikt op deze locaties. Door een mix van<br />
verschillende soorten te gebruiken die elkaar in<br />
bloei opvolgen, in wisselende groottes, vormen<br />
en kleuren, kan een zeer gevarieerd beeld worden<br />
gecreëerd. Het leuke van verwilderingsbollen is<br />
onder andere dat ze zichzelf elk jaar vermeerderen.<br />
De bloei wordt dan ook ieder jaar uitbundiger,<br />
waardoor het plaatje alleen maar mooier wordt.<br />
Het is ook niet voor niets dat we ons in de winter<br />
alweer verheugen op het voorjaar.<br />
t u s s e n<br />
b o men e n struiken
Ben Bloembollen je vergeten kunnen bollen op allerlei te planten? verschil-Moetelende<br />
een manieren paar hoeken toegepast op het worden, terras af-verfraaid<br />
worden? hankelijk Is van het balkon uiteindelijke kaal doel: en ongezellig?<br />
er<br />
Met een paar bakken of potten gevuld met<br />
bloembollen Eenjarigenzorg je in een handomdraai voor<br />
kleur als eenjarigen: en sfeer. dit is meestal het geval wanneer<br />
bloembollen worden ingezet voor een massaal<br />
Bloembollen-op-pot kleureffect. Denk daarbij (kant aan en bloemperken klaar) worden met<br />
tegenwoordig een opeenvolgende zo veel bloei toegepast, van krokussen dat ze en niet<br />
meer tulpen, zijn aan weg zeeën te denken. van blauwe Vanaf druifjes het vroege of aan<br />
voorjaar lange linten worden met kant grootkronige en klare narcissen. bloembollen Vooral op<br />
pot bloembollen aangeboden. met Een, sprekende twee, kleuren drie… Het (rood, is geel, lente!<br />
Niet blauw) in de zijn laatste voor dit plaats doel vanwege geschikt. het gemak en<br />
de eenvoud. Bovendien bieden bakken en potten<br />
veel ruimte voor een creatieve invulling. Zo kun<br />
je verrassende hoekjes creëren, elk met een<br />
eigen sfeer. Belangrijk is wel dat de beplanting<br />
windbestendig is, de stelen moeten dus niet al<br />
te lang zijn. Compact is hier het credo. Naast<br />
krokus en blauwe druif zijn laagblijvende tulpen,<br />
kleinkronige narcissen, scilla en chionodoxa<br />
bijzonder geschikt voor gebruik op pot.<br />
Bollenlasagne<br />
Met bollen-op-pot zijn tal van variaties mogelijk. Zo<br />
kun je een pot of schaal volplanten met een soort,<br />
of juist meerdere soorten in een pot zetten die elkaar<br />
in bloei opvolgen. Volgens het lasagnesysteem<br />
komen de bollen die het eerst bloeien dan bovenop,<br />
gevolgd door de bollen die iets later aan bod<br />
komen. Helemaal onderop liggen de bollen die als<br />
laatste bloeien. Zo kan een pot met bloembollen<br />
wekenlang voor kleur zorgen in de tuin of op het<br />
balkon.<br />
Minituintjes<br />
Een andere mogelijkheid zijn de zogenoemde<br />
minituintjes, waarbij potten en bakken worden<br />
gevuld met vroegbloeiende heesters in een onderbeplanting<br />
van instant bolletjes en tweejarigen.<br />
De heesters en tweejarigen – zoals violen en<br />
myosotis – blijven gemakkelijk zo’n zes tot acht<br />
weken mooi. De bolletjes moeten tussentijds wel<br />
een keer vervangen worden. Deze moeite wordt<br />
echter ruimschoots beloond door het geweldige<br />
bloeiende resultaat.<br />
i n b a k k e n<br />
e n p o t t e n
Instant beplanting<br />
Wie voor snelle groei en bloei gaat, kiest voor<br />
instant beplanting: bollen die op potjes zijn<br />
gebroeid en voorgekweekt. Zodra de spruiten<br />
zichtbaar worden, kunnen ze als plantjes in de<br />
pot worden gezet. Vlak daarna staat de pot dan<br />
al volop in bloei. Ook hierbij valt weer veel te<br />
kiezen: veel bollen van een soort in verschillende<br />
kleuren, of juist allemaal bollen in een kleur,<br />
bollen die na elkaar bloeien, of een groei-explosie<br />
op een bepaald moment. Met bloembollen zijn<br />
tal van variaties en mogelijkheden denkbaar.<br />
i n s t a n t<br />
b e planti ngen
i n s t a n t<br />
b e plantingen
De bodem is de basis voor de groei en<br />
bloei van bloembollen. De grondsoort,<br />
structuur en bemesting zijn bepalend<br />
voor de groeikracht van de bol. En hoewel<br />
bloembollen in veel grondsoorten gedijen,<br />
hebben ze het op de ene plek meer naar<br />
hun zin dan op de andere plek. De grondsoort<br />
en de bijbehorende eigenschappen<br />
zijn dan ook belangrijke uitgangspunten<br />
bij de opzet van een beplantingsplan.<br />
Om de bol voldoende zuurstof te geven, moet de<br />
grond goed losgemaakt zijn. En om een goede<br />
voedingsbodem te kunnen zijn voor bollen moet<br />
de bodem sowieso beschikken over een goede<br />
structuur, een goede afwatering, een voldoende<br />
laag zoutgehalte, een zuurgraad van bij voorkeur<br />
tussen de 5,5 en 7 hebben en vrij van ziekten<br />
zijn. Als de zuurgraad van de grond te laag is,<br />
is het raadzaam om – tegelijk met het planten<br />
van de bollen – wat kalk te strooien. Een te hoge<br />
zuurgraad zwak je juist af door wat turfmolm aan<br />
de grond toe te voegen. Drie grondsoorten zijn<br />
geschikt voor bloembollen: klei, zand en veen.<br />
Klei: zware grond<br />
We noemen klei wel ‘zware grond’ omdat het een<br />
vaste structuur heeft. Klei bestaat uit heel kleine<br />
deeltjes die dicht op elkaar zitten.<br />
Vergeleken met zand, is klei slecht waterdoorlatend,<br />
waardoor in natte tijden gewassen eerder verdrinken.<br />
In droge tijden houdt klei het water juist<br />
langer vast. Bovendien heeft kleigrond minder<br />
last van uitspoeling, waardoor voedingsstoffen<br />
voor bijvoorbeeld bloembollen behouden blijven.<br />
Door de grond te voorzien van organisch<br />
materiaal – zoals compost – blijft de bovengrond<br />
luchtig, waardoor de wortels van de bloembollen<br />
voldoende zuurstof krijgen. Als de bollen<br />
onvoldoende zuurstof krijgen, sterven ze af<br />
zonder op te komen.<br />
g r o n d s o orten
Zand: Bloembollen losse kunnen deeltjes op allerlei verschillende<br />
is manieren een verzameling toegepast van worden, grote af-<br />
deeltjes die<br />
Zand<br />
los hankelijk op elkaar van zijn het gestapeld. uiteindelijke Bloembollen doel: op<br />
zandgrond hebben nooit last van zuurstofgebrek.<br />
Droogte Eenjarigen kan wel een probleem zijn, zand houdt<br />
immers als eenjarigen: geen water dit is vast. meestal Daarom het geval is het wanneer ook<br />
verstandig bloembollen om, worden voordat ingezet de bloembollen voor een massaal de<br />
grond kleureffect. in gaan, Denk eerst daarbij wat aan organisch bloemperken materiaal met<br />
door een opeenvolgende grond te werken bloei en van tijdens krokussen de droge en<br />
periode tulpen, regelmatig aan zeeën van water blauwe te geven. druifjes Omdat of aan<br />
voedingsstoffen lange linten met gemakkelijk grootkronige wegspoelen, narcissen. Vooral is het<br />
bovendien bloembollen zaak met om sprekende elk voorjaar kleuren te mesten (rood, geel, met<br />
een blauw) mengmeststof.<br />
zijn voor dit doel geschikt.<br />
Veen: samengeperst<br />
Veen bestaat uit samengeperste plantenresten.<br />
Lang geleden hebben dode planten moerassen<br />
opgevuld met halfverrotte resten. In de loop der<br />
jaren is zo veen ontstaan. We vinden deze grondsoort<br />
in voormalige moerasgebieden. Anders<br />
dan zand, houdt veen water vast, het werkt als<br />
een spons. Veengrond is dan ook drassig. Voor<br />
oppervlakkig wortelende gewassen, zoals bloembollen,<br />
zijn de natte en droge periodes zwaar.<br />
Daarom adviseren wij zoveel mogelijk om niet<br />
op veen te planten.<br />
De ideale plek<br />
Niet alleen tijdens de bloei, ook daarvoor en daarna<br />
is de standplaats van belang voor de bloembol.<br />
Direct na de bloeiperiode vormt de bloembol<br />
namelijk nieuwe bollen. Hiervoor is het van belang<br />
dat het gewas in de periode na de bloei zijn blad<br />
behoudt en voldoende zonlicht krijgt. Zo doet<br />
de bloembol energie op voor de ondergrondse<br />
groei. Bloembollen kunnen dus beter niet worden<br />
geplant onder <strong>groen</strong>blijvende bomen, heesters of<br />
loofbomen die al vroeg in het seizoen blad krijgen.<br />
De meeste bloembollen gedijen het best op zon- en<br />
halfschaduwlocaties.<br />
g r o n d s oorten
In een voor bloembollen goede grond, gedijt<br />
het gewas beter. Dat is logisch. Maar, hoe<br />
zorg je voor goede grond? En hoe ga je<br />
vervolgens te werk bij het planten van<br />
bloembollen? Belangrijke hulpmiddelen<br />
om de grond te verbeteren, zijn dierlijk<br />
mest en compost.<br />
Dierlijk mest<br />
Niet alleen bevat dierlijk mest meer voedingsstoffen<br />
dan compost, het houdt ook de bodemstructuur<br />
en het bodemleven in stand. Dierlijk<br />
mest is behalve vers ook in korrelvorm te koop.<br />
Verse mest moet eerst een beetje verteren voordat<br />
het voedingsstoffen afgeeft. Het moet ondiep<br />
– op zo’n tien tot vijftien centimeter – worden<br />
ondergespit. Op kleigrond kan dierlijk mest het<br />
beste in het najaar worden toegediend, terwijl<br />
voor tuinen met zandgrond juist het voorjaar het<br />
meest geschikte moment is.<br />
Compost: nog beter<br />
Ook compost brengt voedingsstoffen in de grond,<br />
verbetert de structuur van de bodem en houdt het<br />
bodemleven gezond. Daarmee bouwt de plant<br />
meer weerstand op tegen schadelijke bacteriën<br />
en schimmels. Compost helpt zanderige grond<br />
beter bewerkbaar te maken en vocht vast te<br />
houden. Door een deel zand en een deel compost<br />
door klei heen te werken, wordt te vette grond beter<br />
bewerkbaar en luchtdoorlaatbaar. Uiteindelijk<br />
blijkt compost dan ook een effectievere grondverbeteraar<br />
te zijn dan dierlijk mest. Let wel op:<br />
te veel compost is niet goed. Bij een te grote<br />
dosering kunnen wortels verbranden.<br />
g r ond s oorten
En Bloembollen nu: planten! kunnen op allerlei verschillende<br />
kunt manieren bloembollen toegepast op allerlei worden, manieren af-<br />
planten.<br />
Je<br />
Zo hankelijk kun je de van bollen het uiteindelijke evenwichtig doel: verdelen over de<br />
ruimte waar je ze wilt planten. Leg de bollen op de<br />
juiste Eenjarigen afstand, dat voorkomt verrassingen aan het<br />
einde als eenjarigen: van de border. dit is meestal Voordat het je geval de bollen wanneer uitlegt,<br />
moet bloembollen de grond worden tot zo’n ingezet 25 centimeter voor een massaal diepte goed<br />
worden kleureffect. losgemaakt. Denk daarbij Daarna aan bloemperken kun je ze eenvoudig met<br />
planten een opeenvolgende en kunnen de bloei bollen van gemakkelijk krokussen en wortels<br />
vormen. tulpen, aan zeeën van blauwe druifjes of aan<br />
lange linten met grootkronige narcissen. Vooral<br />
De bloembollen gemakkelijkste met sprekende methode is kleuren die van (rood, het geel, verhoogde<br />
blauw) plantbed. zijn voor dit Leg doel de geschikt. bollen uit en dek ze af<br />
met een laag van zo’n tien tot vijftien centimeter<br />
grond. Hark het plantbed na het planten gelijkmatig<br />
aan en breng eventueel een afdeklaag van<br />
organisch materiaal aan van zo’n twee tot drie<br />
centimeter. Dat voorkomt bevriezing, uitdroging<br />
en dichtslaan van de grond.<br />
Kies je voor een natuurlijker karakter? Dan kun<br />
je de bollen het beste strooien. Daar waar ze<br />
vallen, worden ze geplant. Je kunt bloembollen<br />
ook in het gras planten. Per groepje bollen lift je<br />
een stuk grasmat en na het planten van de bollen<br />
dek je het plantgat daarmee weer af. Even goed<br />
aanstampen en na een paar dagen is al niks<br />
meer te zien van de plantactie.<br />
Etage- of lasagnebeplanting zorgt voor een langere<br />
bloeiperiode, doordat bollen met achtereenvolgende<br />
bloeiperiodes in lagen worden geplant.<br />
De laatst bloeiende bloembollen worden het<br />
diepst geplant en de allereerste voorjaarsbloeiers<br />
komen in de bovenste laag. Deze methode kan<br />
zowel in de grond als in bakken en op potten<br />
worden toegepast.<br />
Wanneer en hoe<br />
Voor een optimaal bloeiresultaat is het zaak om<br />
de bollen op het juiste moment te planten. Voor<br />
bloembollen die vroeg bloeien – van januari tot<br />
en met maart – is de periode van september tot<br />
en met oktober het aangewezen tijdstip om te<br />
planten. Bloembollen die bloeien van maart tot<br />
en met mei kunnen het beste van oktober tot en<br />
met november worden geplant.<br />
Vuistregel voor de juiste plantdiepte is minimaal<br />
tweemaal de hoogte van de bol, met een<br />
minimum van vijf centimeter. Plant de bollen niet<br />
te ondiep want dit geeft een slechte beworteling.<br />
Daardoor komen de bollen ongelijk op en zien<br />
ze er kort en mager uit. Plant ze echter ook niet<br />
te diep. Dan kunnen de bollen gaan rotten, en<br />
kan het gewas verlaat opkomen.<br />
p l a n t e n
Het fijne van bloembollen is dat ze relatief<br />
onderhoudsarm zijn. Eenjarige bollen vragen<br />
zelfs helemaal geen verzorging. Meerjarige<br />
bloembollen hebben wel wat mest nodig,<br />
maar daarmee houdt het dan ook wel op.<br />
Een ideaal gewas voor de tuin dus.<br />
Eenjarige bloembollen hebben geen extra<br />
bemesting nodig, die hebben alles wat ze nodig<br />
hebben al opgeslagen in de bol. Meerjarige bollen<br />
onttrekken veel voedingsstoffen aan de grond. Deze<br />
bollen hebben dan ook aanvullende bemesting<br />
nodig. In het groeiseizoen is kunstmest de beste<br />
keuze: dit bevat precies de juiste verhouding en<br />
concentratie voedingsstoffen. Bovendien lost het<br />
gemakkelijk op waardoor de planten het goed<br />
kunnen opnemen. Gebruik kunstmest niet buiten<br />
het groeiseizoen: dan spoelt het uit en gaan<br />
de voedingsstoffen verloren. Strooi ook niet te<br />
veel kunstmest want een te snelle groei leidt tot<br />
zwakke planten, die vervolgens een gemakkelijk<br />
slachtoffer zijn voor ziektes en plagen. Planten<br />
kunnen bovendien verbranden door overbemesting.<br />
Verwildering<br />
Bloembollen die uit zichzelf vermeerderen, staan<br />
op hun natuurlijke standplaats en hebben geen<br />
extra mest nodig. De natuur is hier in balans:<br />
de grondsoort, structuur, waterhuishouding<br />
en beplanting sluiten op elkaar aan. Bijmesten<br />
gebeurt dan alleen als bijvoorbeeld uit de kleur<br />
van het blad blijkt dat er een gebrek is aan een<br />
bepaalde voedingsstof. Om goed aan te sluiten<br />
bij de omgeving waarin de bloembollen groeien,<br />
moet deze meststof organisch zijn. Bij voorkeur<br />
vindt deze langzaam werkende bemesting in<br />
de late winterperiode plaats, vlak voordat de<br />
bloembollen boven de grond komen.<br />
verz orgin g
Verrijken met mest<br />
Bloembollen voor meerjarenbeplanting en<br />
verwildering in borders en onder heesters, hebben<br />
baat bij een jaarlijkse bemesting op het moment<br />
dat de neuzen zichtbaar worden in februari/maart.<br />
Een gift van 2 kg 12-10-18 NPK per 100 m 2 doet<br />
wonderen. Indien U dit in 2 keer geeft met een<br />
week tussentijd kunnen de bollen dit gedoseerd<br />
opnemen. Bij het gebruik van bloembollen als<br />
kuipplant is het van belang om de potgrond te<br />
verrijken met mest, bij voorkeur in de vorm van<br />
voedings-tabletten. De voedingsstoffen worden<br />
langzaam afgegeven aan de wortels en de plant<br />
heeft voor minstens vier weken voedsel.<br />
Bloembollen in gras<br />
Gras waarin bloembollen zijn geplant, mag pas<br />
zo’n zes tot acht weken na de bloeiperiode<br />
worden gemaaid. Dan zijn alle bovengrondse<br />
delen afgestorven en heeft eventueel zaad de<br />
gelegenheid gekregen om te rijpen.<br />
Koppen en clusters<br />
De meeste bolbloemen hoeven niet gekopt te<br />
worden. Zaaddozen van botanische tulpen,<br />
Frittilaria en Allium kunnen decoratief zijn en<br />
hebben een toegevoegde waarde. Meerjarige<br />
langstelige tulpen moeten wel gekopt worden om<br />
te voorkomen dat alle energie wordt gestoken<br />
in het vormen van zaaddozen in plaats van het<br />
vormen van nieuwe bollen. Met het wegnemen<br />
van uitgebloeide bloemblaadjes is er geen gevaar<br />
dat deze tussen de bladoksels vallen en in vochtige<br />
periodes oorzaak kunnen zijn van schimmels.<br />
Belangrijk is ook dat bloembollen die zich snel<br />
voortplanten niet al te grote clusters gaan vormen.<br />
Dat belemmert de individuele bolgroei. Beter<br />
is het om de aan elkaar gegroeide bollen op te<br />
graven nadat het gewas is afgestorven, te splitsen<br />
en in kleinere hoeveelheden te herplanten.<br />
Ziekten en schimmels<br />
Bodemziektes en levende organismen kunnen<br />
bloembollen aantasten in hun groeiproces. Door<br />
te kiezen voor het juiste uitgangsmateriaal, de<br />
juiste plantlocatie en een goede verzorging zult<br />
u meer plezier beleven aan bloembollen. Als<br />
bijv. meerjarenbloeiers op vochtige of donkere<br />
plekken tijdens de bloei bruine punten aan het<br />
blad vertonen is de kans groot dat het gaat<br />
om Botrytis. Dit blad kan het best worden<br />
weggesneden voordat het eventuele buurplanten<br />
aantast.<br />
ver z o r g i n g
Bepaal eerst de uitstraling<br />
Bepaal eerst de uitstraling die de beplanting<br />
moet krijgen en of het een éénjarige of meerjarige<br />
of verwilderingstoepassing betreft.<br />
Daarnaast wordt het assortiment sterk<br />
bepaald door de eerder genoemde factoren<br />
als locatie, grondsoort en temperatuur- en<br />
lichtomstandigheden.<br />
Eenjarigen<br />
Eénmalig kleureffect. Voor deze toepassing<br />
worden vooral tulpen, hyacinten, narcissen<br />
en de meer bekende bijzondere bolgewassen<br />
als blauwe druifjes gebruikt.<br />
Meerjarigen<br />
Voor meerjarenbloei heeft het Internationaal<br />
Bloembollen Centrum in twee proefperiodes<br />
en in verschillende klimaatzones bepaald<br />
welke bloembollen vooral geschikt zijn voor de<br />
meerjarentoepassing in beplantingsvakken. Een<br />
uitgebreide lijst van variëteiten en geschiktheid<br />
per klimaatzone staat op de ingesloten CD-rom.<br />
Verwildering<br />
De grond, waterhuishouding en lichtinval zijn<br />
vooral van belang als het een meerjaren- of<br />
verwilderingsaanplant betreft. Bloembollen voor<br />
verwildering staan bij voorkeur op een locatie<br />
waar de natuurlijke standplaats van de bol wordt<br />
benaderd. Het resultaat is een zeer natuurlijke<br />
beplanting. Daarbij is een variatie mogelijk van<br />
droge plekken in open, zonnig terrein tot vochtige<br />
meer beschaduwde plekken onder bomen en<br />
heesters.<br />
p r oduct keuze
Bij vijvers, natte <strong>groen</strong>stroken<br />
Fritillaria meleagris (kievitsbloemetje)<br />
Arum italicum (aronskelk)<br />
Leucojum (voorjaarsklokje, zomerklokje)<br />
Camassia (indianenbloem)<br />
Bosachtige situaties situaties<br />
Allium ursinum (daslook),<br />
Anemone nemorosa (bosanemoon),<br />
Anemone ranunculoides (voorjaarsanemoon),<br />
Arum italicum (aronskelk),<br />
Colchicum, (herfsttijloos)<br />
Convallaria majalis,<br />
(lelietje-der-dalen)<br />
Corydalis cava (holwortel),<br />
Corydalis solida,<br />
(vogeltje-op-de-kruk)<br />
Cyclamen,<br />
Eranthis, (winterakoniet)<br />
Galanthus (sneeuwklokje),<br />
Hyacinthoides non-scripta (wilde hyacint),<br />
Ornithogalum. (vogelmelk)<br />
In borders en gazons<br />
Crocus<br />
Chionodoxa (sneeuwroem)<br />
Galanthus (sneeuwklokje)<br />
Scilla (sterhyacint)<br />
vroegbloeiende narcissen zoals:<br />
‘February Gold’<br />
‘Jack Snipe’<br />
‘Peeping Tom’<br />
‘Tête-à-Tête’<br />
toepassingen
Aantallen per m 2<br />
Het aantal bloembollen per m 2 is sterk afhankelijk van het type beplanting dat u voor ogen heeft.<br />
Wij hebben voor u de gemiddelde aantallen voor een paar hoofdproducten per type beplanting in kaart<br />
gebracht.<br />
Tentoonstellingen Openbaar <strong>groen</strong> Combinatie beplantingen<br />
en evenementen<br />
(in de border)<br />
Voorjaar<br />
Allium grootbloemig 20 5-7 3-5<br />
Allium kleinbloemig 100 20-30 10-20<br />
Anemone blanda 150 50 20<br />
Chionodoxa 200 40-50 20<br />
Crocus grootbloemig 100-150 40-50 15-20<br />
Crocus botanisch 200 50-60 20<br />
Fritillaria meleagris 100 40 20<br />
Fritillaria imperialis 20 10 3-5<br />
Galanthus 120-150 40-50 25<br />
Hyacinthoides hispanica 100 15-20 7-10<br />
Hyacint multiflora 30 15 5-7<br />
Hyacint 50 15-20 5-7<br />
Leucojum 50 15 5-7<br />
Muscari 150 30-40 15<br />
Narcis grootbloemig 40 15 5-7<br />
Narcis kleinbloemig 60 20 7-10<br />
Puschkinia 150 50-60 25<br />
Scilla 150 50-60 25<br />
Tulp langstelig 50 20-25 8-10<br />
Tulp botanisch 80 30 15<br />
Tentoonstellingen Openbaar <strong>groen</strong> Combinatie beplantingen<br />
en evenementen<br />
(in de border)<br />
Zomer<br />
Anemone coronaria 150 50 20<br />
Canna 9 3 1<br />
Crocosmia 60-70 20-30 10<br />
Dahlia tot 50 cm hoog 15-20 8 4-5<br />
Dahlia 50 tot 150 cm hoog 9 3-4 1-2<br />
Eucomis 9 3-5 1-3<br />
Gladiolus grootbloemig 50 20 7<br />
Gladiolus kleinbloemig 60-70 20-30 10<br />
Lilium aziaat 40 10 3-5<br />
Lilium oriental 20-30 5-8 3-5<br />
Lilium longiflorum 20 5 3-5<br />
Zantedeschia 20-30 5-8 3-5<br />
aantalle n per m 2
www.bloembol.org