Hacking Velo by Ief Spincemaille

Hacking
Velo
Ief Spincemaille
A

Hacking
velo

VELO mag trots beweren (en dit door feiten gestaafd)
dat het als fietsbedrijf een alternatief is voor de klassieke
economie. Personen en werkgelegenheid primeren er op
winst en kapitaal. VELO slaagt erin om kansen te bieden
aan mensen die moeilijk een baan vinden. VELO heeft
een uitgesproken sociaal doel, vanuit een u-topische inspiratie:
een ideale toestand van sociale en duurzame
economie is er nog niet, maar VELO werkt mee aan een
paradigma-verschuiving in die richting en maakt die mogelijk.
De droom van zo’n “goede plaats” – die utopie –
werkt als een compas van hoop voor wie werkt bij VELO,
voor diegenen die er aan het roer zitten, en voor de stakeholders,
die zich rond dit prachtige project scharen.
De KU Leuven is één van die stakeholders. Voor
haar lokale aanwezigheid als universiteit, haar actief omgaan
met, haar engagement voor de lokale omgeving in
Leuven, is de samenwerking met VELO een belangrijke
en bewuste keuze. Vanuit onze mogelijkheden willen
wij als KU Leuven VELO met volle kracht steunen en
willen wij mee op weg gaan. Onze gemeenschappelijke
doelstelling is kansengroepen alle mogelijkheden geven
om te leren en aan de slag te gaan. Ook met een kunstenaar
gaan ze bij VELO in zee. Die trok zijn tenten op in
het midden van het atelier. Hij “mimickte” wat VELOwerkers
deden: uit elkaar halen en iets nieuws maken. Bij
hem waren dat geen fietsen maar oude schilderijen, die
werden herbruikt voor nieuwe kunstwerken. Als kunstenaar
onderschrijft kunstenaar Ief Spincemaille het heel
eigen profiel, dat VELO zo zorgvuldig heeft opgebouwd,
en waarvan je de geschiedenis in dit boek kan lezen. In
tweeluik tonen de foto’s het werk van VELO en dat van de
kunstenaar: hoe ze samen bewegen, vorderen, creëren. Ief
Spincemaille maakt VELO tot nog veel meer dan een sociale
economie, hij neemt VELO op in een breed begrip
3

van wat cultuur vandaag behoort te zijn. Zo’n uit de kluiten
gewassen concept van cultuur heeft onze verarmde
maatschappij nu meer dan ooit nodig.
Zo komen we tot een nieuwe drie-éénheid: Kunst
en Wetenschap ontmoeten de Sociale Economie, om
ze te verstevigen, om haar te verdiepen en haar uitstraling
te vergroten, om haar grootsheid op te lichten. Wie
houdt ons tegen om deze samenwerking nog verder
te versterken?
Katlijn Malfliet, Vicerector Cultuur, Diversiteit
en Duur zaamheid KU Leuven Voorzitter van de
Raad van Bestuur VZW VELO
Geachte lezer
Beste Leuvenaar
Beste kunstliefhebber
Om de twee jaar stelt Leuven een nieuwe culturele ambassadeur
aan. Deze ambassadeur gaat, gewapend met de
eigen discipline en geruggensteund door 30CC, aan de
slag in de stad. Samen met al wie daar zin in heeft, creëert
hij (of zij) mooie, creatieve, nieuwe dingen. Het curatorschap
– want zo mag je dat ambassadeurschap gerust
beschouwen – geeft steevast een nieuw, fris elan aan een
discipline en het brengt altijd mensen samen.
In februari 2014 kreeg stadskunstenaar Ief Spincemaille
voor twee jaar de sleutel van de stad in handen. Hij
charmeert Leuven sinds toen met tal van projecten zoals
There is the sun, De eerste verstoring, (Re)Cycle – Hacking
Velo, Musée de l’inconnu …
We zagen Spincemaille de afgelopen twee jaar eigenlijk
nooit stil zitten. En dat kan ook niet, want elk nieuw
werk ontstaat voor hem steeds vanuit een verwondering
over heel gewone dingen die hij in de stad aantreft. Zijn
werk is altijd een onderdeel van een zoektocht naar een
ander ruimtelijk en/of tijds-perspectief op wat we kennen.
Letterlijk de ervaring van deze perspectiefwijziging
buigt hij om tot iets verrassend nieuws: van het opgraven
van ongerepte grond onder het oudste stadsdeel tot de realisatie
van een mobiel paviljoen om het ritme van de tijd
te manipuleren. Stuk voor stuk zijn het pogingen om stad
en stedelijkheid te verlaten, om haar vanuit een historisch
en ruimtelijk ‘buiten’ te kunnen bekijken. ‘Verlaten’ om
met een nieuwe blik terug naar binnen te kunnen gaan.
Deze zoektocht naar een ander perspectief merk je
haast letterlijk bij dit (Re)Cycle – Hacking Velo. In plaats
van fietsen recycleert Spincemaille bij Velo afgedankte
4 5

schilderijen tot grondstof voor de recreatie van werken en
ideeën uit de 20ste eeuw: gerecycleerde Damien Hirst’s,
Ellsworth Kelley’s, Kazimir Malevitsj, e.a. Hij gaat aan de
slag met het respect van een kunstenaar-maker en trekt
zo feilloos de parallel tussen creëren en recycleren en laat
Velo ontpoppen tot een kunstfabriek.
Spincemaille doet dit niet alleen. Zoveel mogelijk
mensen betrekken in het realisatieproces van zijn werk, is
een van de sterktes van de stadskunstenaar. Hij speelt zo
in op waar we met cultuur in Leuven al jaren aan werken:
cultuur als hefboom voor gemeenschapsvorming en, omgekeerd,
zoveel mogelijk mensen laten participeren aan
cultuur – omdat we geloven dat kunst en cultuur een van
de antwoorden is om verschillende maatschappelijke uitdagingen
zoals vergrijzing, verkleuring, individualisering
aan te pakken.
In het voorjaar van 2016 eindigt het ambassadeurschap
voor Ief. Hij maakte van Leuven zijn speeltuin
voor beeldende kunsten. Maatschappelijke inbedding en
participatie van het brede publiek in combinatie met een
grote poëtische kracht zijn daarbij zijn absolute troeven.
Dat poëtische meesterschap heb ook ik mogen ervaren
bij het inkijken van de eerste proefexemplaren van dit
boek. Neem het ter hand en laat je pagina per pagina,
beeld per beeld meeslepen in het unieke universum van
onze stadskunstenaar.
Denise Vandevoort, schepen van cultuur
1994 – Het Begin
Het begon allemaal in 1994 in de kelders van Alma II,
één van de Leuvense studentenrestaurants. Waar ooit in
de kookpotten werd geroerd om studentenmaaltijden te
bereiden werden enkele werklozen en jongeren uit het
deeltijds onderwijs samengebracht. Het project VELO
was geboren. Dat in de Leuvense context voor de fiets
werd gekozen als middel om bij te schaven aan de arbeidshouding
en om technische kennis te verwerven leek toen
een detail. Twintig jaar later blijkt niets minder waar.
2004 – Sociaal Project
Tien jaar na de start was VELO uitgegroeid tot een
heus sociaal project met een goede financiële basis.
Sterke stakeholders hadden gezorgd voor een werkbaar
draagvlak: financieel en economisch. De universiteit leverde
de studenten die behoefte hadden aan een rijwiel
tijdens het academiejaar of aan technische ondersteuning
als hun van thuis meegebrachte fiets het begaf.
De stad leverde schroot: weesfietsen en fietswrakken.
Het bleek goedkope maar waardevolle grondstof. En
het toenmalige ACW (nu Beweging.net) regio Leuven
stelde begeleidingsexpertise ter beschikking in de vorm
van enkele medewerkers.
2009 – Sociaaleconomisch Bedrijf
Nog eens vijf jaar later was VELO verveld tot een sociaaleconomisch
bedrijf. De tijdsgeest met steeds meer aandacht
voor de fiets en de goede ondernemingsbasis zorgden
ervoor dat de sprong naar groter en meer gewaagd
kon worden. Voor we het zelf doorhadden groeiden we
uit de wasserij van het oude universitaire ziekenhuis waar
6 7

we inmiddels de intrek hadden genomen. Langzaam maar
zeker palmden we de leegstand rondom verder in. Oude
collegezalen, achtergelaten secretariaatslokalen, kelders,
zelfs een anatomisch theater werden omgebouwd tot atelierruimten,
stapelplaatsen voor fietsen, magazijnruimte.
2015 – Arbeidszorg
Ondertussen klopten steeds meer mensen met een grote
afstand tot de arbeidsmarkt aan onze deur. Ze wilden
graag bij VELO werkervaring opdoen. Ze hoorden van
anderen dat het er goed werken was. De OCMW’s uit
de regio ontdekten ons. Het Vlaamse doelgroepenbeleid
keek in onze richting. Alsmaar meer jongeren uit het
deeltijds onderwijs misten de juiste motivatie en basis om
te overleven bij de werkgevers waar ze terechtkwamen.
Daarmee vergeleken was VELO voor hen een vrijplaats:
ze mochten zichzelf zijn als ze maar bereid waren een leerhouding
aan te nemen en hun handen vuil te maken. Ook
de eerste mensen met een geschiedenis in de psychiatrie
vonden een thuis bij VELO. Arbeidszorg werd een nieuw
hoofdstuk aan onze al behoorlijk rijke geschiedenis.
En zo is VELO, 20 jaar na de opstart, een onderneming
geworden, een sociale onderneming. De fiets is
niet langer een middel maar, net zoals het werken met
mensen uit de kansen- groepen, een doel. Beide staan op
gelijke voet.
VELO sociaal
VELO vzw biedt opleiding en werkervaring aan jongeren
uit het deeltijds beroepsonderwijs, aan werkzoekenden
en aan mensen die vanuit een cliëntsituatie in
de welzijnssector (psychiatrie, verslaving, …) het heft in
hun eigen leven meer of terug in handen willen nemen.
Naast aandacht voor vaktechnische competenties wordt
ook gewerkt aan de arbeidshouding. Doorstroming naar
een duurzame job is immers het doel. VELO kiest ervoor
om de werknemers tijdens hun traject de nodige kansen
te bieden. Het gaat immers vaak om mensen bij wie het
niet alleen qua werk aan mogelijkheden ontbreekt, maar
die ook psychosociaal door heel wat waters te zwemmen
hebben. Daarenboven zijn er hoe langer hoe meer eerstegeneratie-inwijkelingen.
Nederlands is voor hen een
diepe kloof die niet alleen hun intrede in de arbeidsmarkt
belemmert, maar ook in de weg staat van sociale
en maatschappelijke integratie.
VELO beschikt over een ruim team van technisch-pedagogische
begeleiders, die het werkvloerleren
continu opvolgen, en trajectbegeleiders, die de werknemers
coachen tijdens en soms ook nog een tijdje na hun
traject bij VELO. Dit team is cruciaal. De sociale werking
van VELO gebeurt in nauw samenspel met het OCMW,
de RVA, de VDAB, het lokaal onderwijs in zijn vele vormen
en allerlei andere begeleidende instanties. Het sociale
netwerk is uitgebreid en vraagt dagelijkse ‘zorg’. Al
die partners staan ten dienste van VELO, maar verwachten
evidente ook dat VELO iets voor hen kan betekenen.
VELO ecologisch
Enerzijds is er de fietsmobiliteit: een thema met heel
wat kansen en marktniches. Tenminste voor wie kennis
in huis heeft en voorbij het verouderde businessmodel
van de klassieke fietshandel kan denken en handelen.
Zo heeft de niche van de ‘fietspunten’ toch bewezen.
Opgestart in 2006 als een experiment o.a. door VELO,
is dat concept nu uitgegroeid tot een 45-tal plaatselijke
8 9

projecten die de fietsmobiliteit in en rond stations in
goede banen leiden en daarenboven heel wat service aan
de fietser bieden. Zo’n nicheontwikkeling is maar mogelijk
als de rol van ondernemer ernstig ‘gespeeld’ wordt.
En kijk: het blijkt niet onmogelijk om op die manier alternatieve
mobiliteit uit te bouwen vanuit zowel rendabel
economisch als sociaal perspectief.
Anderzijds is er de recyclage-idee. Jaarlijks komen
zo’n 5000 fietswrakken bij VELO terecht. Een immense
massa. Op twee manieren gaat het om waardevolle
grondstof: omdat die wrakken excellent werkmateriaal
zijn voor mensen in opleiding en omdat onderdelen of kaders
gerecycleerd kunnen worden om er opnieuw tweedehandsfietsen
mee samen te stellen. Zo is er quasi onbeperkt
materiaal beschikbaar voor de opleiding van de
tewerkgestelden. Zo wordt afval hergebruikt. En zo kan
de kost bij fietsherstel laag gehouden worden. Een drievoudige
winsituatie, dankzij wrakken! De jongste twijg
aan onze ecologie-boom is wellicht de minst verwachte.
Door een voet in huis te hebben in werkgeversnetwerken
en bij ondernemingen, komen we weleens bedreigde
personeels- ecosystemen op het spoor. Doorgedreven
aandacht voor de werknemer, een versterkend ontwikkelingsplan
voor iedereen op de loonlijst, … het blijkt niet
altijd evident. Kunnen wij u helpen?
VELO economisch
De tendens is duidelijk: het economische luik van de werking
wordt steeds belangrijker. Eigen producten die vermarkt
kunnen worden, werden ontwikkeld. Onze schoolfiets
is daarvan een mooi voorbeeld. Deze fiets biedt een
betaalbaar alternatief voor de dure en filegevoelige bus
voor kortere schoolverplaatsingen. Mét meerwaarde op
gebied van gezondheid, verkeerskennis, … De markt
(lees: de scholen) kent een behoefte, VELO vult ze gedeeltelijk
in met de schoolfiets. Op vergelijkbare wijze
ontstond het VELOfixstation: een ‘installatie’ waar de
voorbijganger zijn fiets aan kan ophangen om er vervolgens
aan te sleutelen met de tools die bij de zuil beschikbaar
zijn. En groeit daar niet een plan om een fietsrek
met zonnepanelendak in te zetten om op publieke plaatsen
e-fietsen op te laden (zonder dat er elektriciteit vanuit
het net nodig is)? Fietstassen gemaakt uit gerecycleerde
fietsbinnenbanden zijn ondertussen op de ‘markt’.
Slapeloze nachten
Niets wat deze liberaal-economische wereld in haar
greep heeft, is VELO vreemd. We professionaliseerden,
ook door onze verhuis naar een nieuwbouw op de sociaaleconomische
site in Leuven. Maar de reflex om aanklampend
te coachen, zoals we dat in onze visietekst benoemen,
is altijd aanwezig gebleven. Net zoals de vraag
of ook wij wel voldoende oog hebben voor wie ook in
de sociale economie niet meer mee dreigt te kunnen.
Het evenwicht is soms broos, de druk groot, de slapeloze
nachten lijken met de jaren wat langer.
Toekomst
Ondertussen proberen we de (nabije) toekomst voor te
bereiden. In een context waarin de decretale wijzigingen
ons om de oren vliegen, de maatschappelijke meedogenloosheid
met de dag lijkt te groeien, de rationaliteit vergoddelijkt
wordt. En toch kijken we met open vizier naar
die toekomst, zijn we bereid onze comfortzone op te geven
en out of the box te denken. We kiezen er niet voor
10 11

om ons te concentreren op het behoud van wat is maar
we gooien – voorzichtig! – de deuren open. Omdat het
moet! In een evoluerende wereld de luiken sluiten houdt
niet alleen de zon, maar ook het licht buiten. De deur
staat open.
Is het paradijs dan ophanden. Zeker niet. Ook wij slagen
er onvoldoende in om bepaalde nieuwe tendensen te
integreren. De geef- en deeleconomie morrelt aan ons
businessmodel. En het argument dat wij tenminste voor
tewerkstelling zorgen is niet afdoende. Maar een echt
antwoord hebben we nog niet gevonden. De deur staat
echter wel open.
De recente evolutie waarbij we ons meer en meer als
ondernemer zijn gaan opstellen, heeft ons ook kwetsbaar
gemaakt op onze linkerflank. We zijn, hoe je het draait of
keert, ook onderdeel geworden van het liberaal-economisch
gedachtengoed. We leiden mensen toe tot de kapitalistische
arbeidsmarkt. We zijn onderdeel geworden
van het te verfoeien economische groeimodel.
En toch. Deelfietsen zijn in. Villo in Brussel boomt.
Maar zijn we er ons van bewust dat achter deze fantastische
systemen reclamemultinationals zoals JCDecaux
(Brussel) en Clear Channel (Antwerpen) schuil gaan?
Zij zijn niet bekommerd om uw gezondheid, uw ecologische
mobiliteit, uw sociaalvoelendheid. Ze zijn uit
op onze centen.
Is het model van de schoolfiets – toch ook een deelfiets
– dan niet duurzamer en meer uit op maatschappelijk
welzijn? Een fiets, bedacht en geassembleerd in
de sociale economie, bedoeld voor al de leerlingen op
school (van 12 tot 18, meisjes en jongens) en multifunctioneel
inzetbaar (voor de rit naar het zwembad of naar
het proefveld; in het kader van de functionele mobiliteit
en de vorming rond verkeersgewenning; …).
Eerste kunstresidentie in Velo
Zo doende botsen we op Ief Spincemaille. Hij brengt een
andere wereld binnen de muren van VELO. En nieuwe
vragen. Boeiend en herkenbaar. Bijvoorbeeld zijn missie
om de sociale wereld, de economie en de kunstwereld bij
elkaar te brengen. Door bijvoorbeeld binnen onze sociale
context (kunstenaar in residence) een gaaf werk te realiseren.
‘Af’ in alle betekenissen die je daaraan kan geven in
het kader van een kunstproduct. En vervolgens die verschillende
‘maaksels’ te vermarkten.
Dit uitdagende proces om werelden die van oudsher
niet veel met elkaar te maken hebben, te verbinden en op
die manier tot nieuwe of andere ‘resultaten’ te komen,
bepaalt ook mee de agenda van VELO de komende jaren.
Werk aan de winkel.
Jos Vandikkelen
12 13

Werken ..........................................................17
Reconstructie ...........................................29
Hacking Velo ...............................................61
Colophon .....................................................62
Hacking
Velo
Over de reconstructie van
vijf moderne kunstwerken
uit tweehonderdvierentachtig
gerecycleerde kunstwerken.
Ief Spincemaille

werken

Cat. 1 Ief Spincemaille, Black square, Malevitsj
80 × 80 cm; staal, gerecupereerd pigment 2016

Cat. 2 Ief Spincemaille, Color Chart, Gerard Richter
62 × 82 cm; staal, gerecupereerd pigment 2016

Cat. 3 Ief Spincemaille, Erased De Kooning, Robert Rauschenberg
24,5 × 30,5 cm; afgeschuurd schilderij met Windmolen,
gerecupereerd pigment, bokaal
2016

Cat. 4 Ief Spincemaille, Oleoylsarcosine, Damien Hirst
51 × 71,5 cm; gerecupereerd canvas en papier
2016

Cat. 5 Ief Spincemaille, Spectrum colors arranged by chance, Ellsworth Kelly
70 × 70 cm; gerecupereerd canvas en papier
2016

Reconstructie

31

32 33

34 35

36 37

38 39

40 41

42 43

44 45

46 47

48 49

50 51

52 53

54 55

56 57

58 59

Inzamelen. Demonteren. Snijden. Schuren. Sorteren. Monteren.
Over een periode van negen maanden integreerde
ik in de maakplaats van Velo een tweede productie systeem
dat afgestemd was op een andere materie: gerecupereerde
kunst. Een doorgedreven vorm van site- specific werk.
Omdat tijdens deze negen maanden niet enkel het kunstwerk
bepaald werd door de context, maar ook de regels voor
het maken van dit kunstwerk zelf.
Een radicaal uitgangspunt, wat resulteerde in een complex
project. Je verlaat het huis waarin je werkzaam bent en
komt terecht in een leegte. Zonder de gebruikelijke communicatie,
presentatie, creatie en beoordelingssystemen. Op het
kruisvlak van twee werelden: die van een sociale werkplaats
voor de recyclage van fietsen en die van het artistieke spel.
De dialoog met de maakplaats van Velo bracht betekenissen
en verwijzingen aan het licht die het gerecupereerde
materiaal in reserve hield en die richting gaven aan
wat gemaakt moest worden. De demontage en stockage
van de gerecupereerde kunst vertoonde gelijkenissen met
bestaande experimenten uit de moderne schilderkunst: van
mijn kleuren stock in Velo naar de color charts van Gerhard
Richter was maar een kleine stap. Vanuit deze en andere
parallellen vond ik een antwoord op het moeilijkste hoofdstuk
in dit verhaal: wat moet ik maken met al deze onderdelen?
Vijf eigentijdse kunstwerken heropgebouwd op basis
van 284 gerecupereerde kunstwerken was het resultaat.
Gerecupereerd materiaal en gerecupereerde ideeën.
Een ironische en poëtische vermenging van twee werelden
resulterend in vijf kunstwerken. Of vijf tweedehands
producten... Zoals de koperen/gouden cover van dit boek:
een fragment van een roestig fiets frame. Of een kader van
een schilderij die deze woorden omlijst.
Ief Spincemaille
60
61

Uitgegeven door:
MER. Paper Kunsthalle
Geldmunt 36
B-9000 Gent
www.merpaperkunsthalle.org
Concept: Ief Spincemaille
Realisatie: Ief Spincemaille, Bout De Beul,
Ibrahim Khlel en alle mensen van Velo
Alle beelden: Ief Spincemaille
Fotografie: Iwona Pom, An Minnen
Grafisch ontwerp: Luc Derycke, Stijn Verdonck;
Studio Luc Derycke
Redactie: Laurens De Block
Drukker: New Goff
© 2016 MER. for this edition.
Art © 2016 Ief Spincemaille
ISBN 978 94 9232 136 7
D/2016/7852/15
Met de steun van Velo, 30 CC, Werktank, Stad Leuven, KU Leuven,
Spit Leuven en de kringwinkels Hageland, Ateljee en Televil.
In situ werken, betekent toegang krijgen tot de plek, maar ook en vooral
tot de harten en hoofden van de mensen die er in werken. Mij ingraven
in deze andersoortige maakplaats was enkel mogelijk door de uitzonderlijke
gastvrijheid en gedeelde ambities en dromen van alle mensen in Velo.
63

64 65

66
67

68 69

70 71

72

Over een periode van negen maanden werkte Ief Spincemaille
in Velo, een sociaal economische werkplaats waar oude fietsen
gerecycleerd worden. Hij bouwde er een parallel productiesysteem
dat afgestemd was op een andere materie: kunst.
Negen maanden lang recupereerde hij er kunstwerken, demonteerde
deze, stockeerde de onderdelen en verwerkte
deze tot iets nieuw. Een experiment dat resulteerde in vijf
eigentijdse kunstwerken heropgebouwd op basis van tweehonderdvierentachtig
gerecupereerde kunstwerken.