Mundikat Magazine edition 2-2017

Soms is deze uitbraak zo verstrekkend dat het resulteert in een
Golden kat. Dit schijnt veel meer te gebeuren bij katten die
heterozygoot zijn voor het I-allel (Ii).
Natuurlijk spelen polygenen hierbij een belangrijke rol en door
middel van jarenlange selectie op zo licht mogelijke tipping is
het vooral de Engelse fokkers uiteindelijk gelukt de smetteloze
Chinchilla te fokken of in een andere richting de Silver tabby’s
bij de Brits Kortharen. Bij de Pers vervaagt de lange vacht de
tekening, maar ook hierbij is het vooral enkele fokkers van
Nederlandse onafhankelijke verenigingen gelukt mooie
gemarmerde Silver Tabby Perzen met groene ogen te fokken,
waarbij zelfs Perzisch smoke met groene ogen en effen Perzisch
zwart met groene ogen in de nestjes voorkwamen.
Overerving van het geslacht, X-gebonden eigenschappen
Een ander haarkleurgen dat ons een genetische bijzonderheid
demonstreert is dat voor oranje (O) en schildpad (Oo). Al van
ouds was bekend dat schildpad (bijna) alleen bij poezen (XX)
voorkomt; als het al eens bij een kater (XY) optrad was deze
meestal steriel (XXY).
Ook het X-chromosoom is opgebouwd uit genen; (het
Y-chromosoom eveneens, maar daar weten we bij de kat nog
niets van). Zo heeft het gen voor “oranje” (O) of niet-oranje
(o) zijn locus op het X-chromosoom. De situatie van een gen
op het X-chromosoom is dus wat anders dan normaal. Men
noemt dergelijke genen geslachtsgebonden. Een poes kan
homozygoot (OO) of heterozygoot (Oo) zijn voor oranje. In de
zestiger jaren is door Mary Lyon de theorie ontwikkeld dat van de
twee vrouwelijke X-chromosomen er maar één werkelijk actief
zou zijn. Zij stelt dat al in een jong stadium van ontwikkeling, als
het totaal aantal cellen van het embryo dus nog niet erg groot
is, per cel één van de X-chromosomen als het ware “te ruste
gaat”. Dit gebeurt willekeurig, soms betreft het de van de vader
afkomstige X, soms die van de moeder. Dit zou niet alleen het
genotype van de schildpadpoes verklaren, maar ook de grote
verschillen van patroon van de poezen.
Uit de combinatie van een rode kater (OYBB) x een zwarte poes
(ooBB) komen dus schildpad poezen (OoBB) en zwarte katers
(oYBB).
De schildpad poes (OoBB) heeft een X-chromosoom met O
van de vader en één X met o (= niet rood) van de moeder. De
Brits Korthaar schildpad
plaatsen waar pigmentcellen terechtkomen met een actief
vaderlijk X-chromosoom worden rood, door het allel O (dat
de pigmentcellen alleen het roodgele pigment laat maken).
Daar waar het moederlijke X-chromosoom met o de actieve is,
wordt het haar zwart (door het effect van B dat nu tot uiting kan
komen).
O is epistatisch over B. B ligt niet op het X-chromosoom. De
actie van het O-gen is het elimineren van alle eu-melanine
pigment (zwart, chocolate, blauw, lilac, cinnamon, fawn) uit
de haarschachten. Dit wordt bereikt door een biochemische
omleiding van die substantie die bestemd is om donker
eumelanine te verwisselen voor phaeomelanine (oranje). Het
resultaat is een lichter gekleurde pigmentkorrel met andere
optische eigenschappen.
Epistasie treft men aan bij het optreden van het oranje gen O.
Bij epistasie is het onmogelijk het effect van een bepaald gen te
observeren, omdat dit effect als het ware in de schaduw staat
van het effect van een ander gen.
Haren met oranje pigment hebben altijd agouti-strepen omdat
het non-agouti gen a alleen kan optreden bij zwart pigment.
Phaeomelanine is gevoelig voor zowel de normale (A) als de
gemuteerde (a) vorm van het agouti-eiwit, dat resulteert in
identieke fenotypes tussen de A-OO en aaOO genotypes. Het
resultaat is, dat er geen zichtbaar verschil is tussen oranje
(“rode”) katten met het agouti gen en katten zonder dat gen. Ze
hebben allemaal een zekere mate van tabby strepen – zelfs bij
de zgn. effen rode katten, waarvan bijna de hele vacht bedekt
wordt door donkerrode vlekken.
Wit en de witte vlek-aftekening - S (piebald-gen)
Schildpad-met-wit katten hebben een duidelijker afbakening
van het rood en zwart dan de gewone schildpad poezen.
Schildpad-katten zonder witte vlekken lijken meer “gebrindled”
(gestreept) en hebben meer gemengde kleine oppervlaktes
van rode en zwarte haren. Als de hoeveelheid wit toeneemt,
dan breiden de vlekken zich ook uit, totdat katten met een
overwegend witte vacht kleurvlekken vertonen van slechts
één kleur. Witte-vlek-aftekening komt veel voor bij huisdieren
en men noemt het optreden ervan wel een domesticatieverschijnsel.
Het gen S, dat verantwoordelijk is voor onze bicolours
(particolours) en tricolours (schildpad/wit) en Vans is dominant
(niet-geslachtsgebonden) met een uiterst variabele expressie.
Oosters Korthaar bicolour
40 jaar Mundikat — Mundikat Magazine nummer 2 2017— 19