Mundikat Magazine edition 2-2017

Door: Harry Alstede
Pigmentvorming
De kleur van huid en haar wordt veroorzaakt door een kleurstof,
die pigment wordt genoemd. Bij de meeste diersoorten komen
twee basiskleuren voor, zwart en (geel)-rood. De kleur van de
haren wordt afgeleid van twee, chemisch verschillende, stoffen,
namelijk eumelanine voor de zwarte kleur - en diens modificaties
- en phaeomelanine voor de rode kleur en de daarvan afgeleide
kleuren. Eén van de bouwstenen is het aminozuur tyrosine,
dat enzymatisch (o.a. door het enzym tyrosinase) opgebouwd
wordt tot eumelanine en phaeomelanine.
Het pigment heeft de vorm van kleine korreltjes en wordt
gevormd door de pigmentcellen. Deze cellen zijn o.a. in de huid
aanwezig en in de z.g. haarzakjes, waaruit de haren groeien.
Dominant wit - W
De “oer-pigmentcellen” ontstaan in de omgeving van de
neurale buis, dus al tijdens een vroeg stadium van het embryo.
Ze vermenigvuldigen zich sterk door celdeling en verplaatsen
zich in alle richtingen naar hun toekomstige “arbeidsplaatsen”.
Het is in dit stadium dat het effect van het W gen merkbaar wordt.
Er gaat iets mis met de ontwikkeling van de pigmentcellen en
de pigmentcellen komen niet op hun normale plaatsen terecht.
Bij de albino daarentegen zijn de pigmentcellen er wel, maar
ze kunnen geen pigment vormen. Eén van de eiwitten die
daarvoor nodig is, wordt door het albino-gen c in iets andere
vorm gemaakt dan normaal door het gen C (voor maximale
pigmentering) gebeurt en kan daarom z’n werk niet doen.
Zowel c als W verhinderen dus kleurvorming. Welke haarkleuren
het dier ook draagt, deze kunnen hun effect niet tonen.
Foreign White
Dit onderdrukkende effect, zoals van c en W, noemt men
epistasie. Wit bedekt dus alle zonden, zodat de kat elke kleur
onder z’n witte jas kan dragen. Zo heeft men eens een effen
gekleurde kat met een wit medaillon (waarbij de vererving
polygenetisch lijkt) met een dominant witte kat gekruist en
daarmee een kleurfout verdoezeld.
Tabby tekening en het Agouti-gen ‘A’
Eerder is al vermeld dat er twee basiskleuren zijn. Er zijn dan ook
twee soorten pigment; ze kunnen echter beide door dezelfde
pigmentcel worden gevormd.
Het gen A, dat agouti of wildkleur wordt genoemd, doet in elke
haar een gele band (phaeomelanine) ontstaan. De rest van het
haar is zwart (eumelanine). Hierdoor treedt het gespikkelde effect
op, dat de vacht van veel, in het wild levende, dieren kenmerkt.
Het agouti-gen “A”, dat de verdeling van grondkleur op deze
wijze regelt, werkt als volgt: Als een haar in zijn haarzakje groeit,
wordt eumelanine gevormd door cellen (melanocyten) binnen
het haarzakje. Zodra de top van de haar (het gedeelte, dat het
eerst gevormd wordt) begint te groeien, wordt de maximale
hoeveelheid kleurstof neer-geslagen en ontstaat er een donkere
haarpunt. Daarna vermindert de kleurstofproductie en worden
er ook minder ronde kleurstofkorrels per eenheid haarschacht
neergeslagen tot een bepaald minimum en dan ontstaat er
een licht gelig bandje. Daarna gaat de ronde kleurstof-korrelproductie
weer toenemen en vervolgens weer afnemen;
zodoende wisselen lichte en donkere banden elkaar af.
Het wildtype tabby-tekening bestaat uit zwart pigment
(eumelanine) op een taankleurige grondkleur. De tabby heeft
in feite een complexe kleur, die is samengesteld uit twee aparte
tekeningen, die worden geregeerd door twee afzonderlijke
groepen genen. De onderliggende tekening wordt agouti
genoemd; dat is een universeel grijze, camouflerende
tekening die men bij de meeste zoogdieren aantreft. De kat
bezit een tweede systeem van pigmentatie, dat donkere
strepen produceert ingedrongen tussen de onderliggende
grondtekening. Het gen A werkt n.l. niet ter plaatse van de
strepen en vlekken van wat wij het tabbypatroon noemen. Dit
effect wekt de indruk van projectie van het ene patroon op de
andere. De oorspronkelijke wildkleur van de kat bestaat dus uit
twee componenten:
14