Wetenschap@OLVG Verpleegkunde Mei 2020

wetenschapsblad OLVG jaargang 8 | no. 9 | mei 2020
WETENSCHAP
@OLVG Verpleegkunde
Verpleegkundig
leiderschap
De emancipatie van verpleegkundigen
Professor Lisette
Schoonhoven
Pleit voor een
scherpe visie op het
verpleegkundig vak
Critically
appraised topic
Paracetamol oraal
of intraveneus; wat is
effectiever?
Lachen is
gezond
Humor als
verpleegkundige
interventie

In deze editie
4
De emancipatie van
verpleegkundigen
Zo’n 150 jaar geleden was het verpleegkundig beroep een
manier voor vrouwen om te emanciperen. Door verpleegkundige
te worden konden jonge vrouwen uit welgestelde milieus
ontkomen aan de gangbare levensloop van opgroeien, trouwen,
kinderen krijgen en een huishouden bestieren. Hoe is
het daarna verder gegaan?
Verpleegkundige
afstudeerprijs
9
Afgelopen november vond in OLVG het minisymposium
‘ Verpleegkundig onderzoek: succesvol implementeren’
plaats. Onderdeel daarvan was de uitreiking van de
verpleegkundige scriptieprijs. De drie genomineerden
vertellen over hun onderzoek.
Nieuwe epidemioloog
18
Kwartet
19
Sinds 1 november vorig jaar werkt Nini Jonkman in OLVG als
epidemioloog met als aandachtsgebied verpleegkundig onderzoek.
Coverfoto: Stichting Verpleegkundig Erfgoed
Afgelopen maart rondde de eerste groep van elf verpleegkundigen
en een medisch hulpverlener de scholing tot EBPcoach
af. In het kwartet vertellen vier van hen hoe zij de
opgedane kennis en vaardigheden inzetten om EBP op de
afdelingen uit te rollen en te verankeren.
WETENSCHAP@OLVG • 2

Redactioneel
Wetenschap in
tijden van crisis
Op het moment dat ik dit schrijf bereiden we ons
op de Spoedeisende Hulp en in de rest van het
ziekenhuis voor op de toestroom van patiënten
met COVID-19. Een surrealistische tijd die gekenmerkt
wordt door grote saamhorigheid en daadkracht
van alle medewerkers in onze organisatie.
Het voelt alsof we samen een sprint trekken naar
het begin van een marathon.
Het interview
14
Kwaliteit en veiligheid van de verpleegkundige zorg
valt of staat met het succesvol implementeren van
onderzoeksresultaten, maar de praktijk is weerbarstig.
Dat zegt Lisette Schoonhoven, hoogleraar kwaliteit
en patiëntveiligheid van de verpleegkundige basiszorg
in het UMC Utrecht. We spraken met haar over
de toekomst van het verpleegkundig vak.
En verder
6 Critically appraised topic: Inhalatieanesthesie of
midazolam bij ARDS-patiënten op de IC?
8 Minisymposium: Verpleegkundig onderzoek:
succesvol implementeren
12 Critically appraised topic: Paracetamol oraal of
intraveneus; wat is effectiever?
16 Critically appraised topic: Kan diagnostisering van
hyperbilirubine bij pasgeborenen minder invasief?
24 Critically appraised topic: Journal club: de
meerwaarde voor EBP
26 Epidemiologica: PROMs als hulpmiddel voor
zorgverbetering
28 Critically appraised topic: Sociale steun voor
patiënten met chronische darmziekten
30 Interview: Carla van Kesteren over het winnen van
de Anna Reynvaan Praktijkprijs
31 Korte berichten
Wetenschappers over de hele wereld zijn druk
op zoek naar manieren om de crisis tot een halt
te roepen. Er wordt naarstig gezocht naar een
vaccin en met modellen probeert men de verspreiding
van het virus te voorspellen om zo de
juiste maatregelen te kunnen nemen. Het is dus
een tijd waarin de waarde van wetenschappelijk
onderzoek en de vertaling daarvan naar de praktijk
centraal staan. Ook wordt duidelijk dat de
samenwerking tussen zorgverleners op basis van
gelijkwaardigheid het verschil kan maken. Gelukkig
lezen we in het historisch essay op pagina
4 dat de invloed van de verpleegkundige weer
groeiende is. Ik voel trots voor mijn twaalf collega’s
die het eerste EBP-coachtraject hebben
afgerond afgelopen jaar. In deze editie vertellen
zij aan de hand van CAT’s en interviews hoe zij
hebben bijgedragen aan het verbeteren van de
zorg. Ontwapenend was de presentatie van Luis
Carrión Alvarado die tijdens het verpleegkundig
minisymposium de publieksprijs won voor zijn
onderzoek naar humor als verpleegkundige interventie.
Humor is een onderschatte kracht en
werd hiermee door Luis weer op de kaart gezet.
Ik vind het bijzonder om dit redactioneel te
schrijven als ‘opvolger’ van Saskia Rijkenberg,
oprichter en gezicht van dit wetenschapsblad,
maar ook mijn wetenschapsmaatje en inspirator.
We zetten haar mooie werk en tomeloze inzet
graag voort en daar is deze editie denk ik het
bewijs van.
En wat COVID-19 betreft? Ik ben benieuwd en ook
een beetje bevreesd waar we staan
als dit blad van de pers rolt.
Janneke Schuitenmaker,
verpleegkundig specialist op
de SEH, hoofdredacteur
WETENSCHAP@OLVG • 3

Historisch essay
De emancipatie van
verpleegkundigen
Kim Henkels de Lange,
IC-verpleegkundige
OLVG-verpleegkundige Carla van Kesteren won in 2019 met
haar initiatief ‘Masterclass Verpleegkundig Leiderschap’
de Anna Reynvaan Praktijkprijs. Een verpleegkundige
uit het UMC Utrecht promoveert op REBELS leiderschap 1
en op de site www.verpleegkundigleiderschap.nu kun je
kiezen uit minimaal tien verschillende verpleegkundige
leiderschapstrainingen.
Verpleegkundig Leiderschap is
een trending topic. Maar wat ís
het?
OLVG omschrijft een verpleegkundig
leider als volgt. Een verpleegkundig
leider:
• kent zijn rol voor de patiënten én zijn
rol binnen OLVG;
• is trots op zijn vak en draagt dit uit;
• is zichtbaar en een voorbeeld voor
anderen;
• is een expert die beïnvloedt en inspireert;
• is altijd op zoek naar verbetering;
• denkt mee met de patiënt en stimuleert
zelfmanagement;
• treedt indien nodig buiten de gebaande
paden;
• denkt verder dan het verpleegkundig
domein.
Deze kenmerken zijn niet van toepassing
op een happy few, nee ze zijn van
toepassing op álle verpleegkundigen.
Volgens OLVG is namelijk iedere verpleegkundige
een verpleegkundig leider.
2
Maak verpleegkundigen baas
Een criticus merkte op dat ‘voor elke
verpleegkundige die ook maar een klein
beetje feeling heeft voor zijn vak, die
competenties [van verpleegkundig leiderschap]
volkomen vanzelfsprekend
zijn’. 3 Maar als dat zo is, waarom is er
Anna Reynvaan. Foto: W. Zimmerman ©, Collectie IAV-Atria.
dan zoveel aandacht voor het fenomeen?
Tonen/nemen/hebben verpleegkundigen
nu te weinig leiderschap?
Op de cover van een verpleegkundig
vakblad stond afgelopen februari de
oproep ‘Maak verpleegkundigen baas
over hun eigen vak’. 4 Deze uitspraak
suggereert zowel dat verpleegkundi-
gen dat nu nog niet zijn én dat iemand
dit voor verpleegkundigen moet gaan
regelen. Maar alleen verpleegkundigen
zélf kunnen zich baas maken van hun
eigen vak. Is dat niet hoe emancipatie
werkt? Wie protesteerde in 1955 tegen
de rassenscheiding in de Amerikaanse
bussen? Dat was níet de witte Ameri-
WETENSCHAP@OLVG • 4

kaan. En wie streden voor het vrouwenstemrecht?
Dat waren níet de mannen.
De verpleegster met een salaris
Zo’n 150 jaar geleden was het verpleegkundig
beroep een manier voor
vrouwen om te emanciperen. Door verpleegkundige
te worden – vaak tegen
de wens van ouders in – konden jonge
vrouwen uit welgestelde milieus ontkomen
aan de gangbare levensloop van
opgroeien, trouwen, kinderen krijgen en
een huishouden bestieren. Anna Reynvaan
was zo’n vrouw evenals Jeltje de
Bosch Kemper.
Vóór de komst van deze welgestelde
vrouwen in de zorg, werd het werk uitgevoerd
door ofwel ongeschoolde en
onderbetaalde zaalknechten en zaalmeiden
of door religieuze vrouwen die
op aarde geen cent betaald kregen
omdat ziekenverpleging hun ‘roeping’
was. 5 *
Jeltje de Bosch Kemper bracht hierin
verandering. Zij was in 1878 betrokken
bij de oprichting van de eerste Nederlandse
opleiding tot ziekenverpleegster
zonder religieuze grondslag. Hiermee
was in Nederland een nieuw beroep
geboren: dat van de verpleegster mét
een salaris.
De verpleegkundig directrice Anna
Reynvaan was verpleegkundig directrice
in het Amsterdamse Binnengasthuis
en richtte in 1899 de ‘Bond van
Directrices en Adjunct-directrices van
Ziekeninrichtingen en Verenigingen
voor Ziekenverpleging’ op. De vereniging
werd bijna een eeuw later, in 1980,
opgeheven; verpleegkundig directrice
was een uitstervend beroep. Tegenwoordig
ligt de gangbare ‘direktionele
leiding’ van een ziekenhuis bij een
Raad van Bestuur (RvB), voornamelijk
bestaande uit artsen en economen
en dus niet meer bij een ‘geneesheerdirekteur,
een verpleegkundige adjunkt
en een ekonoom’, zoals dat in 1975 door
Van Wijmen werd omschreven in ‘Het
ziekenhuis – demokratisering en bestuursstruktuur’.
In 1999 zette de medische staf in OLVG
‘Operatie Luipaard’ in gang. De naam
verwijst naar de beroemde Duitse mili-
Jeltje de Bosch Kemper. Foto: C.A. Linde ©, circa 1870, Collectie IAV-Atria.
taire gevechtstank ‘Leopard’. Doel van
deze operatie: artsen meer zeggenschap
geven in het ziekenhuisbeleid. 6
Sinds 2000 luidt het credo van OLVG:
de dokter in the lead. De voorzitter van
de RvB van destijds verklaarde: “Een
ziekenhuis is immers een doktersbedrijf.
De patiënten komen voor de dokter. Dat
is de core business; de raison d’être.” 7
Waar was toen het verpleegkundig leiderschap?
Wat gebeurde er in de twintigste
eeuw dat deze tanende hiërarchische
positie van verpleegkundigen kan
verklaren?
Niet gelijk, wel gelijkwaardig
Verpleegkundig leiderschap is dan
weliswaar een periode van de radar
geweest; in 2020 staat het volledig in
de schijnwerpers. Dit jaar zal het verpleegkundig
stafconvent (VSC) bijvoorbeeld
opgaan in een verpleegkundig
stafbestuur (VSB). Dat is niet alleen
een naamswijziging, het is vooral een
belangrijke functiewijziging. Van een
vrijblijvend adviesorgaan verandert het
VSC in een bestuursorgaan mét inspraakrecht.
Verpleegkundigen krijgen
(weer) zeggenschap in het ziekenhuisbeleid.
We leven in een tijd waarin ‘feminist’
geen vies woord meer is en waarin oude,
diep ingeburgerde tradities ter discussie
worden gesteld. Zou de populariteit van
‘verpleegkundig leiderschap’ misschien
verklaard kunnen worden omdat de tijd
rijp is voor emancipatie? Verpleegkundige
emancipatie welteverstaan, waarin
zowel verpleegkundigen, artsen en bestuurders
inzien dat we niet gelijk maar
wel gelijkwaardig aan elkaar zijn.
* Een ziekenhuisportier verdiende eind negentiende
eeuw tweehonderd gulden salaris per jaar; een
arts vijf- tot zeshonderd gulden
Bronnen
1 Eline de Kok: REBEL-V onderzoek: Rebelse Excellente
Bevlogen en Energieke Leiders binnen de
Verpleegkunde.
2 https://portal.olvg.nl/cvpn/
aHR0cDovL2ludHJhLm9sdmcubmw/i.net?id=67361
geraadpleegd op 10 maart 2020.
3 https://www.verpleegkundigleiderschap.nu/watis-leiderschap/comment-page-1/#comment-26
geraadpleegd op 24 februari 2020
4 Frederieque Paulus in Venticare, februari 2020.
5 Ruitenbeek, S. Van ziekenzorg naar diagnose en
behandeling. Valkhof Pers; 2018:p41.
6 Idem:p190.
7 Uitspraak van voormalig voorzitter van RvB, Emile
Lohman, in ‘Douwe Hemrika – dokter in the lead’.
Uitgave van OLVG;2011:p36
WETENSCHAP@OLVG • 5

Critically appraised topic
Inhalatieanesthesie of
midazolam bij ARDSpatiënten
op de IC?
Wat is het verschil in effect van inhalatieanesthesie
bij IC-patiënten met ARDS ten opzichte
van midazolam sedatie op de longfunctie,
hemodynamiek en sedatiestabiliteit?
Irma van den Berg, IC-verpleegkundige
Achtergrond
Acute respiratory distress syndrome
(ARDS) is een levensbedreigende longaandoening
die vaak ontstaat bij
ernstig zieke patiënten als reactie op
een onderliggende ziekte. Het zorgt
ervoor dat zuurstof moeilijker wordt
overgedragen aan het bloed. De be-
handeling bestaat voornamelijk uit
vocht managementstrategieën en mechanische
beademing, om zo voldoende
zuurstof in het bloed te garanderen
zonder de longen verder te beschadigen.
Patiënten worden tijdens de mechanische
beademing gesedeerd. In
OLVG, locatie Oost wordt op de Intensive
Care (IC) meestal gebruikgemaakt
van intraveneus toegediende midazolam
om ARDS-patiënten te sederen.
Midazolam is voor IC-patiënten echter
geen ideaal sedatiemiddel: bij lever- en
nierfunctiestoornissen duurt het langer
WETENSCHAP@OLVG • 6

voordat het is uitgewerkt en het geeft
gewenning en ontwenning. Inhalatieanesthetica
kunnen een alternatief
zijn. Uit een recente meta-analyse
blijkt dat inhalatieanesthetica, vergeleken
met midazolam, zorgen voor
een kortere tijd tot detubatie en geen
nadelig effecten hebben op sterfte of
duur van ziekenhuisopname. 1 Deze studie
heeft niet specifiek gekeken naar
IC-patiënten met ARDS of naar relevante
uitkomstmaten voor deze groep.
Om te onderzoeken wat de effecten
zijn op longfunctie, hemodynamiek en
sedatiestabiliteit bij ARDS-patiënten is
de volgende PICO opgesteld:
P
I
C
O
Volwassen IC-patiënten met ARDS
Inhalatieanesthesie
Midazolam sedatie (intraveneus)
Longfunctie, hemodynamiek en
sedatiestabiliteit
(P=patiënt, I=interventie, C= vergelijking,
O=uitkomst)
Zoekstrategie en uitkomst
Met de hulp van een informatiespecialist
is in november 2019 in PubMed gezocht
naar wetenschappelijke artikelen.
Hierbij zijn onderstaande zoektermen
gebruikt:
“respiratory distress syndrome, adult”,
“acute respiratory distress syndrome”,
ARDS, “anesthetics, inhalation”, inhalation,
“volatile, anesthe*”, anaesthe*,
sedat*, desflurane, isoflurane, sevoflurane,
“anesthetics, intravenous”, intravenous*,
IV, TIVA, midazolam, dormicum.
Via de database van de Nederlandse
Vereniging voor Intensive Care is gezocht
naar de Nederlandse richtlijn
over sedatie bij IC-patiënten.
Deze zoekstrategie leverde 25 hits op
waarvan alle titels en abstracts zijn
beoordeeld voor inclusie. Alleen onderzoeken
die zijn uitgevoerd bij volwassen
IC-patiënten met ARDS die resultaten
rapporteerden voor de longfunctie,
hemodynamiek of sedatiestabiliteit
kwamen in aanmerking voor het beantwoorden
van de PICO. Onderzoeken
ouder dan 10 jaar met een lage interne
validiteit en in vitro studies zijn niet
meegenomen.
Twee onderzoeken bleken geschikt voor
het beantwoorden van de PICO: een
gerandomiseerd onderzoek (RCT) en
een retrospectief cohortonderzoek. 2,3
De Nederlandse richtlijn over analgesie
en sedatie bij volwassen IC-patiënten
is niet meegenomen, omdat deze is gebaseerd
op onderzoeken ouder dan 10
jaar. De kwaliteit van de onderzoeken is
beoordeeld met checklists van Cochrane
Netherlands.
Resultaten
In de RCT van Jabaudon et al. (2017) 2
werden 50 IC-patiënten met matige tot
ernstige ARDS gesedeerd en volledig
beademd. Na randomisatie kregen 25
patiënten inhalatieanesthesie (sevofluraan)
toegediend door continue verdamping
om diepe sedatie te bereiken.
De andere 25 patiënten kregen intraveneus
midazolam. Na twee dagen werd
de longfunctie bepaald door middel
van de PaO2/FiO2-ratio. Deze was beter
in de inhalatiegroep dan in de intraveneuze
groep (205 vs. 166 mmHg). De onderzoekers
vonden na twee dagen geen
verschil tussen beide groepen in hemodynamiek:
gemiddelde bloeddruk, hartfrequentie
en dosering van noradrenaline
waren gelijk. In dit onderzoek is niet
naar de sedatiestabiliteit gekeken.
Het retrospectieve onderzoek van Meiser
et al. (2018) 3 heeft ziekenhuisdata
van 38 IC-patiënten met ernstige ARDS
onderzocht. Bij 19 patiënten was isofluraan
toegediend door verdamping en
bij 19 patiënten was midazolam/propofol
intraveneus toegediend voor diepe
sedatie. De metingen van de eerste 24
uur zijn geanalyseerd. Na 24 uur was de
PaO2/FiO2-ratio in zowel de inhalatiegroep
als intraveneuze groep gestegen
(195 vs. 199 mmHg). Wel bleek dat 90%
van de patiënten in de inhalatiegroep
na 24 uur spontaan kon ademhalen
tegenover 16% in de andere groep. De
hemodynamiek was niet verschillend
tussen beide groepen. De patiënten met
inhalatieanesthesie bereikten na 24 uur
een diepere sedatie dan de intraveneuze
groep. Wel waren iets meer doseringsaanpassingen
nodig in de inhalatiegroep
vergeleken met de intraveneuze
groep, maar dit verschil was niet statistisch
significant (2,7 vs 1,9, p>0,05).
Commentaar en klinische
relevantie
Beide onderzoeken hadden slechts kleine
aantallen patiënten meegenomen.
Ook was blindering van patiënten en
behandelaren niet mogelijk, vanwege de
apparatuur. Het onderzoek van Meiser
et al. was retrospectief en patiënten waren
niet gerandomiseerd. De resultaten
kunnen hierbij vertekend zijn doordat
de twee groepen mogelijk van elkaar
verschilden in ziektekarakteristieken.
Inhalatiesedatie kan een alternatief
zijn voor intraveneuze sedatie in ICpatiënten
met ARDS. Bij de aanschaf
van nieuwe beademingsmachines is
het belangrijk om apparatuur met gesloten
uitzuigsystemen aan te schaffen
die zorgt voor een veilige inhalatiesedatie
met isofluraan/sevofluraan. Verpleegkundigen
op IC-afdelingen kunnen
zelf gemakkelijker het gewenste
sedatieniveau bereiken en ‘daily wakeup
calls’ uitvoeren, om zo meer comfort
te bieden in een kritieke periode.
Conclusie
Inhalatieanesthesie leidt tot een betere
longfunctie bij ARDS-patiënten in
vergelijking tot intraveneuze sedatie.
Daarbij wordt met inhalatieanesthesie
een betere stabiliteit in sedatiediepte
bereikt dan bij intraveneuze sedatie,
zonder dat het effect heeft op de hemodynamiek.
Niveau van aanbeveling: 2
Referenties
1 Jerath A et al. Safety and Efficacy of Volatile
Anesthetic Agents Compared With Standard
Intravenous Midazolam/Propofol Sedation in
Ventilated Critical Care Patients: A Meta-analysis
and Systematic Review of Prospective Trials.
Anesth Analg, 2017.
2 Jabaudon M et al. Sevoflurane for Sedation in
Acute Respiratory Distress Syndrome. A Randomized
Controlled Pilot Study. Am J Respir Crit
Care Med, 2017.
3 Meiser A et al.Inhalation Sedation in Subjects
With ARDS Undergoing Continuous Lateral
Rotational Therapy. Respir Care, 2018.
WETENSCHAP@OLVG • 7

Minisymposium
‘Verpleegkundig onderzoek:
succesvol implementeren’
Woensdag 27 november
vond het minisymposium
‘Verpleegkundig
onderzoek: succesvol
implementeren’ plaats.
Een verslag van de dag.
Voorzitter raad van bestuur Maurice
van den Bosch, die de middag opende,
vergeleek onderzoek doen met de
werkwijze van de Navy SEALs. Deze
Amerikaanse speciale eenheid werkt in
kleine teams van specialisten. Afhankelijk
van de opdracht, wordt een van de
specialisten aangewezen om de leiding
te nemen en de missie tot een succes te
brengen. Dit zie je in feite ook in OLVG.
Onderzoek is meer en meer een teamprestatie.
Verpleegkundigen maken
steeds vaker deel uit van deze teams
en zijn regelmatig zelfs kartrekkers. Het
betreft dan vaak klinisch onderzoek dat
zich uitermate goed leent voor implementatie.
Family Integrated Care: van
onderzoek tot implementatie
Verpleegkundig onderzoeker Mireille
Stelwagen vertelde vervolgens over
haar promotieonderzoek naar Family
Integrated Care (FIC). Dit zorgconcept
is in 2014 ingevoerd op het toen volledig
vernieuwde Anna Paviljoen. Bij FIC participeren
ouders continu in de zorg voor
hun pasgeborene, ongeacht de complexiteit
van zorg. Daarnaast kunnen ze
24/7 bij hun kind op de kamer verblijven.
Om deze totaal andere werkwijze destijds
te implementeren, is gekozen voor
een participatiestrategie. Dit houdt onder
andere in: voorbeeldgedrag tonen,
samen met het team denken en doen,
communiceren van nut en noodzaak,
open en eerlijke dialoog met personeel
en ouders. Uit een evaluatie een jaar na
de opening bleek, dat ouders positief
waren over de nieuwe manier van werken.
Momenteel wordt het perspectief
van de zorgverleners op empowerment
van ouders in kaart gebracht.
Verpleegkundige afstudeerprijs
Daarna mochten de drie genomineerden
voor de verpleegkundige afstudeerprijs
de resultaten van hun afstudeeronderzoeken
presenteren. Zij vertellen over
hun onderzoek vanaf pagina 9.
Presentatie EBP-coaches
Vervolgens was het podium voor de
twaalf EBP-coaches die OLVG rijk is.
Aan de hand van vijf stellingen nodigden
ze het publiek uit mee te praten.
Een stelling die veel discussie opleverde,
was: ‘EBP is een zorggebonden taak’.
Iemand zei: ‘Nee, want je moet echt
gemotiveerd zijn om EBP uit kunnen
voeren.’ Een ander reageerde daarop
met: ‘EBP is meer dan het uitzoeken
van klinische onzekerheden. Het is ook
kritisch zijn, je zorg onderbouwen, klini-
sche onzekerheden signaleren, ervoor
zorgen dat die worden uitgezocht en
openstaan voor veranderingen die EBP
teweegbrengen.’
Keynote speaker: professor
Lisette Schoonhoven
Lisette Schoonhoven, hoogleraar kwaliteit
en veiligheid van verpleegkundige
zorg in het UMC Utrecht, sloot de middag
af met duidelijke tips hoe je onderzoeksresultaten
kunt implementeren in
de praktijk. Aan de hand van een casus
over het toepassen van handhygiëne
liet zij zien dat er niks moeilijker is dan
het veranderen van de dagelijkse routine.
‘Wees je ervan bewust dat strategieën
die altijd werken niet bestaan.
Bepaal daarom vooraf goed om welke
verbetering het precies gaat. Breng alle
groepen in kaart die je mee wilt krijgen
en bedenk met welke boodschap je bij
hen gehoor vindt. Breng ook de barrières
in kaart en stem je interventies
daarop af. En heel belangrijk, focus je in
het begin op de early adaptors en niet
op de ‘dooie paarden’.’
WETENSCHAP@OLVG • 8

Verpleegkundige afstudeerprijs
Ketamine als alternatief
voor morfine op de SEH?
Tijdens het verpleegkundig minisymposium
sleepte SEH-verpleegkundige Annemieke
Quaak de juryprijs in de wacht voor haar
afstudeeronderzoek. Ze onderzocht of
ketamine een alternatief kan zijn voor
morfine als pijnstiller op de SEH.
Waarom heb je voor dit
onderwerp gekozen?
‘Toen ik een onderwerp moest kiezen
voor mijn afstudeeronderzoek, ben ik
op de afdeling gaan kijken op welke
terreinen verbetering mogelijk was.
Omdat ik niet echt thuis was in het
doen van onderzoek, vond ik het ook
belangrijk een onderwerp te kiezen
dat me lag. Opioïden, zoals fentanyl en
morfine, worden vaak gegeven op de
SEH, omdat ze snel werken en effectief
zijn. Maar er kleven ook nadelen aan. Ze
werken bijvoorbeeld verslavend. Daarnaast
kan het gebruik ervan gepaard
gaan met hypotensie, ademhalingsdepressies,
misselijkheid, braken en jeuk.
Ketamine is een pijnstillend medicijn
dat al lang bestaat en vooral bekend is
als narcosemiddel (en partydrug). Ook
ketamine kan bijwerkingen geven, zoals
duizeligheid en dissociatie. Ik vond het
interessant om in de literatuur te kijken
of het in sommige gevallen een goed alternatief
zou kunnen zijn voor opioïden.’
Hoe heb je je onderzoek
aangepakt?
‘Ik heb het onderzoek gedaan in de vorm
van een critically appraised topic (CAT).
Mijn onderzoeksvraag was: Zorgt ketamine
voor meer pijnreductie dan morfine
bij patiënten op de SEH met ernstige
of onhoudbare pijn (NRS ≥ 7)? Een zoekopdracht
in PubMed leverde een metaanalyse
op die ik kon gebruiken om mijn
onderzoeksvraag te beantwoorden.’
: het dissociëren
blijkt vooral voor
zorgverleners een
struikelblok te zijn
Wat was je conclusie?
‘Ketamine doet qua pijnstilling
niet onder voor morfine
en heeft, in tegenstelling tot
opioïden, geen nadelig effect
op de hemodynamiek van de
patiënt. Dat maakt het voor
bepaalde patiënten een interessant
alternatief als pijnstiller.
Het bijzondere is dat
het dissociëren vooral voor
zorgverleners een struikelblok
blijkt te zijn. Onderzoek
toont aan dat patiënten zelf
het niet als vervelend ervaren.
Wel is het belangrijk dat
de juiste dosering wordt toegediend.
Bij een te lage dosering kan het gebeuren
dat mensen in en uit de dissociatie
gaan en dat wordt wel als onprettig
ervaren.’
Hoe was het om de juryprijs te
winnen?
‘Wanneer je aan zo’n onderzoek begint,
voel je je een beetje bleu. Maar naarmate
je er langer mee bezig bent, raak
je steeds meer thuis in het onderwerp.
Bij mij ontstond toen ook de motivatie
een mooi, inhoudelijk goed stuk af te
leveren. Als je dan genomineerd wordt
voor de afstudeerprijs en ook nog eens
de juryprijs wint, is dat natuurlijk heel
leuk!’
Krijgt je onderzoek een vervolg?
‘Degene die op de afdeling over het
pijnprotocol gaat, wil mijn resultaten
mogelijk gebruiken als opstapje voor
een vervolgonderzoek. Mijn CAT heeft
laten zien dat ketamine als pijnstiller
niet onderdoet voor morfine, maar wat
de ideale dosering is en bij welke patiënten
dit het beste ingezet kan worden,
heb ik niet onderzocht. Ook heb
ik niet gekeken naar halfwaardetijd,
gebruiksgemak en kosten. Als we dat
allemaal duidelijk hebben, kan het mogelijk
na een pilot op de SEH als extra
analgeticum in ons pijnprotocol.’
WETENSCHAP@OLVG • 9

Verpleegkundige afstudeerprijs
Lachen is gezond
De publieksprijs ging naar
Luis Carrión Alvarado,
verpleegkundige op
het Transitorium. Hij
onderzocht of humor
toegepast kan worden
als verpleegkundige
interventie bij patiënten
met somatische en/of
psychische comorbiditeit
die ADL-zorg weigeren.
Waarom heb je voor dit
onderwerp gekozen?
‘Een humoristische blik op het leven
heeft mij altijd geholpen met minder
aangename situaties om te gaan. En
vanaf het moment dat ik als verpleegkundige
ging werken, heb ik humor gebruikt
in de interactie met patiënten. Eigenlijk
altijd op een instinctieve manier,
maar wel met positieve resultaten, zelfs
bij patiënten die door andere collega’s
lastig werden gevonden. Toch paste
ik humor vaak een beetje stiekem toe,
omdat ik bang was dat collega’s het
zouden afkeuren. Dat is ook wel eens
gebeurd. Dit maakte het extra interessant
om uit te zoeken of er wetenschappelijk
bewijs is voor het toepassen van
humor als verpleegkundige interventie.’
En is dat wetenschappelijke
bewijs er?
‘Tot mijn verbazing was er veel literatuur
over dit onderwerp te vinden. Ik
heb twaalf relevante artikelen kunnen
selecteren om mijn onderzoeksvraag te
beantwoorden. Ik ben erachter gekomen
dat humor eigenlijk een heel serieus
onderwerp is. Het is wetenschappelijk
bewezen dat lachen lichamelijk en
psychosociaal gezien een positief effect
heeft. Het beïnvloedt bijvoorbeeld de
productie van endorfine, waardoor het
een paar uur pijnstillend kan werken.
Humor leidt af en ontspant. Ook stelt
het je beter in staat om met narigheid
en tegenslag om te gaan. Het is een geweldig
coping mechanisme. Bovendien
tonen meerdere studies aan dat het
: een ondeugende blik,
een gek geluidje of
gewoon lichaamstaal
kunnen al wonderen
doen
gebruik van humor de motivatie verhoogt
bij bijvoorbeeld revalidatie- en
fysiotherapieprogramma’s.’
Het lastige van humor is dat het
zo persoonlijk is. Wat de een leuk
vindt, vindt de ander helemaal
niet grappig. Hoe bepaal je wat
aanslaat bij een patiënt?
‘Humor kun je niet leren. De een heeft er
meer gevoel voor dan de ander, stijlen
verschillen, maar iedereen kan op zijn
eigen manier grappig zijn. Humor leert
je mensen te lezen en te voelen wat in
de smaak valt. Dit bereik je door vallen
en opstaan. Het kan echter niet zonder
in tuïtie, inlevingsvermogen, creativiteit
en lef. Deskundigen geven wel aan dat
er bepaalde randvoorwaarden in acht
genomen moeten worden. Bijvoorbeeld
extra aandacht bij interactie met psychiatrische
patiënten, altijd respectvol
en beleefd blijven, humor doseren en
het juiste moment kiezen. Maar verder
is het een kwestie van doen. Ga naar
een patiënt toe met een glimlach en kijk
wat er gebeurt. Er zijn zoveel verschillende
manieren om humor toe te passen.
Het hoeft niet altijd een grap te zijn. Een
ondeugende blik, een gek geluidje of
gewoon lichaamstaal kunnen ook wonderen
doen.’
Heeft je onderzoek de werkwijze
op de afdeling veranderd?
‘Zelf ben ik me bewuster geworden van
het toepassen van humor en ik denk
dat dat ook voor veel van mijn collega’s
geldt. Ik doe er niet meer geheimzinnig
over en ik zie ook collega’s vaker humor
gebruiken. Maar als we binnenkort starten
met de daadwerkelijke implementatie
van mijn onderzoeksresultaten, dan
wordt het pas echt lachen!’
WETENSCHAP@OLVG • 10

Verpleegkundige afstudeerprijs
Zit de maagsonde
wel goed?
IC-verpleegkundige Marissa van Ingen viel net
buiten de prijzen. Met haar onderzoek zocht ze
bij patiënten op de ICU van OLVG, locatie Oost
uit of pH-bepaling van het aspiraat voldoet om
de positie van een maagsonde te controleren.
Waarom heb je voor dit
onderwerp gekozen?
‘Eerder had ik een CAT geschreven over
auscultatie versus pH-bepaling voor het
bepalen van de ligging van de maagsonde.
De aanleiding hiervoor was dat
er op de ICU van OLVG, locatie Oost nog
altijd geausculteerd werd. Reden dat
ze dat deden was dat pH-bepaling niet
zou werken bij IC-patiënten. Maar in de
literatuur werd dat eigenlijk nergens
beschreven. Daarom heb ik besloten dit
verder te gaan uitzoeken.’
Hoe heb je je onderzoek
aangepakt?
‘Ik heb de master Evidence Based
Practice in Healthcare gedaan. Tijdens
deze opleiding heb ik veel geleerd over
wetenschappelijk onderzoek en EBP.
Ter afronding moest ik een thesis schrijven
en daarvoor heb ik dit onderzoek
gedaan. Met ondersteuning van klinisch
epidemioloog Saskia Rijkenberg
heb ik eerst een onderzoeksprotocol
geschreven. Het was onhandig dat ik
met zwangerschapsverlof was toen de
studie daadwerkelijk ging lopen op de
afdeling. Maar dat is helemaal goed gekomen.
Het lastigst vond ik het nog om
een goed analyseplan te maken; wat
wilden we precies gaan analyseren?
Uiteindelijk heeft mijn artikel ongeveer
18 versies nodig gehad.’
Wat waren je belangrijkste
bevindingen?
‘We kwamen erachter dat bij pH-bepaling
bijna 60% van de patiënten een
pH >5,5 heeft. Dit zou moeten
betekenen dat de maagsonde
niet goed zit. Echter, bij deze
patiënten bleek de sonde wel
goed te zitten. Zou je uitgaan
van de pH-bepaling, dan zou
je bij al deze pa tiënten onnodig
opnieuw een maagsonde
plaatsen. Dat is tijdrovend
voor de verpleegkundigen,
maar ook heel vervelend
voor de patiënt. Daarnaast
kwamen we erachter dat
deze hoge pH’s vaker voorkwamen bij
pa tiënten die sondevoeding kregen of
voorafgaand aan de IC-opname een
maagzuurremmer gebruikten. Dus het
klopt dat de pH bepalen bij IC-patiënten
eigenlijk niet goed genoeg is om de
positie van de maagsonde te controleren.’
Hebben je resultaten geleid tot
veranderingen op de werkvloer?
‘Dat is wel grappig, want de pH-meting
is ingevoerd en auscultatie is uit het
protocol verdwenen. Dat klinkt natuurlijk
een beetje raar, maar de gevolgen
van verkeerd interpreteren van auscultatie
zijn zeer ernstig. Toch is de
pH-meting eigenlijk niet een geweldig
alternatief voor ausculteren. Er zijn
wel andere mogelijkheden om de ligging
van de sonde te bepalen, zoals
een X-thorax. Dat is alleen relatief duur,
geeft stralingsbelasting en kost veel
tijd. Andere opties zijn echografie en
elektromagnetische detectie. Op de
ICU loopt inmiddels een studie naar
het echografisch bepalen van de ligging
van de sonde. Als deze techniek
goed werkt, zouden we bijvoorbeeld de
X-thorax hierdoor kunnen vervangen.
: het onnodig opnieuw
plaatsen van een
maagsonde is
tijdrovend en vervelend
voor de patiënt
Een echografie maken, vergt alleen wel
bepaalde vaardigheden, waardoor niet
iedereen het makkelijk kan uitvoeren. Er
zijn dus nog best wat stappen te maken
op dit gebied.’
Wil je meer lezen over het onderzoek
van Marissa? Kijk dan in de 2019-editie
van Wetenschap@OLVG Verpleegkunde.
WETENSCHAP@OLVG • 11

Critically appraised topic
Paracetamol oraal
of intraveneus;
wat is effectiever?
Is oraal toegediende paracetamol effectiever tegen
pijn en goedkoper dan intraveneus toegediende
paracetamol bij patiënten met pijn op de
Spoedeisende Hulp?
pijnbehandeling op de SEH bij volwassenen.
2 Hierin staat dat paracetamol
1.000 mg oraal of intraveneus mag worden
gegeven. Intraveneuze paracetamol
is sinds 2001 in meer dan 80 landen op
de markt, maar is pas sinds november
2010 goedgekeurd door de Nederlandse
Voedsel- en Warenautoriteit. SEHverpleegkundigen
mogen naar eigen
inzicht een keuze maken hoe zij de paracetamol
toedienen. Dit roept de vraag
op of er verschil is in de werking en de
kosten. Dit leidde tot de volgende PICO:
P
I
Volwassen patiënt op de SEH met
pijn
Paracetamol oraal
Simone Peereboom, SEH-verpleegkundige
Achtergrond
Pijn is de meest voorkomende klacht
van patiënten op een Spoedeisende
Hulp (SEH). 1 Adequate behandeling van
pijn is een essentieel onderdeel van
goede patiëntenzorg. Paracetamol is de
eerste keus om te geven bij pijnklachten,
omdat dit de minste bijwerkingen
geeft als het volgens voorschrift wordt
ingenomen.
OLVG heeft een protocol voor acute
C
O
Paracetamol intraveneus
Effect op pijn en kosten
(P=patiënt, I=interventie, C=vergelijking,
O=uitkomst)
Zoekstrategie
In PubMed werd op 22 juli 2019 gezocht
met de volgende zoektermen:
WETENSCHAP@OLVG • 12

(“Acetaminophen”[Mesh]
OR paracetamol[tiab] OR
acetaminophen*[tiab]) AND (“Infusions,
Intravenous”[Mesh] OR
intravenous*[tiab]) AND (“Administration,
Oral”[Mesh] OR oral*[tiab] ) AND
(“Emergency Service, Hospital”[Mesh]
OR emergency[tiab])
Deze zoekstrategie leverde 52 artikelen
op. Hieruit is een selectie gemaakt van
vier potentieel bruikbare artikelen op
basis van titel en abstract met de inclusiecriteria:
‘volwassen patiënten met
pijnklachten’, ‘setting op een Spoedeisende
Hulp’, ‘paracetamol als interventie’
en ‘publicatiedatum < 10 jaar’. Na het
lezen van de volledige tekst van de artikelen
is nog één artikel geëxcludeerd
(paracetamol was geen interventie).
Resultaten
De studie van Furyk et al. (2018) 4 is een
prospectief, dubbelblind, dubbel dummy
gecontroleerde studie bij 87 volwassenen.
Het doel was om vast te stellen
of intraveneuze paracetamol superieur
was ten opzichte van orale toediening.
Als uitkomstmaat werd de VAS-score
na 30 minuten gebruikt. Er werd geen
superioriteit gevonden voor intraveneuze
paracetamol (VAS -1,4 mm (95%
CI -11,6 to 8,8, P=0,79)).
De studie van Pickering et al. (2014) 5 is
een dubbelblind gerandomiseerde studie
onder 40 volwassenen. In deze studie
wordt een vergelijking gemaakt tussen
paracetamol 1.000 mg intraveneus
en paracetamol 125 mg transmocusaal
buccaal. Als uitkomstmaat werd de
NRS-score (0-10) gehanteerd. De onderzoekers
concludeerden dat er bij acute
traumatische pijn na 30 minuten geen
significant verschil is tussen de buccale
en de intraveneuze paracetamol (3 ± 1,3
vs 2,7 ± 1,2, P=0,23).
Kwaitkowski et al. (2013) 3 hebben een
review gedaan over het toedienen van
intraveneuze paracetamol op de SEH.
Bij intraveneuze toediening is de maximale
serumconcentratie 15 minuten
sneller dan bij orale toediening. Daarnaast
is er een directe correlatie tussen
hoger serum paracetamol en het
analgetische effect. Paracetamol intraveneus
is echter duurder dan de orale
variant. De onderzoekers beschrijven op
basis van een casus dat bepaalde patiëntengroepen
kunnen profiteren van
paracetamol intraveneus, bijvoorbeeld
in geval van misselijkheid of verminderd
bewustzijn.
Commentaar en klinische
relevantie
Intraveneuze paracetamol wordt in
toenemende mate gebruikt op de SEH
van OLVG, locatie West. De uitkomsten
van de studie van Furyk et al. 4 concluderen
dat paracetamol intraveneus niet
superieur is ten opzichte van de orale
toedieningsvorm. In deze studie werden
patiënten die geen orale medicatie konden
innemen geëxcludeerd. De hogere
kosten voor intraveneus worden wel
benoemd, maar niet meegenomen in
de analyse. De studie van Pickering et
al. 5 gebruikt een andere vorm van orale
Tabel 1: Kosten paracetamol oraal versus intraveneus, OLVG
locatie West (2018)
Toedieningsvorm
Kosten per
eenheid
Oraal € 0,02
tablet 500 mg
Intraveneus € 0,42
Flacon 1.000 mg
Benodigdheden
Kosten per
patiënt/
toediening
Totaal verbruik
en kosten
Twee tabletten € 0,04 11.201 tabletten
€ 224,02
Een flacon
Infuussysteem € 13,64
Koppelsysteem € 0,49
NaCl 500 ml € 0,68
€ 15,23 2.315 flacons
€ 972,30 euro
Totaal inclusief
materiaal
€ 35.257,45 euro*
* Kosten materiaal zijn niet een-op-een te koppelen aan paracetamolgebruik. Patiënten kunnen al een
infuus hebben vanuit de ambulance of andere medicatie iv krijgen.
paracetamol en is daarom niet eenop-een
vertaalbaar naar de resultaten
voor tabletten van 1.000 mg. De studie
ondersteunt echter in hypothese dat
orale toediening van paracetamol niet
minder effectief is dan intraveneuze
toediening. De studie van Kwaitkowski
et al. 3 is een summiere review waarin
de studieselectie niet beschreven is. De
bevindingen moeten daarom met voorzichtigheid
geïnterpreteerd worden. Dit
artikel draagt bij aan het benoemen
van relevante patiëntengroepen voor
intraveneuze paracetamol.
Intraveneuze toediening heeft hiernaast
nog andere mogelijke nadelen, zoals:
extra personele inspanning, ongemak
voor de patiënt, indirecte kosten en mogelijke
bijwerkingen zoals flebitis. Om de
kosten en baten in beeld te brengen, is
een berekening gemaakt van de totaalkosten
per eenheid over het jaar 2018 in
OLVG, locatie West (Tabel 1). Deze zijn
opgevraagd bij de apotheek en het magazijn
van OLVG, locatie West.
Conclusie
Deze CAT toont aan dat het routinematig
gebruik van intraveneuze paracetamol
niet de standaard hoort te zijn. Het
toedienen van intraveneuze paracetamol
kan alleen worden gerechtvaardigd
bij het niet kunnen verdragen van orale
toediening. Het is belangrijk dat verpleegkundigen
zich bewust zijn van de
toedieningsvormen van paracetamol en
de extra personele inspanning en kosten
die verband houden met de intraveneuze
variant.
Niveau van aanbeveling: 2
Referenties
1 Cordell W, Keene K et al. The high prevalence of
pain in emergency medical care. Am J Emerg
Med 2002.
2 OLVG, Document,https:portal.olvg.nl/cvpn/pijnprotocol
volwassenen
3 Kwiatkowski JL, Walker PL.J. Intravenous
acetaminophen in the emergency department.
Emerg Nurs. 2013.
4 Furyk J, Levas D et al. Intravenous versus oral
paracetamol for acute pain in adults in the emergency
department setting. Emerg Med J. 2018.
5 Pickering G, Moustafa F et al. A New trans-mucous-Buccal
for-mulation of acetaminophen for
acute traumatic pain: A Non-inferiority, Randomized,
Double-Blind, Clinical Trial.2015.
WETENSCHAP@OLVG • 13

Interview met professor Lisette Schoonhoven
‘We moeten kritischer
worden op wat we doen’
Exact 200 jaar geleden werd Florence Nightingale geboren
en daarom is 2020 uitgeroepen tot The International Year
of the Nurse and the Midwife. ‘Dit geeft aan hoe belangrijk
verpleegkundigen zijn, niet alleen in Nederland, maar
wereldwijd’, zegt Lisette Schoonhoven, hoogleraar kwaliteit
en patiëntveiligheid van de verpleegkundige basiszorg in
het UMC Utrecht. ‘Maar we moeten wel goed naar ons vak
gaan kijken.’
Judith Vocking
Tijdens het verpleegkundig
minisymposium, dat afgelopen
november in OLVG plaatsvond,
had je een mooi verhaal
over het implementeren van
onderzoeksresultaten. Iedereen
weet dat dat belangrijk is, maar
toch loopt het daarop vaak
spaak. Waarom?
‘Kwaliteit en veiligheid van de verpleegkundige
zorg valt of staat met
het succesvol implementeren van onderzoeksresultaten.
Maar de praktijk
is weerbarstig. Implementatie is een
uitdaging, omdat het om gedragsverandering
gaat. Als voorbeeld neem ik
het onderzoek van een van onze promovendi
naar de toepasbaarheid en
effectiviteit van Function Focused Care
(FFC) in het ziekenhuis. FFC houdt in
dat verpleegkundigen bij de dagelijkse
zorg patiënten zoveel mogelijk stimuleren
te bewegen. Dat kan op allerlei
manieren, bijvoorbeeld door de patiënt
te vragen zelf de haren te kammen of
een boterham te smeren. Voor het onderzoek
vragen we verpleegkundigen
op een andere manier naar hun werk te
kijken: meer aan de patiënt overlaten en
minder overnemen. Dat lijkt makkelijk,
maar de huidige praktijk is enorm druk.
Verpleegkundigen hebben het gevoel
dat de tijd ontbreekt om een gesprek
met de patiënt aan te gaan. Het ‘even
overnemen’ geeft vaak sneller resultaat.
Het is belangrijk dat we goed naar dit
: door slimmer te
werken, houd je tijd
over voor dat wat
echt essentieel is
soort processen gaan kijken en nadenken
over het uiteindelijke effect. Gaan
we voor het korte termijnresultaat dat
de patiënt op tijd klaar is? Of kijken
we naar het langetermijneffect? In dit
geval, dat de patiënt nog verder aan
mobiliteit inboet tijdens de ziekenhuisopname.’
Maar die werkdruk blijft.
‘Dat klopt. Daarom moeten we kritischer
worden op wat we doen. Waarin steken
we onze tijd en waarin niet? Die keuzes
moeten we onderbouwen met onderzoek.
Ook kunnen we meer gebruikmaken
van innovaties. Door slimmer te
werken, houd je tijd over voor dat wat
echt essentieel is. En we zullen wel moeten,
want het werk wordt meer en het
aantal verpleegkundigen minder.’
Krijg je het daar niet benauwd
van?
‘Zeker. Nu werkt 1 op de 7 Nederlanders
in de zorg. Passen we onze werkwijzen
niet aan, dan moet dat in 2040 1 op de 4
zijn. Een onhaalbare zaak, dus moeten
we het wel over een andere boeg gooien.
Simpel is dat niet. We kunnen niet
zeggen: ‘Vanaf nu doen we het anders’.
We hebben een scherpe visie nodig.
Daarnaast is het belangrijk dat we ons
samen hard maken voor het verpleegkundig
vak. Dat doen we al, maar ik
constateer ook dat onze beroepsgroep
erg verdeeld is.’
Zou het de ontwikkeling van het
verpleegkundig vak goed doen
om weer terug te gaan naar
de tijd van de verpleegkundige
directrices?
‘Die tijd ligt achter ons, maar het zou
zeker goed zijn om de managementlagen
in ziekenhuizen te versterken
WETENSCHAP@OLVG • 14

Lisette Schoonhoven in actie tijdens het
verpleegkundig minisymposium in OLVG
met verpleegkundigen. Bijvoorbeeld in
raden van bestuur. We zijn de grootste
beroepsgroep in de Nederlandse zorg
en belangrijk voor de ontwikkeling van
de zorgverlening. Dan mogen we ook
wel een grotere stem krijgen in de beleidsvorming.
We moeten ernaartoe dat
verpleegkundigen niet alleen handen
aan het bed zijn, maar ook hoofden aan
het bed.’
Voordat je naar Utrecht kwam,
werkte je vier jaar in een
ziekenhuis in Southampton.
Daar hebben ze functies voor
verpleegkundige promovendi,
postdocs en hoogleraren, waarin
onderzoek en zorg worden
gecombineerd. Hoe werkt dat
precies?
‘De verpleegkundigen die in deze functies
werken, doen 40% klinisch werk en
60% onderzoek, waarbij het onderzoek
relevant is voor de klinische praktijk. Dit
zijn pittige functies, want de praktijk
gaat altijd voor, maar het is een heel
sterk concept. Het draagt namelijk bij
aan het onderzoeken van relevante
onderzoeksvragen. En betrek je het
hele team op de juiste manier bij je
: we moeten ernaartoe
dat verpleegkundigen
niet alleen handen aan
het bed zijn, maar ook
hoofden aan het bed
onderzoek, dan vergroot het de kans
op succesvolle implementatie van de
resultaten. In Utrecht kijken we of we dit
concept binnen ons ziekenhuis kunnen
vormgeven, en ook elders in het land
wordt hieraan gewerkt. Als je deze functies
inbouwt in je teams, denk ik dat het
makkelijker wordt om EBP te integreren
in de dagelijkse praktijk.’
Er zijn op dit moment 13
hoogleraren verpleegkunde
in Nederland, dus wat je hebt
bereikt is bijzonder. Hoe is jouw
pad gelopen?
‘Als iemand me deze vraag stelt, antwoord
ik vaak: ‘Het was toeval’. Maar
dat is natuurlijk niet zo. Ik ben begonnen
als verpleegkundige in het VU
ziekenhuis. Door fysieke problemen
kon ik niet meer aan het bed werken en
moest ik een carrièreswitch maken. Ik
ben toen Verplegingswetenschap gaan
studeren en werd gegrepen door wetenschappelijk
onderzoek. Na mijn afstuderen
heb ik vier jaar promotieonderzoek
gedaan naar het voorspellen van decubitus.
Toen ik daar bijna mee klaar was,
werd ik door iemand uit mijn netwerk
gebeld dat in het Radboud UMC een
plek vrijkwam voor een junior onderzoeker.
Ik werd aangenomen en heb daar
vervolgens 12,5 jaar gewerkt op het gebied
van kwaliteit en patiëntveiligheid
van de verpleegkundige zorg. De laatste
drie jaar daarvan werkte ik ook deeltijd
als postdoc in Southampton. Toen ik
vervolgens het aanbod kreeg daar fulltime
als hoogleraar aan de slag te gaan,
hebben mijn man en ik onze koffers
gepakt en zijn naar Engeland vertrokken.
Maar nog geen jaar later kozen de
Engelsen voor de Brexit en dat bracht
onzekerheden met zich mee. Zouden we
als Nederlanders wel kunnen blijven?
Wilden we wel blijven? Ik ben weer om
me heen gaan kijken en toen kwam de
hoogleraarspost in Utrecht langs. Een
goede keuze, want ik ben heel blij hier.
Dus is mijn carrière toeval? Nee. Ik heb
er hard voor gewerkt en de kansen gegrepen
die op mijn weg kwamen. Daarnaast
heb ik heel veel te danken aan
het brede netwerk dat ik in de loop der
jaren heb opgebouwd.’
Kun je dat ook als tips
meegeven aan ambitieuze
verpleegkundigen die dit lezen?
‘Mijn motto is: grijp je kansen en bouw
een netwerk op. Ga met mensen praten
die een interessant carrièrepad hebben.
Vraag hoe ze daar zijn gekomen en wat
ze ervoor hebben gedaan. Dat is misschien
spannend, maar niemand bijt en
je leert er veel van.’ Lachend: ‘Ik hoop
alleen niet dat nu alle OLVG-verpleegkundigen
bij mij aankloppen.’
WETENSCHAP@OLVG • 15

Critically appraised topic
Kan diagnostisering van
hyperbilirubine bij pasgeborenen
minder invasief?
Is transcutane meting voor het screenen van het
bilirubinegehalte bij pasgeborenen een veilig
alternatief voor bloedserummeting?
Renée Oosterhuis, obstetrieverpleegkundige
Achtergrond
Pasgeborenen lopen risico op hyperbilirubinemie
(een te hoog bilirubinegehalte
in het bloed) door bijvoorbeeld
een onrijpe lever, bloedgroepantagonisme
en parenterale voeding. Dit kan
ernstige complicaties veroorzaken,
zoals encefalopathie, gehoorverlies en
zelfs overlijden. Bij kinderen met een
verhoogd risico of icterus is het meten
van het bilirubinegehalte geïndiceerd
en vastgelegd in afdelingsprotocollen.1
Deze bepaling wordt in OLVG, locatie
Oost uitgevoerd door serumbilirubine
(TSB) af te nemen middels een hielprik.
Deze methode is tijdsintensief, invasief
en gaat gepaard met pijn en stress bij
de pasgeborene. Bovendien is er risico
op complicaties, zoals infectie, hematoomvorming,
laceratie of osteomye-
litis1. Tenslotte moet er vaak opnieuw
bloed worden afgenomen vanwege een
slechte sample. In OLVG, locatie West
wordt het bilirubinegehalte vanaf 30
weken zwangerschapsduur, gemeten
via de transcutane methode (TcB)1. De
landelijke richtlijn Hyperbilirubinemie
uit 20082 beschrijft dat een TcB-methode
kan worden gehanteerd bij pasgeborenen
vanaf 35 weken zwangerschap,
mits bij de uitslag 50 μmol/l wordt bijgeteld
en bij een uitslag boven de fototherapiegrens
of >200 μmol/l een TSB moet
plaatsvinden. De screening op hyperbilirubinemie
verschilt dus tussen de twee
locaties, waarbij in OLVG, locatie Oost
geen TcB wordt gebruikt.
Dit leidde tot de volgende PICO:
WETENSCHAP@OLVG • 16

P
I
C
O
Neonaten vanaf 35 weken
zwangerschapsduur
Transcutane meting
bilirubinegehalte (TcB)
Bloedserummeting
bilirubinegehalte (TSB)
Op tijd identificeren van het
ontwikkelen van ernstige
hyperbilirubinemie
(P=patiënt, I=interventie, C=vergelijking,
O=uitkomst)
Zoekstrategie
Voor het beantwoorden van de PICO is
met behulp van een informatiespecialist
gezocht naar wetenschappelijke
artikelen in Cinahl en PubMed met de
volgende searchstrings:
Cinahl: (MH “Infant, Newborn+” OR TI Infant,
Newborn OR AB Infant, Newborn )
AND (MH transcutanous OR TI transcutan*
OR AB transcutan*) AND (MH “Bilirubin”
OR TI Bilirubin* or AB Bilirubin*)
PubMed: (((“bilirubin”[MeSH Terms] OR
“bilirubin”[All Fields]) AND (((“infant,
newborn”[MeSH Terms] OR (“infant”[All
Fields] AND “newborn”[All Fields])
OR “newborn infant”[All Fields] OR
“newborn”[All Fields]) OR (“infant”[MeSH
Terms] OR “infant”[All Fields])) OR
(“infant, newborn”[MeSH Terms] OR
(“infant”[All Fields] AND “newborn”[All
Fields]) OR “newborn infant”[All Fields]
OR “neonatal”[All Fields]))) AND
(“hyperbilirubinaemia”[All Fields] OR
“hyperbilirubinemia”[MeSH Terms]
OR “hyperbilirubinemia”[All Fields]))
AND transcutaneous[All Fields] AND
(“2014/07/05”[PDat] : “2019/07/03”[PDat])
De zoekstrategie leverde 141 hits op in
Cinahl en 99 hits in PubMed, alle beoordeeld
op inclusiecriteria: pasgeborenen
vanaf 35 weken zwangerschapsduur;
Nederlands- en Engelstalige artikelen
niet ouder dan vijf jaar. Na screenen op
titel en ontdubbelen, bleven er negen
studies over en na het lezen van de
abstracts zijn er uiteindelijk twee metaanalyses
gebruikt voor het beantwoorden
van de PICO. De kwaliteit is als
goed beoordeeld met een checklist van
Cochrane Netherlands. 5
Resultaten
Yu et al. (2014) 3 includeerde 14 onderzoeken
in hun meta-analyse naar de
voorspellende waarden van TSB versus
TcB nomogrammen om hyperbilirubinemie
vast te stellen bij pasgeborenen
vanaf 35 weken zwangerschapsduur.
Nomogrammen zijn uur-specifieke geplotte
bilirubinewaarden om het risico
op ernstige hyperbilirubinemie te kunnen
voorspellen en hier vervolgens een
behandelstap aan te verbinden. Beide
methoden waren nauwkeurig en er was
geen verschil in het voorspellend vermogen
van TcB versus TSB nomogrammen.
De gepoolde “area-under-curve”*
was respectievelijk 0,819 vs. 0,817.
Shabuj et al. (2017) 4 includeerden 28
studies in hun meta-analyse naar correlaties
tussen TcB- en TSB-metingen
bij pasgeborenen geboren na 22 tot 37
weken zwangerschapsduur. De analyse
omvatte 4.329 gepaarde metingen van
TSB en TcB van 1.910 prematuren. De
gepoolde correlatiecoëfficiënt is 0,82
(95% CI: 0,78-0,85). TcB (zowel voorhoofd
als sternum) kan volgens deze
onderzoekers gezien worden als een
betrouwbare methode om prematuren
te evalueren op mogelijke hyperbilirubinemie.
Commentaar en
klinische relevantie
Bij de meta-analyse van Yu et al. 3 konden
veel studies niet geïncludeerd worden
omdat deze gebruikmaakten van
onjuist gevalideerde nomogrammen.
Verder vertoonden de geïncludeerde
studies methodologische beperkingen.
De conclusie moet daarom met voorzichtigheid
worden geïnterpreteerd.
Verder onderzoek is nodig om specifieke
nomogrammen te valideren voor
groepen met verschillende achtergronden
in ras en etniciteit.
Shabuj et al. 4 hebben geen subgroepanalyse
uitgevoerd voor verschillende
leeftijden. Dit ondanks dat zij zelf concludeerden
dat hun correlatiecoëfficiënt
lager was ten opzichte van een eerder
uitgevoerde systematische review van
Nagar. Zij verklaren dit door hun inclusie
van zeer vroeg geboren prematuren
(vanaf 22 weken zwangerschap). Shabuj
et al. benoemen niet het belang van nomogrammen
en voorspellende waarden
van beide methoden.
Conclusie
TcB correleert goed met de gouden
standaard TSB en de voorspellende
waarde is even goed. Met een transcutane
meting kan dus tijdig het risico op
het ontwikkelen van ernstige hyperbilirubinemie
bij pasgeborenen vanaf 35
weken worden vastgesteld, zeker indien
de voorschriften van de landelijke richtlijn
worden gehanteerd. TcB is een minder
tijdsintensieve en minder invasieve
methode. TcB kan bovendien makkelijk
worden aangeleerd aan personeel. De
aanschafkosten worden geschat op
1.000 euro. Kosten worden bespaard
door minder laboratoriumbepalingen.
Voor de uniformiteit van de interventies
is het aan te raden dezelfde meter
aan te schaffen die reeds in OLVG-West
wordt gebruikt en ook in de meta-analyse
van Shabuj et al. is gebruikt, namelijk
de Dräger Jaundice Meter JM-103. 6
Niveau van aanbeveling conclusie: 1
* een AUC ( area under curve) is ‘a summary measure
of the accuracy of a quantitative diagnostic
test’ de waarde 0,5 staat gelijk aan een kans van
50% ,de waarde 1 is perfecte nauwkeurigheid
https://analyse-it.com/docs/user-guide/diagnostic-performance/auc
Referenties
1 OLVG. Protocollen van de afdeling Gynaecologie,
Verloskunde en Neonatologie. https://portal.olvg.
nl/cvpn/aHR0cDovL2luZm9sYW5kLnNsYXphZC-
5sYW4/Portaal/Gynaecologie___Verloskunde
(geraadpleegd maart 2019).
2 Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
(NVK). Richtlijn Hyperbilirubinemie
bij pasgeborenen (>35 wk); Nauwkeurigheid van
transcutane bilirubine metingen. 2008; https://
richtlijnendatabase.nl/richtlijn/hyperbilirubinemie_bij_pasgeborenen_geboren_na_35_weken/
transcutane_bilirubine_metingen.html (geraadpleegd
april 2019).
3 Yu ZB et al. Bilirubin nomograms for identification
of neonatal hyperbilirubinemia in healthy
term and late-preterm infants: a systematic
review and meta-analysis. World J Pediatr 2014.
4 Shabuj H.M. et al. Accuracy of transcutaneous
bilirubinometry in the preterm infants: a comprehensive
meta-analysis. J Matern Fetal Neonatal
Med 2019.
5 Cochrane Effective Practice and Organisation of
Care Group. Beoordelingsformulieren. https://netherlands.cochrane.org/beoordelingsformulieren-enandere-downloads
(geraadpleegd juli 2019).
6 Dräger. Jaundice Meter JM-103. https://www.
draeger.com/en_sea/Hospital/Products/Thermoregulation-and-Jaundice-Management/
Jaundice-Management-and-Phototherapy/
Jaundice-Screening/Jaundice-Meter-JM-103
(geraadpleegd juli 2019).
WETENSCHAP@OLVG • 17

Nieuwe epidemioloog
‘Verpleegkundig
onderzoek vraagt soms
om een andere aanpak’
Heb je hulp nodig bij je (afstudeer)onderzoek of
wil je graag een onderzoek opzetten, maar weet je
niet waar je moet beginnen? Klop dan aan bij Nini
Jonkman. Sinds 1 november vorig jaar werkt zij in
OLVG als epidemioloog met als aandachtsgebied
verpleegkundig onderzoek.
Judith Vocking
Toen Jonkman de vacature in OLVG
zag, hoefde ze niet lang na te denken.
Na afronding van de studies Bewegingswetenschappen
en Gezondheidswetenschappen,
deed ze promotieonderzoek
naar zelfmanagement bij
patiënten met hartfalen en COPD onder
begeleiding van hoogleraar Verplegingswetenschap
Marieke Schuurmans.
: tijdens mijn
promotietraject ben ik
enthousiast geworden
over verpleegkundig
onderzoek
Daarna deed ze nog postdoc-onderzoek
aan de VU. Toen ze vervolgens een
beleidsfunctie kreeg bij Zorginstituut
Nederland, verlangde ze al snel terug
naar het ziekenhuis. Jonkman: ‘Ik wilde
weer werken in een setting waar zorg
geleverd wordt. Tijdens mijn promotietraject
heb ik met veel plezier studenten
begeleid en ben ik enthousiast geworden
over verpleegkundig onderzoek.
Ik heb van dichtbij gezien dat in ziekenhuizen
die tak van wetenschap vaak
nog onderbelicht is. Verpleegkundig
onderzoek vraagt soms om een andere
aanpak dan medisch onderzoek, omdat
het andere en zeer uiteenlopende
soorten handelingen en vragen omvat.
Daardoor kun je niet klakkeloos uitgaan
van een bepaalde onderzoeksmethodologie,
maar moet je die keuze nauwkeurig
afstemmen op de betreffende vraag
en het probleem.’
De deur staat open
Jonkman geeft aan dat haar deur altijd
openstaat. Of je nu bezig bent met je
afstudeeronderzoek en ergens vastloopt,
je een onderzoek op je afdeling
wilt opzetten of researchverpleegkundige
bent en tegen een epidemiologisch
vraagstuk aanloopt, ze kan met je meekijken
en -denken. Ook is ze aanspreekpunt
voor de EBP-coaches op het
gebied van EBP, epidemiologie en methodologie.
Momenteel lopen er twaalf
EBP-coaches rond in OLVG en dit jaar
wordt er weer een groep opgeleid. Aan
die opleiding draagt Jonkman ook haar
steentje bij. Verder is ze aan het kijken
of ze een klasje op kan zetten voor verpleegkundig
specialisten en physician
assistants in opleiding. Jonkman: ‘Zij
doorlopen allemaal een soortgelijk opleidingstraject
en komen dezelfde knelpunten
tegen bij het uitvoeren van hun
afstudeeronderzoek. Door hen samen
te brengen, kunnen ze van elkaars vragen
leren en is het wellicht mogelijk om
eventuele problemen op wetenschappelijk
gebied vooraf te tackelen.’
Journal club
Ook gaat Jonkman de maandelijkse
journal club voor verpleegkundigen
coördineren. Tijdens deze bijeenkomsten
wordt iedere keer één wetenschappelijk
artikel onder de loep genomen.
Wat zijn de sterke en zwakke punten,
wat betekenen de resultaten en hoeveel
vertrouwen kun je hebben in dat wat de
onderzoeker concludeert? Jonkman:
‘De journal club is in principe voor de
EBP-coaches, maar ook andere verpleegkundigen
zijn welkom. Ben je geïnteresseerd?
Neem ook dan contact met
me op!’
Nini Jonkman werkt op maandag, donderdag en
afwisselend op dinsdag, woensdag of vrijdag. Ze
is te bereiken via n.h.jonkman@olvg.nl of toestel
3863.
WETENSCHAP@OLVG • 18

Kwartet EBP-coaches
Afgelopen jaar zijn elf HBO-verpleegkundigen en een
Medisch Hulpverlener tot EBP-coach opgeleid. Zij gaan een
belangrijke rol spelen bij het toepassen en verankeren van
EBP in OLVG. In dit kwartet vertellen vier van hen over hun
werkzaamheden.
Judith Vocking
WETENSCHAP@OLVG • 19

Kwartet EBP-coaches
Hoe implementeer je onderzoeksresultaten
op de werkvloer?
Hoe ben je op het idee gekomen
om EBP-coach te worden?
‘Ik ben heel geïnteresseerd in EBP en
wilde me er graag in verdiepen. Mijn
teamleider wist dat en toen er mensen
gezocht werden voor het leertraject
EBP-coach, attendeerde ze mij hierop.
Ik zei meteen ‘ja’.’
En, bevalt het?
‘Absoluut! We begonnen met het schrijven
van een CAT. Je weet immers pas
hoe je iemand kunt begeleiden als je het
proces zelf hebt ervaren. Daarna lag de
focus op het coachen van mensen en
het implementeren van resultaten. Ook
: mensen die zich met
EBP bezighouden
voelen zich niet meer
of beter
Implementatie resultaten CAT
Op de afdeling Longgeneeskunde hebben patiënten
geregeld een thoraxdrain. De insteekplaats
werd altijd verbonden met gazen en tape. Iedere
dag moesten die verwisseld worden om de insteekplaats
te controleren op infectie. In 2018 zocht ik
door middel van een CAT uit, dat het even effectief
is om de insteekplaats te verbinden met een
transparant folie. Deze folie kan een week blijven
zitten. Dat is comfortabeler voor de patiënt én
het blijkt goedkoper te zijn bij gebruik langer dan
drie dagen. Ik schreef een pilotprotocol waarmee
men op de afdeling ging werken en noteerde de
ervaringen. Dit leidde er bijvoorbeeld toe dat de
plakmethode werd aangepast. Momenteel ben ik
bezig met het opstellen van het definitieve protocol
dat vervolgens naar de Protocollencommissie
gaat. Ook heb ik andere afdelingen bezocht om de
nieuwe plakmethode te demonstreren.
Cindy Scholten,
verpleegkundige
Longgeneeskunde
Cindy won tijdens de
OLVG CAT X Talks de
publieksprijs voor de
presentatie van haar
CAT
Take-home
message
EBP is dé manier
om de
patiëntenzorg
te verbeteren,
maar het is pas
succesvol als
we allemaal ons
steentje bijdragen.
dat is heel nuttig, want ik wil mijn collega’s
graag meekrijgen, maar hoe pak
ik dat aan?’
Wat hoop je dat jullie als EBPcoaches
bereiken?
‘Dat er op een positievere manier naar
EBP gekeken gaat worden. EBP is geen
vies woord en mensen die zich met EBP
bezighouden, voelen zich niet meer of
beter. Het heeft met interesse te maken.
Ik vind het leuk om actief met EBP aan
het werk te zijn, maar ik snap dat niet
iedereen er zo in staat. Dat is ook niet
erg. Laat mensen zoals ik dingen uitzoeken,
maar sta wel open voor veranderingen
die EBP teweegbrengt en voer
deze door in je zorgverlening. Zo dragen
we allemaal ons steentje bij aan goede
zorg.’
WETENSCHAP@OLVG • 20

Collega’s vertrouwd maken met
Evidence-based Practice
Kwartet EBP-coaches
Hoe ben je op het idee gekomen
om EBP-coach te worden?
‘Voordat ik de opleiding tot verpleegkundige
begon, studeerde ik toegepaste
psychologie en was dus gewend om onderzoek
te doen. Ik wilde dat graag ook
op de MPU oppakken en heb mijn leidinggevende
gevraagd wat de mogelijkheden
op dat gebied waren. Hij raadde me het
Leertraject EBP-coach aan.’
En, bevalt het?
‘Ik vind het heel interessant en het is goed
voor mijn persoonlijke ontwikkeling. Wat
ik vooral leuk vind, is te merken dat wij als
verpleegkundigen een veel grotere stem
hebben dan ik dacht. Als uit een studie
: we hebben als
verpleegkundigen een
veel grotere stem dan ik
dacht
Klinische les over EBP
Het is belangrijk dat EBP meer gaat leven op de
afdelingen. Daarom heb ik samen met mijn collega-
EBP-coach van de Acute Opname Afdeling een
klinische les gegeven. Naast informatie over wat
EBP is en wat je ermee kunt, hebben we een enquête
afgenomen om te inventariseren hoe onze collega’s
tegen EBP aankijken. De uitkomsten hiervan
gebruiken we voor een tweede klinische les, waarin
we meer zullen ingaan op het wegnemen van weerstanden.
Daarnaast maken we een nieuwsbrief over klinische
onzekerheden op onze afdelingen. In de eerste
editie stonden bijvoorbeeld de resultaten van mijn
CAT. Ik zocht uit dat bij patiënten die medicatie iv
krijgen maar geen continu infuus nodig hebben,
het infuus na toediening van de medicatie geflusht
en afgekoppeld kan worden. Dit levert geen problemen
op, maar geeft de patiënt wel extra bewegingsvrijheid.
Shanice ten Broeke,
verpleegkundige Medisch
Psychiatrische
Unit
Take-home
message
Door weerstanden
in kaart te
brengen, krijg
je handvatten
waarmee je die
weerstanden
vervolgens kan
proberen weg
te nemen.
blijkt dat een gangbare werkwijze niet
meer up to date is, is het mogelijk om een
protocol aan te passen. Zo heb je ook als
verpleegkundige invloed op het verlenen
van de beste zorg voor de patiënt.’
Zijn er dingen die je moeilijk vindt
als EBP-coach?
‘Ik merk dat het best lastig is om collega’s
mee te krijgen. Velen vinden EBP moeilijk,
weten niet goed waar ze moeten beginnen
of hebben geen tijd. Ik begrijp dat wel,
want ik had dat in eerste instantie ook.
Maar het leertraject heeft dat veranderd.
Tijdens het leertraject heb ik geleerd hoe
ik mijn collega’s kan enthousiasmeren
en coachen. Zo hoop ik hun langzaamaan
steeds meer bekend te maken met en
warm te krijgen voor EBP.’
WETENSCHAP@OLVG • 21

Kwartet EBP-coaches
CAT als hulpmiddel voor
zorgverbetering
Hoe ben je op het idee gekomen
om EBP-coach te worden?
‘Mijn teamleider wilde graag dat iemand
van de CCU het EBP-traject ging volgen
en vond het iets voor mij. Ik twijfelde eerst,
omdat ik niet goed wist wat het inhield.
Toen ik me erin verdiepte dacht ik: ‘Ik ga
het gewoon doen en dan zie ik wel.’ Nu
vind ik het veel leuker dan ik had gedacht.
: ik denk dat er pas
iets gebeurt als iemand
eigenaar van een
project is
Het is een nieuwe rol die we als coaches
zelf mogen neerzetten en die verdieping
geeft aan mijn werk.’
Critically Appraised Topic
Crew Resource Management (CRM) is een veiligheidstraining
voor multidisciplinaire teams in de
spoedeisende zorg en komt oorspronkelijk uit de
luchtvaart. Bij CRM staan niet-technische vaardigheden
centraal, zoals communicatie, besluitvorming
en leidinggeven. Ik onderzocht door middel van een
CAT of reanimatieteams, die naast ALS-training ook
CRM-training krijgen, betere uitkomsten hebben
van de training en mogelijk daardoor ook van de
reanimatie. In PubMed vond ik vier randomised controlled
trials (RCT’s) over dit onderwerp. Hoewel de
manier en intensiteit van trainen tussen deze studies
verschilden, bleek CRM in alle gevallen een positief
effect te hebben op de uitkomst en kwaliteit van de
reanimatie. Ik heb mijn resultaten op de CCU gepresenteerd
en ben nu bezig met de implementatie van
CRM bij acute situaties op de CCU. Daarnaast kijkt
de reanimatiecoördinator hoe CRM geïnte greerd
kan worden in het reanimatieonderwijs.
Marleen Vernooij,
medisch hulpverlener
CCU/EHH
Marleen presenteerde
haar CAT tijdens
de OLVG CAT X Talks en
viel net buiten de prijzen.
Take-home
message
Door EBP echt
praktisch te maken
en mensen
te laten zien welk
effect het kan
hebben, worden
mensen enthousiast.
Waar ben je zoal mee bezig?
‘Momenteel begeleid ik vier CCU-verpleegkundigen
in opleiding bij hun CAT. Ik
probeer het schrijven daarvan uit het suffige
hoekje te halen en het is mooi om te
zien dat dat aardig lukt. Ik krijg enthousiaste
reacties terug en ze zijn blij dat er nu
ook iemand op de afdeling is die ze hierbij
kan helpen.’
Wat denk je met het netwerk van
EBP-coaches te bereiken?
‘Ik hoop dat we EBP organisatiebreed
kunnen verankeren. De maandelijkse
journal club kan hieraan bijdragen. Op
termijn kan iedereen deze bijeenkomsten
bijwonen en er accreditatiepunten voor
krijgen. Daarnaast moeten we ervoor zorgen
dat mooie resultaten van EBP niet op
de plank verstoffen. Als EBP-coach kunnen
we hier een coördinerende rol in hebben.
Ik denk dat er pas iets gebeurt als
iemand eigenaar van een project is.’
WETENSCHAP@OLVG • 22

Kwartet EBP-coaches
EBP als aandachtsveld
op de afdeling
: ik hoop dat er geen
verpleegkundig
onderzoek meer voor
niets wordt gedaan
Poster pitch
Veel oncologiepatiënten hebben een PICC-lijn
waarlangs onder andere medicijnen worden toegediend.
Deze kan wel twaalf maanden blijven zitten,
maar regelmatig ontstaat er trombose bij de lijn.
Dat is ingrijpend, want het kan uitstel van behandeling
betekenen. Daarnaast moet er een nieuwe lijn
worden geplaatst en is soms behandeling van de
trombose nodig. Oncologiepatiënten hebben een
verhoogd risico op trombose, maar ik vroeg me af of
er ook specifieke risicofactoren zijn. Uit literatuuronderzoek
bleek dat die nogal uiteenlopen. Genoemd
worden bijvoorbeeld: inactiviteit van de arm, eerder
doorgemaakte diepveneuze trombose en gebruik
van bepaalde medicatie via de lijn. Omdat ik alleen
buitenlandse studies kon vinden, beveel ik onder andere
aan vervolgonderzoek in OLVG te doen. Hopelijk
leidt dit tot een risicoprofiel, waarmee we vooraf
kunnen bepalen of we bij iemand een PICC-lijn moeten
plaatsen of beter een andere katheter.
Myrthe Le Brun,
oncologieverpleegkundige
Take-home
message
Door van EBP
een aandachtsveld
te maken,
kunnen we het
beter op de
afdeling verankeren
en dus
ook in de organisatie.
Hoe ben je op het idee gekomen om
EBP-coach te worden?
‘Toen de oproep voor het EBP-leertraject
op intranet kwam, was ik net klaar met de
oncologieopleiding. Tijdens die opleiding
had ik een onderzoek gedaan en dat was me
goed bevallen. Het is mooi om dingen uit de
praktijk te onderzoeken waar je vervolgens
wat mee doet. Dat laatste – de implementatie
– blijft echter vaak liggen. Door dit leertraject
hoop ik dat er op de afdeling geen
verpleegkundig onderzoek meer voor niets
wordt gedaan.’
Hoe zet je die hoop om in
werkelijkheid?
‘Dat zal de nodige inspanning kosten, want
veranderen is lastig. Maar ik denk dat het
zeker mogelijk is, ook omdat we nu met een
hele groep EBP-coaches zijn. Op de afdeling
willen we EBP beter verankeren door er
een aandachtsveld van te maken. Wanneer
we dat vervolgens combineren met het aandachtsveld
‘leerklimaat’ zorgen we ervoor
dat EBP onder de aandacht blijft én dat
we gestructureerder omgaan met klinische
onzekerheden. Als we die zorgvuldig registreren,
ontstaan er geen dubbelingen en
verdwijnen er geen resultaten in de la.’
Je hebt een poster pitch gedaan
tijdens de V&VN-oncologiedagen.
Hoe was dat?
‘Dat was heel spannend. Het ging over tromboserisico
bij oncologiepatiënten met een
PICC-lijnen; een onderwerp dat voor veel
oncologieverpleegkundigen herkenbaar is.
Het was leuk om mijn onderzoeksresultaten
met hen te kunnen delen.’
WETENSCHAP@OLVG • 23

Critically appraised topic
Journal club: de
meerwaarde voor EBP
Bevordert een journal club de evidencebased
practice denk-/ en werkwijze onder
verpleegkundigen?
Kim Henkels de Lange, IC-verpleegkundige
Achtergrond
Evidence-based practice (EBP) heeft
een meerwaarde voor de (verpleegkundige)
zorg; het kan onnodige of
verkeerde zorgverlening voorkomen.
Veel verpleegkundigen ervaren echter
door tijdgebrek, onbekendheid met
onderzoeksjargon en onvoldoende kennis
over EBP, te veel belemmeringen om
EBP toe te passen.
Een journal club (JC) is een leesclub
waarin professionals gezamenlijk wetenschappelijke
artikelen lezen en beoordelen.
Zo blijven zij op de hoogte van
nieuwe ontwikkelingen en werkwijzen.
Daarnaast vergroot de professional zijn
critical appraisal skills. 1
OLVG wil een EBP denk- en werkwijze
onder haar verpleegkundigen stimuleren.
Deze CAT onderzoekt of een JC
daaraan kan bijdragen.
WETENSCHAP@OLVG • 24

P
I
C -
O
Verpleegkundigen werkzaam in de
directe patiëntenzorg
Deelname aan een JC
Bevorderen van een evidencebased
practice denk- en werkwijze
(P=patiënt, I=interventie, C=vergelijking,
O=uitkomst)
Zoekstrategie en uitkomst
In mei 2019 is in PubMed, Cochrane en
Cinahl met de volgende zoekopdracht
gezocht:
“Periodicals as Topic/nursing”[Majr]
OR (JC[ti] AND (“Nursing Education
Research”[Majr] OR nursing[ti] OR
nurse*[ti])).
Er is op titel en abstract gezocht in Engelstalige
en Nederlandstalige artikelen
die na 2000 zijn gepubliceerd. Alleen
artikelen die een JC in de klinische verpleegkundige
praktijk onderzochten,
werden geïncludeerd.
De zoekactie leverde zes artikelen op:
vijf casestudies met een quasi-experimenteel
design 2,3,4,5,6 en een literatuur
review 7 . De artikelen zijn beoordeeld
met de Cochrane Risk of Bias Tool
en de Cochrane Systematic Review
Checklist.
Resultaten
Al Saif et al. (2019) 7 includeerden in
hun literatuurreview van lage kwaliteit
dertien artikelen die onderzochten of
een JC de klinische praktijk kan beïnvloeden.
De onderzoekers concluderen
onder andere dat JCs critical appraisal
skills verbeteren, kennis over EBP vergroten
en de klinische praktijk beïnvloeden.
Bewijskracht: 4.
Bilodeau et al. (2012) 2 organiseerden
gedurende acht weken een JC. 37 verpleegkundigen
rapporteerden hun
bevindingen. Zij ervoeren meer zelfvertrouwen
en leerden veel van de artikelen
én van het gezamenlijk bespreken
van de artikelen. Bilodeau et al. concluderen
dat een JC verpleegkundige
professionele ontwikkeling faciliteert.
Bewijskracht: 4.
Dugan (2019) 3 onderzocht onder 37
verpleegkundigen of een online JC de
kennis over EBP vergroot. Deelnemers
lazen artikelen en beantwoordden vragen
waarmee EBP kennis, attitude en
gedrag uitgevraagd werd. De kennis
nam significant toe (P < 0,05) en de verpleegkundigen
ontwikkelden meer zelfvertrouwen.
Dugan concludeert daarom
dat een online JC bijdraagt aan het vergroten
van EBP-kennis. Bewijskracht: 4.
LaMar (2017) 4 onderzocht onder zestien
verpleegkundigen het effect van een
online JC op tevredenheid en kennis
over en gebruik van EBP. Kennis nam
niet significant toe, maar de verpleegkundigen
waren wel zeer tevreden over
de JC. Bewijskracht: 4.
Purnell et al. (2017) 5 onderzochten onder
29 verpleegkundigen onder andere of
een JC de critical appraisal skills verbetert.
De evaluatie toont een positieve
correlatie aan tussen deelname aan
een JC en het verbeteren van critical
appraisal skills, interpretatie van onderzoeksliteratuur,
kennis en de integratie
van EBP in de verpleegkundige praktijk.
Bewijskracht: 4.
Sciarra (2011) 6 onderzocht onder zeven
verpleegkundigen of een JC invloed
heeft op de mening van verpleegkundigen
over EBP. De positieve opvatting
van de deelnemers over EBP en hun
vertrouwen in hun EBP implementation
skills bleken na afloop significant toegenomen
te zijn. Bewijskracht: 4.
Conclusie
De geïncludeerde artikelen laten zien
dat een JC verpleegkundigen enthousiasmeert
4 , bewuster maakt van klinische
onzekerheden 5,7 en kennis over
EBP vergroot 3,7 . Het zelfvertrouwen van
verpleegkundigen over EBP nam toe 2,4 ,
evenals hun kennis over verpleegkundige
interventies en handelingen 2,5 . Geen
enkel onderzoek vond nadelige effecten
van een JC.
De conclusie van deze CAT luidt daarom:
een JC lijkt bij te dragen aan het
bevorderen van een EBP denk- en werkwijze
onder verpleegkundigen.
Niveau van aanbeveling: 4;
gebaseerd op ‘Levels of Evidence’ van
Oxford Centre for Evidence-based Medicine.
8
Commentaar en klinische
relevantie
Door de lage bewijskracht van de geïncludeerde
onderzoeken – het betreffen
bijna allemaal casestudies en vaak is
de gebruikte onderzoeksmethode summier
beschreven – heeft deze CAT ook
een lage bewijskracht. Het onderzoek is
echter klinisch relevant, omdat specifiek
gezocht is naar onderzoeken waarvan
de onderzoekspopulatie en de beoogde
doelgroep (verpleegkundigen in OLVG)
sterk met elkaar overeenkomen.
Een JC organiseren vraagt een weldoordachte
aanpak. De systematic review
van Deenadayalan et al. uit 2018, die
onderzoekt hoe een JC succesvol geïmplementeerd
kan worden, kan een
behulpzame leidraad zijn voor de implementatie
van een JC in OLVG. 9
Dit artikel is een ingekorte versie van de
oorspronkelijke tekst.
Referemties
1 Linzer M. The journal club and medical education:
Over one hundred years of unrecorded history.
Postgraduate Medical Journal 1987.
2 Bilodeau I, ea. Journal club in a critical care unit:
an innovative design triggering learning through
reading and dialogue. Dynamics 2012.
3 Dugan JE. “Keeping you in the Know”. The Effect
of an Online Nursing Journal Club on Evidence-
Based Knowledge Among Rural Registered Nurses.
CIN Computers, Informatics, Nursing 2019.
4 LaMar RA. Using a Virtual Journal Club for Sharing
Evidence-Based Practice Recommendations
in Critical Care Registered Nurses. J Teaching and
Learning in Nursing 2017.
5 Purnell M, ea. A paediatric nurses’ journal club:
developing the critical appraisal skills to turn
research into practice. Australian Journal of Advanced
Nursing 2017.
6 Sciarra E. Evidence-based nursing. Does journal
club membership empower practice? Nursing
Management 2011.
7 Al Saif AN, ea. Effectiveness of journal clubs in
translating knowledge into practice: a literature
review. J of Nursing Education and Practice, 2019.
8 OCEBM Levels of Evidence Working Group. “The
Oxford 2011 Levels of Evidence”. Oxford Centre
for Evidence-Based Medicine. https://www.cebm.
net/2016/05/ocebm-levels-of-evidence/. Geraadpleegd
op 20 juni 2019.
9 Deenadayalan Y, ea. How to run an effective journal
club: a systematic review. J Eval Clin Pract. 2008.
WETENSCHAP@OLVG • 25

Epidemiologica
PROMs als hulpmiddel
voor zorgverbetering
De afgelopen jaren is er veel aandacht gekomen
voor het gebruik van uitkomstindicatoren
door middel van patiëntvragenlijsten, de
zogenaamde PROMs. Maar wat meten deze
vragenlijsten precies en wat kun je er als
verpleegkundige mee?
Marie José Kleene, verpleegkundig specialist infectieziekten
In de gezondheidszorg worden van
oudsher vooral klinische uitkomsten
(complicaties, mortaliteit, etc.) en indicatoren
met betrekking tot zorgprocessen
(wachtlijsten, richtlijnen, etc.) gemeten.
De laatste jaren hebben ook patiëntvragenlijsten
hun opkomst gemaakt.
De manier waarop een patiënt zijn gezondheid
beoordeelt, noemen we een
PRO (Patient Reported Outcome). PROs
kunnen betrekking hebben op verschillende
domeinen, zoals pijn, angst, fysieke
of mentale gezondheid, mobiliteit,
dagelijks functioneren en kwaliteit van
leven. PROs worden gemeten met gevalideerde
vragenlijsten: de PROMs (Patient
Reported Outcome Measures). Er zijn
generieke en ziektespecifieke PROMs. De
generieke PROMs kunnen gebruikt worden
voor meerdere patiëntengroepen,
de ziektespecifieke PROMs zijn geschikt
voor een bepaalde patiëntengroep. Bij
beide staan patiëntervaringen centraal.
PROMs in de spreekkamer
PROMs zijn bij uitstek een geschikt middel
om het effect van een behandeling bij
een patiënt te meten. Door de vragenlijsten
op vaste momenten aan te bieden,
worden inzichten op zowel individueel
als groepsniveau verkregen. Dit komt
de patiëntenzorg ten goede; direct in de
spreekkamer én indirect via wetenschappelijk
onderzoek. Uit de literatuur blijkt
dat PROMs gedeelde besluitvorming ten
aanzien van de behandeling bevorderen
en de patiëntgerichtheid verbeteren 1 . Ze
stellen patiënten en artsen in staat betere,
geïnformeerde keuzes te maken over
gezondheid en behandeling.
Zorgverleners (artsen en verpleegkundigen)
kunnen de antwoorden van de
PROMs binnen de EPD-omgeving ope-
PROMs en Value-Based Healthcare
Het concept Value-Based Healthcare (VBHC), ook wel waardegedreven zorg
genoemd, werd in 2006 geïntroduceerd door professor Michael Porter. 1 Sindsdien
is het een hot topic binnen de gezondheidszorg. Heel simpel gezegd gaat
VBHC over het realiseren van de beste uitkomst voor de patiënt tegen de
laagst mogelijke zorgkosten. Je kunt er zelfs een formule aan koppelen: waarde
voor de patiënt is gezondheidsuitkomsten gedeeld door de kosten.
Bij VBHC wordt het gehele zorgpad voor de behandeling van een groep patiënten
als uitgangspunt genomen. Nadat de belangrijkste indicatoren voor uitkomsten,
kosten en processen zijn bepaald, worden er data verzameld en geanalyseerd.
Op basis van de resultaten kan het zorgproces worden bijgestuurd.
Zorguitkomsten voor de patiënt (zoals effectiviteit, veiligheid en patiëntgerichtheid)
vormen de spil van VBHC en daar komen de PROMs om de hoek
kijken. Die kunnen namelijk gebruikt worden om op een valide manier data te
verzamelen.
OLVG gebruikt VBHC als methodiek om de zorg inzichtelijk te maken en de
kwaliteit ervan te verbeteren. Omdat we dit binnen Santeon-verband doen,
kunnen we als ziekenhuizen van elkaars resultaten en best practices leren.
WETENSCHAP@OLVG • 26

nen en inzien via een grafisch overzicht.
Een analyse van de uitkomsten van de
vragenlijsten voorafgaand aan het consult
kan de zorgverlener helpen bij het
focussen op de verschillende domeinen,
waardoor het gesprek efficiënter
verloopt. PROMs kunnen er tevens voor
zorgen dat tijdens het consult symptomen
en resultaten de revue passeren,
die anders wellicht niet ter sprake waren
gekomen.
Ook patiënten geeft het houvast om de
resultaten van de PROMs voor of tijdens
de poliklinische afspraak te bekijken via
MijnOLVG of op papier. Zij kunnen zo
eenvoudig zien welke aandachtspunten
er zijn om te bespreken. Patiënten
geven ook aan dat ze beter voorbereid
zijn op het gesprek met de zorgverlener.
Zoals een respondent zei: ‘Alles komt zo
aan bod.’ Het gebruik van uitkomsten
helpt dus om inzicht te geven aan zowel
patiënten als zorgverleners.
De uitkomsten van de PROMs kunnen
daarnaast (met toestemming van de
patiënt) geanonimiseerd worden gebruikt
voor wetenschappelijk onderzoek
om zo de kwaliteit van de geboden zorg
te verbeteren.
Patiëntenparticipatie
PROMs genereren dus een schat aan
informatie. Daarom is het afnemen
ervan van groot belang. Het goed informeren
van patiënten over het nut van
PROMs bevordert hun medewerking.
Gebruikt de arts of verpleegkundige de
uitkomsten van PROMs in de dagelijkse
klinische praktijk, dan zullen patiënten
eerder geneigd zijn de vragenlijsten in
te vullen. De motivatie van patiënten
neemt nog verder toe als ze betrokken
worden bij de ontwikkeling van de vragenlijsten.
PROMs in de dagelijkse praktijk
van de hiv-zorg
Bij het hiv-team is de zorg vastgelegd in
een gedefinieerd zorgpad. Een belangrijke
indicator hierbinnen is kwaliteit van
leven. De bestaande kwaliteit-van-leven
PROMs om deze indicator inzichtelijk te
krijgen, bleken niet te voldoen. Daarom
heeft het hiv-team OLVG een aantal
jaren geleden een nieuwe hiv kwaliteitvan-leven
PROM ontwikkeld in samenwerking
met patiënten, het RIVM en het
Catharina Ziekenhuis. Met behulp van
deze vragenlijst worden verschillende
domeinen gemeten en in het medisch
dossier vastgelegd, namelijk: algemene
gezondheid, angst en depressie, het
hebben van een sociaal netwerk, seksualiteit,
stigma, zelfvertrouwen, eventuele
bijwerkingen van medicatie en hoe de
patiënt de behandeling heeft ervaren.
Voorafgaand aan het consult met de
behandelaar wordt de patiënt gevraagd
de PROM in te vullen.
Een voorbeeld uit de praktijk is het routinematig
screenen op depressie en/
of angst door middel van de Hospital
Anxiety and Depression Scale (HADS).
Door dit systematisch met de PROM te
meten, weten we nu dat 39% van de patiënten
een verhoogde score heeft. Dit
houdt in dat zij milde tot ernstige mentale
problemen ondervinden. Regelmatige
beoordeling van mogelijke angsten
depressiesymptomen leidt tot een
eerdere herkenning van psychische
stoornissen. Hierdoor kan met de juiste
interventies een verdere verslechtering
mogelijk worden voorkomen.
Referentie
1 Porter ME. What Is Value in Health Care? The
New England Journal of Medicine.
Downloaded from nejm.org on January 31, 2011.
WETENSCHAP@OLVG • 27

Critically appraised topic
Sociale steun voor
patiënten met chronische
darmziekten
Welk effect heeft sociale steun bij patiënten met chronische
darmziekten (IBD) op de kwaliteit van leven?
Danique van der Arend, verpleegkundige Maag-, Darm- en Leverziekten
Achtergrond
Op de afdeling Maag-, Darm- en Leverziekten
(MDL) van OLVG liggen regelmatig
patiënten met inflammatory
bowel disease (IBD). Hieronder vallen
Collitis Ulcerosa en de ziekte van Crohn.
IBD is een chronische, immunologische,
destructieve aandoening van het maagdarmkanaal,
waarbij ontstekingen ontstaan.
1,2 De kwaliteit van leven van mensen
met IBD wordt beïnvloed door de
symptomen van de ziekte. 2,3 Daarnaast
komen de psychische, emotionele en
financiële gesteldheid van patiënten on-
der druk te staan. Zelfmanagement
– omgaan met de symptomen van de
ziekte, lichamelijke en psychosociale
consequenties die de ziekte met zich
meebrengt en aanpassing van de
levensstijl – is daarom belangrijk voor
de kwaliteit van leven van de patiënt.
WETENSCHAP@OLVG • 28

Niet alleen de patiënt zelf, maar ook de
sociale omgeving (familie, vrienden en
lotgenoten) spelen hierbij een rol. 2 Zij laten
zien en voelen dat patiënten geliefd
en gewaardeerd zijn en in hun waarde
gelaten worden. 3
Onlangs waren twee jonge pa tiënten
met IBD op de afdeling opgenomen. In
onderling overleg werden zij op dezelfde
kamer geplaatst, zodat zij de kans
zouden krijgen om met elkaar over hun
ziekte te praten. 3 Naar aanleiding hiervan
ontstond de vraag wat voor effect
sociale steun bij IBD-patiënten heeft op
de kwaliteit van leven. Dit leidde tot de
volgende PICO:
P
I
C -
O
Inflammatory bowel disease
Sociale steun
Kwaliteit van leven
(P=patiënt, I=interventie, C=vergelijking,
O=uitkomst)
Zoekstrategie
Voor het beantwoorden van de PICOvraag
is op 9 mei 2019 gezocht naar
wetenschappelijke artikelen in PubMed
met de volgende searchstring:
(“Inflammatory Bowel Diseases”[Mesh]
OR inflammatory bowel disease[tiab])
AND (peer group*[Mesh] OR peer
group*[tiab] OR social support[Mesh]
OR social support[tiab] OR support
group[Mesh] OR support group*[tiab]).
De zoekstrategie leverde 199 artikelen
op. De artikelen zijn bekeken op basis
van titel en abstract aan de hand van
selectiecriteria. De inclusiecriteria waren:
patiënten met IBD, Nederlands- of
Engelstalige artikelen. De exclusiecriteria
waren: kinderen ( 10 jaar. Hier kwamen
vier potentieel geschikte artikelen
uit die geheel zijn gelezen. Twee artikelen
zijn alsnog geëxcludeerd, één artikel
bleek een CAT en de tweede een rapport
van een ervaringsdeskundige. De
overige twee artikelen zijn vervolgens
geselecteerd voor het beantwoorden
van de PICO-vraag en door middel van
de Cochrane beoordelingsformulieren
beoordeeld op kwaliteit.
Resultaten
Slonim-Nevo et al.(2019) 1 onderzochten
twee groepen door middel van
een cross-sectionele studie, namelijk
Colitis Ulcerosa (CU) patiënten (N=110)
en patiënten met de ziekte van Crohn
(N=147). Het doel van de studie was te
bepalen welke impact sociale steun
en economische status hebben op de
psychische en medische conditie van
IBD-patiënten. Een van de uitkomstmaten
was kwaliteit van leven. Deze is
gemeten met twee meetinstrumenten:
een MOS-36-Item Short Form Survey
Instrument (SF-36) en een Short Inflammatory
Bowel Disease Questionnaire
(SIBDQ). Zij ontdekten dat sociale steun
door familie, belangrijke naasten en
vrienden de mentale gesteldheid van
IBD-patiënten significant verbetert, de
psychische problematiek vermindert en
de kwaliteit van leven verbetert (SF-36
Mental: 0,220 (P=0,032), SIBDQ: 0,233
(P=0,014). Door de verbetering van de
psychische gesteldheid vermindert ook
de activiteit van de ziekte.
De kwalitatieve studie van Palant et
al. 3 bestaat uit open diepte-interviews
onder 42 IBD-patiënten. Selectie vond
plaats door middel van maximum variation
sampling en de analyse volgens
de Grounded Theory Approach en one
sheet of paper technique. Het doel
van dit artikel is beter begrijpen en
beschrijven wat de negatieve effecten
van sociale steun kunnen zijn. De negatieve
gevolgen zijn uiteindelijk in twee
subcategorieën onderverdeeld: ‘ongewenste
confrontaties’ en ‘ongewenste
reacties’. Onder de eerste categorie
valt het krijgen van ongewenste informatie
van sociale contacten, bijvoorbeeld
ontmoetingen met lotgenoten
met wie het slecht gaat. Dit kan namelijk
leiden tot meer discomfort en angst.
Onder de tweede categorie vallen
medelijden, overdreven bezorgdheid
en een positief stigma. Dit zijn reacties
van mensen die alleen geïnteresseerd
zijn in de ziekte en niet in de persoon
die de ziekte heeft.
Commentaar
Het artikel van Slonim-Nevo, et al. 1 heeft
een goede methodologische kwaliteit,
hoewel de blindering van de uitkomsten
niet duidelijk beschreven is. De studiesetting
was poliklinisch, met dezelfde
patiëntencategorie (aandoening). De
studie van Palant et al. 3 beschrijft alleen
de negatieve factoren in relatie tot
sociale steun. De opzet en uitvoering
zijn goed beschreven. De onderzoekers
hebben geprobeerd interpersoonlijke
bias te reduceren door met een interdisciplinair
team samen te werken.
De generaliseerbaarheid is niet optimaal,
omdat deze onderzoeken niet in
een klinische setting zijn uitgevoerd. Tijdens
een opnameperiode is de situatie
voor de patiënt meestal slechter. Dan is
sociale steun belangrijker en kunnen de
nadelen mogelijk zwaarder wegen. Er is
geen onderzoek gevonden naar sociale
steun in de vorm van lotgenotencontact
in het ziekenhuis voor deze patiëntencategorie.
Conclusie
De studie van Slonim-Nevo et al. 1 concludeert
dat sociale steun kan zorgen
voor een verbetering van kwaliteit van
leven van IBD-patiënten. Palant et al. 3
identificeerde ongewenste confrontaties
en ongewenste reacties als negatieve
factoren van sociale steun. Sociale
steun kan effectief zijn. Het is echter als
verpleegkundige ook belangrijk om potentiële
negatieve effecten van sociale
steun te signaleren en te bespreken.
Niveau van aanbeveling: 3
Referenties
1 Slonim-Nevo V et al. Effect of Social Support on
Psychological Distress and Disease Activity in
Inflammatory Bowel Disease. Inflamm Bowel Dis.
2018;24(7): 1389-1400
2 Namdar Leshem R. Inflammatory Bowel Disease
Support Groups. Gastroenterology Nursing.
2003;26(6): 246-250
3 Palant A, Himmel W. Are there also negative
effects of social support? A qualitative study of
patients with inflammatory bowel disease. BMJ
Open. 2019;9: 1-9
WETENSCHAP@OLVG • 29

Masterclass Verpleegkundig leiderschap
‘De Anna Reynvaan
Praktijkprijs heeft voor
mij deuren geopend’
Een jaar geleden won senior IC-verpleegkundige
Carla van Kesteren de Anna Reynvaan Praktijkprijs
voor de door haar ontwikkelde masterclass
‘Verpleegkundig leiderschap’. We vroegen haar naar
het ontstaan van de masterclass en wat de prijs voor
haar heeft betekend.
Judith Vocking
De kiem voor de masterclass werd al
tien jaar geleden gelegd. Als coördinator
van het Spoed Interventie Team
(SIT) bestudeerde Van Kesteren dossiers
van patiënten die vanaf de verpleegafdeling
waren opgenomen op de
IC. Van Kesteren: ‘Deze patiënten waren
in slechte conditie. Ik vroeg me af hoe
snel die verslechtering was ontstaan
en hoe er was gehandeld voorafgaand
aan de overplaatsing.’ Het bleek dat
verpleegkundigen vaak te lang wachtten
met het inschakelen van een arts.
Haar bevindingen leidden tot de introductie
van een systeem – National
Early Warning Score (NEWS) – waarmee
vitaal bedreigde patiënten tijdig
gesignaleerd worden, zodat de juiste
behandeling snel kan worden ingezet.
Betere patiëntuitkomsten
Ondanks de nieuwe manier van werken,
zag Van Kesteren in de dossiers dat verpleegkundigen
nog steeds regelmatig te
laat belden. Er stond dan bijvoorbeeld:
‘Per order arts nog even aankijken’ of
‘Ingezette beleid afwachten’. Van Kesteren:
‘Verpleegkundigen weten op zo’n
moment dat het anders moet, maar
laten de oren hangen naar de arts. Ik
vroeg me af hoe we de verschuiving
tot stand konden brengen van ‘ik wil
mijn arts niet passeren’ naar ‘ik wil mijn
patiënt niet passeren’. Zo ontstond het
idee voor de masterclass.’
Sinds februari 2019 volgden 120 verpleegkundigen
de masterclass. Ze krijgen een
half uur college over wat verpleegkundig
leiderschap inhoudt, waarna twee casussen
worden besproken. Het programma
is gestoeld op drie basisprincipes: 1)
verpleegkundigen zijn volwaardig opgeleide
professionals met een specifieke
expertise, 2) ze staan de patiënt 24/7 bij
en kunnen daardoor kritisch meekijken
wat de beste zorg is, en 3) ze moeten
over het urgentiebesef beschikken dat,
als het nodig is, ze opkomen voor de patiënt
om diens veiligheid te waarborgen.
Van Kesteren: ‘Ik ben meer dan 35 jaar
werkzaam als verpleegkundige en heb
het vak zien groeien. Toch kijken we nog
steeds op tegen de arts. Ik hoop nog mee
te maken dat dat gaat kenteren. We zijn
hoogopgeleide mensen. Daar hoort bij
dat je je niet laat intimideren en dat je
opkomt voor je patiënten. Het tonen van
verpleegkundig leiderschap maakt ons
vak niet alleen aantrekkelijker, het leidt
ook tot betere patiëntuitkomsten.’
Dingen gemist?
Na het winnen van de Anna Reynvaan
Praktijkprijs is Van Kesteren doorgegaan
met de masterclasses. Niet alleen
in OLVG, ook in andere Santeon-ziekenhuizen.
Daarnaast startte ze afgelopen
januari zelf met de leergang Nieuw
Verpleegkundig Leiderschap bij het
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur.
Daarmee hoopt ze extra bagage te krijgen
om de masterclass door te ontwikkelen.
Van Kesteren: ‘Na afloop van de
masterclass vulden de deelnemers een
enquête in. De reacties waren enthousiast,
maar wat hebben ze er sindsdien
mee gedaan in de praktijk? Wat lukt ze
wel, wat niet? Hebben ze toch dingen
gemist in het programma? Met een
nieuwe vragenlijst wil ik dit achterhalen,
zodat ik de masterclasses gericht kan
verbeteren. De Anna Reynvaan Praktijkprijs
heeft deuren geopend om op deze
manier hiermee verder te gaan.’
WETENSCHAP@OLVG • 30

Korte berichten
Colofon
Eerste CAT X Talks groot succes!
Na 10 jaar CATwalk vond begin
februari de eerste CAT X Talks plaats; hét
nieuwe CAT-evenement van OLVG.
Zes OLVG’ers, waaronder drie verpleegkundigen,
maakten het de jury moeilijk.
Juryprijs
Mark Flipsen, AIOS Orthopedie, won de
juryprijs. Hij toonde aan dat het gebruik
van gecementeerde kop-hals protheses
bij heupfracturen de voorkeur verdient
boven ongecementeerde kop-hals protheses.
Publieksprijs
De publieksprijs was voor Cindy Scholten,
verpleegkundige Longgeneeskunde.
Zij zocht uit dat transparante folie een
goed alternatief is voor gaas en tape om
de insteekplaats van een thoraxdrain te
Een CAT (critically appraised topic)
is een korte, systematische
samenvatting plus een kritische
beoordeling van een klein aantal
wetenschappelijke studies over een
duidelijk afgebakende vraag uit de
dagelijkse praktijk. Een CAT helpt om
zorg te verlenen die gestoeld is op
wetenschappelijk bewijs.
Afscheid redactieleden
Afgelopen jaar hebben drie redactieleden
afscheid genomen. Allereerst
hoofdredacteur Saskia Rijkenberg.
Saskia stond letterlijk aan de wieg van
Wetenschap@OLVG Verpleegkunde. We
kunnen zelfs zeggen dat de verpleegkundige
editie er zonder haar inzet en
doorzettingsvermogen nooit was gekomen.
Vanaf de allereerste editie in 2014
heeft ze zich met hart en ziel ingezet en
acht edities lang aan het roer gestaan.
Saskia, bedankt voor alles en succes in
je nieuwe functie als wetenschappelijk
onderzoeker op de afdeling Geriatrie!
Op het fundament dat jij hebt gelegd,
kunnen wij voortbouwen.
Ook bedanken we Fredy Hartog en Anne
Vlnr: Kim Henkels de Lange, Marleen Vernooij,
Julia Noorduyn, Mark Flipsen, Cindy
Scholten en Eline Bakker
verbinden. Ze vertelt meer over dit onderzoek
op pagina 20. Marleen Vernooij,
medisch hulpverlener CCU/EHH, en Kim
Henkels de Lange, IC-verpleegkundige,
vielen net buiten de prijzen. Marleen onderzocht
of reanimatieteams, die naast
ALS-training ook Crew Resource Management
(CRM)-training krijgen, betere
uitkomsten hebben van de training en
mogelijk daardoor ook van de reanimatie.
Een interview met haar staat op pagina
22. Kim Henkels de Lange zocht uit
dat een journal club bijdraagt aan het
bevorderen van een EBP-denk- en werkwijze
onder verpleegkundigen. Je vindt
haar CAT op pagina 24.
Pannekeet die zich vanaf respectievelijk
2016 en 2017 voor het blad hebben ingezet.
Hun ideeën, kritische blik en hulp
aan verpleegkundigen bij het schrijven
van CATs, waren enorm waardevol.
Nieuwe redactieleden gezocht
We zijn nog op zoek naar nieuwe redactieleden
om onze redactie te versterken.
Ben je verpleegkundige, heb
je interesse in EBP en/of wetenschappelijk
onderzoek en lijkt het je leuk
om een redactieproces van dichtbij
mee te maken? Mail j.a.m.vocking@
olvg.nl voor meer informatie.
Wetenschap@OLVG Verpleegkunde
(speciale editie van Wetenschap@
OLVG) is een onafhankelijke,
wetenschappelijke uitgave van het
Leerhuis van OLVG, die één keer per
jaar verschijnt. Met deze uitgave wil
OLVG wetenschappelijk onderzoek
voor en door verpleegkundigen op een
toegankelijke manier presenteren en
verpleegkundigen laten kennismaken
met en informeren over de
ontwikkelingen rond evidence-based
practice (EBP).
Redactie
M. van Buren MSc, verpleegkundige
afdeling Acute Zorg/onderzoeker;
M.R. Herrebrugh, ziekenhuisfotograaf;
F.J.G. van Hunnik, teamleider MPU;
K. Henkels de Lange, IC-verpleeg -
kundige; dr. N.H. Jonkman, adviseur
wetenschap Leerhuis; M. ter Meer,
praktijk begeleider dialyse-afdeling;
drs. J.W. Schuitenmaker,
verpleegkundig specialist SEH;
drs. M.A. Stelwagen, adviseur
verpleegkundige en medisch
ondersteunende opleidingen;
drs. J.A.M. Vocking,
communicatiemedewerker.
Redactie- en administratieadres
Wetenschap@OLVG Verpleegkunde
Postbus 95500
1090 HM Amsterdam
Telefoon: (020) 599 4017
E-mail: wetenschap@olvg.nl
Hoofdredacteur: Janneke
Schuitenmaker
Bladcoördinator: Judith Vocking
Eindredactie: Manja Herrebrugh en
Judith Vocking
Fotgrafie en illustraties: Catalina Feres
Favi, Manja Herrebrugh, Jelmer ten
Hoeve en Joep Maeijer - Audiovisuele
Zaken OLVG, Ivo Sikkema - Ruparo
Vormgeving: Ruparo, www.ruparo.nl
Druk: Drukkerij De Bij, www.debij.nl
Oplage: 1.000 stuks
Oproep
Heb je een interessant artikel dat je
wilt delen? Of wil je reageren op het
magazine? Neem dan contact op met
onze redactie.
We zijn altijd op zoek naar critically
appraised topics (CATs). Heb je recent
een CAT gemaakt of ga je dit jaar hiermee
beginnen? Dan is dit je kans om
het resultaat full colour terug te zien in
de volgende editie.
Meer weten? wetenschap@olvg.nl
Jaargang 8, nummer 9, mei 2020
WETENSCHAP@OLVG • 31

verpleegkundige?
: maak kennis met OLVG
Bij OLVG zijn we allemaal een beetje eigenwijs maar
op een goede manier. We steken onze mening niet
onder stoelen of banken en communiceren open en
eerlijk, met aandacht voor elkaar. Via korte lijnen,
waarbij iedere mening telt. We zeggen op respectvolle
wijze waar het op staat, zijn ruimdenkend, persoonlijk
en oprecht. Dat past bij de onbegrensde uitdagingen
én mogelijkheden van een wereldstad.
We verleggen de bekende weg als het bijdraagt aan
het resultaat. En bedenken het liefst hoe het nóg
beter kan. Op eigen wijze. Mét elkaar. Altijd in dienst
van onze patiënten, op betekenisvolle momenten in
hun leven. Waarbij we iedere keer kijken naar de mens
achter de patiënt.
Bij OLVG bepaal je zelf hoe ver je wilt komen en welke
initiatieven je neemt. Maar een ding is zeker, je kunt
altijd rekenen op de onvoorwaardelijke steun van je
collega’s en de organisatie.
Werken bij OLVG. Op eigen wijze.
werkenbijolvg.nl