melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

voorwendsel van evangelische vrijheid hebben de meesten gestaan naar epicureïsche
bandeloosheid. Het beeld dat Bucer in de Engelse jaren tekent over de kerk in
Duitsland is niet verheffend: het merendeel heeft slechts de pauselijke heerschappij
verworpen, om vervolgens ook elke vorm van boetvaardigheid te verwerpen. Zij
hadden er genoegen in te vernemen, dat wij door het geloof in Christus
gerechtvaardigd worden en niet door goede werken, voor het verrichten waarvan zij
dan ook niet de minste ijver aan de dag legden.
Het verzet van deze epicureeërs tegen de invoering van de kerkelijke tucht was er ten
slotte de oorzaak van dat Bucer met zijn collega's overging tot het stichten van
'christliche gemeinschaften'. Het waren binnen de totaalconceptie van het
Straatsburgse denken en theologiseren legitieme experimenten, die hier werden
beproefd. Binnen de parochies, wijksgewijs, werden ouderlingen gekozen, die
werkelijk opzicht hielden over de gemeenschap der vromen.
Onderlinge tucht was een van de belangrijkste doelstellingen van deze
gemeenschappen. Maar tegelijk werd op deze manier verwerkelijkt wat vanaf het
begin Bucer voor ogen had gestaan. In tal van nota's en rapporten werd bij de overheid
alsnog aangedrongen op de bevordering van een echte christelijke gemeente. En toen
die overheid niet adequaat reageerde sloegen de predikanten de handen ineen. Maar
ook hier bleek men niet volkomen eensgezind te zijn, hetgeen aanleiding gaf tot
nadere uiteenzettingen.
Kleine pastorale en gemotiveerde eenheden werden gevormd uit mensen, die
vrijwillig en bewust zich wilden stellen onder het juk van Christus. Alle noties uit de
begintijd en uit de tijd van de doorvoering van de Reformatie kwamen hier terug.
Maar zij kwamen terug onder de dwang der omstandigheden en onder de eis van het
moment.
Legitiem noemden wij deze experimenten. Maar waren het wel experimenten? Of liep
de lijn der ontwikkeling noodzakelijk uit op deze constructie van een vrijwillige
gemeente, waar de tucht door eigen ambtsdragers wordt uitgeoefend rondom het
Avondmaal en waar de onderlinge opbouw wordt betracht in liefde?
Bucer heeft in deze tijd van het interim een manuscript vervaardigd waarin hij zijn
denkbeelden omtrent de kerk heeft uiteengezet. Eindelijk zou eens zwart op wit
komen staan wat de kerk is naar haar wezen, in haar functioneren, in haar dienst. Maar
de overheid verbood de uitgave. Het stuk is niet teruggevonden. Hoe zou de
gereformeerde traditie van dit boek hebben kunnen leren, wat zij tot op vandaag nog
nooit goed verstaan heeft: wal de kerk is.
Of is de gereformeerde traditie niet de erfgenaam van de Straatsburge Reformatie?
Kan het methodisme, kan het piëtisme zich met evenveel recht beroepen op wat er in
Straatsburg geschiedde? Zijn de independent en met hun vrijwilligheidsgemeenten in
het eigenlijke Straatsburgse spoor verder gegaan?
Inderdaad heeft men in de 'christliche gemeinschaft' praeformaties gezien van de
conventikelen uit later tijd. Ten onrechte. Bucer hield de kerk in haar geheel op het
oog. Hij liet de stad niet varen, toen hij de kerk op deze wijze bijeen deed komen, in
kleinere eenheden, overzichtelijk: episcopabel zou men kunnen zeggen, mogelijkheid
biedend tot opzicht en tucht.
Maar het blijft ook in deze periode der toetsing een noodmaatregel. Meer dan één
maal heeft Bucer betuigd dan zijn materiaal niet toereikend wa om het ideaal te
verwezenlijken. Vandaar dat hij zich in velerlei opzicht aansloot bij de mogelijkheden
die voorhanden waren. Zo b.v. met betrekking tot de verkiezing van ambtsdragers. En
zó ook met betrekking tot het realiseren van Gods gemeente in deze wereld. Toch
heeft Bucer het geprobeerd. Terwijl Luther zegt: ik heb het materiaal er niet voor,
99