melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

de zuidelijke Nederlanden.
In 1538 kwam Calvijn aan het hoofd van deze gemeente te staan. Men kan nauwelijks
de betekenis van deze jaren voor de vorming van Calvijn overschatten. Volgens
hemzelf heeft hij veel van Bucer geleerd. Het blijkt uit een vergelijking van zijn
arbeid voor en na de Straatsburgse periode. Bucers invloed op Calvijn wordt meestal
gezocht in de opvattingen omtrent de kerk en haar ambt. Grote delen van de
ecclesiologie stammen uit de gedachtenwereld van de Straatsburgse reformator: het
viervoudige ambt, de liturgie van de kerk, de leer van het Avondmaal en de
Avondmaalspraktijk, de aanpak van het pastorale werk met daarin opgenomen de
uitoefening van de kerkelijke tucht: het zijn al met al de velden waarop zich de
invloed van Bucer herkennen.
Maar die invloed gaat nog veel verder en dieper. Zij raakt ook de diepste motieven
van het theologisch denken. Het is interessant om Bucers commentaar op de brief aan
de Romeinen en die van Calvijn naast elkaar te leggen en daarmee ook te vergelijken
de uitgave van de Institutie, die tot stand kwam na kennisname van Bucers werk.
Bucer blijkt niet alleen een sterke persoonlijke invloed op Calvijn gehad te hebben,
maar vooral ook een theologische. Men is gewoon dit uit te drukken met de formule,
dat men bij het lezen van Calvijn meent geheel en al te vertoeven in de
gedachtewereld van Bucer.
Beschikt Calvijn over een heldere beknoptheid in zijn manier van uitdrukken, die hem
van Bucer onderscheidt. De laatste kan zijn pen nauwelijks meer van het papier
krijgen wanneer hij eenmaal bezig is. De eerste vertoont een zelfbeheersing die
getuigt van een ijzeren discipline.
Van werkelijke beïnvloeding kan echter alleen sprake zijn wanneer er van tevoren
gelijkgezindheid is. En deze was er. Vandaar dat er niet alleen sprake is van invloed
van Bucer op Calvijn, maar evenzeer, en ook aanwijsbaar, omgekeerd van Calvijn op
Bucer. Wat de laatste in de Straatsburgse verhoudingen niet vermocht, kon de eerste
binnen de kleinere schaal van de vluchtelingengemeente verwerkelijken. Zó konden
oorspronkelijke gedachten van Bucer in de praktijk worden getoetst en ze konden ook
worden bijgesteld.
Een voorbeeld uit de praktijk is de invloed, die het exempel van Calvijns gemeente
gehad heeft op het ontstaan van de 'christliche gemeinschaften' in Straatsburg in de
moeilijke jaren van het interim. Ook zouden voorbeelden zijn te geven uit Bucers
exegetische werk tijdens de periode in Engeland, waarin duidelijk sprake is van
invloed van Calvijn.
Wat de functie van vluchtelingengemeenten in het algemeen is geweest ten tijde van
de Reformatie - zoals Eduard VI het zou zeggen: voorbeeld te zijn voor de landskerk -
dat verwezenlijkte zich ook in Straatsburg.
Zo zijn deze jaren voor Calvijn van uitnemende betekenis geweest. De ervaring die hij
hier heeft opgedaan, heeft niet het minst bijgedragen om van hem dé reformator van
het gereformeerde protestantisme te maken.
Eén van de voorwaarden die Calvijn stelde in 1538 om naar Genève terug le keren,
was, dat de stad in parochies zou worden verdeeld, zodat de herder zijn schapen zou
kunnen kennen en omgekeerd. In Straatsburg was dit moeilijk. Hij kon daar de
gemeente, wat het aantal betreft gemakkelijk bearbeiden. In begin november 1538
hield hij reeds zijn eerste Avondmaalsviering in wat hij 'ons kleine kerkje' (ecclesiola
nostra) noemde. Er deden hier ook wel spanningen voor bij de Avondmaalstucht, maar
door de zelfstandige positie van de gemeente leidden deze niet tot moeilijkheden met
de magistraat, zoals in Genève voor- en ook nog wel nadien. Calvijn sloot zich aan bij
Bucers opvattingen. Hij voerde de regeling in, dat zij die Avondmaal wensten te
95