melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

Straatsburg; rijk van Christus, met alle burgers onder het Woord.
Dit ideaal is maatgevend voor de jaren die wij tekenen als de tijd van de doorvoering
der Reformatie. Het eigen karakter van de Reformatie ligt dan vast. Het komt tot
uitdrukking in de liturgie, in de sacramentsopvatting. Het wordt nagestreefd in de
catechese, waaraan elk van de Straatsburgse reformatoren zich gewijd heeft Capito
met een 'Kinderbericht' (reeds in 1526). Van 1527-1538 verschenen ongeveer 10
catechetische geschriften, grote en kleine. !Iet wordt gehoord in het nieuwe lied: in de
zestiende eeuw zijn ongeveer twintig psalm- en gezangboeken in Straatsburg
uitgegeven. Mathias Greiter en Wolfgang Dachstein waren belangrijke componisten
van melodieën die vandaag nog gebruikt worden.
Maar niet alleen op zondag, ook door de week werd er gezongen. Catharina Zell
schreef een voorwoord in een zangbundel, waarin zij het zingen aanprees. Onder het
werk, op de akker, bij de wieg van liet kind. Zo schreef zij in 1534.
En het moet deze sfeer zijn geweest, waarnaar Bucer in heimwee terugverlangde toen
hij in Engeland als een eenzame balling leefde en schreef, dat men een boek met
Straatsburgse liederen voor hem moest meenemen.
Het eigen karakter van de Reformatie in Straatsburg komt aan het licht niet het minst
in de verzorging van armen, zieken en vluchtelingen. Ze komen uit Zuid-Duitsland,
uit Holland en Zwitserland en hoevelen van hen zouden in deze jaren blijvend
beïnvloed zijn door wat zij daar hoorden en zagen?
In een brief van een Engelsman lezen we hoe hij ontroerde bij het beluisteren van de
massale zang van psalmen in de kerk. Het heeft mensen moed gegeven. En hoeveel
predikers zouden vanuit Straatsburg niet getrokken zijn naar Frankrijk en Vlaanderen,
naar Engeland en Duitsland? En hoeveel Straatsburgse drukken zouden in deze jaren
niet verspreid zijn over geheel Europa? In de zestiende eeuw zijn, zoals men berekend
heeft tussen de vijf- en zesduizend boeken in Straatsburg gedrukt, van allerlei aard,
maar voornamelijk reformatorische geschriften. Zo heeft de doorvoering van de reformatie
een doorwerking gekregen die van verstrekkende betekenis is geweest, zowel
wat plaats als wat tijd betreft.
3. TOETSING
Het laatste tiental jaren dat onze aandacht vraagt omvat de periode van 1538-1549.
We zouden het de tijd der toetsing kunnen noemen, omdat het eigene van de
Straatsburgse Reformatie in de branding terecht kwam. Ná 1549, het jaar waarin
Bucer de stad moest verlaten, gaat er een andere wind waaien. Het Interim werd
ingevoerd en op het eerste oog leek het wel dat de Reformatie op haar weg een
aanzienlijk eind terug moest, terwijl toen de tijden weer wat gunstiger werden, er toch
iets was veranderd. Jaren braken aan waarin men Bucer wilde vergeten en nog in 1581
moest Johannes Sturm er nadrukkelijk aan herinneren, hoe groot wel de betekenis van
Bucer voor de stad was geweest.
Kon datgene wat de mannen van het eerste uur op het oog hadden gehad de proef
doorstaan? Of was het te hoog gegrepen, het ideaal dat hun voor ogen stond? En kon
het alleen verwezenlijkt worden waar de kerk in een minder nauwe relatie stond met
de overheid en haar organen?
Calvijn en Bucer
Zo leek het wel. In ieder geval kon een kleine vluchtelingengemeente in Straatsburg
het proefveld zijn waarop oorspronkelijke Buceriaanse ideeën konden worden getoetst
op hun reële houdbaarheid. Die vluchtelingengemeente bestond uit Franssprekenden,
die in Straatsburg een toevlucht hadden gezocht uit het nabije buurland maar ook uit
94