melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

Straatsburg een vrijhaven voor allerlei Dopersen en spiritualisten uit Zwitserland,
Holland en Zuid-Duitsland. Veel Doperse leiders verbleven kortere of langere tijd in
de 'Stad der hoop', de 'Haven der rechtvaardigheid' zoals zij Straatsburg noemden. De
'linkervleugel' van de Reformatie was er goed vertegenwoordigd. Een tijdlang was de
situatie zelfs kritiek. Het was toen Capito tijdelijk onder bekoring van hun ideeën
kwam. Bucer schreef in 1533 aan Margarethe Blaurer: 'Die secten haben hie uberhand
genomen und das heylig wort gottes ni diese verachtung bracht, das do neben die alt
epicurische sect alss sicher alss sicher herfürbrochen ist'. In hetzelfde jaar nog vroeg
hij om hulp: 'Bitten Gott fur unss. Die secten thun uns weh, weh'.
Reeds op 27 juli 1527 werd een mandaat tegen de Dopersen uitgevaardigd, waarin zij
ervan werden beschuldigd dat zij onder de schijn van een bijzonder vroom leven te
leiden, zich intussen verzetten tegen de goddelijke Schrift en tegen het evangelie,
terzake van de positie van de overheid. Ze werden beschouwd als verwoesters van de
christelijke samenleving en dienden de stad te verlaten.
Maar hun bezwaren tegen de Reformatie in Straatsburg werden door niet weinigen
gedeeld. Het was maar een halve Reformatie. De echte evangelische radicaliteit
ontbrak er aan. Zonden werden even openlijk bedreven als voor 1529. Waar was de
heiligheid van de gemeente?
Het is moeilijk, zo niet onmogelijk om binnen de veelkleurige beweging eenheid te
ontdekken, afgezien van een gezamenlijke ontevredenheid over de geestelijke situatie
in de rijksstad. Karlstadt, Hans Denck, Pilgram Marbeck, Sebastian Franck,
Schwenckfeld, Melchior Hoffmann en zo vele anderen leverden elk op zich een
bijdrage op verschillende punten en op verschillende tijden tegen de door de
magistraat zo begeerde rust van de stad. Sebastian Franck oordeelde reeds: Sie fingen
an, … so vil leer zu treyben, wieviel sie vorsteher hetten'. Is het de opvatting van
natuur en genade, waar het knooppunt van alle problemen zit? Is het het kerkbegrip
waar tenslotte allerlei divergerende lijnen blijken samen te komen? Of gaat het om de
heilige gemeente en haar plaats binnen het nog aanwezige corpus christianum? Of was
het alleen een radicaliteit die meer sociaal en economisch bepaald was, een nog niet
onderkende opstand van de lagere bevolkingsgroepen?
Dit laatste is, gezien de spreiding van de beweging niet gemakkelijk staande te
houden. In alle lagen van de bevolking, tot onder de helpers van de predikanten toe
vond men de vertegenwoordigers van de dissidenten.
Synode van 1533
Wel werd duidelijk, dat zou de crisis overwonnen worden, er maatregelen genomen
moesten worden. De synode die in 1533 in de kerk van St.-Magdaal werd geopend en
die van zo grote betekenis was voor de kerk van Straatsburg, dient men te zien tegen
de achtergrond van deze spanningen. Er kwam een kerkorde, er werd gesproken over
de tucht. Een belijdenis van zestien artikelen werd geformuleerd voor intern gebruik.
Men had immers naar buiten toe gebruik kunnen maken van de Tetrapolitana. Aan
deze zestien artikelen werden de opvattingen van de irreguliere gelovigen getoetst.
Op drie punten was deze conflictsituatie van betekenis. In de eerste plaats werd de
organisatie van de kerk verstevigd. De 'kirchspielpfleger' waarover men sinds 1531 als
overheids-vertegenwoordigers reeds beschikte kregen een nauwere relatie met het
kerkelijke leven. Zij dienden samen een college te vormen en in nauwe samenwerking
met de 'nuferherren' en de 'Verhörer gottlicher leer' de vinger aan de kerkelijke pols te
houden. Bucer meende op deze wijze te beschikken over een middel waardoor de
gehele stad zou kunnen worden gechristianiseerd. Straatsburg zou moeten worden
herschapen in een regnum Christi, waarbij aan de kerk een centrale plaats was
87