melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

geestelijken met hun ambten door een aparte raadsverordening onder de bescherming
van de stad geplaatst.
Een van Capito's eerste geschriften is aan dit thema gewijd: 'Dat die geistlichen ader
Pafschafft geyn fryheit haven noch begeren sullen . . .' (7 dec. 1524).
Merkwaardig is de argumentatie. De geestelijke vrijheid, waarop de priesters zich
beriepen, druist in tegen de broederlijke liefde die in de gemeente moet gelden. Zij is
ook tegen de schuldige plicht die de christenen hebben om elkaar onderling te dienen.
Bucer beriep zich op de bescherming van de overheid, toen de bisschop hem voor zijn
rechtbank daagde omdat hij in het huwelijk was getreden.
Bij zijn houding tegenover de Reformatie kon de magistraat zich beroepen op het
Neurenberger mandaat van de rijksoverheid (febr. 1523), waarbij werd bepaald, dat de
predikers alles dienden te vermijden wat het volk in verwarring zou kunnen brengen.
Zij zouden niets dan het echte en zuivere evangelie mogen prediken, 'volgens de
uitlegging der Schriften door de heilige christelijke kerk geapprobeerd en
aangenomen'. Op 1 december stelde de magistraat vast, dat de predikers 'op de kansel
niets anders dan het heilig evangelie en de leer van God vrij en openbaar moesten
verkondigen en datgene wat tot vermeerdering van de liefde tot God en tot de naaste
dient'.
Evangelische beweging
Van nu aan werd de evangelische beweging sterker. Zij had vooral twee
doelstellingen. De mis moest worden afgeschaft en wel officieel. En de beelden
moesten uit de kerken worden verwijderd.
In een vrij uitvoerige nota heeft Bucer aan het einde van de jaren twintig een overzicht
gegeven omtrent de gang van zaken in deze jaren en ook over de motieven, die daarbij
leidinggevend waren.
Een zwaar accent valt op de taak van de overheid. Zij moet er voor zorgen, dat de
onderdanen de ware godsdienst in ere houden, en dat valse leer, verleiding en
godslastering wordt afgeschaft. Merkwaardig is dit appèl op de overheid. Het was wel
noodzakelijk omdat zij slechts langzaam verder wilde gaan. Zij had te rekenen met
een felle oppositie van de kant van de bisschoppen en ook van de zijde van het rijk.
Zij had eveneens te maken met de krachten buiten de stad die niemand in de hand
scheen te kunnen houden. Daarom was het tempo waarin de magistraat voortging niet
hoog.
De predikanten wezen de overheid op haar roeping, sterk bepaald vanuit het Oude
Testament. De vrome koningen van Israël namen immers ook de Reformatie ter hand?
Op 16 februari 1524 was Theobald Schwarz, een hulpprediker van Zell in de Dom
begonnen om de eredienst in de volkstaal te houden. Op 19 februari deed Anton Firn
hetzelfde in de St.-Thomaskerk en sindsdien begeerden vele burgers om hun kinderen
'in het duits te laten dopen' en het sacrament van het Avondmaal onder twee gestalten
te mogen ontvangen. Vanaf dit moment was de beweging niet te stuiten. De
predikanten wezen op het karakter van de mis, als volkomen in strijd met de Bijbelse
gedachte van de verzoening.
Op 17 mei 1526 werd een uitvoerige nota van Bucer voorgedragen aan de magistraat:
'Bedencken, dass die Mess kein Dienst sondern ein Greuel und höchste Lästerung
Gottes sei, und von christlicher Oberkeit solt abgestellet werden, Grund und Ursach'.
Ook vanuit de burgerij werd de aandrang steeds sterker. Toen in december 1528 in
een raadsvergadering de kwestie werd besproken wees Klaus Kniebis op de onrust in
de stad. De bisschop waarschuwde, hij beriep zich op de paus en op de keizer. Maar
toen de zaak werd voorgelegd aan de gilden om advies, werden 94 stemmen
79