melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

kunnen geven Luther, die het boekje hoogschatte, dacht er anders over en wilde de
gewetens van elke binding aan het kerkelijke gebod om te biechten vrijmaken
Oecolampadius was tevoren kapelaan bij Franz von Sickingen geweest, rijksridder die
bij Luther zeer goed bekend stond, en had toen enige voorzichtige Reformatorische
verbeteringen op de Ebernburg teweeg gebracht. Maar de eensgezindheid met Luther
heeft niet lang geduurd. Samen met de Fransman Adlige de Coct en met Pellicanus
schreef hij te Bazel, waar hij evenals voornoemde hoogleraar was, in 1524-25 dat zij
drieën de leer van Karlstadt inzake het Avondmaal toegedaan waren en dat De Coct
persoonlijk tegen Luther zou schrijven, indien deze niet van inzicht veranderde.
Luther moet op het bericht hiervan gezegd hebben: 'Zo ziet men de toverkunsten van
de satan!'
Een zeer opmerkelijke kruisverbinding vormt de correspondentie rond
Oecolampadius' gebundelde colleges op Jesaja, gehouden in 1523 en uitgegeven in
1525. Luther had gehoord, dat Erasmus niet gecharmeerd was van de inhoud ervan, en
vond het nodig om Oecolampadius een hart onder de riem te steken. Hij moet zich van
Erasmus, zo schrijft Luther in juni 1523, maar niet teveel aantrekken, want die zal tot
de hogere studiën niet komen, omdat hem daartoe de Godsvrucht ontbreekt. Eerder
moet Oecolampadius zich maar verheugen over het negatieve oordeel van iemand die
in het aangezicht een vriend, maar achter de rug een vijand is. Luther zelf achtte de
publicatie zeer hoog. Twee maanden later schrijft Erasmus geprikkeld aan Zwingli
over deze behandeling van de zijde van Luther: wanneer de Wittenberger hem niet
vertrouwt in zaken die de Geest aangaan, dan wil Erasmus 'van u, geleerde Zwingli',
wel graag horen, over welke geest het eigenlijk gaat. Deze correspondentie toont aan,
te midden van welk gezelschap Oecolampadius zich beweegt en tegelijk bevestigt zij
het gevoelen dat Zwingli - en waarschijnlijk ook Oecolampadius - over Erasmus'
manier van exegetiëren toegedaan is. In dezen vormen Wittenberg en Zürich meer een
eenheid, dan Zürich en het kamp van de prins der humanisten.
Toch bleef Oecolampadius hopen op verbetering in de verhoudingen, bijvoorbeeld
tussen Luther en Erasmus, en hij heeft nog in hetzelfde jaar waarin hij de depreciatie
van Erasmus over zijn boek ervaren had, meegewerkt aan het herstel van die
verhoudingen door - evenals Bucer - als bode te functioneren tussen Reide partijen.
Bornkamm spreekt van het 'unverbesserliche Optimismus des Friedensvermittlers
Oekolampad'. Luther heeft Oecolampadius als taalkundige hoog geschat en het
daarom des temeer betreurd, dat deze tot het 'kamp van de Schwämgeister overging.
Waarschijnlijk is daarbij, dat Luther aan Oecolampadius' vertrouwdheid met de
geloofsleer en de kerkvaders, gezien het verloop van de Avondmaalsstrijd, heel wat
minder waarde toe- I mle en vooral diens inbreng van de gedachte van de tropos zeer
onverstandig vond.
BESLUIT
Het standpunt van Adolf von Harnack, waarmee dit hoofdstuk begon, is in zoverre
mijns inziens onjuist, dat Luther en Zwingli beide de aanduiding Reformator
verdienen, en dat Zwingli op dit punt niet van Luther afhankelijk was, maar een
geheel eigen weg is gegaan. Het meest duidelijk komt dat naar voren in hun
Avondmaalsopvatting. Beider bedoeling had recht van spreken. Luthers angsten voor
een symbolische sacramentsviering zonder directe verbinding met de presente
Christus waren evenzeer gerechtvaardigd als Zwingli's protest tegen de
alomtegenwoordigheid van Christus' lichaam. In de decennia die op Marburg volgden,
zijn Zürich en Straatsburg eerder in de richting van Wittenberg gekomen wat betreft
74