melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

Bekenntnis) en Bremen met Albert van Hardenberg dienen vermeld te worden. De
relaties met Saksen bleven moeizaam
zolang Luther leefde, maar werden toch inniger van de tijd af dat Melanchthon Zijn
Filippisme met nadruk op de nieuwe gehoorzaamheid van de christen omwikkelde.
Bullinger deed zijn zoon Heinrich jr. bij Melanchthon in de kost. De Zürichers,
vermeerderd met Calvijn en de Straatsburgers, probeerden - weliswaar vergeefs -
Melanchthon naar Zürich te halen. Via Bullinger stonden vanuit Zürich goede
contacten met Frankrijk, mede omdat Luthers gedrag tegenover Bucer op de rijksdag
van Augsburg 1530 bij de Fransen verkeerd was gevallen. Voor de namen, die bij alle
genoemde gebieden behoren, en voor contactadressen in andere landen zie men de
uitvoerige lijsten en beschrijvingen van Locher.
In 1549 komen Calvijn en Farel enerzijds en Bullinger anderzijds tot eenstemming
inzake het Avondmaal. De uiteindelijke bedoeling was uiteraard hereniging ook met
Wittenberg, maar daar was gezien Luthers houding kort vóór zijn dood (1546) nog
steeds niet veel kans op. Zijn laatste geschrift over het Avondmaal, Kurtzer
Bekenntnis vom heiligen Sakrament (1544-45), was door de Zürichers als een
hernieuwde aanval ervaren. Hoopgevend in de verhoudingen was, dat Melanchthon
zowel met vele Zuidduitsers en Zürichers als met Calvijn vriendschappelijke
betrekkingen onderhield, al heeft hij Luthers standpunt inzake het Avondmaal formeel
nooit verloochend.
Conradus Pellicanus, die te Straatsburg sterk in de richting van Luther ging, heeft als
hoogleraar Oude Testament eerst samen met Johannes Oecolampadius de universiteit
van Bazel gediend en daarna het Züricher Collegium. Na Zwingli's dood volgde hij
hem op als professor voor het Oude Testament. Aan hetzelfde instituut was Theodorus
Bibliander verbonden, die een Latijnse uitgave van de Koran verzorgde, een
belangrijk werk gezien de Turkse dreiging. Luther en Melanchthon werden
pleitbezorgers en schreven voorin die uitgave.
Een tussenpersoon, die de invloed zowel van Luther als van Zwingli duidelijk
vertoont, is Franz Lambert. Hij leefde en werkte tot 1523 te Wittenberg, daarna in
Straatsburg en vervolgens in Hessen. In 1527 werd hij hoogleraar te Marburg, waar hij
die dubbele beïnvloeding in zijn werk ook toonde. Zijn verdere ontwikkeling bracht
hem overigens via de Avondmaalsstrijd geheel aan Zwingli's kant. De Kerk van de
Pfalz heeft eveneens bij allerlei gelegenheden benadrukt, van Wittenberg èn Zürich af
te stammen.
Evenzo is in de Oost-europese landen telkens weer sprake van beïnvloeding zowel
door Luther als door Zwingli. En hoeveel aandrang er ook van verscheidene zijden
werd uitgeoefend, gemeenten en personen in die gebieden weigerden veelal te kiezen
tussen Wittenberg en Zürich. Slechts waar het Avondmaal in het geding was, koos
men, en dan hij voorkeur de Zwitserse zijde.
De Engelsman William Tyndale, de grote Bijbelvertaler, is ook een typisch voorbeeld
van dubbele beïnvloeding. Hij had in Wittenberg gestudeerd en was in 1529 te
Marburg aanwezig. Hij nam het Zwingliaanse standpunt over, echter zonder te
verloochenen wat hij in Wittenberg geleerd had.
De laatste, die ik in dit verband noemen wil, is Johannes Oecolampadius, Zwingli's
trouwe helper onder andere tijdens en rond de gesprekken ie Marburg, en in de
publicaties die voorafgingen en volgden. Toen Luther in 1521 op de Wartburg over de
biecht geschreven had, kwam hem een boekje van Oecolampadius uit Augsburg over
hetzelfde onderwerp onder ogen, het zogenaamde Paradoxon. Oecolampadius meende
nog de Rooms-katholieke biechtpraktijk een evangelische wending en betekenis te
73