melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

oude Joden zelf hebben gedaan (…) Zij willen de Messias volgens het oude verbond
hebben en het nieuwe verbond achten zij niet. Dat was duidelijk tegen Karlstadt en de
overige Schwärmgeister gericht. 'Welnu, de verdedigers van een significatieve of
symbolische Avondmaalsleer waren uit de tijd van Christus' aanwezigheid in de
toestand van het verwachten van Hem en de voorafbeelding van zijn verlossingswerk
teruggevallen.' Aldus vat Bornkamm Luthers oordeel over Zwingli en de zijnen
samen.
Het was dus niet als schelden gemeend, zoals Zwingli het opvatte, toen Luther hem en
Karlstadt reeds in 1525 op één hoop gooide. De diepste reden was dat volgens Luther
zijn tegenstanders Christus en het heil fundamenteel misverstonden. Met opzet besluit
hij dit geschrift met een persoonlijke geloofsbelijdenis. In de eerste plaats omdat hij
zelf door deze strijd uitgeput is en meent dat hij spoedig zal sterven, en ook vanwege
het belang van de zaak: heel het Evangelie is in het geding. Het is alsof hij weer te
Worms staat om verantwoording te geven over de hoop die in hem is en het getuigenis
dat hij van die hoop heeft gegeven.
Zwingli en Oecolampadius antwoorden samen op dit geschrift van Luther. Het komt
mij voor, dat hun antwoord het niveau van Luthers belijdenis niet haalt. Volgens
Zwingli verraadt Luthers Avondmaalsleer onbewust een zeker heimwee naar het
middeleeuwse sacramentalisme, dit in antwoord op Luther die zijn tegenstanders
immers zag terugkeren tot het oude verbond.
In de Fidei Ratio van 1530 zal Zwingli Luther en de zijnen omschrijven als lieden, die
naar de vleespotten van Egypte achterom zien. Zij zijn dus degenen die in Israël nog
niet geheel mee kunnen naar het nieuwe, beloofde land. Luther bleef praktisch én in
de Avondmaalsleer volgens Zwingli nog teveel aan de oude Roomse zuurdesem
vastzitten.
Oecolampadius gaat in op de sacramentele eenheid, die Luther te berde bracht, en
beaamt die, maar dan zo dat zij als een mystieke eenheid wordt opgevat. Slotsom: niet
de elementen stellen Christus' mens-zijn en verlossingsdood present, maar de
dankbare harten der gelovigen.
Zwingli had dit standpunt een vier jaren tevoren duidelijk onder woorden gebracht,
toen hij aan Thomas Wyttenbach te Biel schreef: 'Christus moet óf in de hemel aan de
rechterhand van God zitten, óf Hij moet op aarde in het gelovige hart (aanwezig) zijn.
Hij is de zielespijze, die men niet eerst aan de kant moet leggen om haar dan weer bij
de hand te hebben. God is immers nabij; wanneer men roept, dan zegt Hij: Zie, hier
ben Ik. Hij is de niet door de hand, maar door het hart toebereide spijze, die ertoe
gegeven is dat men haar eet, zoals Christus gezegd heeft: Neemt en eet!'
Intussen worden door Bucer en vanuit Neurenberg verzoeningspogingen ondernomen,
welke echter door Luther categorisch worden afgewezen. Het gesprek te Marburg,
reeds eerder genoemd in verband met het contact tussen Melanchthon en Zwingli,
heeft weinig bijgedragen tot nieuwe gedachten. Luther acht elke poging tot vereniging
met de 'Schwärmer' eigenlijk bij voorbaat uitgesloten. En Melanchthon verzet zich
zeer tegen de verbinding met ketters van een 'nieuw dogma', zoals Walther Köhler het
uitdrukt.
De achterliggende politieke gedachte van Philips van Hessen aan een coalitie van alle
Evangelischen heeft aan de zaak ook al geen goed gedaan. De idee van een gesprek tot
vereniging stamt trouwens niet uit Wittenberg, maar uit de koker van Oecolampadius,
die haar formuleert in een brief aan de eerder genoemde humanist Willibald
Pirkheimer.
Zwingli was enthousiast en meende dat de heilige Schrift zodanig de doorslag zou
69