melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

van 'ken uzelf' gekomen was en zich moest afvragen, hoe het verder zou gaan,
wanneer hij in de Avondmaalszaak nu eens niet alles goed verstaan had.
Een brief die het klimaat bedierf, voordat men elkander persoonlijk te Marburg
ontmoette.
Tot de verstoring van de goede verhoudingen heeft trouwens ook de enigszins
vervalsende vertaling van Bugenhagens commentaar op de Psalmen en van Luthers
vierde Postille door de Straatsburgse Martin Bucer bijgedragen.
Luther antwoordde datzelfde jaar met een geschrift over de woorden: Dat is Mijn
lichaam. 'Toen wij zagen dat de Schrift onder de bank lag', had Luther te maken
gekregen met een poging om de Bijbel met behulp van andere autoriteiten aan te
vullen. Nu zijn er volgens hem nieuwe tegenstanders, die ook andere gezagsdragers
dan de Bijbel aanvoeren, namelijk de kerkvaders en de leraren in de
welsprekendheid! 6 Daarmee spelen zij een duivels spel.
Het is duidelijk, dat Luther die eerst Zwingli en de zijnen met Karlstadt en de
Schwärmgeister op één hoop had gegooid (er bestond volgens hem slechts verschil
tussen 'grammatische' en 'philosophische Schwärmgeister'), nu niet aarzelde om de
Zürichers en de Rooms-katholieken over één kam te scheren. Het verwijt dat de
tegenpartij de kerkvaders misbruikte, gold Oecolampadius. Deze vervalste - volgens
Luther - de betekenis van de vaders, die in werkelijkheid immers aan Luthers zijde
stonden. Over de wezenlijke aanwezigheid van Christus in het Avondmaal zegt hij,
'dat de bijzondere scheppingshandeling van God Christus' lichaam met het brood
ineenvoegt, en zo tot gevolg heeft dat men Christus' vlees niet alleen lichamelijk, maar
ook geestelijk eet.' Hij wijst dus Zwingli's verwijt van massiviteit af. Vrucht van het
eten van Christus' lichaam is dan niet alleen geloofsversterking, maar ook een
beginnende verandering van ons lichaam met het oog op de opstanding. Want
Christus' vlees is onvergankelijk en onsterfelijk. De vereniging van de gelovige met
Christus wordt dus wel heel substantieel voorgesteld. Het lichaam van Christus,
gegeten door de gelovige, blijft zelfs zijn eigenschappen in diens lichaam behouden.
Duidelijker kan het amper gezegd worden.
Het valt dan ook niet te verwonderen, wanneer Zwingli in zijn tegengeschrift van juni
1527 de betekenis, die Luther en de paus gelijkelijk (!) aan de woorden: Dat is Mijn
lichaam, toekennen, onder directe kritiek van zijn eigen christologie stelt. De twee
naturen van Christus moeten nauwkeurig onderscheiden worden. Evenals van het
geloof (zie zijn antwoord aan Brenz) geldt ook van de geloofsversterking, dat zij een
zaak van de Heilige Geest is en niet van het sacrament zelf. Hij verwijt Luther bij
diens leer van de alomtegenwoordigheid van Christus' lichaam, dat deze voor de
eenvoudigen met valse schijn op de menselijke natuur toepast, wat alleen de
Goddelijke natuur toekomt.
Het volgende jaar schrijft Luther dan een belijdenis aangaande het Avondmaal, waarin
hij tegenover Zwingli's nestorianisme een nieuw monofysitisme in de christologie
invoert. Niet twee naturen dienen beleden te worden, welke bijna los van elkaar staan,
maar in de ene Persoon, tegelijk met het ene Wezen van Christus (en van God: zie
boven) gaat het om één Godmenselijke natuur.
In datzelfde verband ontwikkelt hij ook zijn consubstantiatieleer met de woorden 'in,
met, onder'. Brood en lichaam van Christus gaan in het Avondmaal een sacramentele
unie aan, waarin lichaam en brood hun verschillen kwijtraken en 'ein neu, gantz
6 Luther doelt op het door Zwingli en Oecolampadius gebruikte retorische begrip tropos.
67