melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

onvriendelijk toespreekt, maar hen wel ernstig waarschuwt, omdat hun heil en dat van
wie aan hun zorgen zijn toevertrouwd, op het spel staat. Dit soort uitspraken bewijst,
dat Luther de Avondmaalsstrijd heeft opgevat als een zaak, waarin beslissingen
werden genomen in het hart van geloof en theologie.
Johannes Brenz uit Zwaben, die in zijn Syngramma op het Avondmaal op een
Lutherse wijze ingaat, heeft het hart van het geloof met het Avondmaal in verbinding
gebracht, toen hij schreef: 'Het lichaam van Christus alleen is van geen nut, maar (het
is) daarom (van nut), omdat Hij voor ons gegeven en het leven der wereld is. Evenzo
doet het bloed van Christus alleen geen nut, wel echter zeer veel, omdat het tot onze
reiniging vergoten is. En dat is de enige reden, waarom wij zijn lichaam en bloed in
het Avondmaal ontvangen.'
Wanneer dan vervolgens Brenz de aanwezigheid van Christus in het Avondmaal
precies op de wijze van Luther voorstelt, dan is het duidelijk dat hij een direct verband
legt tussen het heil en de Lutherse Avondmaalsopvatting. Luther was met deze actie in
Zwaben erg blij, en toen er in Zuid-Duitsland in toenemende mate geschriften en open
brieven tegen Zwingli, Karlstadt en Oecolampadius verschenen, reageerde hij erop
met de woorden: 'Christus leeft. God verwekt zijn reservetroepen tegen de nieuwe
ketters. We hebben goede hoop, dat Christus terrein wint.'
Men heeft weleens geschreven, dat Zwingli door zijn toon in verschillende publicaties
het strijdkarakter aan de ontmoeting heeft gegeven. Ik ben er niet zo zeker van, of het
aandeel hiertoe alleen van Zwingli afkomstig was.
De boven geciteerde woorden, afkomstig uit een brief van Luther januari 1526,
bewijzen ten eerste, dat Luther in zijn Avondmaalsopvatting regelrecht de zaak van
Christus in het geding zag, en ten tweede dat hij de overgang van enigen tot zijn partij
als een bewijs zag dat God Zelf opstond tot de strijd. Nu kan hij zich ook niet langer
aan het krijgsgewoel onttrekken, zoals hij erop laat volgen.
Wanneer dan Luther en Zwingli zelf op het strijdtoneel verschijnen, dan is het
duidelijk dat althans Zwingli geen gevecht als van vijanden heeft verwacht of gezocht.
In 1527 schrijft hij zijn Amica exegesis, zijn vriendelijke uitleg over het Avondmaal,
waarin hij Luther allereerst met eerbetuigingen overlaadt, om vervolgens duidelijk te
maken dat hij nu met hem in het strijdperk treedt. Hij herinnert hem aan 'de vroege
Luther', die toch niet anders dacht dan Oecolampadius en Zwingli nu. Hij belijdt een
reële, maar geestelijke aanwezigheid van Christus in het Avondmaal (zie later Calvijn)
en wijst vervolgens Brenz en de Zwabische Lutheranen af, die menen dat door het
Woord - bedoeld zijn de woorden van instelling en consecratie - de zaak zelf of het
geloof aan de zaak gegeven wordt.
Dat is Zwingli te massief gedacht. 'Want ook na het horen van het Woord gaat
niemand als gelovige weg, wanneer hij niet getrokken wordt door de adem van de
Geest'.
Reeds eerder kwam Zwingli's kritiek op Luthers woordtheologie ter sprake. In de
Avondmaalsstrijd wordt die kritiek actueel. Slechts door de Geest en het geloof kan
men Gods tegenwoordigheid, ook bij het Avondmaal, ervaren. Instellings- en
consecratiewoorden doen daar niets af of voegen er aan toe. Wat de christologie
betreft, zegt Zwingli: 'Uit de Godheid van Christus volgt niet de alomtegenwoordigheid
van Christus' lichaam.'
Weer een punt, dat later ook Calvijn en trouwens de hele Calvinistische Reformatie in
Frans-Zwitserland, Frankrijk, de Nederlanden, Engeland en Schotland over zal nemen.
Christus' Goddelijke en menselijke natuur zijn wat hun wezen betreft te scheiden, zo
meende Zwingli. In een begeleidende brief, die zeer scherp van toon was en die door
Luther als aanmatigend en onterend is ervaren, schreef Zwingli dat Luther op het punt
66