melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

Reformatoren, maar een kwestie van het leggen van verschillende accenten.
Er bestaat mijns inziens nóg een argument, waarom Luther zich niet willens en wetens
zal hebben afgewend van de traditie der vroege Kerk. En die is gelegen in het woord
'vroege'. De Reformatoren in het algemeen geloofden niet in een onafgebroken
successie van de apostolische leer in de leertraditie der kerk. De Bijbelse humanisten
bijvoorbeeld keerden zich sterk af van de middeleeuwse schoolvorming en vestigden
al hun aandacht op de oudheid in klassieke en Bijbelse zin. De Reformatoren, die toch
al kritisch stonden ten opzichte van wat ook de vroege kerk met de Bijbel gedaan had,
kenden nauwelijks scrupules om af te wijken van wat bijvoorbeeld middeleeuwse
augustijnen geleerd hadden, vaak ook nog met een beroep op de grote kerkvader zelf
en met de mededeling dat Augustinus natuurlijk nooit bedoeld had wat zijn epigonen
ervan gemaakt hadden! Zodoende is het ook te verklaren, dat Luther zich van
formuleringen bediende, die in de tijd van de vroegchristelijke concilies hem in het
kamp van Arius zouden hebben geplaatst, of andere waarvan Rooms-katholieke
theologen, die wel in de successie van de apostolische leer via de traditie der kerk
geloofden, konden zeggen dat dit niet paste in de theologie van de vaders, of zelfs in
het corpus confessionum van de vroege Kerk.
Het is tussen Luther en Zwingli tot een treffen gekomen in de zogenaamde
Avondmaalsstrijd, een zwarte bladzijde in de geschiedenis van het ontluikende
protestantisme, omdat de eenheid er zeer door geschaad is. Maar dit is niet het enige
argument, waardoor die Avondmaalsstrijd van zo groot belang is. Luther en de zijnen
enerzijds, en de partij van Zwingli anderzijds zijn zich direct al bij de onenigheid
tussen Luther en Karlstadt bewust geweest, dat het ging om 'einschneidende
Glaubensdifferenzen' (scherpzinnige geloofsverschillen) in deze zaak, aldus Heinrich
Bornkamm in zijn postuum uitgegeven werk Martin Luther in der Mitte seines Lebens.
Omdat men dit over en weer wist, heeft men eerst voorzichtig op nevenfronten
gevochten. Zwingli bijvoorbeeld steunde de Zuidduitsers in hun Avondmaalsopvatting
door aan Matthëus Alber te Reutlingen een brief over het Avondmaal te schrijven,
waarin hij zich inhoudelijk wel aan de zijde van Karlstadt stelde, maar zich
tegelijkertijd distantieerde van diens manier van uitdrukken. Een soortgelijk
voorbehoud had Zwingli al eerder gemaakt ten aanhoren van Oecolampadius, toen
deze hem ervan wilde overtuigen dat Karlstadt in de Avondmaalsleer niet echt van de
Zürichers verschilde. Die diep ingrijpende geloofsverschillen, waar Bornkamm over
schrijft, betreffen vooral het verstaan van het Avondmaal tegen de achtergrond van de
twee naturen van Christus.
Dat Zwingli niet met Karlstadt in zee wilde, had twee redenen: hij wilde niet voor een
Schwärmgeist worden aangezien, en hij kon zich met zijn humanistisch-filologische
nauwkeurigheid niet vinden in Karlstadts manier van exegetiseren.
Luther echter gooide de twee op één hoop. Reeds in de zomer van 1525 spreekt hij
van het Karlstadtse en Zwinglische gif. Wat Luther overigens in deze tijd over de zaak
schrijft, wordt zo ruimschoots door Zwingli weerlegd, dat de eerste schriftelijke
schermutselingen niet roemrijk voor de Wittenbergers eindigen, aldus Bornkamm.
Wanneer dan toch verschillende opvattingen bij mensen als Karlstadt, Zwingli,
Valentin Krautwald e.a. over het Avondmaal blijken te heersen, dan is dit voor Luther
geen reden om zijn mening te herzien, doch slechts een bewijs dat hun leer van de
satan afkomstig is; immers, de Geest van God is er niet een van onenigheid, maar van
vrede!
Uit Luthers correspondentie met Krautwald en Schwenckfeld blijkt, dat hij hen niet
65