melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

ingenomen, dat op die manier bij latere uitgaven van dezelfde stof niet meer
opportuun was.
Men kan bij de vraag naar de toe-eigening van het heil tot de rand van de ketterij gaan
en het dogma scheeftrekken (Gunning sr.), terwijl men in de formulering van de
belijdenis alleszins orthodox is. Zo zou het ook weinig moeite kosten om uit
Kierkegaards wijsgerige geschriften een antropologie op te delven, die zich
nauwelijks verenigen laat met de Lutherse orthodoxie. Terwijl bij dezelfde
Kierkegaard plaatsen met handen te grijpen zijn, waar hij zijn verering voor Luther en
diens leer ondubbelzinnig kenbaar maakt, ook in zaken die het zicht op de mens
betreffen. Het waren juist de vragen van de heilstoe-eigening, die Luther zijn hele
leven bezighielden. Ze gaven niet alleen in de beginjaren leiding aan zijn werk, maar
evenzeer waren ze, zoals we nog zullen horen, de stimulansen in de Avondmaalsstrijd.
Niet voor niets bestaat zo'n groot deel van Luthers oeuvre uit preken.
Verder valt het te betwijfelen, of Luther zich van een discrepantie ten opzichte van het
vroegkerkelijk dogma bewust is geweest. Toen Melanchthon hoogleraar werd in
Wittenberg, was Luther de eerste die de jonge humanist hartelijk onthaalde, en hij
besloot om bij hem Grieks te gaan leren. Zeer wel onderkende Luther de verschillen in
uitgangspunten en invalshoeken tussen Melanchthon en zichzelf. Maar hij wist ook,
aldus Kooiman, dat er één punt van overeenkomst was: het ging hen beiden om de
zuivere inhoud van de Schrift. Dat overwon alle aarzeling, mocht die er tussen beiden
zijn geweest. Wat dit betreft, hameren toch ook Luther en Zwingli op hetzelfde
aambeeld. De Bijbel is bij alle waardering van kerkvaderteksten doorslaggevende
autoriteit. Bovendien is het de vraag of Luther zich van afwijkingen van de begrippen
der vroege Kerk inzake de leer bewust is geweest, omdat zijn verwoording van de
christologie en het Triniteitdogma in een andere context stond dan in vorige eeuwen
het geval was. Vanwege de nood van de tijd en het heil der mensen kregen de
dogmata in de formuleringen andere accenten dan tevoren. Niet Luthers christologie,
maar zijn soteriologie is mijns inziens de invalshoek, waaronder men het geheel van
zijn theologie moet beschouwen.
Locher heeft dat onder woorden gebracht, toen hij in zijn eerder genoemde boek
inging op de Triniteitleer en de christologie van Zwingli. Deze onderstreept immers
juist de Godheid van God om de eenheid in de Drie-eenheid zeker te stellen. Daardoor
staat Zwingli - evenals Calvijn - duidelijker in de lijn van de oikonomische
triniteitsleer van Augustinus dan Luther,
die de nadruk legt op openbaring en incarnatie en bijgevolg de 'drievoudigheid' der
personen juist sterk uit laat komen.
In de christologie houdt Zwingli vast aan het vroegkerkelijke 'waarachtig God,
waarachtig mens', waarbij het Zoonschap van Christus slechts Trinitarisch en
soteriologisch verstaan kan worden. Bij de aanneming van het vlees door de eeuwige
Zoon van God benadrukt hij, dat de Godheid actief, de mensheid creatuurlijk-passief
optreedt en dat de Godheid in de mensheid van Jezus ingaat zonder er in op te gaan.
Terwijl Luther de nadruk legt op het wonder van de menswording, staat bij Zwingli de
Godheid van de Godmens voorop. Anders gezegd: Luther benadrukt de openbaring
van God, Zwingli legt de vinger bij de openbaring van God. Bij Zwingli blijven in
onderscheid van Luther de beide naturen van Christus duidelijk onderscheiden, alleen
verbonden door de persoon van Christus, die identiek is met Zijn Godheid. De scopus
van Zwingli's christologie is de zekerheid, dat wij in de mens Jezus werkelijk God
ontvangen.
Voor Locher is dit alles niet een zaak van wezenlijk verschil tussen de beide
64