melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

verborgen zit. In de kloof tussen Godheid en mensheid in Christus plant Luther de
zonde, dit ten behoeve van de soteriologie.
Bij dit alles valt m. i. het volgende op: Het zogenaamde afwijken van de
vroegchristelijke christologie komt alleen daar bij Luther voor, waar hij meent dat de
verlossingsleer het
vereist. De bedoelde veranderingen hebben dus een soteriologisch doel en hebben
weinig of niets met systeembouw te maken, al wijst Beer in zijn boek wel aan, dat
Luther de bedoelde wijzigingen uitermate consequent heeft toegepast. De grote vraag
is, of de wijzigingen in de christologie (om daar maar bij te blijven) vanuit het
heilsdoel te rechtvaardigen zijn.
Luthers tweenaturen-leer of, beter gezegd: zijn afwijken van de klassieke
tweenaturen-leer, heeft o.a. consequenties voor zijn omschrijving van de Triniteitsleer.
Persoon en Wezen worden door hem niet onderscheiden. Met die twee termen kan
volgens Luther slechts hetzelfde bedoeld zijn. Wanneer Augustinus bijvoorbeeld zegt
dat met betrekking tot het Woord de Zoon Zich van de Vader onderscheidt, terwijl Hij
in de wijsheid dezelfde is als de Vader, dan bestrijdt Luther dat door aan te wijzen dat
'Woord' een even absoluut bedoelde term is als 'wijsheid', en dat dus het genoemde
onderscheid niet opgaat. 'Persoon' is in Goddelijke aangelegenheden volgens Luther
een gemeenschappelijke naam voor meerderen en duidt de 'substantie' van God aan.
Geheel anders Melanchthon, aldus Beer. Nog in de Loci communes van 1521, de zgn.
eerste protestantse dogmatiek, wordt gezegd: Christus kennen betekent, Zijn weldaden
kennen, niet Zijn naturen en de manieren van Zijn incarnatie beschouwen. Maar in de
latere bewerkingen van de Loci komt deze zin niet meer voor. Volgens Melanchthons
begrafenisrede bestaat de vreugde van de ontslapen Luther in het aanschouwen en
kennen van het hoge, ondoorgrondelijke, eeuwige Wezen van Gods majesteit en de
twee naturen in de ene Persoon van de Zoon van God. En een van de weldaden, die
Melanchthon op een papiertje vlak vóór zijn dood met betrekking tot het leven na dit
leven schreef, luidde: Je zult de wonderlijke geheimenissen kennen, die je in dit leven
niet begrijpen kon: waarom wij zo geschapen zijn en waarin de vereniging der beide
naturen in Christus bestaat.
Op grond hiervan en van nog veel meer meent Beer, dat Melanchthon in de omschrijving
van deze centrale stukken in de christelijke leer toch wel een heel andere weg
gaat dan Luther.
Het is echter de vraag, of dit materiaal tegen Luther in stelling kan worden gebracht.
En bewijst het dat Luther ten opzichte van de traditie der kerk anders stond dan
Melanchthon en ook Zwingli en Calvijn? Wat Luther over de twee naturen en over de
relatie tussen de Vader en de Zoon zegt, geldt nagenoeg geheel de verkrijging van het
heil door het geloof. De beide citaten uit Melanchthon, welke Beer in het
laatstgenoemde artikel geeft, verwijzen daarentegen naar de eeuwigheid en het zien
van degene in wie de gemeente hier en nu gelooft. Beide zaken bestaan naast elkaar.
Om deze reden heeft Luther mijns inziens op beslissende momenten ook geen protest
aangetekend tegen de alleszins katholieke uitspraken van de Confessio Augustana
over Christus' twee naturen, in hoofdstuk III.
Wat het citaat uit Melanchthons Loci betreft over het kennen van Christus, dat op die
manier in latere edities van de Loci niet meer voorkomt, lijkt het mij op grond van de
tekst in Bizers Texte aus der Anfangszeit Melanchthons waarschijnlijk, dat
Melanchthon niet een aparte Lutherse christologie heeft bedoeld, maar in de eerste
uitgave van de Loci een polemisch standpunt tegen de scholastieke theologie heeft
63