melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

ijvoorbeeld tussen wet en Evangelie, verlossing en schepping. 'Ondanks dat er sprake
is van twee hervormers, staat hier toch geloof tegenover geloof (…). En nu moet ik
terugkomen op wat ik tevoren schreef, dat de legitieme inhoud van het Reformatorisch
geloof bepaald wordt door de rechtvaardiging door het geloof, zoals die bij Luther
exemplarisch doorleefd en verwoord is'. En even verder: 'Wanneer in die theologia
cruris nu het hart van het Reformatorische geloof en Evangelie-verstaan klopt, dan
kan de conclusie niet anders zijn, dan dat de structuur van Zwingli's theologie een
andere was en dat daarachter een ander geloof lag'.
Wie deze woorden leest, schrikt. Liggen Luther en Zwingli ondanks Zwingli's
betuigingen van het tegendeel dan toch wezenlijk zover uit elkaar? Wat Locher vertelt
over Zwingli's bekering, die tot in de verandering van handschrift speurbaar is, en
over de afwijzing van Erasmus en toewending tot Christus, rechtvaardigt althans niet
de gedachte aan een zo diepgaand verschil.
Wat Zwingli in zijn commentaar op de eerste acht Schlussreden schrijft over de
vervulling van de wet door Christus voor ons die de prijs niet voldoen kunnen, en over
de rechtvaardiging door het geloof alleen, doet sterk aan Luther denken. In stelling 5
zegt Zwingli, dat allen die iets gelijk stellen aan of hoger dan het Evangelie, niet
weten wat Evangelie betekent. In zijn eigen commentaar erop zegt hij o.a. dit:
'Niemand komt tot God, die niet de wil van de hemelse Vader doet. Maar wij kunnen
die wil niet vervullen, omdat wij zondaren en doden zijn, en omdat Gods norm door
geen schepsel vervuld kan worden. Het eigenlijke van de dood is, dat God zijn
aangezicht aan ons onttrekt. De kracht van het leven ligt in Gods barmhartigheid,
namelijk dat God ons door Zijn Zoon heeft levendgemaakt, want in Hem is het leven.
Daarom betekent Evangelie vooral de kracht van God tot heil van de mens. Want
Christus vervult beide normen: Hij is het leven en zondeloos, en omdat Hij even goed,
schoon en rein is als God, kan Hij boven de onmachtige creatuur uit Gods wil doen.
Hij is heel onze volkomenheid voor God, ons heil, onze betaling en genoegdoening.
Het gaat in het Evangelie om de genoegdoening aan Gods gerechtigheid.' Zwingli gaat
over in een lofprijzing, met aan het eind een schuldbekentenis: 'En wij verstaan het
niet, wij zijn niet dankbaar, wij geloven het niet! Alleen het Evangelie vertroost
mensen, die niet kunnen volbrengen wat de wet eist. Het Evangelie zegt: Ach, wat gij
niet kunt, omdat gij niets kunt, dat alles doet Christus. Hij is het alles, Hij is de voor-
en achterplecht, Hij is uw heil. Gij zijt niets, gij kunt niets. Christus is Begin en Einde.
Hij is het alles en kan het alles.'
Dit alles rechtvaardigt niet de gedachte, dat Zwingli in de soteriologie ver van Luther
afwijkt. Hij mag dan de wedergeboorte benadrukken, en Luther meer de
rechtvaardiging van de goddeloze, dat kan nauwelijks een verschil heten. De relatie
tussen gemeente en volk in Zwingli's patriottische bibliocratie staat wel in schrille
tegenstelling tot de twee-rijkenleer van Luther. Maar het verdient aandacht dat die
weg dan ook door Zwingli's opvolger, Heinrich Bullinger sr., omgebogen is, zodat
kerk en staat zelfstandig ten opzichte van elkaar werden gemaakt en de heerschappij
van Christus vrijgemaakt werd van de zorgvuldigheden om de leeftocht van de
politiek. Dit heeft kunnen geschieden zonder dat wezenlijke veranderingen in
Zwingli's theologische traditie moesten worden aangebracht.
2. LUTHER EN ZWINGLI
'Ik haatte dat woord 'gerechtigheid', het vervloekte en verdoemde mij. Ik zei legen
God: houdt U dan nooit op mij te plagen met Uw toorn? Maar ik hield niet op te
bonzen tegen dat woord van Paulus: de rechtvaardige zal door zijn geloof leven. En
ineens zag ik het: wij leven niet door ons doen, maar door Gods schenkende
61