melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

zwakken veel toegeeft, wat hij heel anders zou kunnen behandelen (en) waarbij ik zijn
mening niet deel. Het is niet zo dat hij teveel, maar dat hij te weinig zegt.
Bijvoorbeeld in het boekje De melaatsen (1521, 1523) maakt hij, zoals mij gezegd is -
want ik heb het zelf niet gelezen - ruimte voor de biecht, namelijk dat men zich aan de
priester vertonen moet, wat toch uit de bedoelde daad van Christus niet kan worden
afgeleid (...). Evenzo met het woord sacrament geeft hij de Latijnen teveel toe. Want
wat gaat het ons Duitsers aan, hoe de begrafenismuzikanten in Italië de heilige
tekenen noemen, die ons God gegeven heeft, of met welk woord zij die samenvatten?
(...) Hetzelfde geldt van de voorbede der gezaligden en van andere dingen, waarin hij,
zoals ik het begrepen heb, gedurig de zwakken iets toegeeft. Maar hen, die zulk
verstaan van de Schrift, zoals het door hem en anderen vandaag de dag wordt
voorgedragen, met opzet niet verstaan willen, geeft hij niets toe; want zij zijn
vertwijfeld, ongelovig en door hun eigen geweten veroordeeld (Titus 3 : 11)'.
En dan opnieuw: men heeft Luther, 'de voortreffelijke, moedig optredende knecht van
Christus', veroordeeld en past nu zijn naam toe op de anderen om van Christus' leer
een sekte of ketterij te maken. 'Daarom ziet toe, vrome christenen, dat de eerbare
Naam van Christus niet verwisseld wordt met de naam van Luther; want Luther is niet
voor ons gestorven, maar leert ons Hem kennen, door wie alleen wij het heil hebben'.
Dat hij over dit alles niet aan Luther geschreven heeft, is omdat Zwingli alle mensen
duidelijk heeft willen maken, hoe eenstemmig de Geest van God is, zodat Luther en
hij, zo ver van elkaar, toch zo eenstemmig de leer van Christus onderwijzen, zonder
enige onderlinge afspraak. 'Toch ben ik niet met hem te vergelijken; want ieder doet
zoveel als God hem toewijst'.
Een relativerende houding, noemde ik Zwingli's standpunt ten opzichte van
gezagsdragers. Relativerend even goed ten aanzien van Luthers gezag als dat van de
kerkvaders en doctores der kerk. Met lof voor al het goede en vanuit de toekenning
van absoluut gezag aan de heilige Schrift, het Woord van God. Lof voor Luther als
knecht van God, afwijzing van datgene waarin Luther Zwingli niet radicaal genoeg is,
zoals Locher het uitdrukt. Maar een afwijzing niet in het openbaar en als onder
vijanden, doch mild omdat wat hen aan elkaar bindt, veelmeer is dan hetgeen waarin
ze niet overeenstemmen. De gedachte van een andere geest te zijn dan Luther, is bij
Zwingli niet opgekomen, laat staan dat hij die uitgesproken zou hebben. Calvijn staat
getuige enige van zijn brieven hierin aan Zwingli's kant, dat hij schrijft dat Luther
moet leren zijn tegenstanders liever aan Christus dan aan zijn eigen persoon te
onderwerpen, niet in het minst omdat ook Luther niet onfeilbaar is. Het afscheid op
het godsdienstgesprek te Marburg verkilde, doordat Luther de Zwitsers en
Zuidduitsers toevoegde: 'Bidt God, dat gij verstand krijgt!' En Oecolampadius
antwoordde: 'Bidt ook gij, gij hebt het evenzeer nodig.'
Er heeft zich in de eerste helft van de zestiende eeuw in het protestantse kamp een
nieuw soort beeldvorming voorgedaan, waarin Luther als een min of meer absoluut
geldende instantie naar voren kwam. Niet zonder reden heeft Zwingli voor deze
nieuwe autoriteit gevreesd, en hij niet alleen. Calvijn stond hierin aan zijn kant. Beide
hadden grote eerbied voor Luther, maar meer voor de Bijbel.
W. Aalders heeft in een artikel in Theologia Reformata van 1972 over Luther en
Zwingli geschreven, dat wij bij Zwingli met beide voeten op de aarde en midden in de
geschiedenis staan. Heel het Evangelie zou door hem betrokken zijn op de schepping
en de geschiedenis, en daarom zou zijn theologie het kenmerk dragen van eenheid en
continuïteit, terwijl bij Luther de tegenstellingen en paradoxen voor het grijpen liggen,
60