melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

van de christen niet aan de kerkelijke autoriteiten of hiërarchie maar aan de heldere
woorden van de Bijbel getoetst moet worden. Wat nu in het totaal van Luthers
ontwikkeling door Holl een geheel nieuw begin van Luthers leer van de zichtbare kerk
genoemd wordt, bevestigde langs een andere lijn het denken van Melanchthon zo
goed als van Zwingli, dat de Bijbel alleen over alle zaken moet beslissen.
Echter Melanchthons en Zwingli's relatie tot de officiële bronnen van het christendom
betrof niet alleen de Schrift, doch ook de kerkvaders, een verzamelbegrip waarmee ik
de officiële documenten van de vroege kerk bedoel samen te vatten. Het is niet
waarschijnlijk dat Melanchthon en Zwingli over deze zaken van gedachten hebben
gewisseld. Peter Fraenkel zegt in zijn studie Testimonia Patrum, over de functie van
de kerkvaders in Melanchthons theologie, ergens dat Melanchthon niet zeer
geporteerd was van Zwingli. Hij ervoer de latere geschillen tussen Wittenberg en
Zürich als een zaak, die niet aan Zwingli's humanisme, maar aan zijn 'barbaria', zijn
onbeschaafdheid in wetenschappelijke zin, te wijten was. Door wat wij thans van
Zwingli's vorming en werkkracht juist ook in het studeervertrek weten, wordt deze
mening ruimschoots weerlegd, maar zij betekent wel dat Melanchthon en Zwingli
tijdens hun leven niet veel gemeenschappelijks hadden. Wanneer ze op dit punt toch
met elkaar vergeleken worden, dan is dat een mening a posteriori.
We weten wel dat Melanchthon en Zwingli een van de voorbereidende gesprekken te
Marburg gevoerd hebben, en dat dit gesprek een gunstige afloop had: een misverstand
over Zwingli's leer van de erfzonde werd uit de weg geruimd en Melanchthon liet de
mening vallen dat de woorden der consecratie bij het Avondmaal Christus' reële
aanwezigheid zouden bewerken. Hij werd het ook met Zwingli eens over wat
Augustinus reeds gesteld had: geloven= geestelijk eten.
Hoewel Melanchthon door zijn scholastische uitdrukkingswijzen weinig tot de
verzoeningspogingen heeft bijgedragen, die aan het eind van de Marburger
ontmoeting hebben plaatsgehad, vertoont het vervolg van de geschiedenis wel, dat
lang na Zwingli's dood de Zürichers en Melanchthon op grond van diens 'Filippisme'
met elkaar zijn verzoend en dat men zelfs pogingen heeft ondernomen om
Melanchthon naar Zürich te halen.
Hoe zit het met de houding van Melanchthon en Zwingli ten opzichte van de
kerkvaders, dit in relatie tot Luthers opstelling? Johannes Eck heeft na Leipzig
Melanchthon diens relativistische instelling ten opzichte van de vaders verweten,
mede omdat Melanchthon beweerd had, dat Eck ten slotte niet alleen met de vaders
overhoop kwam te liggen, maar vooral ook met de Schriflten. In zekere zin heeft Eck
toch doel getroffen. Melanchthon kende de doctores der kerk, zoals hij ze noemde,
een relatieve en afhankelijke, maar positieve plaats toe, aldus Fraenkel. Men moet hen
geloven en tegelijk hen onder kritiek van de Bijbel stellen, zodat ze ook echt geloofd
kunnen worden en kunnen helpen door hun getuigenis voor de absolute waarheid.
Ook de dwalingen zijn volgens Melanchthon betrekkelijk en doen hun getuigenis van
de waarheid niet teniet, maar zullen in een positief getuigenis veranderen, wanneer zij
onderworpen worden aan een theologische (lees Bijbelse) oordeelvelling. Op grond
van dit alles meent Fraenkel, dat er geen grote afstand bestaat tussen de Leipziger
disputatie en Melanchthons latere patrologie, zijn dogmatiek en mannen als Flacius,
Chemnitz en Gerhard met hun claim op de katholieke consensus. Melanchthon maakte
in zijn patrologie onderscheid tussen de elementen van echte oudheid bij de vaderen,
en een gefingeerde oudheid, die niet van de vaders afkomstig is, maar hun toegeschreven
wordt. Uiteindelijk moet in het onderwijs van de vaders het Woord van
57