melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

gedachte wekken, dat Zwingli humanist is (gebleven), in wezen is hij evangelisch
christen. Waar het in dit verband om gaat, is dat Zwingli niet naar het voorbeeld van
anderen tot dit optreden is gekomen, maar via een eigen weg, waarlangs hij Christus
als dè Reformator leerde kennen.
Dat wordt ook bevestigd door de vergelijking, die Locher treft tussen de belangrijkste
leerstellingen bij Luther en Zwingli. Beide Reformatoren getuigen van de troost van
Gods vrije genade in Jezus Christus door het geloof. Maar de vorm van hun
getuigenis is van meet af verschillend. Luther komt bijvoorbeeld tot de vrijheid van
een christen als de bevrijding van het aangevochten geweten. Zwingli vat vooral de
bevrijding van de gemeente en haar leden uit de macht van menselijke en kerkelijkhiërarchische
geboden in het oog. Bij Luther maakt het geloof onderscheid tussen wet
en Evangelie, bij Zwingli tussen het woord van mensen en Gods Woord. Luther stelt
de toerekening der gerechtigheid steeds opnieuw centraal, bij Zwingli wordt de
gerechtigheid van God en Christus verklaard met behulp van de effectieve vergeving
der zonden. Zwingli veroordeelt niet de 'theologie van de glorie' op dezelfde manier
als Luther dat deed. Wel wijst hij minstens zo fel de misbruiken en gedichtenkronkels
van de Rooms-katholieke praktijk en theologie af, die hij bijna alle herleidt tot geld-
en praalzucht.
Het spreekt vanzelf dat lang niet ieder mens het eens is met deze grote these van
Locher, waarbij hij bijna alle verschillen tussen Luther en Zwingli tot nuanceringen en
accentverschillen reduceert. Het past op z'n minst om hier de vraag te formuleren, of
er bij alle eenheid, die de Reformatie vooral ook dogmatisch vertoont, geen
leerstellige verschillen hebben bestaan. Gaat het misschien toch om meer dan om
verschillende formulering en onderscheiden accenten tussen Wittenberg en Zürich, de
Noordduitsers en een groot deel van de Zuidduitsers? Had Luther gelijk, toen hij op
het Avondmaalsgesprek te Marburg Bucer (en in hem ook Zwingli) toevoegde: 'Ihr
habt einen anderen Geist als wir'?
Ik denk in dit verband aan de relatie tussen Melanchthon en Zwingli en laat daarbij het
begrip humanisme buiten beschouwing, maar vraag aandacht voor iets dat door het
humanisme methodisch in het centrum van de belangstelling kwam te staan: de
bestudering van het vroege christendom en de kerkvaders volgens oorspronkelijke
teksten. Zwingli zegt van zichzelf, dat hij door de Schrift (Paulus) en Augustinus tot
Reformator geworden is.
Ook Melanchthon ging het in een groot deel van zijn arbeid om het blootleggen van
de oorspronkelijke literaire bronnen van het christelijk geloof. Opmerkelijk is, dat
beider beeld van Luther sterk bepaald wordt door de disputatie met Eck te Leipzig. En
wanneer ik me niet vergis, dan mogen we zeggen dat het te Leipzig vooral ging om
het primaat van Rome in het kader van de traditie der Kerk.
Kooiman zegt in zijn boek over Melanchthon, dat voor diens geestelijke ontwikkeling
het godsdienstgesprek van Leipzig beslissend is geworden, en het feit dat Luther, door
Eck ertoe gedwongen, te Leipzig verklaarde dat ook concilies kunnen dwalen, heeft
op Zwingli een geweldige en bevrijdende werking uitgeoefend. Van nu af spreekt hij
over Luther als over David, Goliath, Hercules en Elia (bij wie vergeleken Erasmus
meer op Eli lijkt!).
Toch is het nog iets anders geweest, dat uit Luthers optreden te Leipzig voor
Melanchthon en Zwingli zo belangrijk was. Dat omschrijft Karl Holl in zijn
Gesammelte Aufsätze zur Kirchengeschichte, wanneer hij in deel I over het ontstaan
van Luthers kerkbegrip handelt. Hij zegt dan, dat te Leipzig bij Luther een gedachte
sterk naar voren kwam, die in de kiem reeds tevoren bij hem leefde. Namelijk deze,
dat slechts de Heilige Schrift gezagsinstantie zonder dwaling zijn kan, en dat het recht
56