melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

jegens allerlei andere gezagdragers, wanneer zij in botsing komen met de leer van de
heilige Schrift.
Locher heeft in zijn grote boek Die Zwinglische Reformation im Rahmen der
Europäischen Kirchengeschichte het zo uitgedrukt: 'Zwingli nam een zelfstandige
positie tegenover Luther in de leer in, en hij was dankbaar voor al wat Luther verricht
had en voor het voorbeeld dat hij gaf. Niet angst om door Rooms-katholieken en
anderen voor een ketter uitgemaakt te worden, deed hem de benaming lutheraan
afwijzen, maar zijn inzicht in wat Reformatie was.'
Ook de werkwijze van Zwingli bevestigt de juistheid van deze woorden. Arthur Rich
heeft in zijn studie over Zwingli's theologische inzet in de begintijd van zijn
Reformatorische optreden aangetoond, dat Zwingli 26 geschriften van Luther in zijn
bibliotheek had en tot het eind van 1519, toen hij volop aan de Reformatie te Zürich
werkte, er niet meer dan acht had bekeken. Wat hem in die geschriften vooral
interesseerde was Luthers kritiek op de aflaathandel, de heiligenverering, de
pauselijke macht, het recht van de tiende penning en het celibaat. Juist in de jaren
1520 tot 1521, die van doorslaggevende betekenis zijn geweest voor Zwingli's verdere
ontwikkeling als Reformator, wordt zijn theologische werk niet door Luther of invloed
van Luther gestempeld.
In die jaren, zo wordt door menig kerkhistoricus beweerd, is Zwingli van humanist tot
Reformator geworden.
Locher wijst dat standpunt af, en het is interessant om daar even op door te gaan. Niet
alleen is Zwingli los van Luther tot Christus gekomen, via Paulus en Augustinus,
zoals hij zelf zegt, maar ook heeft hij los van Luther en geheel anders dan deze de
christelijke filosofie van Erasmus uiteindelijk afgewezen. Aanleiding is de
allegorische exegese bij Erasmus ten aanzien van centrale Schriftplaatsen, dus een
geheel andere invalshoek dan die van Luther, die zich teweer stelde tegen Erasmus'
antropologie (de slaafse en vrije wil). Zwingli heeft Erasmus gebruikt om praktische
misbruiken in de kerk te bestrijden.
Om dezelfde reden was hij in Luther geïnteresseerd, maar deze was hem niet radicaal
genoeg, en dat is weer de reden waarom de Dopers althans tijdelijk hun hoop op
Zwingli vestigden. Luthers woord-theologie viel voor Zwingli onder menselijke
meningen, die kritisch bezien moesten worden. En zo heeft hij ook Erasmus
gekritiseerd in wat deze met de Schriften deed. Niet alleen op dit punt, ook ter zake
van het Avondmaal hebben Zwingli en de zijnen zich van Erasmus verwijderd.
Aanleiding was overigens ook nu Erasmus' allegorische manier van Schriftuitleg. Hij
allegoriseert in Zwingli's ogen de reële aanwezigheid van Christus in het Avondmaal
en houdt naar buiten de schijn op, dat hij toch stipt in de Rooms-katholieke leertraditie
staat.
Kurt Aland schrijft in zijn Geschichte der Christenheit deel 1, dat Zwingli op
beslissende wijze van Erasmus afhankelijk was; maar Locher betwijfelt dat. Wie stelt
dat de letterlijke betekenis van de Schrift tegelijk haar geestelijke betekenis is en dat
de bekering tot Christus de bekering tot de heilige Schrift in haar geheel is, en dat men
alle menselijke meningen moet laten rusten en Gods bedoeling alleen uit zijn eigen
eenvoudig Woord moet leren kennen, heeft opgehouden een humanist te zijn en past
niet bij Erasmus.
Letten we er dan nog op dat Zwingli tot zulke uitspraken komt reeds rond 1516, dan
verstaan we dat zijn Reformatorische optreden niet pas uit 1522 of daaromtrent stamt.
Er blijft dan van het beeld, waarbij Zwingli de eerste jaren van zijn openbaar optreden
de humanistische lijn heeft gevolgd en pas vrij laat tot overwegend Reformatorische
gedachten is gekomen, niet veel over. Humanistische taal en vormen mogen de
55