melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

6. MELANCHTON, LUTHER – ZWINGLI –ZÜRICH,
Door Dr. C. A. Tukker 5
INLEIDING
Adolf von Harnack besluit zijn Lehrbuch der Dogmengeschichte met wat hij noemt de
drievoudige afloop der dogmengeschiedenis. Bij Rome wordt die door Trente en de
voorbereiding van Vaticanum 1 bepaald, het humanistische kamp vindt een weg in het
antitrinitarisme en socinianisme, en als derde noemt hij het protestantisme. De visie,
die Harnack op de Reformatie heeft, is typisch Luthers. Luther is niet alleen de
restaurateur van het oude dogma, maar in feite ook de enige die de titel Reformator
verdient. Zwingli is als Reformator totaal van Luther afhankelijk, en Calvijn is in
ieder geval als theoloog een epigoon van Luther, afgezien van alle goede dingen die
van heiden gezegd kunnen worden.
Hoewel in onze dagen men het oordeel van Harnack wel niet zonder meer zal
overnemen, is Luther van de drie toch gemakkelijk de eerste gebleven. Wat Zwingli
betreft, betekent het dat, hoeveel eer hij ook krijgt, omdat nergens zo intensief het
Reformatorische principe met politieke inzet verbonden werd (Joseph Lortz), hij toch
minder dan Luther als Reformator in Europa bekend is geworden. Tot deze
achteruitgeschoven positie heeft zeker de onenigheid van Zwingli met Luther over het
Avondmaal en al wat eraan vastzat, bijgedragen. Het is een zaak van geboden
eerlijkheid, dat in dit boek voor hun beider verhouding ruimte is gemaakt. Vooral de
theologische argumenten van Luther en Zwingli zullen ons daarbij interesseren, Aan
het slot komt de vraag aan de orde, of Wittenberg en Zürich in het algemeen in
soortgelijke verhouding tot elkander stonden als Luther en Zwingli. De schrijver
koestert niet de illusie dat hij aan de discussie die al zo lange tijd in vakkringen is
gevoerd, nieuwe elementen kan toevoegen. Misschien kan hij enkele belangrijke
gezichtspunten verhelderen en samenvatten.
I. ZWINGLI EN LUTHER
De vraag of Zwingli van Luther afhankelijk is, kan het beste door Zwingli zelf
beantwoord worden. Luther zegt in 1526, wanneer de Avondmaalsstrijd begonnen is,
openlijk van de kansel, dat hij de verkondiging van Jezus' dood heerlijker gepredikt
heeft dan de Zuidduitsers en Zwitsers, onder wie Zwingli. 'Und hetten sic es nicht von
uns, sie wurden wol nichts davon wissen'. Maar Zwingli verklaart, dat voor hem
Christus Zelf de Reformator is en dat het Evangelie geen naam van een mens mag
dragen, en dat het mensen ook niet toegestaan mag worden, zich onder voorwendsel
van de veroordeling van Luther aan de zeggenschap van het Evangelie te onttrekken.
Hij doet dit in zijn Uszlegen, de commentaar op zijn stellingen, de Schlussreden van
1523.
Ik zal in het vervolg van deze paragraaf in een uitvoerig citaat terugkomen op de
plaats waar hij dit zegt. Reeds een jaar tevoren, in 1522, vertelt hij in de zogenaamde
Apologeticus Archeteles, dat hij door Christus onderwezen is, voordat de hoeken van
bepaalde schrijvers hem onder ogen kwamen. Zijn hele verdere leven is hij op dit punt
niet van gedachten veranderd, en we zullen nog wel merken dat deze onafhankelijke
positie ten opzichte van Luther voor Zwingli samenhangt met zijn onafhankelijkheid
5 Luther en het gereformeerd protestantisme; door Dr. W. Balke, Drs. K. Exalto, Prof. Dr. J. van
Genderen, Prof. Dr. C. Graafland, Dr. J. Hoek, Prof. J. Kamphuis, Prof. Dr. W. van ’t Spijker, Dr. C. A.
Tukker. UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM B.V., ’s-GRAVENHAGE, 1982
54