melanchton 'de hoogleraar van duitsland' - Heidelberger Catechismus

het grote, z.g. Konkordienbuch afgelost.
Het Corpus doctrinae verscheen te Leipzig, januari 1560, in het Latijn, en het bevatte:
een praefatie of voorrede; de Augsburgse Geloofsbelijdenis met Melanchtons
wijziging in het 10de artikel over het Avondmaal, dus de zogenaamde Variata van
1540; de Leerbelijdenis der Saksische Kerken, van 1551; het Examen voor de
proponenten, van 1553; het Antwoord van Melanchton aan Stancarus (die een af
wijkende Christologie leerde, 1553); de Antwoorden van Melanchton op Roomse
vragen uit Beieren over dogmatische hoofdzaken (1558); de Weerlegging van Servet
en de Wederdopers.
Melanchton had reeds in 1559 een voorrede in het Duits geschreven. Het Corpus
verscheen dan ook bijna gelijktijdig in het Duits en in het Latijn. De Latijnse voorrede
is rijker aan inhoud dan de Duitse en volgt in vertaling hieronder. Zij is een ware
apologie. Zij begint met er nadruk op te leggen, dat juist degenen, die in het openbare
leven op vrede en orde gesteld zijn, een mensenleeftijd geleden met de bevrijdende
leer van Luther meegegaan zijn, de niet-Epicureërs, zoals hij ze noemt, d.w.z.
degenen, die niet totaal onverschillig tegenover de godsdienst stonden.
Hun eerste argumenten waren de dwalingen en de aan ieder bekende misstanden in de
Kerk en haar eredienst. De ware Kerk en de zuivere aanroeping spelen hier weer een
even grote rol als in 1543. Melanchton herinnert dan aan het langdurige politieke
streven van de keizer naar een concilie en aan het ontstaan van de Augsburgse
Geloofsbelijdenis, die op zichzelf ook reeds een apologie en verantwoording was.
Het onderscheid met de woelige Wederdopers kon daar duidelijk uit blijken. Het
klinkt wat speels als Melanchton zelfs Plato, Cicero en Cato aanhaalt ten gunste van
de reformatorische leer. Zijn arsenaal van argumentatie was echter ruim en gaf hem
gemakkelijke stof om met de tegenstanders ook eens te spotten; zo haalt hij verderop
Euripides nog aan. Daarna verklaart Melanchton hoe hij zijn roeping om te
onderwijzen en te formuleren, definities te geven, verstaan heeft. Men had hem wel
nagegeven, dat hij altijd hetzelfde deuntje zong en daarop heeft hij zelf geantwoord,
dat hij dit liefst tot in eeuwigheid doen zou - zo weinig was hij op nieuwigheden uit en
zozeer was hij gesteld op omlijnde begrippen.
Veel verdriet en strijd heeft hem gekost de bestrijding, die hij uit eigen kring ondervond,
toen hij met het oog op het concilie van Trente de Augsburgse Geloofsbelijdenis
enigszins gewijzigd herschreven had. Niet zonder ironie en scherpte bestrijdt hij dan
de ecclesiologie, de leer over de Kerk, van de spiritualisten en andere reformatorische
tegenstanders die, zoals Flacius, eigenlijk één met hem behoorden te zijn.
Zachtzinnigheid - die men Melanchton ook wel verweten heeft - is aan deze voorrede
geheel vreemd. Zij toont ons de Hervormer veeleer in het volle bewustzijn van zijn
roeping, hij laat ons zijn leer en zichzelf hier zonder terughouding kennen en geeft
voor wie hem werkelijk verstaat, een weliswaar enigszins persoonlijk begonnen
apologie, die zich echter weldra verbreidt tot een krachtig pleidooi voor de noodzaak
en het goede recht van de Reformatie.
Bron: O. Ritschl, Dogmengeschichte des Protestantismus, I. Band, Leipzig 1908, blz. 328-
340.
R. Seeberg, Lehrbuch der Dogmengeschichte, IV. Band, Leipzig 1920, blz. 532.
P. Tsackert, Die Entstehung der Lutherischen und der reformierten Kirchenlehre, Giittingen
1910.
41